[1] Zamorensis civitas Numancia quondam extitit appellata; —136→ sicut beatus Ysidorus in suis cronicis108 atestatur. Hoc idem in cronicis Luce Thudensis episcopi reperitur109; et per antiquam hystoriam illustrissimi regis Banbe confirmatur similiter illud idem in capitulo de nominibus civitatum Hyspanie immutatis110, et in capitulo de ordinacione dyocesum Hispanie; [que, prout] ab illustrisimo rege Banba conscribuntur, sunt superius111 prelibata. Unde, in eisdem cronicis112, adnotatur quod Hyspalis aliquando Julia Romula fuit dicta; eo quod ipsam Julius Cesar fecit hedificari, principantibus in Hyspania Petreio et Afranio. Prius ea, Hyspalis ab Hyspan rege Hyspanie fuit dicta; sicut beatus Ysidorus et Luchas Tudensis episcopus in suis cronicis113asseverant. Idem quoque Ysidorus in XVº libro Ethymologiarum114, de auctoribus urbium conditarum dicit sic: Hyspalim Cesar Julius condidit; et hanc ex suo et romane urbis vocabulo Juliam Romulam appellavit. Hyspalis eciam secundum ipsum a situ nomen accepit; eo quod in solo palustri, fixis in profundo palis, locata sit ne forte rueret propter lubricum et instabile fundamentum.
[2] Legio fuit Flos primitus appellata. Mercurius namque, qui et Trimegistus, descendens in Hyspaniam, hanc condidit civitatem. Sed notandum quod primus Mercurius fuit Hermes; secundus, qui invenit siringas et Florem condidit, fuit Trimegistus philosophus; tercius Mercurius fuit minor et in studiis multis clarus115. Postmodum Flos fuit Legio appellata. Traianus enim imperator, nacione hyspanus, contra occidentem per romanum imperium destinavit quatuordecim militum legiones ut civitates in arduis locis positas destruerent, et in plano eas conderent ne contra romanum imperium rebellarent. Ex quibus due venerunt —137→ in Hyspaniam, et civitates Sublanciam et Florem destruentes, non longe ab ipsa Flore urbem condiderunt, quam Legio vocaverunt. Inceptum est hoc a Nerva, et a Traiano perfectum116. Et notandum quod legio continet sex milia sexcentos LXVI milites. Traianus nichilominus fecit in Hyspania pontem qui dicitur Alcantara super flumen Tagum117, et quedam alia ob insigne nominis sui. Legio vero civitas postmodum a Leovivegillo, rege gothorum, Leo extitit appellata. Romanos quidem milites apud Legionem bello extinxit, et ipsam eorum urbem cepit, quam ex suo nomine Leonem nominavit118; et hoc est apud nos modernos altimum et proprium nomen eius. Que autem patria, vel civitas, tam nobilem virum genuit, sicut fuit beatissimus Marcellus centurio propter Christum proprio sanguine rubricatus et martirio consecratus? Sunt autem hec nomina filiorum: Claudius, Lupercus, Victoricus, Facundus, Primitivus, Emeterius, Celedonius, Servandus, Germanus, Faustus, Januarius et Marcialis119. Hec civitas fuit caput regum suevorum, qui in Gallicia regnaverunt120.
[3] Taurum fuit campus gothicus nominatus121. Nunc autem campi gothyci nominantur, qui ab Estola, Carrione, Pisorica et Dorio includuntur. Badayoz, Pacca fuit antiquitus nominata. Castrum Taraph, Moriana; Astorica, Rama; Benaventum, Malgrat; Sanctus Jacobus, Campus stelle; Tuda, Calcidonia fuit dicta122.
Emeritam civitatem secundum Ysidorum, XVº ethimologiarum libro, primo capitulo, Cesar Augustus edificavit, postquam Lusiniam et quasdam occeani insulas cepit; dans ei nomen ab eo quod ibi milites veteranos constituisset; nam emeriti dicuntur veterani et ab exercicio milicie absoluti. Emeritensis autem archiepiscopatus ad Compostellanam ecclesiam est translatus.
—138→[5] Ovetum civitas in Asturiis ab Ove fluvio et veto, vetas, secundum antiquos hystoriographos nomen sumpsit; eo quod ibi flagicia vetabantur; etenim in monte illo, ubi constructa est civitas Ovetensis, principes et potentes justiciam exercebant. Iterum, quia mons ille situatus erat inter duo flumina, que Ove ac Deva communiter vocabantur, ovetum est ipsa civitas appelala123.
[6] Montanges Calabria fuit dicta; fortis Xarez succis124: hoc est forsitan Xerez Badayox.
[7] Castela vetus quondam Bardulia fuit dicta.
[8] Tholetum Serrezola fuit antiquitus nominata125; urbs populosa pre aliis urbibus Hyspanie, urbs nichilominus copiosa. Temporibus vero consulum romanorum, Affrica et Hyspania a Cipione destructis, Tholemon et Brutus duo consules condidere Tholetum, C. et XVIII annis ante quam Julius Cesar regnare cepisset, tempore Ptholomei evergetis regis Egipti; et a Tholemon due sillabe sumpte et a Bruto ultima sillaba sumpta, per earumdem sillabarum copulam fit Tholetum126. Alii vero dicunt quod per Brutum et Tholemonem, consules, maior pars Hyspanie a romanis plus arte quam viribus est optenta, Ionata duce ac pontifice hebreorum. In hanc civitatem tholetanam goti curiam mutaverunt: que apud Hyspalim esse consueverat. Hyspalis equidem a vandalis et silinguis urbe regia dicebatur. Goti vero mutaverunt gloriam in Tholetum. Hec civitas regia per iudeos fuit amissa127 tempore Roderici regis. Nam dum christiani in die ramis palmarum ad eclesiam sancte Leocadie extra urbem regiam ob reverenciam tante sollempnitatis ad audiendum verbum Domini convenissent, iudei qui prodicionis signum dederant sartuconis, christianis claudentes portas, sarracenis aperuerunt, et ideo fidelis tholetanus populus inermis inventus extra urbem, gladio est deletus128. In hac urbe Lxx.ª milia judeorum tributa solvencium, absque parvulis et mulieribus et pauperibus, nostri —139→ temporibus129 sunt inventa; christianorum et sarracenorum est innumera multitudo. Pelagius vero episcopus ovetensis dicit130 «quod ab exordio mundi usque ad edificacionem urbis tholetane fluxerunt auni III.or milia septingenti LXXIIIes. Darius quippe, qui et not[h]us, cum regnasset Rome annis XIX, in primo anno regni sui misit in Hyspaniam duos proconsules, Tholemonem videlicet atque Brutum, ut ibidem hedifficarent potentissimam civitatem. Qui venientes iuxta Tagum fluvium, in quodam promontorio civitatem hedifficare ceperunt, et in septem annis consumaverunt. Quo pacto, Dario not[h]o significaverunt quo nomine civitas vocaretur. Qui rescripsit eis quod preffati consules Ve summerent literas de nomine Tholemonis, de nomine vero Brutis tres ultimas. Quibus iunctis, Tholetum civitas vocaretur. Quod et factum est.» Quilibet eligat quibus credat.
[9] Saguncium, vel saguntum, civitatem greci, profecti ex insula Iacinto, in Hyspania condiderunt, secundum Isidorum XV.º libro ethimologiarum. Hanc affri bellis impetitam postmodum deleverunt, ut dicit Isidorus in eodem. Saguntum vero ipsa est Medina çelim, id est civitas secura, iuxta Saguntum131. De hac civitate loquitur Beatus Agustinus III.º libro de Civitate Dei XVI, capitulo, ita dicens: Saguntini cum essent romanorum fideles amici, Anibali obsidenti fortiter restiterunt, si forte romani eisdem interim subvenirent. Sed Anibal cos tamdiu opugnationibus lacessi[vit], ut cogerentur cibos vetitos atemptare; unde Saguntini ne captivi in manus hostium pervenirent; ingentem rogum publice construxerunt. In quem ardentem, ferro etiam trucidalos, omnes sese suosque miserunt. Et in XV.º capitulo eiusdem libri dicit Agustinus quod Hanibale ab Hispania surgente, Pireneos montes superavit et Alpes dirupit, ytalos et romanos oppressit. Et tantam stragem exercuit in romanis, quod tres modios anulorum aureorum misit Cartaginem in signum maxime victorie, —140→ secundum Beatissimum Augustinum; innuens quod, si tatam stragem exercuerat in nobilibus qui tunc anulos tantummdo defferebant, quantam exercuisset in popularibus et in aliis qui nobilitate anulorum seu privilegio non gaudebant?
Secobiam civitatem Hyspan, qui fuit primus rex in Hyspania, post Herculem hedificavit ut in cronicis continetur. Et quia iuxta jugum Dorii in loco sub isto promontorio, quod cobia dicitur, extitit situata, idcirco Secobia est vocata, quia secus Cobiam situata; ubi aqueductum construxit, qui miro opero aquarum rectionibus famulatur. Hispan vero, quem Hercules genti prefecerat hyspanorum, Hyspaniam reparavit, et opera fortissima prudenter extruxit, quorum aliqua adhuc extant; turres scilicet in pharo Gallecio secundum aliquos, et in Gadibus, quas hodierna tempora admirantur132. Sed in cronicis Luce thudensis episcopi dicitur133 quod Julius Cesar turrem in pharo Gallecie hedificavit, Ibidem eciam dicit quod Hyspan Hyspalim urbem famosissimam hedificavit, quam ex suo nomine Hyspalim nominavit, et in ea regni solium confirmavit; et ab ipso secundum ipsum Hyspania nomen traxit. Alibi vero logitur quod Hercules loca predictia hedificavit, et eciam Julius Cesar. Set ad dissolvendum contrarietates huiusmodi est notandum quod potuit esse quod Hercules prius hedificavit Hyspalim et alia castra multa; Hyspan vero, qui fuit primus rex post Herculem, inchoata consummavit; Julius vero Cesar ipsa postmodum destructa resarcivit et reparavit. [11] Burgis hedificavit comes Didacus dictus Porcella; quam, quia ex burgellis plurimis adunarat, Burgis statuit nominari, Era nonagesima XXII.ª; et iter sancti Jacobi, quod propter insultus Arabum, per Alavam et Asturiarum devia frequentabant, a Nagaro per Biruescam et Amayam immutavit, et ordinavit per confinia Carrionis, donec ad Legionem et Astoricam veniatur134. Hoc autem contigit tempore regis Sancii, dicti Maioris, qui sororem infantis Garsie Maiorem duxerat uxorem. Septempublicam135 —141→ quidam dicunt136 Mundam fuisse antiquitus appellatam; sed hoc infra discucietur; que postmodum a septem publicis mulieribus, que eam primitus habitarunt, Septem publica fuit dicta.
[12] Sidonia ipsa et Sodoma fuit dicta137, que modo Xerez forsitan appellatur. Granata fuit Alberri vocata; Belsa, Asthigi; Cabra, Gabro; Calatrava, Oreto; Giennium, Mentesa; Guadiex, Oca; Almaria, Urgi; Berga, Glici; Gadalfaiara, Complutum; Alcala Complutum aliquando vocabatur; Talavera, Elbora fuit dicta. Est nihilominus civitas in Portugalia que Elbora nuncupatur. Madrid, vel Madride, Ursaria fuit dicta138. Isti Madritani, ut fertur, cum ursis suis fugere tentarunt in prelio Ubetensi139. Sanctus Facundus fuit antiquitus sanctos dominos apellatus140.
[13] Portugaliam a portu et Gaya quidam denominatam esse dixerunt; sed Portugaliam portum Gallie verius approbamus. Similiter quildam ethimologizantes dicunt Galleciam a Gaya et Seia flumine denominari; sed verius Gallecia, quasi parva Gallia fuit dicta. Hoc autem inferius melius subscribetur. Ulixbona civitas est in Spania, ab Ulixe condita, et vocata, secundum Isidorum, XV.º libro Ethimologiarum. Quo loco, sicut ystoriographi dicunt, coelum et terra et mare distringitur a terris. Hoc autem contigit tempore Gedeonis, cum Ulixes in Hyspaniam navigio venerit. Urbs est enim regia; et ibidem corpus beati Vicentii martiris requiescit. Munda civitas immensa cede hominum cruentata, oppugnante Cesare, VIX est capta. Que fuerit Munda civitas ignoratur. Ab aliquibus tamen dicitur141 esse Conimbria, que a Mondego flumine dicta Munda, postea a Cesare Conimbria fuit dicta; eo quod incole, acti pugna, civitatem Cesari connierunt; unde a connivencia Conimbria nomen habet. Et Mondegus dicitur, quasi Mundam agens. Alii, relacionibus inherentes, dicunt —142→ Mundam eum fluvium quem nunc dicimus Duracionem; et Septempublicam ese Mundam, que postmodum a septem publicis mulieribus que eam primitus habitaverunt, Septempublica fuit dicta. Lector eligat quibus credat. Agitania quondam Lucenia vocabatur142, unde et agitaniensis gardiensis episcopus nunc vocatur.
[14] Aragonia provincia est in Hyspania, vinearum et frugum fecunda, fontibus et fluviis irrigua, ab arrogotis quondam occupata, a quibus regio huc usque hodie nominatur. Nam gothorum, gens aliquando in illa provincia habitabat; unde et Aragonia, quasi Aragothonia est vocata; ut dicit Hysidorus, quam perfinit Hiberus fluvius, cuius metropoli [Tarragona] appelatur. Tarragonam in Hyspania Scipiones construxerunt; imo caput est tarragonensis provincie, secundum Hysidorum, XV.º libro Ethimologiarum. Cesaraugusta, tarragonensis Hyspanio oppidum a Cesare Augusto est situm et nominatum, loci amenitate et e deliciis prestancius civitatibus Hyspanie cunctis atque illustrius, florens sanctorum martirum sepulturis, secundum Ysidorum in eodem. Xativa, Setabis fuit dicta.
[15] Cartago autem duplex est: quedam in cismarina, que vocatur spartaria, et est in Hyspania; alia vero vocatur magna, et est in Affrica, que per Cipionem extitit devastata. De Cartagine vero spartaria que est in Hyspania, dicit Hysidorus in XV.º libro Ethimologiarum quod afri sub Hannibale maritima Hyspanie occupantes Cartaginem spartariam construxerunt. Que mox a romanis capta et colonia facta, nomen eciam provincie dedit. Post autem a gotis subversa atque in desolatione redacta est. In cronicis vero goticis legimus quod Cartago cismarina, que spartaria nuncupatur, tempore Amase est condita regis Iude. Quam Gundericus rex diruit et dextruxit. Hanc etiam Scipio Affricanus, deleta maiori Cartagine, vastacione simili disi avit. Hec autem Cartago fuit antiquitus civitas regia principalis, et eciam caput regni, set postquam a vandalis fuit eversa, gotorum tempore dignitas ad tholetanam eclesiam est translata. Et adhuc hodie cartaginensis dicitur provincia tholetana. Mortuoque Gunderico, —143→ remanserunt in Hyspania, tria regna. In cartaginensi et Lusitania, alanorum; qui ad mansiones suas post recessum regis Valye redierunt. Secundum regnum fuit in Gallecia suevorum. Tercium in Bethica silingorum, que regio a Silinguis vandalis adhuc hodie Vandalia nuncupatur. Quam Andaluciam corrupto vocabulo vulgariter appellamus, in qua est fluvius qui Silingis appellatur, et ab arabibus Gaudalexim arabice nominatur; et andaluzes incolas appellamus. De Cartagine vero magna et aliis civitatibus tocius mundi et provinciis sufficienter dictum fuit in libro nostro de hystoria naturali, et in libro nostro cuius titulus est Arinarium scripturarum. In hoc enim libello non intendimus nisi de aliquibus civitatibus et opidis Hyspanie usque Narbonam tantummodo pertractare; eo quod narbonensis provincia ad doimnium Hyspanie, sicut ex antiquis habetur cronicis, dignoscitur pertinere.
[16] Notandum autem quod Gerion princeps Hyspanie tria regna dicitur143 habuisse: videlicet Lusitaniam, Bethicam et Galleciam. Contra hunc Gerionem pugnavit Hercules, et ipsum privavit vita, patrimonio et armentis; sicut tangit Virgilius in VI.º libro Eneydos, et Ovidius in libro Heroydum. Postquam vero Hercules optinuit partem illam Hyspanie, que tunc Hesperia vocabatur, populis qui secum a Galacia venerant captam tradidit habitandam; unde et a galatis Gallecia, vera provincia Hyspanie secundum aliquos apelatur: Alii vero, sicut Uguicio, dicunt eam a gala, quod est lac, sortiri nomen, eo quod generat homines lacteos, id est, albos. Alii vero dicunt quod Gallicia nomen est diminutivum a Gallia, unde Gallicia dicitur quasi parva Gallia. Similiter gallicius quasi parvus gallicus. Et hec duo nomina, scilicet, Gallicia et gallicius, per I, non per E, scripta reperiuntur in voluminibus perantiquis, et ita scribit Huguicio, unde Marcialis Valerius in libro X.º Epigrammatum dicit:
|
Accipe gallicis quidquid fodit asturianus. |
Capta vero parte illa Hyspanie que nunc Gallicia nuncupatur, processit Hercules in eam partem que modo Lusitania nominatur —144→ prope fluvium Anan, et propter victoriam habitam, instituit ibi ludos; unde a lusu et Ana fluvio, provinciam illam Lusitania appellavit, ut alibi fuit dictum, sed reppetitur ut ordinabilius memorie commendetur. Inde procedens Hercules ad Bethicam provinciam, in planicie illa que Bethis fluvio irrigatur, civitatem Hyspali populavit. Nomen adaptans eo quod prima habitacula palis supossitis tegimen susceperunt; et quia spalos, qui secum de prope S[c]ithiam venerant, acolas ibidem collocavit. Hec autem in parte sunt superius exarata et etiam concordata. Procedens ulterius Hercules carthaginensem provinciam occupavit; et Cacum, qui in Carpentania et Celtiberia, que nunc dicitur Catalonia, morabatur, prelio lascessivit, et in fugam abire compulit seu cöegit, ut alibi fuit dictum. Cacus autem fuisse dicitur filius Vulcani, et in monte Carpentanie, qui nunc mons Caci dicitur, fuit eius habitacio principalis; ubi, ut fertur, homines comedebat. Verum Hercules in radice montis Caci ex his qui secum de Thiro et Ausonia venerant, civitatem propter victoriam habitam populavit. Et quia ex Thiriis et Ausoniis populaverat civitatem, eidem nomen indidit Thirasonam. Post hec, ad municiones Celtiberie properans Hercules prelibatus, coactos in deditionem recepit. Et quia bellis urgebat eos, eisdem hedificavit Urgellium civitatem; Ausoniis vero annuens, opidum ex territorrio subiugavit; et quia Ausoniis tradidit locum ipsum, Ausoniam nominavit. Cuius civitas Vicus hodie nominatur. Ibique ex novem navibus suis pedissecis, ceteris ad Galleciam aplicitis, ad litus Celtiberie aplicuit nona barca; ubi civitatem hedificavit, quam ex nona barca Barchinonam appellavit; tractusque Grecorum deliciis, ad stacionem navium in freto Britanico, remeavit. Dimisoque eis Hyspan quodam nobili, qui secum ab adolescencia fuerat conversatus, ab eius nomino Hesperiam Hyspaniam nominavit. Ipse autem ascensus navibus in Ytaliam profectus, vastatisque partibus Ytalie et subiectis, in Greciam transfretavit144. Remansitque Hyspania grecorum servituti subiecta usque ad tempora romanorum, qui regnaverunt in Hyspania usque ad regem gothorum Suyntilla filium Recharedi, qui regnare cepit in era —145→ sexcentessima LXIII.ª Hic omnino eos vel suo dominio subiugavit vel de Hyspania efugavit.
[17] Post dominium enim celtiberorum, a Tubal Iaphet filio vocatorum145, supervenit in Hyspania dominium Herculis et grecorum. Post dominium grecorum fuit romanorum dominium et afrorum. Postea supervenit dominium vandalorum, alanorum, suevorum, et eciam sylingorum. Deindo supervenit dominium gothorum et duravit usque ad regem Rodericum qui fuit ultimus rex gothorum; sub quo tota Hyspania fuit ab arabibus ocupata, et eciam dissipata, in era septingentessima LII.ª, exceptis aliquibus partibus in montanis Asturiarum, Vizcaye, Ruconie et Aragonie, Sicut tetigi sufficienter in libro de Etatibus et in aliis libris nostris hystorialibus. Paulatim vero, et post multa tempora, rercuperata fuit, Altissimo annuente, por repm Pelagium et per regem Allefonsum dictum Catholicum, in cuius transitu voces psalleucium in aëre feruntur audite: Ecce tollitur iustus et nemo considerat. Ablatus est a facie iniquitatis, et erit in pace memoria cius. Recuperata fuit nihilominus, por regem Allefonsum dictum Castum, filium Froilani qui de Carulo Magno cum Bernardo, filio Semene sororis sue et Sancii comitis, in Pireneys montibus triumphavit, ubi Rotulandus et Oliverius cum aliis nobilibus Francie perierunt. Liberata fuit nihilominus por regem Renimirum filium Vermudi regis et dyaconi, qui LXX.ª naves normannorum venientes contra eum in pharo Gallecie concremavit, eorum multitudine interfecta. Iste, por aparicionem Beati Iacobi confortatus, una die septuaginta sarracenorum milia interfecit, in quo bello aparuit Beatus Iacobus vexillum manu baiulans coram eis. Recuperata fuit Hyspania per regem Ordonium filium Renimiri; qui arabes, qui gallicos sibi depresserant, subiugavit, interfectis plusquam decem milibus arabum de genere militari. Recuperata fuit nichilominus per regem Allefonsum, filium regis Ordonii, qui pugnavit cun Carulo dicto Marcello146, et tam de ipso quam de romanis qui cum ipso venerant, in Pireneis montibus triumphavit. Bernardus fuit similiter in hoc bello qui —146→ Carpium tunc construxit. Aducendum est autem quod primum bellum francorum cum hyspanis fuit tempore regis Recharedi, qui prostravit francorum fero sexaginta milia armatorum, misso Claudio emeritensium duce. Parte vero residua gallicorum a fugam conversa, Claudius, dux emeritensium supradictus, ipsos usque in fines regni sui fuit acriter persecutus. Secundum bellum famosum francorum et hyspanorum fuit sub glorioso papa Leone cum Carulo dicto Magno, de quo Allefonsus rex dictus Castus viriliter triumphavit. Tercium bellum famosum francorum et hyspanorum fuit sub papa Johanne cun Carulo dicto Marcello, de quo rex Allefonsus filius regis Ordonii circa Pireneos montes similiter triumphavit. Recuperata fuit nihilominus Hyspania per multos reges nobiles sibi invicem succedentes usque ad regem Allefonsum in regem Romanorum electum et illustrem Sancium filium eius, qui iam eidem incipit coregnare, sub anno Domini M.º CCº LXXVIII.º Et de regibus omnibus prelibatis, et de civitatibus ab eis captis et eciam populatis, et de mirificis victoriis usque in hodiernum diem divinitus sibi datis in libro nostro de mundi Etatibus satis suflicienter iuxta imbecillitatem nostri ingenii fuit dictum. Nunc autem stilum ad alias Hyspanie civitates, iuxta principale propositum convertamus.
[18] Carpentania quatuor in se habet opida, scilicet, Aucam, Calagurram, Tarazonam, Auripam, que post Cesaraugusta, ab Augusto Cesare fuit dicta. Que tamen, sicut referunt Plinius et Sisebutus, ad Cartaginensem provinciam pertinebat147. Cantabria est Hyspanie provincia, vocabulo urbis et Hyberi fluminis sic vocata. Ad latrocinandum et ad bellandum et ad paciendum verbera huius gentis animus pronus fuit, secundum Hysidorum libro IX.º Ethimologiarum. Nunc autem civitas est destructa, et de ipsius excidio Lueronium, ut dicitur, est fundatum. Anagarum148 quondam Tricium vocabatur149.
[19] Hec de aliquibus Hyspanie civitatibus, saltem quantum ad dominium, ex parte dictum est. Hyspanie nanique regnum —147→ magnitudine diffusum, eciam tempore Vitize regis, et eciam Roderici, a Tangy Affrice civitate usque ad Rodanum sue sceptra propaginis dilatavit. Habebat autem sub se X. civitates provincia Tingitana, que dominio Hyspanie subiacebant. Fuitque Hyspanie dominitim sive regnun ante tempora regis Vitize et Roderici regis, filii Theudofredi, excelsum nobilitate. Largum habundancia, devotum religione, pacificum unione, clarum conciliorum eloquencia, episcoporum frequencia, religiosorum reverencia, sanctorum pontificum Leandri, Hysidori, Helladii, Engenii, Ildefonsi, Juliani, Fulgencii, Martini Dumiensis, Ydalii Barchinonensis, Taionis Cesaraugustani clara docLrina, et Cordube proffunda phylosofia. Sed quoniam humani generis inimicus humano generi non desinit invidere, Victhize et Roderici temporibus seminavit in potestate superbiam, in religione accidiam, in pace discordiam, in habundancia luxuriam, in sollercia ignaviam, adeo ut sicut populus sic eciam et sacerdos, sic et principes verterentur. Et ideo regnum est usque hodie imminutum. Et regnum christianorum infra maris angustias adeo angustatur, quod regnat in Hyspania Macomecus, regum Hyspanie malicia faciente. Quorum aliqui gule ac Iuxurie, aliqui ambicioni et avaricie, aliqui prodigalitati et lascivie, aliqui infidelitati et supersticioni heretice, aliqui ocio et inhercie se dederunt, qui malorum omnium est sentina.
[20] Pampilonia quondam fuit Martua, vel pocius Cartua, nuncupata. Postquam enim rex Banba tam astures quam vascones, in finibus Cantabrie frequencius rebellantes, suo inperio subiugavit, civitatem que vocabatur Cartua ampliavit, et eam Pampilonam quasi Banbe lunam vocavit, provinciamque narvonensem Gallie, que Hyspania citerior dicebatur, acriter rebellantem, suo imperio subiugavit, multis francorum agminibus interenptis. Et Paulum perfidum Gallie tirampnum, rebellantem apud Neumasium et Narbonan, in manu fortissima captivavit. Precepit deinde inclitus dux rex Banba Neumasium et Narbonam, Rutenum et Albam que ad Narbonensem pertinebant proviticiam, restaurari; Narbonam vero et Arelatum el Pictavim coloni propii condiderunt. Hec est Narbona quam Abeldemelich princeps Hyssem regis Cordube et Tholeti cum Gerunda civitate —148→ et locis ceteris interpositis subiugavit. Et tot spolia secum duxit, ut in V.ª parte Hysem suo principi morabitinorum XLV. M.ª pervenerunt; ex quibus mezquitam Cordube quam pater suus inciperat, consumavit. Narbonenses autem et ceteri christiani tanto exterminio ferebantur, quod pactis concordie interiectis, inter se taliter condixerunt, ut narbonenses usque Cordubam humeris et vehiculis terram ferrent, ex qua in suo presidio mezquitam hedificavit. Burdegalis est secundum Hysidorum appellata, eo quod Burgos gallos primos colonos habuit.