Selecciona una palabra y presiona la tecla d para obtener su definición.

  —46→  

ArribaAbajoVariedades


ArribaAbajoMadrid en el siglo XII

Fidel Fita



- 1 -

La historia documentada del antiguo Madrid comienza con la lista de moradores36 que juraron y confirmaron el fuero de Toledo.

    «Hec sunt nomina de moratoribus de Magerit.

  • Micael Johannis alcael iuro et confirmo.
  • Paterno Didaz iuro et conf.
  • Petrus Julianus iuro et conf.
  • imagen
  • Johannes Felicis iuro et conf.
  • Petrus Julianis iuro et confirmo.
  • imagen
  • Johannes Velasco iuro et conf.
  • Gastalius Sabrit iuro et conf.
  • Johannes Paterno iuro et conf.
  • Borgonius iuro et conf.
  • —47→
  • Petrus Dominici iuro et conf.
  • Dominicus Domniz iuro et conf.
  • Ego Gomez Nuniz iuro et conf.
  • Pelagi Suarez iuro et conf.
  • Pelagius Billtaz iuro et conf.
  • Assur Sanchiz iuro et conf.»


Esta lista, así como la de los moradores de Alamín, Talavera y Maqueda, no tiene mayor objeto que el que expresa en su concesión el Soberano: «hoc totum fieri iussi et omnibus meis comitibus atque potestatibus ad roborandum tradidi.» La población cristiana de Madrid, lo propio que la de Toledo, componíase á la sazón de mozárabes, como Abulhasan ben Micael; de castellanos, como Juan Velasco; y de francos, como Borgoño.

Ciudad murada era Madrid, cuando la conquistó Alfonso VI hácia el año 1085. Así lo muestran las Crónicas del Silense37 y de Alfonso VII38, hablando respectivamente sobre los años 927 y 1110. Así tambien se colige de Ar-Razí39, historiador árabe del siglo IX; y así finalmente de dos textos inéditos que nos franquea el Liber privilegiorum ecclesie Toletane. En el primero40, con fecha del 13 Febrero de 1095, confirma el Rey al monasterio toledano de San Servando el derecho de posesión sobre varias casas sitas en lo interior de la ciudad y sobre heredades de viñas y labrantíos, que es lástima no se nombren: «In civitate autem Mageriti, domos cum extra positis hereditatibus vinearum et terrarum, sicut hodie sub iure predicto esse noscuntur.» El segundo documento41, es el privilegio, por el cual en 29 de Noviembre   —48→   de 1123 otorgó Alfonso VII al arzobispo don Bernardo los diezmos de las rentas reales de Toledo, dentro y fuera de la ciudad. Firmóle entro otros magnates Melendo Bofín, titulándose mayordomo de la Casa Real y alcaide de Madrid: «Merendo Bofini, regie domus econimus el de Maierit alcaidus.»

Generalmente se admite por fecha del Fuero toledano el 16 de Noviembre de 1118; pero permítaseme ofrecer algunos reparos. Leyéndolo atentamente, pronto se ve que es el pacto del soberano con sus nuevos súbditos. Recuérdanlo, marcando la misma fecha, pero con la diferencia de un año, los Anales Toledanos primeros42. «Alfonso Raymondo entró en Toledo, é regnó en XVI kal. de Decembre, Era MCLV.» Toma ciertamente el título de Emperador; mas no es maravilla, pues se presenta como heredero de su abuelo ilustre. Ese mismo título revestía, cuando hizo la donacion de la villa de Sieros en 9 de Diciembre de 111743. Para afianzar la paz de los nuevos súbditos, ampara con el fuero y mantiene en sus justas atribuciones, á los judíos y mudejares; y a los cristianos, que se habían ensañado (15 Agosto 1109) con los israelitas poco después de la muerte de Alfonso VI, concede general amnistía44. A mi ver, el fuero toledano se otorgó en Cortes generales del reino el día 16 de Noviembre de 1117.




- 2 -

18 Junio 1118. El arrabal y priorato de San Martín. -Publicó Yepes45, no sin errores gravísimos, el instrumento que aquí reproduzco:

«In Dei nomine. Ego Adefonsus Dei gratia Rex Hispaniæ, vobis Abbati S. Dominici, dno. scilicet Joanni omnique Congregationi   —49→   eiusdem loci, vobisque etiam Priori S. Martini de Maidrit, videlicet duo. Santio, in dno. salutem.

Placuit; nobis inspirante Deo, facere vobis cartulam et nostræ authoritatis confirmationem ut populetis vicum S. Martini de Maidrit, secundum forum Burgi S. Duici. vel S. Facundi, et possideatis in perpetuum aldeas vestras de Valnegral et Villamnovam et [corr. de] Xarama, quæ beatæ memoriæ avus meus Rex Adefonsus dedit vobis. De hominibus undecunque venerint et illi homines qui ibi populati fuerint, sint in potestate et subiectione Abbatis S. Dominici, et Prioris S. Martini, et nulli alio dno. serviant, neque ab aliquo hominum opprimantur, nec faciant vicinitatem in alio loco, sed permaneant in servitio et libertate ac potestate vestra secundum consuetudinem prædictorum in perpetuum, Amen. Et hanc populationem facite ad laudem et honorem Dei, sicut melius potueritis, pro remedio animæ meæ et parentum meorum. Nullus homo sit ausus ædificare domos ad contrarietatem vestram, intra terminum S. Martini, et si aliquis hominum qui populaverit in territorium Ecclesiæ S. Martini, voluerit exire de vestro iure, veniat ad Priorem S. Martini, dicatque ei, quod vult recedere, et vendore hæreditatem, et facturam domorum suarum: et si Prior voluerit emere omnia, emat, et nulli alii homini ille populator sua nisi Priori vendat: si autem Prior emere noluerit, populator vendat sua tali nomini, qui sit in servitio et sub potestate Abbatis S. Dominici, vel Prioris S. Martini. Et si non potuerit invenire aliquem, cui vendat sua, relinquat omnia sub Prioris potestate; et si post longum tempus redire voluerit, reddat ei Prior hæreditatem et domos suas libere, sine ulla contradictione. Intra autem terminum vestrum nullus omnino hominum audeat intrare solares, vel construere domos, absque voluntate Abbatis, vel Prioris S. Martini. Siquis vero hanc cartulam infringere voluerit, decem libras auri ad partem Regis exolvat; et quod auferre tentaverit, in duplo Priori S. Martini et fratribus ibidem servientibus persolvat.

Ego Rex Adefonsus hanc cartham, quam fieri iussi, manu mea confirmo, et præsens signum pono imagen.

Facta cartula confirmationis, Era 1164. 14 [corr. MCLVI. XIV] idus [corr. kalendas] Julii.

  —50→  
  • Bernardus Archiepiscopus Toletane Sedis confirmat.
  • Petrus Palentinensis Episcopus confirmat.
  • Pascalis Burgensis Episcopus confirmat.
  • Aper Abbas Sancti Petri Asilanziæ conf.
  • Petrus Abbas Caradinensis conf.
  • Christophorus Oniensis Abbas conf.
  • Petrus Comes nutritor Regis testis.
  • Rodericus Petriz testis.
  • Guter Hermildez testis.
  • Ordonius Gudistioz testis.
  • Lupus Lupitiz testis.
  • Petrus Diaz testis.
  • Didacus Froillaz testis.
  • Fernandus Garsiæ testis.

De Concilio de Septempublica, qui testes item fuerunt. Dominicus Dominici et Amarielo. Munio Mi[n]duniensis Episcopus et Capellanus Regis notuit.

No fueron tres las aldeas, donadas por Alfonso VI al priorato de San Martín: «aldeas vestras de Valnegral et Villanovam et Xarama», sino dos. Yepes (fol. 374 v.) deshace su propia equivocacion, é interpreta «Villanueva de Jarama.»

Lo más grave, que es el error de la era 1164, ó año 1126, desluce las páginas de los mejores autores que en nuestros días han escrito acerca de la historia de Madrid46. Nadie parece acordarse ya de lo que dejó escrito Florez en el tomo XXVI de la España Sagrada47: «Argaiz la corrige en diez años antes (1116), porque en el de 26 no vivían los Abades de Arlanza y Oña, que confirman (Aper y Christoval); y yo añado que entonces habían muerto los obispos confirmantes D. Bernardo de Toledo y D. Pascual de Burgos; y así es más arreglado el de 16.»

  —51→  

Esta observación de Florez no basta para que se dé por satisfecha la crítica en lo tocante á la reducción del año verdadero. D. Pascual, obispo de Burgos, pasó de esta vida á 13 de Octubre de 111848; y D. Alfonso comenzó á reinar en Toledo en 16 de Noviembre de 1117. Entre ambas fechas está incluida por precisión la del diploma presente: 18 de Junio de 1118.

Corroboran esta conclusión dos observaciones. La escritura va dirigida á D. Juan, abad de Silos, bajo cuya dependencia gobernaba D. Sancho el priorato de San Martín de Madrid. Pues bien; según Yepes49, en 1116 aún era abad de Silos D. Martín, predecesor de D. Juan. Además figura al pié del instrumento el concejo de Sepúlveda, lo que indica haberse despachado cerca de aquella villa. Lo cual es muy de notar; porque las suscriciones de los magnates se verifican precisamente á mediados de 1118 en Segovia, ó no lejos de ella, conforme lo pone de manifiesto la Historia Compostelana50. Se nos dirá tal vez que el primer autor de esta misma Historia Compostelana, D. Nuño Alfonso, el cual extendió como notario regio el diploma que discutimos, firma titulándose «episcopus Minduniensis», y no Vallibriensis; pero esto no obsta. Hasta el año 1125 usó de ambos dictados sinónimos51; y aquel (Minduniensis) era por acá mucho más conocido.

El Liber privilegiorum ecclesie Toletane nos da las preciosas escrituras, inéditas, que se van á ver.




- 3 -

Año 1138. Tercera parte de las rentas arzobispales sobre Madrid otorgada al Cabildo de Toledo. -Fol. 7 recto y vuelto.

Privilegium super divisione et partitione facta canonicis per dompnum Raymundum archiepiscopum Toletanum.

Quoniam rerum gestarum memoria cum tempore defluens cito   —52→   transit et omnino ad nullatenus, nisi scripto aliquo teneatur, Ego R[aymundus], dei gratia toletane Sedis archiepiscopus tociusque hyspanie primas, bono animo et spontanea voluntate una cum consilio et consensu conprovincialium episcoporum, videlicet dompni petri secobiensis, et dompni Bernaldi segontini, et dompni Bertrandi oxomensis, et dompni Bernardi zamorensis et dompni berengarii salamanticensis et dompni Enegonis abulensis, facio cartam divisionis, et rerum nostrarum partitionis, canonicis beate marie de toleto.

Dono eis mediam partem panis et vini de tereiis ecclesiarum toleti, et terciam partem omnium reddituum quos hodie habet ecclesia toletana vel in antea acquisierit, scilicet de terris cultis et incultis, de vineis laboratis et non laboratis, de molendinis, de balneis, de furnis, de tendis, de alfondegas, de piscariis, de canalibus, et de omni portatico et decimis imperatoris. Insuper do eis medietatem de illa alcavala de Talavera, et terciam partem de ipsa talavera, et de Mapeda, et de sancta eulalia, et de escalona, de alfamin, de ulmos, de canales, de calatalifa, de Magerit, de talamanca, de buytrago, de Guadalfaiara, de alcala, de fita, de pennafora, de belenna, de cugullut52, et de omnibus villis populatis et populandis, ecclesie Toletane pertinentibus53. Item de mortuorum heleemosinis, si fuerint XXti solidi sint canonicorum, et si fuerint amplius medietas archiepiscopi et medietas alia sit canonicorum. Similiter de animalibus et de auro et argento operato et non operato, et de supellectilibus et indumentis fiat. Etiam de oleo, de terciis, et de fabas et de garbanços,terciam partem dono. Si contigerit quod quislibet vivus sive mortuus aliquam hereditatem ecclesie beate marie tribuat, due partes sint archiepiscopi et terciam clericorum. Et si aliquis super altare aliquid posuerit, V.º solidos habeat inde sacri custos, alii sint clericorum; et si amplius quam XX.ti solidi fuerint, ut supradictum est medietas sit archiepiscopi et alia clericorum.

  —53→  

Hec omnia ideo dono canonicis beate marie, tam presentibus quam futuris, ut eorum cesset murmuratio, et inter me et illos sit vera pax et dilectio. Et volo ut ita libere habeant suam et omnia que ego eis dono, quod ipsi prepositum suum et serviciales suos mutent et eiciant sicut voluerint et quando voluerint; et prepositus et serviciales non intrent nisi per capitulum et non respondeant nisi capitulo. Numerus canonicorum XXIII.or maiores et VI minores; de quibus uno defuncto, comuni consilio archiepiscopi et canonicorum, alter substituatur. Archiepiscopus cum familia sua, in die pasce et pentecosten et nativitatis christi et asumptionis beate marie, in refectorio cum canonicis reficiatur.

Quicunque autem hoc nostrum factum infregerit sit a deo et sanctis eius maledictus et anathematizatus, et cum iuda traditore in inferno dampnatus; et qui hanc meam divisionem violaverit, cum datan et abiron quos terra vivos absorbuit, eternis suppliciis crucietur54.

Ego A[defonsus] hyspanie imperator hanc cartam confirmo, et hoc signum propria manu feci.

Ego idem R., gratia dei toletane sedis archiepiscopus, manu mea subscripsi.

Ego B., dei gratia Segontine sedis episcopus, confirmo. -Ego P. Segobiensis minister conf. -Ego Bertrandus oxomensis episcopus conf. -Ego Berengarius Salamantinus minister conf.

Comes Royz velez conf. -Diez muniz conf. -Ferrand iohannis conf. -Guterr ferrandez conf. -Roy ferrandez conf. -Melendo bofin conf. -Martinus gonçalvez alcaet conf. -Migael midiz conf. -Guter pedriz conf. -Stephanus ablampader conf. -Julian pedrez conf. -Julianus alvazir conf. -Pelagius petriz conf. -Petrus de tolosa conf. -Martinus gaterrez conf. -Martinus dominguez conf. -Sebastianus diez conf. -Garcias munniz conf. -Goscelmus55 de Aceca conf. -Munio alfons56 conf. -Dominicus ezer   —54→   conf. -Rodericus lopez conf. -Antonius niger conf. -Johannes muniz conf.

Entre los nobles que firmaron la presente escritura son dignos de señalarse á nuestro propósito Pedro de Tolosa y Melendo Bofín, el que era por cierto alcaide de Madrid en 1123. En Agosto de 1154, como veremos en su propio lugar, Pedro Cruzado, hijo de Pedro de Tolosa, recibía en feudo del arzobispo de Toledo el castillo de Ribas, que antiguas leyendas enlazan con el origen de la basílica de Atocha. La cual florecía antes de 114857.




- 4 -

Frómista, 4.º Setiembre 1145. Diezmos de las rentas reales de Madrid otorgados por el Emperador Alfonso VII al arzobispo D. Raimundo. Fol. 36 vuelto.

Privilegium decimarum de omnibus redditibus regalibus de Madrit.

In nomine domini, patris el filii et spiritus sancti. Cum nulla nisi a deo potestas habeat esse, ipsum et sponsam eius ecclesiam, sincero debet58 affectu diligere, fovere, bona eorum59 de decimis et aliis beneficiis suis ampliare. Eaproptor, ego adefonsus, dei misericordia imperator hispanie, una cum uxore mea imperatrice Berengaria, grato animo voluntate spontanea, pro mea parentumque meorum salute, pro peccatorum nostrorum remissione, illud attendens quod scriptum est60: Divicie viri redemptio anime eius sunt; dono deo et ecclesie sancte marie pontificali in toleto fundate, dominoque raimundo eiusdem ecclesie archiepiscopo et omnium regnorurn hyspanie primati, suisque successoribus, omnibus quoque canonicis eiusdem loci presentibus et futuris decimam omnium reddituum quos habeo in magerido, aut in antea61 ego aut filii mei habebimus et acquirere poterimus.   —55→   Dono, inquam, eis decimam de quintis, de portaticis, de calumpniis, de homicidiis, de molinis, de piscariis, de pane et vino, de ganado, de furnis, de tendis, de ortis, de almuniis, de balneis et de omnibus aliis causis62 que ad regium ius pertinent vel in posterum pertinebunt. Eo videlicet modo dono prenominate ecclesie et archiepiscopo et canonicis omnium predictorum reddituum decimam, ut cuicunque, sive comiti, sive principi, sive alcaedo, vel medietatem vel tertiam vel quartam partem eius ville mageridi, vel forte totam donem, ipsi de suo sicut de meo totam decimam habeant, et nichil unquam propter mutationem dominorum de ea perdant. Concedo insuper ut in predictorum reddituum recipienda decima Archiepiscopus et canonici ponant suum proprium servientem; et ubi meus mea iura prendiderit, eorum homo sicut forum est in toleto in eodem loco prendat quod sui iuris fuerit; el concedo ut alter eorum nichil prendat sine altero sicut forum est in toleto et consuetudo. Hanc donationem quam Ego adefonsus imperator deo et ecclesie beate marie prenominate et Archiepiscopo domino Raimundo et canonicis eorumque succesoribus de decima omnium reddituum de magerido facio, deo auctore confirmo, et omni tempore firmam et stabilem esse concedo.

Siqua autem ecclesiastica [secularisve] persona huic mee donationi contraria venerit et eam ausu temerario ruperit, a deo sit maledicta et in inferno cum iuda proditore et datan et abiron semper dampnetur nisi emendaverit; et insuper pectet sex milia morabetinorum, medietatem ecclesie beate marie et medietatem regie parti.

Facta carta formeste, kalendis Septembris, Era M.ª C.ª LXXX.ª III.ª, predicto imperatore Adefonso imperante in Toleto, Legione, Saragocia, Naiara, Castella, Galecia.

Ego adefonsus imperator hanc cartam, quam iussi fieri, confirmo et manu mea roboro.

Ego Berengaria imperatrix confirmo.

Petrus Secobiensis episcopus conf. -Petrus palentinus episcopus   —56→   conf. -Bernardus Sagontinus episcopus63 conf. -Stephanus oxomensis episcopus conf. -Johannes legionensis episcopus conf.

Comes poncius de cabrera maiordomus imperatoris conf. -Ego Almaricus comes, tenens toletum et mageridum conf. -Comes Rodericus gomez conf. -Comes fernandus de galecia conf. -Nunio pedrez alferez imperatoris conf. -Guterrius fernandez potestas conf. -Lop lopiz de carrione conf. -Didacus munioz de carrione conf.

Michael feliz maiorinus in burgis, testis. -Anaya rodriguez maiorinus in legione, testis.

Geraldus scriptor imperatoris, per manuni magistri Hugonis eius cancellarii, scripsit et confirmat.

Un alcaide de Madrid, Manrique de Lara, sucesor de Menendo Bofin64, nos ha salido al paso en este documento. Con ello se corrobora lo que ha notado Cavanilles65: «En la donación del lugar de Fregnecedo á la iglesia de Segovia, hecha por Alfonso VII en el mes de Marzo de la era 1183, año 1145, se lee entre los confirmadores Almanricus tenens Toletum et Mageritum conf.» El mismo ilustre académico ha dado razón66 de otro suceso histórico, mucho más importante, que á mi ver explica una seria dificultad suscitada por la presente escritura: «Sesenta años después de la conquista ya tenia Madrid fuero propio, firmado y otorgado por el emperador Alfonso VII en 1145. Tampoco existe este documento; mas su memoria se conserva en el códice actual67, adonde fueron trasladadas algunas de sus disposiciones. Y no deja de ser notable que trate una de ellas, de las pocas materias civiles que comprende el fuero.»

Compréndese perfectamente que así por esta razón de nuevo señorío y reformas, adherentes al fuero privativo de la villa,   —57→   como tal vez por otras, cuidase el arzobispo don Raimundo de hacer renovar el privilegio de los diezmos reales, cedidos á su antecesor D. Bernardo. Esta renovación no alteró la sustancia del privilegio, porque en su forma antigua lo hemos visto ya68sucesivamente confirmado por los papas Eugenio III (16 Abril 1148) y Alejandro III (25 Febrero 1161). Sin embargo, Alfonso VIII, cuando en 6 de Agosto de 1184 hallándose en Ágreda lo ratificó69, se atuvo á la forma presente: privilegium donationis de decima omnium regalium reddituum de magerito, quam imperator sepe dictus toletane ecclesie fecit. Muy poco después hubo de realizarse un trueque entre el Arzobispo y el Rey. Las bulas70 de Urbano III (6 Mayo 1186) y Celestino III (6 Junio 1192) omiten el goce de los diezmos reales de Toledo, Talavera, Madrid y Guadalajara; ó introducen en su lugar el que provenía de Santa Olalla, Maqueda y Escalona.




- 5 -

Febrero 1152. La almudena, el alcázar y la puerta de la Vega. -Folio 72 r.

Carta donationis cuiusdam solaris, concessa Petro stephani in Magerito.

In dei nomine et eius gratia. Ego Raimundus, toletanus Archiepiscopus et hispaniarum primas, dono tibi Petro stephani unum solare, quod est situm infra71 almudeiana de magerito. Et habet terminos, illud solare quod dedi Petro vidit72 ex parte orientis; ex parte autem, occidentis est domus michaelis halboarach73; et ex aliis partibus et ex aliis partibus sunt vie, una que   —58→   ducit ad alchacer74, et altera que ducit ad portam albegam75. Hoc inquam solare tibi dono et concedo. Petro stephani, tali pacto ut ibi facias et edificis furnum76. Quo facto habeas et possideas medietatem illius iure hereditario, tu et quicunque tuo dono vel tua venditione eum habuerit. Ego vero partem alteram ut proprium ius meum retinebo, et sicut dominus possidebo.

Facta carta mense februario, Era M.ª C.ª LXXXX.ª

Huius donationis sunt testes:

Michael Archidiaconus testis. -Raimundus sacrista testis. -Daniel presbiter testis. -Ego Guillelmus testis. -Pascual florentinus testis. -Apparitius presbiter testis. -Ego Petrus diaconus testis. -Ego Forto Capellanus testis.

Ego Raimundus, dei gratia toletane Sedis archiepiscopus.

Poco después de este acto, el arzobispo don Raimundo suscribía el diploma del Emperador que confirmó al Concejo de Madrid en la propiedad y posesión de los montes y sierras que hay aquende de la sierra de Guadarrama desde el puerto del Berrueco, hasta el del Lozoya: «a portu del Berroco, qui dividit terminum Abule et Segovie, usque ad portum de Lozzoya cum omnibus intermediis montibus et serris et vallibus, ita quod sicut aqua descendit et decurrit versus villam vestram a summitate ipsorum montium, eos usque ad Maidrit77 ab hac die usque in perpetuum   —59→   libere et quiete possideatis. Et hoc facio vobis pro bono et fidelissimo servitio, quod michi fecistis in partibus sarracenorum et facilis, et quia maiorem fidelitatem inveni in vobis cum servitium vestrum volui, et maxime quia dicti montes vestri fuerunt, et magis ad vos pertinent quam ad aliquos vicinorum conciliorum.»

Et diploma imperial78, tres meses después que el del arzobispo, se despachó en Toledo á 1.º de Mayo de 1152. Estas fechas son elocuentes. Restituyen á su justa medida (1125-1152) el tiempo en que don Raimundo ocupó la silla primacial de Toledo. No murió en miércoles 19 de Agosto de 1150, como pretenden los Anales Toledanos primeros; porque no cayó aquel día en miércoles, como ya notó Florez79. La fuente del error dimanó de haberse mal comprendido y expuesto dos célebres bulas de Eugenio III80 sobre la primacía de don Juan, sucesor inmediato de don Raimundo. El año de la indicción y el del pontificado, así como el lugar de la data, San Pedro de Roma, recaen manifiestamente sobre el 13 de Febrero de 1153; y por consiguiente sobre el año 1152 de la Encarnación, que las bulas debían expresar y expresan.




- 6 -

Segovia, 11 Julio 1154. Donación imperial del castillo de Ribas. -Fol. 36 recto.

Privilegium donationis de Castello de Ribas, facte ecclesie toletane.

In nomine domini nostri ihesu christi. Sicut in omni contractu conditiones valere imperialis testatur auctoritas, sic etiam iusticie ratio exigit ut ea que a regibus sive imperatoribus fiunt   —60→   scripto firmentur, ne temporum diuturnitate ea que gesta sunt oblivioni tradantur. Idcirco, Ego adefonsus tocius hyspanie imperator, una cum uxore mea imperatrice domna Rica el cum filiis meis Sancio el Fernando regibus, facio cartam. donationis et textum firmitatis deo et ecclesie sancto marie toleti, et vobis archiespiscopo domno Iohanni et totius hyspanie primati, et omnibus eiusdem ecclesie successoribus vestris, de illo castello, quod est in termino de maiarid et vocatur Ribas. Dono et concedo vobis illud castellum cum montibus et fontibus, cum pratis et pascuis, cum ingressibus et regressibus suis, et cum omnibus suis terminis et pertinentiis, et cum omnibus suis directuris. Et hoc facio pro amore dei et pro animabus parentum meorum et peccatorum meorum remissione, ut ab hac die habeatis et possideatis vos et omnes successores vestri iure hereditario in perpetuum.

Si vero aliquis homo ex meo vel alieno genere hoc meum factum rumpere temptaverit, sit a deo maledictus et excomunicatus, et cum iuda proditore domini in inferno dampnatus; et insuper pectet ecclesie toletane centum libras auri; et meum factum semper maneat in robore.

Facta carta in segobia, vº idus Julii, Era M.ª C.ª LXXXX.ª II.ª, Imperante ipso adefonso imperatore Toleti, Legione, Gallecia, Castella, Naiara, Saragocia, Baecia et Almaria; et tunc domino iacinto sancte Romane ecclesie cardinali legato in hyspania et presente in segobia; Comes barchilonie et Sancius rex navarre vassalli imperatoris.

Ego adefonsus, imperator hyspanie, hanc cartam, quam fieri iussi, propria manu mea roboro atque confirmo.

Ego iacinctus, sancte romane ecclesie cardinalis et tocius hyspanie legatus, confirmo.

Rex Sancius filius imperatoris conf. -Rex fernandus filius imperatoris conf.

Pelagius ecclesie beati Iacobi archiepiscopus [confirmo].

Victorius Bargensis episcopus conf. -Rodericus Naiarensis episcopus conf. -Johannes oxomensis opiscopus conf. -Petrus Segontinus episcopus conf. -Vincencius Secobiensis episcopus conf. -Raimundus palentinus episcopus conf. -Ennigus avilensis   —61→   episcopus conf. -Navarrus Salamantinus episcopus conf. -Stephanus zamorensis episcopus conf. -Johannes legionensis episcopus conf. -Martinus ovetensis episcopus conf. -Pelagius minduniensis episcopus conf.

Comes Poncius maiordomus imperatoris conf. -Gomez almarricus tenens baeciam conf. -Comes lupus conf. -Gutier fernandez conf. -Garcia garciaz de aza conf.- Garcia gumez conf. -Nunus petrez alferiz imperatoris conf. -Comes fernandus gallecie conf. -Comes rudericus petriz frater eius conf. -Comes ranemirus froilaz conf. -Comes petrus adefonsus conf. -Poncius de minerva conf. -Alvarus rodriguiz galecie conf.

Iohannes fernandiz, toletane ecclesie precentor et imperatoris cancellarius hanc cartam scribere iussit.

La razón de esta importante donación, la explica don Diego Castejón Fonseca81: «Avíase agregado y unídose á la Iglesia de Santiago la de Mérida; de donde procedió que á aquella metrópoli se le adjudicasen las Iglesias de Coria, Salamanca, Zamora y Ávila. El Emperador, para satisfacer la quiebra que padecía en la jurisdicción el arzobispo de Toledo, le donó la villa de Ribas.»

La lucha sobre aquella jurisdicción se trasluce en la frase del arzobispo don Raimundo82, que alude al concilio celebrado en Toledo el año 1138: «una cum consilio et consensu comprovincialium episcoporum, videlicet dompni Petri Secobiensis, et dompni Bernaldi Segontini, et dompni Bertrandi Oxomensis, et dompni Bernardi Zamorensis, et dompni Berengarii Salamanticensis, et dompni Enegonis Abulensis.




- 7 -

Toledo, Agosto de 1154. Encomienda del castillo de Ribas á Pedro Cruzado. Fol. 36 r., v.

Carta qualiter I[ohannes], toletane sedis archiepiscopus83 cum   —62→   consensu capituli commendavit Ribas petro cruciato, et dedit ei hereditatem.

In nomine domini nostri ihesu christi. Ego Iohannes, dei gratia toletane Sedis archiepiscopus hyspaniarum primas, totusque eiusdem ecclesie conventus tibi Petro cruzado damus et concedimus illud castellum, quod Ribas dicitur, in territorio de Magerid situm, in diebus vite tue possidendum cum omnibus terminis et pertinenciis suis; montibus scilicet et fontibus, pratis, pascuis, ingressibus et regressibus, cum quibus dominus imperator et uxor sua imperatrice84 domna Rica, Rege Sancio et Fernando consenciente, prefatum castellum ecclesie toletane in perpetuum deliberavit85. Tali, inquam, conditione illud castellum cum suis directuris tibi concedimus, quod habeas et possideas omnibus diebus vite tue; post dies vero tuos remaneat in perpetuum ius toletane ecclesie. Hereditatem autem quam tu excoles et laborabis in ribas et in aldea de belges86 concedimus tibi secundum forum aliorum populatorum iure hereditario, scilicet quod habeas in diebus tuis, et post te successores tui in perpetuum. Siquis vero hoc factum rumpere temptaverit, sit a deo maledictus et excomunicatus et cum iuda proditore domini in inferno dampnatus.

Facta carta incivitate toleti, mense Augusto, Era M.ª C.ª LXXXX.ª II.ª, Imperante adefonso imperatore Toleti, Legione, Gallecia, Castella, Naiara, Saragocia, Baecia et Almaria.

Ego Iohannes toletane Sedis archiepiscopus hanc cartam confirmo, quam fieri iussi.

Ego guillelmus prior confirmo. -Ego R. Sacrista conf. -Ego Iohannes presbiter conf. -Ego C. archidiaconus conf. -Ego P. archidiaconus conf. -Ego G. archidiaconus conf. -Ego M. magister conf. -Vitalis diaconus conf. -Ego martinus conf.

Datum toleti, in capitulo, per manum Ricardi tunc temporis domini primatis cancellarii.

  —63→  

Otra escritura coetánea, ó fallo imperial sobre un pleito que traía el monasterio toledano de San Servando87 mayor claridad y distinción los nombres de los arcedianos: «Factum est hoc in civitate toleti, in alcazaria, hoc est in palatio domini imperatoris Era M.ª C.ª LX.ª II.ª88, in presentia Regis Sancii filii imperatoris, et in presentia iohannis toletani archiepiscopi, et petri de castelmorum89 archidiachoni de Talavera, et Willelmi de stadfort archidiachoni de Madrid, et Raymundi Sacriste toletane Sedis, et ferrini capellani archiepiscopi et archidiachoni de Calatrava.» Probablemente el arcediano de Madrid Guillermo de Stafford, dejadas las orillas del Támesis, se vino á las del Tajo, deseoso de cultivar los idiomas y las ciencias semíticas que florecían á la sazón grandemente en Toledo. Con este objeto había ciertamente venido su sabio compatriota Guillermo de Retines que fué promovido al arcedianato de Pamplona90.

Pedro Cruzado, por Enero de este mismo año, había obtenido del rey D. Sancho, cuyo alférez era91, para sí y sus descendientes la posesión y señorío de la «aldea del vilar, qui iacet intercampum de rei et Almonecir92 et falvadt et Algudur93




- 8 -

Toledo, 11 Marzo 1162. El santuario de Atocha y la colegiata de Santa Leocadia. -Fol. 51 r.

Carta de ordinatione ecclesie sancte Leocadie, facta ab domino Iohanne archiepiscopo et a conventu ecclesie toletane, et donatione ecclesiarum et possessionibus earumden.

  —64→  

Iohannes, dei gratia toletane Sedis Archiepiscopus et Hyspaniarum primas, dilectis filiis G[arsie] priori sancte Leocadie, eiusque successoribus ibidem por toletanum archiepiscopatum instituendis, in perpetuum.

Decretales institutiones sanctorum patrum intelligentibus liquido claret ut, quod iuste pie quis mente concipit, effectu prosequente debet complere; et sic votum laudabiliter enitescit, quando studiose completum vires indubitantor resumit. Diu mente concepimus, et super hoc solliciti fuimus una ego et toletane ecclesie conventus qualiter ecclesiam sancte Leocadie ordinaremus et religioso viventes ibidem constitaeremus. Igitur deo Auctori grates referimus, quia milli quod mens vehementer optavit aliquantulum profecit, et quod iam longis temporibus94 excogitavit, omnium voluntate tam canonicorum quam laicorum amore et intuitu pietatis, effectui mancipavit.

Quocirca, dilecte fili, in prefata ecclesia tempore [vite tue] constituimus te priorem, adicientes quatenus omnes canonici, qui nunc sunt vel qui futuri erant tibi vel successoribus tuis subditi, regulam et habitum sancti Augustum recipiant et in perpetuum venerabiliter observent. Personam equidem tuam sub protectiona ecclesie beate Marie et nostra suscipimus; et tenore presentis privilegii ecclesiam tuam et omnes possessiones com[m]unimus.

Statuimus itaque ut libere liceat tibi et successoribus tuis possidere ecclesiam beati Auditi95 tamquam membrum ecclesie sancte Leocadio cum omnibus possessionibus suis; insuper ecclesiam sanctorum cosme et damiani, ecclesiam sancti petri, ecclesiam sancti pauli, ecclesiam sancte marie de cisla96; ecclesiam sancte Eulalie in villa eodem, nomino vocata97, ecclesiam sancte marie   —65→   de Almaian; ecclesiam sancte marie de tocha iuxta magerritum98; et has prefatas ecclesias cum omnibus possessionibus. Insuper concedimus tibi et ecclesie tue in i rodele99 araturam duorum iugorum, et turrim de mallacorio100 cum suis hereditatibus. Decimas et primicias prefata ecclesia minime recipiat. Interdictum domini toletani modis omnibus diligenter observet. Preterea volumus prefatam ecclesiam liberam esse; nullis molestiis vel iniuriis fatigari. Et si quandocunque prior ecclesie prefate decesserit, conventus eiusdem ecclesie liberam habeat electionem, domino Archiepiscopo consciente et approbante. Si vero ibidem aliquem ad hoc idonenm non invenerit, respectu et intuitu pietatis aliunde diligenter requisitum adducat. Ad indicium et confirmationem huius carte statuimus ut ecclesia sancte leocadie singulis annis in festivitate sancte Leocadie decem morabetinos persolvat; quorum medietatem recipiat, dominus Archiepiscopus, alteram medietatem ecclesie beate marie conventus.

Insuper monemus et obsecramus ut nullus hominum presumat prefatam ecclesiam perturbare, aut eius possessionem auferre, vel temerariis vexationibus perturbare; set omnia integre conserventur usibus canonicorum profutura. Siqua potestas contra hanc seriem nostre pagine venire temptaverit, secundo terciove comonitus si non condigne satisfecerit, in extremo examine districte ultioni subiaceat. Et quia subditis possumus imperare, paribus vel maioribus persuadere, in summa dicimus: pax et gloria sit hoc observantibus.

Facto privilelgio v.º Idus marcii, Era M.ª CC.ª

Iohannes, dei gratia toletanus Archiepiscopus et hyspaniarum primas.

Guillelmus eiusdem prior101 confirmo.

Ego R. precentor conf. -Ego R. sacrista conf. -Ego d. colar   —66→   archidiaconus conf. -Ego magister Iohannes conf. -Ego paulus diaconus conf. -Martinus presbiter conf. -Ego Petrus presbiter conf. -Ego Antoninus presbiter conf. -Guillelmus sancii conf. -Dominicus sancte Marie capellanus conf. -Ego Iohannes conf. -Sancius diaconus conf.- Rodericus diaconus conf. -Dominicus paganus presbiter conf. -Ego felix presbiter conf. -Ego dominicus Capellanus domini Archiepiscopi conf. -Ego geraldus diaconus conf. -Dominicus niger conf. -Egidius conf. -Iohannes conf. -Martinus diaconus conf. -Dominicus diaconus conf.

Datum toleto, in capitulo, per manum ricardi, domini primatis cancellarii.




- 9 -

Mayo 1177. -Fol. 71 v.

Carta emptionis maioli de cobexa a martino de magerid et uxore sua.

In dei nomine et eius gratia. Ego Martinus de Magerid et uxor mea iusta vendimus vobis domno Guillelmo, toletane [ecclesie] priori102 illum maiolum quem habemus in pago de cobeissa pro DCIII morabitis alfonsinis, et sumus pacati103 de istis. Vendimus itaque vobis predictum maiolum ad forum de cobeissa. Et habet terminos ab oriente vineam de Michael dominguez; ab occidente vineam eiusdem W[illelmi] prioris, que fuit petri michaelis; a meridie vineam Gonsalvi; a septentrione vineam petri de tolosa104.

Facta carta in mense mai, Era M.ª CC.ª XV.ª

Ego Forto presbiter testis. -Pero ramundus testis. -Ego P. flavi testis. -Lupus diaconus testis.

La villa, en cuyo término Martín de Madrid y su esposa Justa vendieron el majuelo al Prior don Guillermo, es Coveja de la Sagra, dos leguas distante de Illescas. Poseía en aquel término el   —67→   Cabildo toledano la aldea, llamada Alameda. La siguiente carta de fuero105, inédita, que dió el Cabildo á nuevos colonos (Agosto, 1160), es digna de leerse.

Carta donationis de Alameda quibusdam hominibus cum conditione.

Sub imperio et nomine dei omnipotentis, patris et filii et spiritus sancti, amen.

Consensu et voluntate domni Johannis Archiepiscopi et primatis, Nos conventus toletano ecclesie, tam maiorum quam minorum consilio, donamus medietatem de illa aldea, que vocatur Alameda, que est sita et populata in termino de covexa et pertinet ad mensam, vobis Dominico crispo; et anaie et Sancho petris106, et Martino sarrano, et petro pelaiz, et vicencio atque Petro Michaelez, sicut dedimus aliam medietatem Stephano bruno et Overro, et habentis et possideatis eam iure hereditario vos [et] filii vestri in perpetuum.

Tali pacto supranominatam medietatem vobis damus et concedimus, quatinus de tritico et ordeo et centeno decimam partem nobis fideliter detis; et tres labores in anno, unum ad terras colendas et alium ad seminandum, tercium ad triturandum nobis faciatis. Similiter, si [h]ortos ibi feceritis, secundum morem ortorum toleti nobis respondete. Si autem vineas, ad tale forum sint ut, cum vinee fructus reddiderint, quinque partes heredes accipiant, et sextam ad nostrum torcular debite deferant. Cum vero dividere voluerimus, due partes sint heredis, tercia nostra. Si aliquis vestrum hereditatem suam, culturas ortos vineas domos, vendere voluerit, prius conventui demonstret; et si aliquis de nostris hec comparare voluerit, ad forum venditoris comparet; si[n] autem vendat cui voluerit, qui nobis ita respondeat [prout] nunc in hac carta continetur. Si vero aliquis vestrum aut aliquis de familia vestra in hac villa sive in termino ipsius calupniam fecerit, in presentia nostri prepositi iudicetur et ei calupniam pectet.

Facta carta mense augusti, Era M.ª C.ª LXXXX.ª VIII.ª

Guil[el]mus prior confirmat.

Ego R. precentor confirmo. -Ego petrus presbiter conf. -Ego Niçolaus presbiter conf. -Ego Raimundus presbiter conf. -Ego forto presbiter. -Ego Rodericus diaconus conf. -Ego R. sacrista conf. -Antoninus presbiter conf. -Ego petrus sancti egidii conf.



  —68→  

Con estas disposiciones se ilustran y explican las del fuero de Madrid de 1145 y 1202107, harto lacónicas y oscuras.




- 10 -

Toledo, 1.º Enero 1181. Donación de Caravanchel, que hicieron el conde don Pedro y su hermana María á los cónyuges Gonzalo Diaz y Melisenda. -Fol. 63 r.

Carta donationis de Caravanchiel concessa a comite P[etro] Gonçalvo dia et uxori sue.

In nomine domini, amen. Tam presentibus quam futuris manifestum fieri volo quod ego petrus dei gratia comes et soror mea maria marric108 damus vobis Gonçalvo diaz109 dilecto nostro et uxori vestre domine melesende110 pro multis serviciis, que nobis fecistis, Caravangel, quam margerina comitissa pro centum morabitinis pignori supposuit apud petrum navarrum, et vos de illis centum morabitinis illam quitastis. Damus, inquam, vobis predictam hereditatem cum ingressibus et egressibus, pratis, fontibus, rivis el molendinis, et omnibus pertinenciis suis et cum vineis, ut habeatis illam et possideatis vos et omnis posteritas vestra iure hereditario in perpetuum; et habeatis potestatem faciendi de ea quicquid volueritis dando vendendo cambiando. Et siquis ex nostro genere, vel ex alio, hoc nostrum factum disrumpere voluerit vel in aliquo diminuere, iram dei omnipotentis plenarie incurrat, et eum cum datan et abiron terra absorveat; et pectet in coto regie potestati mille aureos, et vobis, vel vocem vestram pulsanti, hereditatem duplatam in tali simili loco.

Facia carta in toleto, kalendis anuarii, Era M.ª CC.ª XVIIII.ª, Regnante rege Allefonso in castella et in estrematura et in conca.

  —69→  

Et ego Comes petrus, qui hanc cartam fieri iussi, propria manu roboro et confirmo.

Huius rei sunt testes:

F. Martinez testis. -P. Diaz testis. -R. rex testis. -P. Lopez testis. -G. pelaez testis. -F. pedrez armiger, filius petri facundez testis. - G. Ferrandez testis. -F. tamaro, amo de garci pedrez testis.-P. Golvan de attencia testis. -J. de allon testis. -R. Fernandez, filio de fer[rand] tuerto, testis. -M. armillez, filio de almillo ruiz testis. -Gar[ci] estevanez testis. -M. Sancho testis. -G. Pedrez testis. -P. pedrez de madrigal testis. -F. Pedrez testis. -M. suarez testis. -Sancho Sanchez testis. -J. munioz de allon testis. -P. ferrez de sant estevan testis. -Beltran garciez de atencia, filio de mari pedrez, testis. -Don Gil suo frater testis.

Dominico io[hannis] de criazon misit a don gonçalvo in predicta hereditate pro comite petro; et petrellon pro maria mairic.




- 11 -

Toledo, 17 Noviembre, 1189. Donación que el conde D. Pedro Manrique de Lara y su esposa hicieron de las casas y viñas, que poseían en Madrid á D. Nuño Perez de Quiñones, Maestre de Calatrava. -Ortega, Bullarium O. M. Calatravensis111.

In nomine sanctæ et Individuæ Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti, quæ ab universis fidelibus adoratur et colitur. Ego Petrus Dei gratia Comes, una cum uxore mea Comitissa D. Margerina faciamus Chartam donationis vobis D. Nunio, Calatravensis Militiæ Magistro, et omnibus fratribus vestris, tam præsentibus quam futuris, de Domos et Vineas, quas habemus in Magerid, et ex omni hæreditate quam ibi habemus vel ad nos pertinet, ut habeatis et possideatis illam vos et posteri vestri jure hæreditate in perpetuum: et hoc facimus pro redemptione animarum nostrarum vel parentum nostrorum. Si quis autem hoc nostrum factum infringere voluerit, iram Dei Omnipotentis plenarie incurrat,   —70→   et mille aureos in cautum persolvat. Ego Comes Petrus, una cum uxore mea Comitissa D. Margerina, Hanc Chartam, quam fieri jussimus, manibus propriis roboramos.

Facta Charta in Toletum, XV Kalendas Decembris sub Era MCCXXVII, regnante Rege Aldefonso in Castella et in Extremadura.

Mermundus Petriz, Majordomus Comitis, testis. -Petrus Roiz, Alferiz, testis. -Lupus Petriz, testis. -Petrus Petrez de Madrigal, testis. -Guter Fernandiz, testis. -Petrus Vidal de Atienza, testis.




- 12 -

Toledo, Diciembre 1190. Pedro Cruzado112, hijo de Pedro de Tolosa, había fallecido. Domingo arcediano de Madrid. -Fol. 45 r.

De comutatione facta cuiusdam mesonis in arravalde.

In dei nomine et eius gratia. Ego G[unsalvus], dei gratia toletane Sedis archiepiscopus et hyspaniarum primas cum conventu tocius eiusdem ecclesie facimus comutationem cum Sancio fernandi magistro, et Petro garsie comendatore, et ferrando petri priore et suis fratribus de spata, qui sancti iacobi nuncupantur, de medietate illius meisonis113 quem Petrus cruciatus, Petri de tolosa filius, pro anima sua eis dedit, et nobis alteram medietatem Poncius frater eius dimisit pro anniversario suo. Damus eis quandam domum iusta portam de sacra114 in arravalde115, quam ciprianus aben haron116 presbiter pro anniversario suo nobis reliquid,   —71→   et quandam domum in barrio regis minorem, de duabus quas forto de rocha presbiter nobis contulit. Istas, inquam, supradictas domos memoratis fratribus damus et concedimus iure hereditario in perpetuum possidendas, ut deinceps libere et quiete quicquid voluerint de eis tamquam de suis propriis faciant. Nos autem suscipimus ab eisdem fratribus in cambium suprascriptam medietatem prefati meisonis sepedicti, Petri cruciati, qui est in vico francorum117, iure hereditario irrevocabiliter possidendam, ut amodo libere et quiete de ea quicquid voluerimus, tanquam de nostra propria, faciamus. Hoc autem concambium in utroque conventu, presenti pagina por alphabetum divisa confirmatum, nominibus utriusque conventus subscriptis stabilem et firmum unanimiter esse concedimus.

Facta carta mense decembris, Era M.ª CC.ª XX.ª VIII.ª

Ego G. toletanus archiepiscopus confirmo. -Ego G. toletanus archidiaconus conf. -Ego R. talaverensis archidiaconus conf. -Ego P. thesaurarius conf. -Vitalis diaconus conf. -Ego Rubertus presbiter confirmo. -Ego P. garsie presbiter conf. -Ego Rodericus diaconus conf. -Gundisalvus didaci conf. -Salvetus presbiter conf. -R. capellanus conf. -Forto presbiter conf. -Ego dominicus Madridensis archidiaconus conf. -Ego I. magister scolarum conf. -Ego garsias presbiter conf. -Ego paulus presbiter conf. -Ego p. diaconus conf. -Ego Raimundus diaconus conf. -Ego Michael petri conf.

S[ancio] F[ernandi] magistro confirmo. -Commendator Petro G[arsi]a conf. -F. diaz conf. -F. remondo conf. -P martinez conf. -Gardia doriz conf. -Diago fafilez conf. -El prior f[errando] p[etrez] conf.

Don Gil sacrista conf. -Don gil cabiscol conf. -Don Enego conf. -Don estevan conf. -Don domingo conf. -I. diaz confirmo.

El Liber privilegiorum con fecha del mes de Setiembre de 1204 exhibe el nombre de otro arcediano de Madrid118, llamado S(ervando?),   —72→   cuyas frecuentes memorias alcanzan hasta el 6 de Agosto de 1214119.




- 13 -

2 Setiembre de 1191. La aldea de Caravanchel vendida á Don Lope Perez120. Fol. 79. v.

Carta venditionis de Caravanchel, que est iuxta madrit, cum omnibus terminis.

Notum sit omnibus hominibus tam presentibus quam futuris quod ego domnus gundisalvus diaz el domna melisent uxor mea bono animo el spontanea voluntate vendimus vobis domno Lupo petri el domne fronille uxori vestre unam aldeam, que vocatur Caravanchel, et fuit comitis marric121; et est circa madrit ultra aquam de Guadarrama. Predictam aldeam vendimus vobis cum solaribus populatis et non populatis, terris, vineis, ortis, cum montibus et fontibus, cum pratis, pascuis, cum aceniis molendinis, piscariis, canalibus et eorum locis, cum solo et divisa, cum omnibus terminis directuris et omnibus pertinenciis suis, et cum omnibus ingressibus et regressibus suis, et cum omni iure et voce, que ibi habemus vel habere debemus; totum vendimus vobis scilicet per CCC morabitinos inter precium et albaroc122. Et de hoc precio nichil remansit penes vos ad dandum, et nos non habemus amplius in predicta aldea aliquod ius possidendum. Quicunque hanc cartam infringere voluerit, pectet in coto cui vocem vestram dederitis mille morabitinos, et talem Aldeam vobis cum similo loco duplet.

Facta carta ista in die sancti antonini, mense septembris, sub Era M.ª CC.ª XX.ª VIIII.ª, Regnante rege Aldefonso cum regina Alienore uxore sua in toleto et in castella et in toto regno suo.

  —73→  

Rodericus guterrii maiordomus regis; Didacus lupi de faro123 alferiz regis, Gondisalvus saxamon est suus124 maiorinus. Unde sunt testes presentes: Ermillo roiz testis. -Munio diaz de palacios testis. -Ferrandus petri filius petri sonez testis. -Ramirus gilez testis. -Garcia iohannis de pedraza testis. -Ferrandus diaz de rinosa testis. -Garcia martini de fonte cirio testis. -Petrus iordani testis. -Dominicus orgivo testis. -Petrus morin testis. -Johannes merchant testis.

Ardericos palentinus episcopus125. Lupus diaz de fitero maiorinus. Andreas est sagio. Donmus alvarus filius roderici guterrii testis. -Martinus petri nepos iohannis archidiaconus testis. -Petrus pagani testis. -Stephanus de vicinis testis. -Ferrandus oreia testis. -Bernaldus guillelmon testis. -Petrus panis el aqua testis. -Nicholaus coirrale testis. -Johannes tisera testis. -Martinus stephani testis. -Gondisalvus martini de bannos testis.

Et concilium sancti antolini de palencia sunt visores, auditores et confirmatores.

Nicholaus scripsit.

Más de un año antes de la fecha que lleva este precioso documento (2 Setiembre 1191), habíase hecho en Palencia (16 Mayo 1190) un ajuste, que no menos que el presente nos interesa, y se refiere á la posesión de Ribas. Expónenlo Colmenares en su historia de Segovia126, y Fernández del Pulgar en la de Palencia127.

Hacen asimismo a nuestro propósito las bulas de Urbano III (6 Mayo 1186) y Celestino III (6 Junio 1192), que tratan del santuario de Atocha128. El cual en 1197 fué profanado y destruido. Sobrado lo indican el arzobispo D. Rodrigo129 y los Anales Toledanos primeros130.



  —74→  
- 14 -

Julio, 1193. -Domingo, arcediano de Madrid. -Fol. 67 r.

Carta donationis cuiusdam molendini, qui est in azuda fluminis dalfarazo concessa Dominico.

In dei nomine: Ego M[artinus], toletane Sedis Archiepiscopus hac yspaniarum131 primas, una cum consensu et voluntate canonicorum damus tibi Dominico Madridensi archidiacono medietatem cuiuisdam molendini diruti, quod habemus in azuda132 fluminis dalfarazo; cuius molendini altera medietas est de heredibus Lupi fernandi et Michaelis almakede133; et est continuum molendino regis. Damus, inquam, tibi medietatem predicti molendini cum omnibus suis pertinenciis, ut ibi molendinum, sicut decet, de propriis tuis sumptibus rehedifices; et illud omnibus diebus vite sue possideas; et quod inde provenerit percipias. Post mortem vero tuam predictum molendinum ad ius nostrum liberum bene paratum et bene constructum reddeat134.

Facta carta in mense Julii, Era M.ª CC.ªa XXX.ª I.ª

Ego M., toletane Sedis Archiepiscopus ispaniarum primas, confirmo.

Ego G. toletanus archidiaconus conf. -Ego J. precentor conf. -Ego P. talaverensis archidiaconus conf. -Ego Rodericus conf. -Ego P. garsie conf. -Ego F[redericus] dominici conf. -Ego I. magister scolarum conf. -Ego Raimundus capellanus conf.

Ego G. presbiter testis. -Ego Michael sabdiaconus testis. -Ego petrus diaconus testis. -Ego S. presbiter testis. -Vitalis diaconus testis.

Es precioso este instrumento, porque demuestra que D. Martín era arzobispo antes del 29 de Setiembre de 1193, en cuyo día,   —75→   mes y año, colocan la muerte del antecesor D. Gonzalo las fuentes erróneas que ha consultado y sigue el P. Gams135. Como ya lo hemos visto136, la bula de Celestino III, confirmando al arzobispo D. Martín en la posesión del santuario de Atocha, se expidió á 6 de Junio de 1192. El epitafio de D. Gonzalo en la catedral de Toledo137 declara explícitamente que falleció á 30 de Agosto de 1191.

De D. Domingo arcediano (de Madrid) hay memoria en Diciembre de 1188138:

Testamentum P. Martini.

In christi nomine. Ego P. martini, subdiaconus infirmus corpore set sanus mente, timens mortem, quam nullus hominum evadere potest, facio testamentum de rebus meis.

In primis dono domino meo Archiepiscopo139 ut exeat super sepulturam meam, tres morabitinos. Dono etiam et concedo canonicis beate marie de toleto, fratribus meis, illam domum quam habeo in vico firancorum pro anniversario meo annuatim faciendo. Et pro anniversario patris et matris similiter dono et concedo decimam partem de duobus molendinis, quam habeo in azumeid etc.

Hec omnia distribuantur per manus dominici archidiaconi, et Raimundi capellani, et domni Albari cognati mei, quos constituo m[e]as alvaceas, quibus mando VIII morabitinos.

Facta carta in mense decembris, Era M.ª CC.ª XX.ª VI.ª Et istud testamentum est abreviatum.

Ego paulus presbiter testis. -Ego I. dominici testis. -Ego petrus testis. -Ego petrus martini testis. -Ego almericus presbiter testis. -Ego felix presbiter testis.



En 1204, durante el mes de Mayo, se celebró el acta de transacción y acuerdo entre las iglesias de Talavera de la Reina140, que firmó el sucesor de D. Domingo en el arcedianato de Madrid.



  —76→  
- 15 -

Diciembre, 1494. -Fol. 63 v.

Carta de pesquisa, que mandó fazer el Rei don A[lfonso] á los iurados de Madrit sobre las sernas et los molinos de sancta Maria141.

In dei nomine et eius gratia. Rex Alfonsus mandavit iuratis maydrith, scilicet ad garcia navarro, et ad garcia pedrez, et ad Iohannes pedrez, et ad don diago gordo, que pesquiriesen in bonis hominibus142 de telmes el de caravana et de perales143 las sernas et los molinos.de sancta maria toleti, qua de causa germavit martin faber los molinos de iuso que erant de sancta maria, et fecit alios de suso144.

Invenerunt145 pro directo que erant de sancta maria. Et de los molinos de suso, que vocantur de los jivos146, es el uno de sancta maria et alium de los hereditariis. Et hoc por que molen cum el agua de los molinos de iuso, et per isto invenerunt per directo que eran de sancta maria et alium de los hereditariis. Et la serna, que aquent del agua et dalent del agua, es toda de sancta maria.

Et isto irvenerunt in telmes que erant de sancta maria.

  —77→  

Et in perales invenerunt pesquisa de la serna et de duos molinos que sunt in una casa, que sunt de sancta maria.

Testimonii sunt de hoc que audierunt et viderunt et pesquirieron de verdat:

Garci navarro testis. -Garci pedrez testis. -Iohannes pedrez testis. -Don diago el gordo testis. -Don garci mames archipresbiter de Madrit testis. -Michael facen147 testis. -Domingo pedrez testis. -Johan dominguez frater eius primo del Arciprest. -Iohannes de pinto148 testis. -Johan de Cuenca testis.

Estos fueron esterminadores de las sernas et de los molinos.

De Caravanna: Pedro Martin. -Pedro Bezerra.

De tielmes: Dorningo pedrez davila. -Pedro Sancii.

Estos son de perales: Bicent et frater eius Pedro pelaez.

Facta carta in mense decembris, Era M.ª CC.ª XXX.ª II.ª

De los cuatro jurados del Rey, y de su oficio en el Concejo de Madrid, habla claramente el Fuero149:

«Et si los alcades per alguno indicio se habinieren; o150 los mais se otorgaren, eso pase. Et si los medios se otorgaren á lo uno et los otros á lo al pora dereio mays escoiere151 metan los quatro iurados del rei cum illos; et o los mays se otorgaren, per ipso pase.»



Más explícita es todavía la Carta de otorgamento que da remate al Cuerpo foral152, como programática provisional ó resumen del código penal madrileño. Indudablemente fué planteada antes de la muerte del Rey153. «Et istud quod scriptum est in ista carta, duret quousque placuerit Regi et Concilio; et quando Regi et Concilio non placuerit, vivant per suum forum.»

  —78→  

El año de la Carta de otorgamento, ya que no esté expreso, ha de averiguarse mirando á las personas que nombra y á los hechos históricos de que hace cuenta. Algunas personas por ella designadas, han aparecido en la Carta de pesquisa (Diciembre, 1194):

«Isti sunt pesquisitores qui debent pesquirere totum quod in hac carta scriptum est; scilicet Iohannes petri, Garcia peidrez154, Garcia nunnez, Martin de logronio, Michael fazen155.

Et de magis mando quod isti III sint in facere illas pesquisas, que sunt in ista carta, cum aliis quinque: Iohannes martini, Lop peidrez156, Moriel iohannis, Iohannes el mozo.

Et isti sunt, qui habent ad facere istam iusticiam que

De collacione sancte marie157. -Iohannes Dominguez filius de domingo gastajo158, Rodrigo el grand, Fernando carnicero, Don iulian de picos, Don bastardo.

De sancti andres. -Iohannes gozalvez, Dominico vincent159,...160, D.º161iohannis filio de iohan roman, Martin perez, Munno iohannis, Garcia Garciez,...162.

Sancti petri. -D.º Garcia filius, Petrus rubio, D.º dominici, Don diago filio de garcia padierno, Don marciel, D.º iohannis de Alboheta.

De sancto iusto. -Don rodrigo, Iohannes stephani, Garcia el grand, D.º estevan.

De sancto salvatore. -Petrus michael filio de oreia, Bartholomeus roman, Iohan garciez, Don Sancho.

De sancto michaele. -Gil garcia, Dominico blanco, Diago munnoz, Gomez dominico, Estevan d.º

De sancto iacobo. -Paschal martin, Stevan garcia, Iohannes sancho, Garci paschal, Don blasco el palledero, Gomez iohannis, Petrus iohannis filio de Iohan diaz, Pasqual gozalvo.

  —79→  

De sancto iohanne. -Garci estevan, Iohannes blasco, Don lazaro, Munno iohannis163, Dominico ciprian.

De sancto nicholao. -D.º estevan, Garci fazen, Gozalvo diaz, Don Romero.

De sancto michaele de Sagra164. -Dominico peidrez165 el longo, Don Florent, Iohan cebrian.

Et si aliquid remanserit de facere illam iusticiam per illos iuratos166, ad illos me tornabo pro toto.

Et si remanserit per illos qui habent ad facere la iusticia167, ad illos me tornabo proinde.

Et si remanserit per concilium, ad concilium me tornabo pro illo.»



Como las Costums de la ciutat de Tortosa en los Estados de Aragón, así en Castilla la madrileña Carta de otorgamento del año 1202 marca los primeros ensayos de lo que ha llamado justamente el Sr. Oliver y Esteller168 «procedimiento de investigación,» y da razón de las leyes de pesquisidores169 en el Código inmortal de Alfonso el Sabio.

Un punto histórico determina la época, ó los años, poco distantes entre sí, del Fuero de Madrid y de la Carta de otorgamento. Tal es el de la restauración ó reparación asidua de las murallas. En el Fuero170 leemos:

«El prado de toia171 sedeat defesado desde la fonte del manzano, quomodo se adiunctan los arroyos de los valles, inde adiuso usque al fondon de los ortos; quod esterminaron los sabidores del conceio; et sedeat semper per foro per á la obra del adarve.»



  —80→  

Y en la Carta de otorgamento172:

«Omnes calumpnie de concilio173 mittantur in labore murorum, usque sit completum.»



Desde la funesta rota de Alarcos (19 Julio, 1195), hasta la victoria de las Navas (16 Julio, 1212), días lúgubres y agitados por el espectro del África musulmana corrieron para Madrid. Algo peor que la tala de su hermosa vega deplorarían los madrileños en 1197. El quebranto de la almudena, ó de la villa y de sus murallas, ni lo niegan los anales toledanos primeros174, ni el arzobispo D. Rodrigo175; y lo pone á la vista no solamente el Fuero de 1202, sino también la Vida de San Isidro,176 escrita medio siglo más tarde por Juan Diácono.

FIDEL FITA.