—165→
—[166]→ —167→
Hai xa anos, no 1993, nunha primeira versión e publicación do capítulo II deste libro, solicitábamos un estudo sobre a parcialidade, ou mellor, unha análise dos prexuízos da crítica galega para coa obra pardobazaniana. E, desde logo, de querermos facer historia da recepción da creación pardobazaniana, se nos detemos nos xuízos dos coetáneos, as extravagancias de denominala «varona literaria», «Madre Feijoó», «Lope con faldas», «talento macho», ou falar dela como se se tratara dun ser andróxino, especie de hermafrodita home-muller291 en virtude da súas indubidábeis capacidades, son meras anécdotas confrontadas a escritos nos que, se non se denigra á escritora, se lle omite deliberada e ostensiblemente, como no seu momento denunciou o escritor e xornalista lugués Aureliano J. Pereira292.
De certo, parece que silenciar á condesa, cando non atacala ou censurala, concedía patente de galeguidade, era condición sine qua non para entraren no elenco dos bons e xenerosos. Porén, Pardo Bazán é cita obrigada na historiografía galega, foi unha das suas primeiras estudiosas e como tal debe ser considerada293. Así o fixo o noso inesquecíbel profesor Carballo Calero coa imparcialidade que caracterizou os seus traballos e estudos, e en concreto esa —168→ monumental Historia da Literatura Galega Contemporánea, hoxe máis que nunca modélica294.
Pois ben, este estudo que agora nos propomos asumir implica breve e sinxela aportación ao estudo do posicionamento da crítica galega para con quen foi a súa primeira estudiosa. Este traballo, adianto dunha futura investigación que esperamos publicar nesa proxectada Revista Tribuna, atenderá á relación de Dª Emilia con Aureliano J. Pereira, de al que debamos considerar a presenza da Pardo Bazán en El Regional, de al que debamos remontarnos ao Diario de Lugo como explicaremos, e de al tamén que nos deteñamos no 1906 por ser o ano da morte do moi considerado xornalista lugués.
Desde logo, é o noso propósito salientar a figura deste autor como crítico pardobazaniano, en boa parte polas omisións que comprobamos en diferentes estudos e publicacións, como no catálogo de R. M. Scari295 ou en investigacións como as de A. Freire López296 e P. Faus297. Canto ao estudo da profesora Freire, cremos que cita desde C. Bravo Villasante298, que xa sinalara a presenza de Pardo Bazán en Diario de Lugo; porén ambas investigadoras omiten tanto a presenza de Pardo Bazán en El Regional como a relación con Pereira. No que respecta a P. Faus, sorprende que o seu documentadísimo estudo, que se demora en Lamas, cunha análise precisa, omita a Pereira quen, desde logo, sen a personalidade do ourensán, contribuíu tanto coma este ao recoñecemento da obra pardobazaniana na Galiza, concretamente para o público lugués299, desde os xornais nos que gozaba de salientábel posición: os xa citados Diario de Lugo e El Regional.
Se revisamos un coidadoso estudo de El Regional, da profesora M. X. Rodríguez Valcárcel300, vemos que non se considera esta cuestión da presenza de textos pardobazanianos; porén xa o título do traballo o xustifica: Lingua e Literatura Galegas en El Regional. De certo, dígase o que se diga, Pardo —169→ Bazán non é escritora galega301. Caso diferente é xa o estudo biobliográfico que esa mesma estudiosa dedica a Pereira302, no que si vemos certas omisións. Porén de todas as formas esta é publicación que debín considerar e consultar, polos imprescindíbeis dados que aporta, de inestimábel valor, aínda que consideremos que este escritor merece un máis detido estudo que transcenda da preocupación do seu posicionamento político, de que sabemos non só pola profesora Rodríguez Valcárcel senón tamén por R. Maiz303 e Dobarro e Moreno304, entre outros.
Desde logo, xa adiantamos que neste capítulo chegaremos á conclusión de que Pereira é un dos críticos galegos que máis se ocupou do labor creativo de Pardo Bazán, e foi, até certo ponto, o seu paladín, pondo ao seu dispor os xornais nos que figuraba como redactor xefe ou redactor único (na segunda época do Diario de Lugo) ou como director, que tal é o caso de El Regional, xornal no que, tras da súa marcha a Madrid, seguirá figurando como colaborador e atendendo ao labor pardobazaniano305.
Sen pretendermos ser exaustivos, e a espera de novas investigacións, vexamos, centrándonos nos xornais lucenses, a Pereira como estudioso pardobazaniano. Por exemplo, en Diario de Lugo, coa recensión de data de 7 de Febreiro de 1880 titulada: «Pascual López. Autobiografía de un estudante de medicina», onde lemos:
A pé de páxina precisa que
A la fecha en que escribimos estas líneas sólo El Lérez, El Porvenir y El Heraldo se ocuparon, que sepamos, de la publicación de Pascual López306. |
Un ano despois, o 4 de Decembro, Pereira publica outra recensión: «Un viaje de novios, por Emilia Pardo Bazán», e para o outro ano, o 30 de Abril de 1882, en «Crítica Literaria», vemos que Pereira volve insistir na denuncia do silencio da crítica galega, con estas palabras:
Tal vez para apoiar esta ponderación dos valores da escritora coruñesa, ese mesmo ano de 1882, o 31 de Maio, aparece «Bibliografía. Un viaje de novios, por Emilia Pardo Bazán». Trátase dunha selección de críticas favorabeis á citada novela.
Canto ao labor poético de Pardo Bazán, amplamente representado en Diaro de Lugo, o que lle valeu á escritora que Pereira se refira a ela como «poetisa», debemos salientar que Aureliano, na polémica pola coroa fúnebre de Muruáis («¡Paz a los muertos!»), só salvará como de valor a aportación de Dª Emilia307, de Rosalía, de Curros, e pouco máis.
Ora, tras o peche de Diario de Lugo, por parte das autoridades eclesiásticas, Fernández Carballo decide fundar El Regional e pór ao seu fronte a Pereira, que exercer á de director até 1993, ano en que marcha a Madrid, seudo daquela substituído por Amor Meilán quen compartirá con Pereira, se ben en menor grado, a boa relación e admiración por Emilia Pardo Bazán.
—171→Centrándonos na presenza de Pereira en El Regional e nos estudos dedicados a Dª Emilia e, como xa adiantamos, sen pretensión de exahustividade, poremos algúns exemplos. Así, con data de 16 de Decembro 1891 vemos que aparece reproducido desde El Heraldo de Madrid o artigo «Coincidencias literarias», un estudo no que Aurelianao José asume a cuestión do plaxio tomando como referencia Nuevo Teatro Crítico308.
Dese mesmo ano, con data de 5 de Decembro, podemos tamén ler «Emilia Pardo Bazán y sus nuevas publicaciones». O texto non aparece firmado, mais cremos que remite a Pereira dado que, de novo, delata o silencio da crítica, á vez que anuncia a saída de novas publicacións, agora en concreto La Piedra angular e as Obras Completas. Neste mesmo estudo dáse noticia do Nuevo Teatro Crítico e finaliza o texto coa solicitude e apoio para a entrada da escritora coruñesa na Academia Española.
Outro exemplo: no seguinte ano, 1892 (o 15 de Setembro), Pereira publica un breve artigo titulado «La Señora de Pardo Bazán», un estudo biobibliográfico que cremos remite a un proxecto que xa en 1891 anunciaba El Regional. Ía ser a edición, en coautoría con Amor Meilán, dun volume titulado El Renacimiento de Galicia. Biografías Gallegas Contemporáneas. Os dous cadernos que se anuncian e dos que se di no «Prospecto» estaren en prensa, estudarían Rosalía, Pardo Bazán, Murguía, Montero Ríos, Curros, Lamas, e poucos máis. Pois ben, dito proxecto quedou en tal, Pereira publicou este texto («La Señora de Pardo Bazán») e Amor Meilán remitiu ao xornal toda unha serie de biografías, baixo firma de León M. Maura (que sospeitamos ser un dos seus pseudónimos), e entre ditas biografías está a dedicada ao pai da escritora, «Biografía de José Pardo Bazán y Mosquera», texto que se aproveita para gabar e chufar á filla.
E por último, tras a marcha de Pereira a Madrid, por tanto xa non como director de El Regional, publica no mesmo xomal o estudo «Movimiento literario en Galicia» (con datas 3 e 5 de Marzo de 1895) no que, se ben vai centrarse en Benito Losada, remite, parafraseando, ao estudo «Vides e rosas», texto que El Regional xa reproducira en 1891, desde De mi tierra.
E xa para finalizar estas breves anotacións da actividade crítica de Pereira en relación con Pardo Bazán, cómpre salientarmos, á marxe de El Regional, as precisións de Pereira a Vidart en «Dos cartas acerca del naturalismo en el —172→ arte literario. Carta primera: a propósito de Un viaje de novios», texto publicado en 1882 na Revista de España (pp. 509-523)309.
No que respecta xa á Pardo Bazán e a súa relación co xornalista lugués, podemos considerar toda unha serie de aspectos comúns que os relacionan (propostas para a fundación da Academia Galega, relación cos krausistas e institucionalistas, como Giner ou Rodríguez Mourelo, afeizón aos estudos etnográficos, colaboracións en edicións de textos como a «Menestra» de Guissasola, etc... Ora, aténdonos á reciprocidade na crítica, de que sabemos era «partidaria» Dª Emilia, esta asume a recensión de Cousas d'aldea en «Juicios cortos. La poesía regional gallega» de Nuevo Teatro Crítico, comentario que, xa isolado e baixo o título do volume que se estuda, reproducirá El Regional o 24 de Maio de 1891.
Precisamente este breve estudo pardobazaniano sobre Pereira será discutido e corrixido polo profesor e crítico Leopoldo Pedreira nun dos capítulos de «El Regionalismo en Galicia» que, previos á súa publicación en volume310, recolle o xornal lugués. En concreto, referímonos ao texto publicado o 27 de Decembro de 1892, un texto no que lemos provocación. Pedreira aduce que Pardo Bazán non concedeu a Pereira o trato que si deu a Lamas, Pondal e Losada, os poetas «protegidos» da condesa, a xuízo deste tan singular (Carballo Calero dicía, e con razón, «arbitrario»
311) e polemista Leopoldo Pedreira.
De todas as formas, aquel breve estudo de Pardo Bazán sobre Aureliano J. Pereira de Nuevo Teatro Crítico será o punto de arranque para a consideración do escritor lucense no volume de F. Blanco García, La Literatura Española en el siglo XIX312, volume deudor dos estudos da condesa e libro que, por certo, merecerá para o seu autor senllas recensións en Nuevo Teatro Crítico (números 15 e 16, marzo e abril, 1892), en parte, supomos que por cuestións de reciprocidade: polo lugar preferencial que o padre agostiño concedera á obra de creación da escritora coruñesa313.
E retomando esta «reciprocidade» da condesa con Aureliano J. Pereira, xa para finalizar, cómpre destacarmos a «Carta al señor Don Aureliano J. Pereira sobre su libro Shakespeare-Calderón»314, recensión ampla que aparece —173→ publicada en La Ilustración Cantábrica (t. IV n.º 16, 1882, pp. 182-183) e que, anos despois, se reproduciu en Galicia Moderna (n.º 46, 14 de marzo de 1886, pp. 2-4) hoxe, en edición facsímile, de doado acceso e consulta.
Neste estudo, no que a escritora fai, cremos, excesiva ostentación de coñecemento das figuras da Literatura Universal, salienta que o escritor lugués:
Tras considerarmos a atención directa de Pereira por Pardo Bazán, vexamos agora, moi brevemente, a presenza da escritora nos diarios nos que o lugués tivo grande predicamento e destaca da responsabilidade, que lle permitiron colaborar á difusión e á promoción da escritora coruñesa.
Como xa ten sinaldo C. Bravo Villasante315 e N. Clemessy316, en Diario de Lugo Dª Emilia publicou poemas varios («La nevada», «La miseria», «La rosa», «El pescador» «De flor en flor», «Las horas», etc.317), de al que vexamos Tóxico o feito de que, como dixemos, Pereira saliente este labor poético, pese a que cremos era consciente do se u limitado interese.
—174→Leremos tamén neste xornal traduccións, en concreto, «Del intermedio lírico» e «La Pena», de Heine (un autor que, na súa faceta lírica, tamén traduce Pereira, pese a non figurar no censo heineano), e como novedade vemos que o xornal vai presentar relatos pardobazanianos, en concreto «Primer amor» e especialmente o magnífico «El indulto».
Así mesmo, Dª Emilia en 1883 (25-27 de outubro) publica o cadro ou artigo de costumes «La Gallega», que volve reproducirse ao ano seguinte, no mesmo mes, como indicamos no capítulo II deste libro. Inclúense tamén no xornal artigos como «De la conversación I e II», que cremos reproducción desde La Semana Literaria. Revista de literatura, ciencias y artes e «Vecinos que no se tratan. Carta a Dona Guiomar Torrezáo», que cremos remite a La Ilustración Ibérica, n.º 85, 1884, un texto ao que debimos facer relación no capítulo III do presente volume.
Como anuncio e anticipo do libro entón inédito San Francisco de Asís (Siglo XIII), o xornal lucense inclúe nas súas páxinas, en 1881 (por tanto un ano antes da edición do volume por Olamendi), o capítulo «La inspiración franciscana en las artes». Esta cuestións de publicación de extractos e anticipos verémola como recurrente: por exemplo, faise en La Época con La Piedra Angular e Los Pazos e El tesoro de Gastón (este tamén en El Liberal), con La Sirena Negra en El Imparcial, etc. Mera cuestión de márqueting, Tóxico nunha profisional das letras de cuxa economía fala en diferentes lugares, mesmo nas cartas de El Diario de la Marina318.
Entre outras reproduccións de Diario de Lugo lemos tamén o capítulo VI de La Cuestión Palpitante, así como outros textos pardobazanianos, por exemplo «Homenaje a Cervantes. Carta a Sr. D. Luis Vidart». Temos, xa aparte, as crónicas e noticias varias desde as que se nos informa das actividades da condesa, por exemplo, da súa intervención na sesión inaugural do Folk-Lore Gallego con reproducción do discurso lido na «Junta Provisional» o 1 de Febreiro de 1884.
E como xa salientamos, as recensións tanto de Pereira como de Romualdo Acevedo. Só nos resta agora sinalar outras como a de Ruiz de Aguilera, tomada de sde La Mañana (e que se incorpora logo a Nuevo Teatro Crítico) e as presentacións e recensións dos diferentes números da Revista de Galicia, da que se fai ampla e precisa propaganda.
Pechado Diario de Lugo en outubro de 1884, vexamos agora como esta liña de actuacións para coa escritora se mantén en El Regional, xornal que, só ata certo punto, implica continuación e proxección daquel.
—175→Desde logo, como precisamos noutro estudo deste libro (capítulo III), Pardo Bazán revélasenos como magnífica propagandista de si propia. Pois ben, canto ao xornal que agora nos ocupa, parécenos que a minuciosidade informativa e a precisión remiten á colaboración da propia condesa. Así moitas das crónicas sobre as súas actividades cremos que foron, se non escritas, desde logo informadas por ela: era coase imposíbel naque la altura o coñecemento de moitos dos dados que se aportan, salvo que fose a escritora quen os fornecese. Porén comecemos pola inclusión de textos.
En primeiro lugar, cómpre destacarmos que os poemas, que foron progresivamente reducindo a súa presencia en Diario de Lugo, van agora desaparecer: en El Regional predominan os textos narrativos. Lemos así relatos como: «Un diplomático», «Planta montés», «La sombra», «El niño de cera», «Maldición (de) gitana», «La moneda del mundo», «Como será el morir», «Sic transit», «Ceniza», «El décimo», «La clave», etc. E o texto por nós presentado como non recompilado no capítulo V: «Los dominós de encaje».
Veremos tamén á Pardo Bazán como traductora desde o francés: aparte da «primicia» da traducción de «Los hermanos Zemganno», de Edmond Goncourt (do que o mesmo diario vai logo gabarse, e ponderar o seu estudo introductorio), leremos os parabéns e noraboas pola traducción de «Paris», de A. Vitu. Temos tamén de novo a Dª Emilia como traductora desde o alemán, concretamente traductora de Heine, faceta, como se sabe, ponderada polo Padre Blanco no volume xa citado. Un exemplo de versión heineana: a xa citada «La pena», texto que aparecera en Diario de Lugo, e que será reproducido noutros medios, como, por exemplo, na Galicia Moderna.
Canto a capítulos de libros, de novo lemos anticipos como a publicación de «El pueblo ruso» (a respecto de La revolución y la novela en Rusia). E canto a artigos e cadros de costumes, moitos son xa os que se poden destacar: «Las primeras pesetas», «La prensa amarilla», «Canto heroico», «La Muñeira», etc... E, entre eles, aqueles que incorporamos aos diferentes capítulos deste volume: «Para la mujer» e o texto que se incorpora como homenaxe á tuna de Coimbra: «Mi patria».
Así mesmo, lemos a reproducción de la «Carta-exposición» á Regenta, que cremos de interese pola cuestión do indulto e penas de morte ás que se fai referencia, e os diferentes textos que remiten a Nuevo Teatro Crítico ou a De mi tierra (cuxa procedencia vemos non sempre se precisa). En concreto, referímonos aos que se referen aos autores galegos e escritores oriundos da Galiza: «Juicios cortos. La poesía regional gallega» (na reproducción, reducido ao estudo de Pereira, baixo o título «Bibliografía. Cousas d'aldea»), «Vides e —176→ rosas» e «Un escritor festivo (Luis Taboada)». Aparte temos outros como a recensión sobre «El Padre Luis Coloma» (baixo o título de «El Padre Coloma y Emilia Pardo Bazán») ou outras reproduccións como a titulada «Gayarre y Emilia Pardo Bazán» (tamén desde Nuevo Teatro Crítico) e a contestación de Pardo Bazán a González Serrano que, á par de reproducirse, se comenta.
Tamén son de ter en conta outros como «Galicia en verano» que procede de Los lunes de El Imparcial ou «Como conocí a Zorrilla». Resúltanos singular a presencia dun breve estudo biobiliográfico sobre Don Juan Valera, que sospeitamos reproducido desde outra publicación, como é o caso de outros textos que sabemos remiten a La Ilustración Artística, El Liberal, ABC, Pluma y Lápiz, Blanco y Negro, La Ilustración Ibérica, etc. De aí que non admitamos a rotundidade de aseverar que a escritora coruñesa non repetía textos: moitos dos que se publicaban nos xornais da época serían reproduccións sen autorización (cuestión que lle molestaba sobremanera á condesa, como é lóxico) ora, outros casos cremos remiten a propios envíos da autora que, ben literal, ben con variacións, propugnaba a súa publicación319.
No que respecta ás recensións sobre textos pardobazanianos, aparte xa dos textos de Pereira, temos en El Regional a que realizou Leopoldo Pedreira sobre
La piedra angular (sorpresivamente, crítica positiva, con «plácemes y felicitaciones»
) e outras recensións que son xa propiamente reproduccións. Salientaremos a recensión de
Morriña, desde Las Ocurrencias (que se aproveita para insistir na cuestión da Academia320) e a recensión de De mi Tierra, desde El Resumen. Debemos tamén salientar a reproducción dos breves xuízos críticos de Cánovas, desde o prólogo ás
Obras Completas de J. Valera, que se reproduce baixo o título «Emilia Pardo Bazán juzgada por Cánovas» e os breves comentarios sobre Pardo Bazán que proceden de «La crítica en España» de González Serrano.
Así mesmo, anúncianse publicacións varias como Nuevo Teatro Crítico, Obras Completas de Pardo Bazán ou a «Biblioteca de la Mujer» (que se acompaña do coñecido prólogo de Pardo Bazán a La esclavitud femenina), e danse noticia de outras varias colaboracións da escritora en La España Moderna ou en la Ilustración Gallega, entre outras.
—177→En suma, o xornal dá cumprida conta de datos de interese sobre a producción da escritora coruñesa que, deducimos, debía de gozar na cidade dun amplo sector de admiradores e lectores porque, se non, non se xustificaría tan pormenorizada información.
No que respecta a outros dados, lemos, por exemplo, as noticias sobre a participación de Pardo Bazán en homenaxes como a dedicada a Rosalía no Liceo de Artesanos, e precísase o contido de discursos como o do Ateneo de Valencia (do que se reproducen amplos trechos), da sesión inaugural do Centro Galego de Madrid, da inauguración da Real Academia Galega, como presidenta honoraria, ou da conferencia de Burdeos, aportando neste caso toda unha serie de dados sobre a invitación de M. Spronck para que Dª Emilia vaia a París ou para que publique na Revue des Revues, etc, etc. Canto esta proxección no estranxeiro, que tanto coidou Pardo Bazán, saberemos tamén da traducción das súas novelas e de estudos e recensións varias, como o caso de Gabriela Cunnughame Graham en The Novel Review.
El Regional, que tamén mostrou interese pola figura de Concepción Arenal (por suposto, en moita menor medida, pese a ser A. J. Pereira un destacado defensor da muller e da súa educación, como salientamos), dedica ampla información á presenza de ambas as mulleres no Congreso Pedagóxico, non só nas crónicas senón, mesmo, reproducindo a memoria, conclusións e resumo que remiten a Nuevo Teatro Crítico.
Reprodúcense tamén artigos de escritores amigos que lle dedican os seus traballos. Tal é o caso de Neira Cancela que lle dedica un estudo sobre a Virxe de Cristal, no que, surpresivamente, se omite citar a Curros. Aparte temos o que suscita para nós maior interese: os artigos de Unamuno «Por Galicia». Xa non consideramos poemas dedicados á condesa, como o famoso texto de Pondal «Do aleiro nativo», texto con que o escritor galego corresponde a quen soubo ver e recoñecer nel o grande poeta do noso Rexurdimento.
Folleando tamén El Regional, saberemos tamén do acordo para a monumento dos xardíns de Méndez Núñez (iniciativa dos coruñeses residentes en Lugo), da doazón da condesa de libros e publicacións á sociedade lucense El Círculo das Artes (da que foi Presidenta Honoraria) e do regalo que Xesús Corredoira lle fornece (un retrato de Wagner), etc, etc. Se ben debemos recoñecer que desde a marcha de Pereira a Madrid, as noticias serán xa máis esporádicas e espaciadas321.
—178→Desde logo, retomamos o xa adiantado: á vista da concreta e precisa información que en ocasións se nos fornece, non podemos menos que sospeitar que esas precisións remiten a información enviada pola propia escritora a quen a consideraba e trataba de «amiga». Dª Emilia, certamente, era boa coñecedora do valor da información e dos seus recursos, como é de esperar nunha escritora profesional, nunha muller que decidiu vivir do seu traballo322, como no mesmo xornal temos constancia na reproducción do texto xa citado de «Las primeras pesetas».
Neste coidar a imaxe, nesta proxección do seu labor creativo (a crítica, como se di, non é arte parasitaria senón acto creador), El Regional colaborará,
así mesmo, evadindo polémicas, silenciando, por exemplo, cuestións como a de Murguía en La Voz de Galicia (neste caso no xornal xa non se fará revista de prensa) ou a intentona de provocación que se suscita en 1888 desde El Lucense, tomando por escusa o folleto de Frei José Rodríguez e a denuncia das «novelas pornográficas» de Zola, Daudet e a propia Pardo Bazán. A provocación que parte de
El Lucense convocando a intervir a El Regional queda en nada, e aquel xornal deberá claudicar tras cualificar a Pardo Bazán como «eminencia literaria de nuestra patria»
.
A data desta procurada confrontación é, como anotamos, o 1888. O feito ven dar en parte a razón P. Faus323 cando esta investigadora sinala que, tras a saída de O Divino Sainete, se destapou unha corrente de desprestixio e descrédito para con Dª Emilia. Ataques, polémicas, desvalorizacións, etc. nos que, desde logo, El Regional non só non participou senón que seguiu coa campaña de potenciación e aplauso para coa escritora coruñesa324.
Outra polémica vai ser tamén obliterada. Trátase agora da suscitada en 1892 por Leopoldo Pedreira con motivo da publicación dos «Cuentos escogidos», de Aguilar. Lemos unha vez máis acusacións de «pornografía», «groserías inexplicables», «inmoralidade»
... imputacións que o inefábel Pedreira salienta, á par de «viriles talentos»
. A provocación queda en nada, en parte polas moi singulares incongruencias do profesor
coruñés.
E, para finalizar, presentamos outra «suposta» cuestión problemática sobre a relación da escritora coa cidade de Lugo, novo apartado que, precisamente, nos animou a publicar este volume nesta cidade ao incorporar como apéndice un texto de que sempre se falou mais que moitos lucenses descoñecen. Remitimos á súa lectura coidadosa, a fin de que o lector atento interprete unha cuestión que, para nós, é de sumo interese: a cuestión Xoán Montes.
Este apartado ben pode figurar como una cuestión polémica máis a sumar ás devanditas. Interesa tamén pola presenza en Lugo da escritora, polo apoteósico recibimento e homenaxe de que dan ampla cobertura El Regional e pola reproducción neste xornal dun dos discursos daquela efeméride. Ora, nesta cuestión xa nada ten que ver Pereira, que morre en Madrid tres semanas despois dos acontecementos, de seguro sen saber nen opinar se era ou non oportuno estudar ou só citar ao seu gra nde amigo Xoán Montes.
Vexamos os feitos. Dª Emilia fora invitada a presidir o «Certame de Composición Musical» organizado con motivo das festas de San Froilán. A condesa chegou o día do patrón lugués, o 5 de outubro (con recibimento apoteósico na Estación do Ferrocarril, onde acudiron as autoridades e «forzas vivas» da cidade). Para o día seguinte estaba proxectado que pronunciase senllos discursos, dos que só hoxe atenderemos ao do certame no que a condesa actuaba de «mantenedora».
É posíbel que, como se nos ten relatado, e permanece aínda no recordo dalgúns lucenses (por referencias que se teñen propagado), o público esperase unha conferencia, se non sobre Xoán Montes, que ía recibir un homenaxe cidadán naquelas datas (concretamente o seguinte día), polo menos sobre Pascual Veiga, dada a súa relación profesional coa cidade da escritora e dado que, precisamente naquel ano, se rendían diferentes homenaxes, mesmo en ultramar, onde, concretamente en Cuba, mercé Fontenla, estaba xa en imprenta o que logo sería denominado Himno de Galiza. Pois ben, Dª Emilia, un pouco na liña do que aconteceu coa homenaxe a Rosalía, «destapouse» cun discurso dedicado nada menos que a Wagner, obliterando aos dous músicos lugueses, dos que apenas falou.
—180→Sobre a cuestión de se Dª Emilia tiña ou non aptitudes e coñecemento musical, remitimos ás exposicións, non coincidentes, de dúas publicacións: un artigo de González Herrán325 e o estudo xa citado de Pilar Faus326.
Eu inclínome a pensar que a condesa, sendo máis apta para cuestións das artes plásticas e figurativas, representativas (a iso remite a súa afeizón pola ópera), sentiuse obrigada po la solemnidade do acto, polo seu rol de «mantenedora», a preparar un discurso «de altura» que lle permitise «lucimento» e mostrase coñecemento musical (lemos este propósito no mesmo discurso), coñecemento, por outra parte, tampouco tan superficial naquelas datas que non lle permitise, por exemplo, aquel mesmo ano, a publicación dunha serie de estudos musicais327, así como a elaboración posterior de todo un corpus de artigos que, con precisión, recolle o profesor González Herrán no estudo indicado, no que, por outra parte, xa se concede atención especial á grande afeizón da escritora por Wagner, cuestión estudada, así mesmo, por P. Faus.
De certo, Dª Emilia naquela xornada lucense falou do que sabía e amaba. Atívose, pois, ao que coñecía e traballaba (precisamente, como dixemos, naquelas datas). O seu discurso, talvez
inxustamente, considerouse inoportuno, e os resentimentos dun público apaixoado pola gloria cidadá van reflectirse nun xornal que, difícilmente, aceptaba as directrices ideolóxicas e políticas de El Regional, xornal que, a «bombo e platillo» participara e fixera ampla crónica dos actos e homenaxes á condesa. Refírome ao xornal El Norte de Galicia que, tras denominar a Dª Emilia como «Ilustre panegirista del autor de Lohengrin»
e escritora «políglota»
(epíteto que desde logo require lectura irónica) escribe: «Peroró sobre Wagner e pasó por ojo a Montes e Veiga»
.
Pois ben, de considerarmos a recensión do acto neste xornal El Norte de Galicia, vemos que se lle escatima e nega a noticia (feito que non ocorre nos días seguintes para coa visita de González Besada) cunha redacción non carente de ironía e certa «comicidade» que non podemos menos que incorporar. Lemos:
Calificar la labor de Dª Emilia, constituirá un atrevimiento; aplicar a aquella adjetivos encomiásticos, sería hasta descortés. |
—181→
Las producciones de la autora de San Francisco de Asís, llevan con su nombre el más cumplido y justo elogio.
Para logo concluir:
Largo sería de escribir cuanto la visita de la Sra Pardo Bazán nos inspira, pero como no hay tiempo ni lugar para ello, quedémonos en el sencillo saludo de la admiración que corta las palabras. |
É posíbel que certos sectores cidadáns, naquelas datas de homenaxe a Montes, esperasen un discurso centrado na considerada gloria cidadá (hoxe compartida, por suposto, con Bal y Gay). De todas as formas, xulgue o lector. Nós reproducimos aquel discurso polo interese que reflicte para unha cidade na que Dª Emilia gozou de admiradores e entusiastas lectores, entre os que hoxe quixemos salientar a figura de Aureliano José Pereira, un político comprendido e estudado polos historiadores galegos, e un non moi coñecido escritor e crítico literario estreitamente relacionado coa difusión e coñecemento nesta cidade da escritora que, sen dúbida, foi unha das máis salientábeis e singulares mulleres españolas de todos os tempos.
—195→
Libro de Oro
Círculo de la Artes
Lugo