-119-
Mortuo dicto Raymundo Berengarij Capite Stuppæ, nobiles et barones Cathaloniæ Raymundum Berengarij eius filium in Comitem eligerunt. Iste fuit largus, pius ac strenuus. Habuit in vxorem Dulciam filiam Gisberti comitis Prouinciæ, et habuit cum ea comitatum Prouinciæ et de Millaho, quos agregauit comitatui Barchinonæ. Et ex eadem procreauit unam filiam, quam Alffonso imperatori Tholeti tradidit in vxorem, ex qua nobilissima prosapia traxit ortum. Iste Comes ciuitatem Maioricæ obsessit cum clase Pisanorum. Et demum ipsam cepit. Multa bella cum sarracenis comisit, et ab eis semper victoriam habuit. Nonnulla eorum castra et fortalitia notabilia eius ditioni subegit, habuitque tributum a principibus Valenciæ, Dertusæ, et Ilerde, et ex vxore sua duos filios procreauit scilicet Raymundum Berengarij, et Berengarium Raymundi. Viuente quidem predicto comite Raymundo Berengarij erat comes Vrgelli Ermengandus de -120- Gerp qui XXViij93suum tenuit Comitatum, et obiuit anno Domini MXCII94. Cuique in Comittatu successit eius filius vocatus Ermengandus, qui XI annis predictum tenuit Comictatum. Migrauit ex hoc seculo anno Domini MCii95. Et quod cum trescentis equitibus et multis peditibus obiuit Maioricæ, fuit cognominatus Ermengandus de Maiorica96. Cui superfuit vnus filius vocatus Ermengaudus qui fuit comes Vrgelli. Et quod in Castella hereditatem videlicet matris suæ97 longo tempore suoram traxit, fuit cognominatus Ermengandus de Castella. Guillelmus Rayundus erat comes Ceritaniæ, et rexit suum Comictatum XXViij annis, et mortuus est anno MXCV Domini98; fuit heres sui Comitatus eius filius Guillelmus Jordani, qui postea iuit in Hierusalem, ubi ingestu armorum laudabilia multa fecit. Fuit enim audax plurimum, et reputatus crudelis apud turcos et sarracenos, et alios catholicæ fidei inimicos, qui eum inmodice -121- verebantur. Iste hedifficaiuit castrum vocatum Arcac, quod est prope Tripolim, vbi cum sagita percussus extitit, qua decessit et sine liberis. Successit autem sibi in comictatu Ceritaniæ frater suus99 Berengarius Guillelmi qui dictum Comictatum tenuit XViij annis et decessit sine liberis anno Domini MCVii100. Et dimisit predictum comictatum Ceritaniæ dicto Raymundo Berengarij comiti Barchinonæ. Erat etiam comes Bisulduni Bernardus Guillelmi qui tenuit ipsum Comictatum LX annis, et decessit viuente dicto Raymundo Berengarij comite Barchinonæ anno Domini MCXi101. Fuitque sepultus in monasterio Riuipulli. Et quod decessit absque liberis comictatus Bisulduni reuersus fuit Comiti Barchinonæ. Predictus autem Raymundus Berengarij intitulauit se comitem Barchinonæ, et Provinciæ marchionem, et fuit cultor pacis et iustitiæ et rexit terras seas quincuaginta annis, constitutusque in plena sanitate ac intellectu renuntiabit bonis temporalibus hereditatis filijs suis, scilicet Raymundo Berengarij in comictatu Barchinonæ, -122- et Berengario Raymundi in marchionatu Prouinciæ. Ingressus et ordinem Sanctæ Mariæ militæ Templi Hierusalem: tamen presciuit diem mortis suæ a qua volens sine proprio reperiri, domo pauperum Barchinonæ spiritum suo redidit Creatori in102 LX suæ etatis anno MCXXXI Dominique, et in monasterio Riuipulli fuit honoriffice traditus sepulturæ.
Mortuo dicto Raymundo ei successit eius filius Raymundus Berengarij supradictus vir vtiquæ magnæ nobilitatis, prudentiæ et probitatis, viuacis ingenij, alti consilij, magnæ audatiæ et constantiæ intellectus, et omnibus suis factis magnam temperantiam adhibebat. Fuit speciosus forma, magnus corpore, cum obtima proporcione membrorum. Iste nobilissimus vir duxit in vxorem filiam Remiri Regis Aragonum vocatam Petronillam, quæ postea fuit vocata Vrracha. Pro cuius dote -123- habuit regnum Aragonum; anno scilicet MCXXXVij Domini103. Iste Comes fuit in adquisitione ciuitatis Almariæ cum Alffonsso Castellæ rege, et cum multis gentibus Januæ, qui illuch iuerunt per mare. Iste intitulabat se Principem Aragoniæ, et Comitem Barchinonæ. Aragonenses enim noluerunt quod se intitularet regem Aragonum, quod tamen Alffonsus filius eius fecit. Iste nobilis vir inuasit dictam ciuitatem Almariæ cum quinquaginta duobus equitibus tamen armatis, et erant intus ciuitatem XX millia sarracenorum, et castrametatus est circa muros eiusdem Ciuitatis. Cuius suorumque bellatorum aduentu, tanta tristitia tantusque terror inuasit gentes Ciuitatis, quod eam demum adquisiuit anno scilicet Domini MCXLVii104. Et postquam de dictæ Ciuitatis adquisitione reuersus fuit, obsedit ciuitatem Dertusæ cum Januensibus, et congregauit ibi ducentena millia pugnatorum, quibus dictam Ciuitatem viriliter expugnantibus demum adqusiuit eandem anno MCXLViij Domini105. Et hedifficauit ibi ecclesiam cathedralem. Anno vero sequenti ciuitatem Ilerdæ -124- obsedit. Inter alios barones et nobiles fuit ibi Ermengandus de Castella comes Vrgelli. Et post acerrimam expugnationem eandem Ciuitatem cepit eodem die anni sequentis, qua cepit Dertusam; videlicet Viii kalendis Nouembris106. Postea adquisiuit Fraguam et fortissimum Castrum de Miraueto, anno scilicet Domini MCLiiij107. Postea adquisiuit castrum de Ciurana, mirabilis fortitudinis, et eius muntana, et plura alia castra et fortalitia quæ sunt in ripa Iberi. Et demum adquisiuit loca et terras quæ sunt a ciuitate Dertusæ, vsque Cesaraugustam. Et exaltauit nomen Domini per trescentas ecclesias108, quas in eius honorem et gloriam hedifficauit109. Dictus autem Ermengandus de Castella comes Vrgelli obijt anno Domini millessimo centesimo quinquagesimo quarto, et tenuerat Comictatum suum quinquaginta tribus annis. Superuixit sibi filius vnus vocatus Ermengandus, qui successit in dicto Comictatu Vrgelli. Iste virtuosus vir Comes Barchinonæ, quando sciuit quod piratæ occiderant in portu Malguriense fratrem suum Berengarium -125- Raymundi marchionem Prouinciæ, ascripsit sibi dominium Prouintiæ recepitque alendum vnum filium dicti Marchionis nepotem suum, et rexit laudabiliter dictum Marchionatum, et destruxit ciuitatem Arulatensem, quæ sibi multum erat contraria, et dirruit multas terras, et fortalitia eius, et abstulit triginta castra Bausenas, qui erant hostes eius. Postea condidit in Rodano super nauigijs, vnum mirabile castrum magnum ligneum, in quo posuit ducentos equites et alios bellatores armatos, et id fecit trahi per Rodanum cum cordis, et aplicari secus castrum de Trentacaya, cuius deffensores metu solo compulsi Castrum dicto Comiti tradiderunt; qui id fecit illico dirrui. Et statim tractauit et fecit quod Imperator Alamaniæ dedit in vxorem quandam neptem (sic) suam nepoti istius nobilis viri, qui habuit Comictatum Prouinciæ a dicto Imperatore ad imperpetuum. Iste siquidem Raymundus Berengarij, procreauit ex vxore sua vocata primo Petronilla, postea Vrraqua duos filios, videlicet, Alffonssum, qui successit ei in comitatu Barchinonæ, et matri suæ in regno Aragonum, et Sanctium, qui successit in comitatibus Rossilionis -126- et Ceritaniæ; et duas filias, quarum alteram dedit in vxorem Sanctio regi Portugaliæ, et alteram Ermengando comiti Vrgelli predicto. Rexit autem dictus comes Raymundus Berengarij terras suas triginta duobus annis, et decessit quinquagenario in ciuitate Taurinis in burgo Sancti Dalmatij circa januæ ciuitatem, quæ est in Lombardia, anno scilicet Domini MCLXII110, idus Augusti cuius morte fuit terra in magno periculo constituta, flent amare populi, gaudent sarraceni, desolantur pauperes et religiosi suspirant111. In ill a hora exhiuit latro de sua cauernula depredator apparuit, pauper se abscondit, clerus tacuit, agricultores fuerunt preda expositi, superbiuit inimicus et victoria fugijt, donec rex Alffonssus eius filius recepit regimen sui Regni. Cadauer autem dicti Comitis, fuit sepultum cum honore maximo in monasterio Riuipulli.
-127-
Mortuo dicto comite, et principe Raymundo Berengarij, factus est Rex Aragonum Comesque Barchinonæ filius eius Alffonssus cognominatus Castus, eo quod super alias virtutes habuit castitatem; remansit autem valde parus post mortem patris eius. Et cum terra esset in magno periculo propter etatem teneram dicti Alffonsi. Comes Prouinciæ consanguineus eius vocatus Raymundus Berengarij ob reuerentiam patris sui, a quo magnas receperat gratias et honores tempore preterito, ut supra narrauimus, venit ad ciuitatem Barchinonæ pro suplendo ipsius Regis deffectum donec per se ipsum posset gubernare, et regere terram suam. Iste siquidem comes gubernauit bene et vtiliter dictum Regnum et Comictatum duobus annis, et nutriuit et exaudiuit112 dictum Regem ut melius potuit ad regendum et gubernandum viriliter suas terras. Lapsis enim dictis duobus annis, in comictatu suo Prouinciæ quædam -128- negotia acciderant propter quæ habuit deserere reginem dictorum Regni et Comictatus, et ad propria remeauit, vbi cum Niciensibus iniuit prelium in quo fuit sic grauiter vulneratus quod ex vulneribus sibi illatis, decessit anno MCLXVI Domini113 filijs non relictis, ob quod successit ei in comictatu Prouinciæ dictus rex Alffonssus, tunc adhuc paruulus. Cui sic paruulo existenti Raymundus comes Tolosæ multas sibi iniurias irrogauit, a quarum vindicta, successu temporis non extitit impunitus. Iste rex Alffonssus tanquam in actibus militaribus strenuus et abilis, recuperauit Cesaraugustam, Calataiubium, Darocham et Tirassonam cum suis pertinentiis quas Alffonssus imperator Castellæ tenebat ad vitam suam, tamen sub homagio Regis Aragonum, pro vt in Cronica regis Remiri114 aui sui continetur. Predicta igitur loca et terras recuperauit hoc modo. Cum dictus Alffonssus imperator Castellæ haberet cum sarracenis in plerisque partibus guerram, nec resistere posset eis, misit preces Alffonso regi Aragonum quod veniret in eius auxilium, quod ille paratis suis -129- equitibus et peditibus audacibus statim fecit, fuitque cum eo in obsedione ciuitatis Conquensis. Imperator igitur est gaudio magno plenus in aduentu ipsius bene aduitum se reputans a tali Rege, et pugnatoribus quos secum aduxerat. Nec mora dictus Alffonssus rex Aragonum restauit Imperatorem quare sibi restitueret loca et terras suas quas tenebat in Aragone, absoluendo ab homagio sibi prestito illos qui fortalitia et loca pro eo tenebant, et ipse Rex sibi faceret illud idem. Cuius precibus annuit Imperator, et fecit taliter quod Rex ipse remansit in obsedione dictæ Ciuitatis, qui demum recuperauit eam pro Castellæ Imperatore qui ab inde recesserat pro succurrendo aliis Castellæ partibus, quas inuadebant sarraceni, et vterque ipsorum magnos triunphos obtinuit ab ipsis fidei inimicis. Iste Rex duxit in vxorem Sanctiam filiam Alffonssi magni Imperatoris Castellæ, quæ hedifficauit monasterium de Sixena, et populauit Turolium115, et iniuit comictatus Rossillionis et comictatui Barchinonæ. Ceterum predictus rex Alffonssus volens ingredi comictatum Prouinciæ pro visitando ipsum -130- esset in castro de Albanio, ad quod acceserant pro quiescendo seu hospitando116 in eo Hugo archiepiscopus Terrachonæ et Petrus episcopus Vicenensis, Raymundus comes Tholosæ, non contentus iniuriis iam per eum illatis sibi abstulit dictum castrum predicto Regi, et voluntati Dei, illo instanti venit Bertrandus de Bausento117 et Rex cum eo insimul ascenderunt equos suos, et transeuntes Rodanum venerunt ad castrum Aralatense, in quo Rex fuit honoriffice receptus. Dictusque Bertrandus tradidit ipsi Regi magnam partem Prouinciæ comictatus, et statim habuit dominium ipsius Comictatus, quem dominium Rex rexit liberaliter et potenter. Et post modum regnante dicto Rege in suis regno et comictatibus, dictus Bertrandus fuit per quosdam proditores neci traditus in die Pascæ Resurrectionis Domini, cuius cadauer fuit latum et sepultum in ecclessia Magallonæ, anno domini MCLXXXI118. Cuius morte rex Alffonssus fuit multum iratus et tristis. Et non inmemor seruitiorum quæ dictus Bertrandus sibi impenderat, -131- lapsis temporibus aborreus quod ingratitudinis labe notaretur, proposuit in animo vendicare mortem dicti Bertrandi, et obsedit vnum castrum vocatum Moruell, in quo erant proditores, qui interfecerant eum, quod demum vi armorum cepit, et in ictibus ensium dictos fecit interfici proditores, qui multa fortalitia Prouinciæ subiugauerat obedientiæ eorundem. Et statim recuperauit totam terram, eamque tenuit quoddum vixit pacifficæ et potenter. Preterea Rex iste volens119 sub occulorum conniuentia preterire iniurias sibi illatas a Raymundo comite Tholosano, congregauit equites et pedites in numero copioso, et more impatiens venit audenter ad ciuitatem Tholose, tenso vexillo subuertendo loca, et vastando terras dicti Comitis Tholosani et stetit aliquibus diebus ante ciuitatem Tholosæ, expectans si Comes vellet preliari secum, quod postquam facere noluit, Rex ab inde cum honore recessit et profectus est ad Regem Angliæ vt posset videre ipsum. Et in ingressu fecit transitum per terram dicti Comitis, cremando et subertendo eam. Et iterum stetit ante ciutatem Tholosæ -132- quibusdam diebus in dedecus, et vituperium Comitis Tholosani. Et recedens ab inde lento gressu, in regionem suam reuersus est cum honore. Et statim habuit guerram cum omnibus regibus ispanicis, a quibus semper victoriam obtinuit cum honore. Et specialiter habuit plures guerras cum Rege Castellæ, et vna vice pum magno exercitu inuasit et destruxit magnam partem Castellæ; qua inuasione Rex Castellæ iratus inmodice congregauit multos equites et pedites, et venit ad villam Soriæ, et introiuit in terram regis Alffonssi, capiendo mortique tradendo homines et mulieres, gregesque et quidquid potuit depredando. Quæ cum ad aures Regis Aragonis peruenissent, rupta qualibet tardidatis morula, recessit de loco vbi tunc erat, et versus hostes suos gressus dirigens non quieuit die neque nocte donec fuit prope eos, quos captata ora congrua agressus fuit viriliter et deuicit. Ex quibus preter interfectos vltra quator millia cepit, et eis abstulit, quod habebant, et cum magna victoria ad locum vnde recesserat est reuersus. Iste rex Alffonssus procreauit de vxore sua tres filios et tres filias, videlicet: Petrum, qui post eum successit in regno Aragonum, -133- et in comictatibus Barchinonæ, Bisulduni, Ceritaniæ, Rossillionis, et Pallaricum; et Alffonssum, qui successit in comictatu Prouinciæ, et Ferdinandum, qui fuit abbas Montis Aragonis. Filiarum vero altera fuit vocata Constantiæ, quæ fuit vxor Regis Vngariæ et quod dictus Rex Vngariæ statim decessit, ipsa Constantia rediit in Aragonem. Et alia fuit vocata Alionor, et alia Sanctia. Et propter discordiam quæ erat inter reges christianos Ispaniæ, aliqui ex dictis regibus christianis, dederunt treguas sarracenis et cum eis confederationes et amicitias inhierunt. Quapropter Celestinus papa cupiens, vt pax et amor esset inter reges et principes christianos mandauit dicto regi Alffonsso, et ceteris Ispaniæ regibus ne pacem nec treguam cum sarracenis haberent quim potius amicabiliter comuenirent et guerram quam habebant inter se verterent contra eos. Rex quidem Alffonssus, recepto mandato apostolico, proposuit in corde suo ob reuerentiam Dei, et vouit ad Sanctum Jacobum peregre proficisci, et faciendo peregrinationem suam tractare pro viribus pacem et concordiam inter reges Ispaniæ christianos. Quam peregrinationem faciens -134- inter aliquos reges christianos, inter quos erat discordia, pacem et concordiam seminauit, et per eos sibi eorum inspectu fuit honor maximus exhibitus. Et hoc fecit Rex vt placeret Deo, et mandatis apostolicis obediret. Non tamen potuit omnes conuenire reges, sed fecit eos in maiori parte concordes. Post hoc autem reversus fuit in terram suam, in qua tantam reperit caristiam vigere, quod gentes moriebantur fame, quæ fames fuit quasi in toto orbe. Ipse autem Rex motus pietate et misericordia ob reuerentiam Dei visitauit terram suam et multa erogauit gentibus fame perituris. Et visitando sic terram suam venit in villam Perpiniani vbi habuit colloquium cum nobilibus et baronibus Prouinciæ. Tunc erat comes Vrgelli Ermengaudus, qui fuit mortuus in ciuitate Valentiæ cum Galcerando de Sales, fratre suo per christianos; anno scilicet Domini MCLXXXiiij120. Et post decursum temporis ipse Rex existens Perpiniani gravi detentus egritudine, suum condidit testamentum, in quo heredem sibi instituit in regno Aragonum et in comictatu Barchinonæ, Rossillionis et Ceritaniæ, Bisulduni -135- et Pallariensium dictum Petrum. Et in comictatu Prouinciæ Alffonssum eius filium. Et in quadragesimo secundo anno etatis suæ ab hac vita gloriose migrauit, anno Domini MCXCVI121. Et regnauit triginta quator annis, octo mensibus et decem octo diebus. Cuius corpus fuit portatum ad monasterium Populeti, tunc nouiter heddifficatum per ipsum, ibidemque sepultum.
Mortuo dicto rege Alffonso, regnauit post eum in regno et comictatibus superius nominatis, filius eius Petrus Catholicus, et fuit ideo cognominatus Catholicus, quod fuit cultor ecclesiæ. In comictatu vero Prouinciæ, successit filius eius Alffonsus, qui vir, utique nobilis, duxit in vxorem neptem comitis Folcalquerij, ex qua procreauit vnum filium vocatum Raymundum Berengarij, qui successit ei in dicto Prouinciæ comictatu. Iste rex Petrus fuit vir multum curialis et nobilis in omnibus factis suis, largus et animosus, et quidquid -136- et qualitercumque habere proterat largiebatur, ob quod obligauit et impignorauit nonnulla sua castra, villas, et redditus, vt quod sibi cordi erat, posset ducere ad effectum. Collocauit autem matrimonialiter tres sorores suas hoc modo. Prima, quæ vocabatur Constantia, dedit Frederico, regi Ciliciæ, qui post lapsum breui temporis fuit Alamanniæ imperator, et ex sic procreauit vnum filium vocatum Enrricum, qui decessit in ciuitate Panorimitana. Hic Enrricus quando fuit adultus, habuit in vxorem filiam ducis Austriæ. Et quod ipse Enrricus insurrexit contra patrem suum imperatorem Fredericum, vt dictum fuit, mandato ipsius Frederici fuit carceribus mancipatus, in quibus dies finiuit fuos, vllo filio non relicto. Secundam sororem vocatam Elionor dedic Raymundo, comiti Tholosæ, ex qua vllus filius non remansit. Tertiamque vocatam Sanctiam dedit filio dicti Comitis Tholosæ, qui ex ea procreauit vnam filiam, quæ fuit vxor Alffonssi comitis Pictauia fratris Ludovici regis Franciæ. Iste etiam Rex prius duxit in vxorem filiam egregij principis Guillelmi de Montepesullano, nepotemque constantinopolitani Imperatoris vocatam Mariam, ex -137- qua procreauit vnum filium vocatum Jacobum. Et octentione istius matrimonij peruenit baronia Montispesullani Regi Aragonum. Iste quidem Rex prius affectans famam sui nominis augmentare profectus fuit Romam honorifficeque sanctuaria Apostolorum deuotissime visitauit tempore scilicet bonæ memoriæ Papæ Innocentij tertij, qui animaduertens Regis maximam probitatem, coronauit et unxit eum honoriffice in ecclesia Sancti Praucasij. Et tunc ipse Rex ad laudem et honorem Dei et roman ecclesiæ sacrosanctæ remisit Domino Summo Pontiffici dictequæ; ecclesiæ jus patronatum, quod habebat in omnibus ecclesijs inffra suum dominium constitutis vsque enim tunc nec Summus Pontiffex, neque aliquis prelatus poterat conferre aliquam ecclessiam in regnis regis Aragonum constitutam absque ipsius regis consensum cuius quidem remissionis intuitu Romanus Pontifex in honorem domus Aragonum ordinauit, quod ipso, et omnes eius successores portarent vnum vexilium factum cum signis seu armis regis Aragonum. Rege autem reuerso in Aragonem, nobiles et milites Aragonum dixerunt sibi quod remisio seu donatio predicta, -138- quam Domino Papæ facerat, non valebat eo quod gratiam priuilegij, quam dictus Rex habebat in ipsis ecclessijs extendebatur ad eos in ecclesijs constitutis in eorum locis. Et respondit Rex, quod ipse remiserat Domino Papæ jus suum, non autem jus eorum. Ipsi fecerunt suas protestationes, trasumptum vero dicti priuilegij quod habebat Rex, nobiles et barones supradictis ecclessiis confederendis, est in monasterio Sancti Johannis de la Penia, vbi retinuerunt ipsum, quod ibi erat originale. Quibus actis perrexit Rex in Prouincia, vbi cum fuit, audiuit dicti, quod Comes Folcalquerij tenebat captum proditionaliter Comitem Prouincia fratrem dicti Regis. Qui Rex congregatis illico baronibus Prouinciæ vna cum eis cucurrit per totam terram dicti Comitis Folcalquerij, qui demum liberauit a carcere dictum Comitem Prouinciæ ad votum dicti Regis, qui postquam recederet, pacem inter eos et concordiam reformauit. Dum autem reuerteretur et esset in villa Montis pesullani grandis inter ipsum et homines dictæ Villæ orta fuit discordia, et inde inter ipsum et vxorem suam grauia nimis odia et scandala subsequnta. Ex quibus Rex toto vnanimem -139- institit inter ipsum et vxorem suam diuortium celebrari. Ob quod ipsa Romam adijt, et querelas contra Regem proposuit coram Summo Pontiffice, qui demum pronuntiauit inter ipsos couinges non esse locum diuortii, sed matrimonium inter eos contractum pro maiori robore confirmauit. Et post hæc Regina cum deuotione et humilitate maxima spiritum redidit creatori, et fuit sepulta honoriffice in ecclesia Sancti Petri prope altare Sanctæ Patronillæ. Et istius Reginæ meritis fecit sibi Deus multas gratias, nam in vita et post mortem ipsius Reginæ, multa Deus fecit miracula pro eadem. Iste rex Petrus intimam contraxit amicitiam cum Alffonsso Castellæ rege, qui cum fuisset victus per sarracenos in bello de los Arcos, in quo interempti fuerunt circa XL millia christiani. Et patruus suus Ferdinandus rex Legionis et Sanctius rex Nauarræ inuasissent Regnum Castellæ, id multipliciter disipando rogauit Petrum regem amicum suum, quod ei sucurreret, aliter Regnum suum expositum erat perditioni. Qui rex Petrus in potenti brachio iuit in eius sucursum, et ambo similiter inuaserunt et deuasterunt regnum Legionis, recuperaueruntque id quod dictus -140- Alffonssus amiserat. Qui inde venit in Nauarram, et accepit totam Ipuscuam, Alauam et Victoriam, et aliam magnam terram. Rex vero Petrus potenter adeo inuasit ipsum quod Rex Nauarræ deserens suum regnum fugit vltramare. Tractu vero temporis inhita amicitia inter predictos Reges, Aragonum Rex, Regi Nauarræ restituit quidquid de eius Regno occupauerat. Rex autem Castellæ detinuit penes se quicquid occupauerat122, quod et hodie detinent. Fuit ettam iste Petrus rex cum rege Alffonsso victor in magun conflicto de Vbeda comisso cum sarracenis, in quo fuit strenuissimus preliator assidua cuius fuit intentio pessundare sarracenos; et cum eodem fuerunt Garcias episcopus Cesaraugustæ, Berengarius electus Barchinonæ, nobiles vero et milites, Garcias Romeri, Eximinus Cornelli, Michael de Lussia, Azenarius Pardi, Gometius de Saruaria, Comes Impuriarum, Raymundus Folch et Guillelmus de Cardona. Primus autem qui ascendit super murum de Vbeda, fuit quidam scutiffer Luppi Ferrench de Luna. Postmodum reparauit cum celebri victoria et honore. Et illico abstulit sarracenis Castrum -141- Fabib et Ademum, Castrum de Calatraua et alia multa castra, quæ suo adiunxit Regno. Finito autem bello quod fuit die Lunæ XVii die Julii anno Domini MCCXii, transiuit cum omnibus suis militibus et peditibus vltra portus de Muladar ad locum dictum Saltus Tholosæ, vbi vicit regem Miramoli et eius exercitum, quem tota vna die fugauit cum infinitorum strage sarracenorum. Obtenta quidem tanta victoria, et de ea reditis Deo gratiis, cum honore reparauit. Tunc siquidem erat Vrgelli comes Gueraldus de Capraria, cui peruenit Comictatus ex successione Ermengaudi anunculi sui, qui decessit absque filijs. Iste Comes cum Rege habuit magnas guerras, eique multas iniurias irrogauit, propter quas ipse Rex cum magno exercitu obsedit ciuitatem Balaguarij et castrum de Lorenc, in quo erat dictus Comes, qui obsessus demum ipsi Regi se tradidit cum vxore et filiis suis, qui eos captos tenuit in castro de Loarre in Aragone et ipsum Comictatum quod diu vixit sub sua tenuit dictione. Ipso vero mortuo nobiles Cathaloniæ habuerunt a procuratoribus regni Aragonum, dictum Gueraldum cum vxore et filijs suis predictis. Qui Gueraldus statim, -142- vt fuit liberatus a captione reddidit se militiæ Templi, vbi dies finiuit suos. In diebus autem istius regis Petri Arnaldus archiepiscopus Narbonæ, vna cum numerosis Franciæ gentibus cruce signatis surrexit contra hereticos in Narbonensi Prouincia habitantes. Et dictus Rex de mandato Domini Papæ dedit terras Biterris et Carcassonæ, ac totum earum dominium in feudum Simoni comiti Montisfortis, qui pro hijs sibi fecit homagium, et iurauit se fidelitatem tanquam domino seruaturum. Cumque dictus Simon niteretur exhereditare comitisas Tholosæ, sorores dicti regis Petri. Rex monuit et rogauit ipsum, vt se ab inferendis iniurijs et dapnis suis sororibus abstineret. Quibus mouitis et rogationibus ab eodem Simone elata obstinatione et obstinata elatione despectis, Rex pro maiori sua excusatione, suos nuntios ad Dominum Summum Pontifficem destinauit, et supplicans vt dignaretur scribere dicto Simoni ne sorores dicti suplicantis exheredaret. Verum pro hijs Simon se ab inceptis noluit cohibere, propter quod Rex predictorum dapmnorum et iniuriarium impatiens cum magno exercitu iuit in auxillum Comitis Tholosani cui adherebat -143- iam comes Fuxi cum multis baronibus, et omnes insimul inuaserunt et fugauerunt sic repente comitis Montisfortis, quod ipsum fecerunt includi in castrum de Morello, vbi dicti Rex et comites Fuxi et Tholosæ, qui ibidem affuerunt cum dicto Simone habuere conflictum. Sed statim dicti comites Fuxi et Tholosæ terga dederunt fugæ Rege derelicto in bello, qui cum numquam terguum vertisset hosti, elegit potius ibi mori cum decore, quam viuere profugus cum dedecore et pudore. Narrat tamen alia cronica quod sororius suus Raymundus comes Tholosanus ea sua direxit rogamina, ut veniret in eius auxilum, quod habebat guerram cum rege Franciæ. Arnaldus vero archiepiscopus Narbonæ, quod Ruymundus comes Tholosæ manutenebat aliquos hereticos tractauit quod post eius mortem Rege Aragonum collocante in matrimonium ipsius Raymundi filia comictatus Tholosæ, Domini Aragonum remaneret, propter quod Rex Aragonum impignorauit multas villas, et accepit decimas terrarum suarum, et aliquem thesaurum ecclesiarum, vnde ira Dei venisse creditur super eum. Simon autem Montis fortis, qui gerebat -144- guerram pro Rege Franciæ, inclusit se cum suis gentibus in castro de Morello quod Rex Aragonum, vna cum comite Fuxi, et quibusdam aliis Vasconiæ comittibus obsedit. Cumque dictus Simon offerret se traditurum Regi iuxta bonam consuetudinem Franciæ, et Rex id nollet concedere. Gallici videntes se morti proximos, facta eruptione de Castro in aurora non vitati ab hostibus omnia alia cum postposita ad Regem acceserunt ipsumque peremerunt cum alijs superiori nominatis, et cum multis baronibus Aragonum inter quos mortuus fuit ibi Azenarius Pardi, et Petrus Pardi, eius filius, Gometius de Luna, Michael de Lussia, et multi alii de Aragone. De Cathalonia vero nullus obiuit. Mortuus est autem dictus Rex in etatis suæ anno XL Dominique MCCXiiij123. Regnauit autem XVij annis, iiij mensibus, XViij diebus. Fuit humatus in monasterio de Sixena, quod Sanctia eius mater hedifficauerat, et conuentum ordinauerat de mulieribus ordinis Hospitalis Hierusalem. Rex siquidem predictus transtulerat se in partibus Tholosanis pro dando succursum tamen eius sororibus, -145- et Comiti tholosano, vt supradictum est, non pro dando auxilium aliqui infideli vel orthodochæ fidei inimico, in qua fideliter et sine omni macula fuit et perseuerauit cum Deo toto tempore vitæ suæ.
Mortuo dicto rege Petro, superfuit sibi vnus filius vocatus Jacobus Fortunatus cognominatus ideo Fortunatus, quod ab antiquis citra temporibus aliquis alius tot et tantas adquisitiones terrarum non fecit cum tam paucis bellis. Iste Jacobus fuerat traditus alendus supradicto Comiti Montis Fortis, qui ei debebat dare suam filiam in vxorem cum tota terra, quam ipse Comes adquisiuerat post mortem regis Petri. Verum tamen quod ipse Comes fuit causa mortis predicti regis Petri, patris istius Jacobi, Papa mandauit vt iste Jacobus suis gentibus naturalibus traderetur. Et super eligendo rege fuit magna diuisio inter gentes regni Aragonum. Alij enim, et cum ipsis maior pars nobilium Aragonum volebat, quod esset rex -146- Ferdinandus abbas monasterij Montis Aragoniæ, fratris dicti regis Petri, quod qui licet foret abbas, tanquam militem se gerebat et accipiebat redditus monasterii supradicti. Sed hijs contradicebat Petrus Ferdinandi de Sagra dominus Albarrazini, et totius Regni populus volentes debitum naturalitatis exsoluere dicto Jacobo, cui Regni successio debebatur. Misit autem dictus Summus Pontiffex hac de causa dicto Comiti Montis Fortis vnum cardinalem vocatum Petrum de Bonauentura, qui recepit dictum Jacobum et restituit eum suis subditis, et hoc procurauit Ispaniæ episcopus Suguomensis propriij expensis suis, et domini Albarracini. Quando uero dictus Cardinalis fuit cum dicto Jacobo in terra ipsius, fecit congrerari in castro Montissoni omnes barones et nobiles terræ suæ, et coram ipsiis comendauit eundem Jacobum alendum Sanctio patruo suo; et quod ipse Jacobus erat sine regimine naturali et distinctione, propter etatem suam teneram, magna fuit orta discordia inter barones ciues et homines villarum, quam ipse Cardinalis pacifficauit desiderans quod esset pax et concordia inter eos, deditque operam officacem, quod barones, -147- et alij predicti iurauerunt seruaturos fidelitatem dicto Jacobo tanquam eorum domino naturali. In cuius Jacobi dictione interueniente predictorum consenssu, constituit et ordinauit tres procuratores, vnum videlicet in Cathalonia, et in Aragone duos, alium scilicet a montanis Aragonum usque ad Iberum, et alium ab Ibero usque ad Castellam. Quibus quidem procuratoribus et etiam locis et terris dicti Jacobi, prefecit in generalem procuratorem Sanctium comitem Rosillionis auunculum dicti Jacobi, qui ipsius terras et loca fideliter gubernaret et regeret proue, et fecit donec Jacobus eset in etate, quod sciret terrarum suarum regimini presidere. Quo Jacobo ipsam etatem nacto celebrata sollemni festiuitate recepit ordinem militarem in ciuitate Tirassonæ, fuitque erectus in regem. Illi autem qui fuerant sibi contrarij, et vollebant rebellare, statim fuguæ se comiserunt, et venerunt ad ciuitatem Turolij et Rege fugante eos, alij fugierunt ad partes Castellæ, et alij ad ciuitatem Valentiæ, quæ tunc erat sarracenorum. Et post decurssum temporis pepercit eis Rex, et repatriauerunt. Post hæc quorumdam sucgestione procuratores, -148- seu gubernatores Regis fuerunt coram eo delati, vnde interfectus fuit Petrus Ahones, et alii fuerunt infesti sibi. Quare habuit effectum versiculus ille. «Qui puero seruit nihil impetrat, omnia perdit.» Rex iste duxit in vxorem Elionoram filiam Regis Castellæ de qua procreauit vnum filium vocatum Alffonssum. Sed quod isti conjuges fuerunt inuenti in gradu consanguinitatis adeo proximo, quod absquæ peccato matrimonium non poterat tollerari, Joannes Sabiniensis episcopus124, separauit eos. Dictusque Alflonssus eorum filius decessit absque liberis, et fuit sepultus in monasterio de Veruela. Dictus vero Rex duxit in vxorem filiam regis Vngariæ vocatam Andreua, quæ postea fuit vocata Violant. Et erat neptis Imperatoris Constantinopolitani, de qua tres filios procreauit, Petrum, Jacobum et Sanctium, qui fuit archiepiscopus Tholetanus, qui archiepiscopus pro dilatatione fidei orthodoxe et exaltatione Diuini nominis fuit in Ispania contra sarracenos. Et post multas victorias ab eis obtemtas in Dei seruitio diem suum clausit exterminij dubitare de modo mortis eius in -149- ciuitate marrochitana de Jaen. Procreauit etiam Rex ab vxore sua quator filias, quarum prima fuit vocata Violant etiam fuit vxor Alffonssi primogeniti Castellæ Regis, qui fuit electus Almaniæ Imperator, quod non obtinuit quibusdam rationibus. Secunda Constancia, et fuit vxor Manuelis, fratris Alffonssi Castellæ regis. Tertia Isabel, et fuit vxor Philippi primogeniti Ludouici regis Franciæ. Quarta earum non nupsit. Procreauit etiam dictus Rex alios filios et filias preter predictos videlicet a nobili Theresia Gil de Bidaura, Jacobum de Xericha et Petrum de Ayerbe, qui fuere legitimi, quod dicta eorum mater non sine magna difficultate probauit. Ab aliis etiam dominabus procreauit Ferdinandum Sanctij de Castro, et Petrum Ferdinandi de Ixar. In diebus istius regis Jacobi erat comes Vrgelli Pontius de Capprania, filius predicti Gueraldi de Cappraria, qui Pontius, decessit anno Domini MCCXLiij. Post quem fuit Comes eius filius Aluarus alias Ermengaudus, qui duas habuit vxores, vnam videlicet filiam Petri de Montecatheno, de qua procreauit vnam filiam, quam dedit in vxorem Sanctio de Antillon, aliam vero jermanam Rogerij comitis Fuxi vocatam -150- Siciliam, de qua duos filios procreauit Ermengaudum et Aluarum. Supradictus vero comes Aluarus fuit vir nobilis, largus, probus, diligens et ingeniosus, sed propter discordiam quam habuit cum prima vxore et quod eam deseruit, multa subiit tedia et labores. Qui comes Ermengaudum decessit anno MCCXLVii Domini, et dictum Comictatum in magna discordia et tribulatione reliquit. Verum rex Jacobus accepit ipsum ad manum suam, quem iam tempore Pontij de Capraria comitis supradicti adquisierat ratione Aurembiayæ filiam Petri de Montechateno. Dedit etiam Aluarono fratri dicti Ermengaudi, vicecomictatum Agerensem et de Castellon. Et duxit in vxorem filiam Raymundi de Cardona. Et tunc erat comes Impuriarum Hugo vir vtique nobilis, qui suum Comictatum prudenter rexit, et fuit cum dicto Jacobo rege in captione Maioricarum vbi decessit perspicuus miles. Cui in suo Comictatu successit Pontius Hugo, qui fuit etiam miles vtique valens et prudens, suorumque hostium triumphator. Iste habuit multas guerras cum Jauffrido vicecomite de Rochabertino, et cum Oliuerio de Terminis, quem Oliuerium quadam -151- die ingressum comictatum Impuriarum cum centum equitibus et multa peditum comitiua pro damnifficando ipsum Comictatum, Comes Impuriarum congregatis suis vasallis fugauit et inclusit in loco de Armentera, et ab inde non recessit donec cepit dictum Oliuerium cum omnibus suis militibus. Fuitque postea in auxilium regis Jacobi in captione Valentiæ, cum quincuaginta equitibus propriis eius expensis. Ceterum virtuosus rex Jacobus suos predecessores emulari cupiens incepit mouere guerram contra sarracenos. Et volens pandere intentionem quam habebat ad pessundandum sarracenicam nationem, et eam ad fidem conuertere Cruciffixi, vt eius nomen actolleretur, conuocauit Curias generales, ad quas archiepiscopi, episcopi, prelati, barones, maiores vrbium et villarum, aliæque gentes plurimæ conuenerunt, in quibus fuit delliberatum quod in nomine domine nostri Jesuchristi rex Jacobus in regnum se transferret Maioricarum, pro eripiendo id a sarracenorum manibus, quorum erat. Parata igitur in cunctater classe maxima ad id se transtulit cum pugnanti Cathaloniæ et Aragoniæ equitatu ac peditum comictiua ciuitatem Maioricarum -152- obsessit, quam post decursum temporis, Dei auxilio et vi armorum cepit in festo videlicet beati Siluestri anno MCCXXIX Domini vbi sarraceni innumeri perierunt, alij enim peremptibus, et residuis captis, nullus euasit. Ingrediens itaque potentissime Rex per Ciuitatem eandem, inuenit in quodam vicco carente transitu Regem sarracenum, quem per barbam cepit. Et deinde subjugauit insulam Maioricarum, et etiam insulam Minoricarum ad soluendum tributum sibi, et ciuitate et insula Maioricarum sub necessaria deffensorum custodia, ordinata Cathredali ecclesia, et alij ibidem in honorem Dei hedifficatis, eique et eius Gloriosæ Matri, redditis gratiis de tan celebri victoria, sibi data, gaudenter in Cathaloniam est reuersus. Deinde post dies aliquos quietis impatiens habita delliberatione cum eius subditis cum numerosa equitum et peditum comictiua obsessit ciuitatem Valentiæ, quæ demum post longuam obsidionem, et maximarum aliorum impugnationumo pressionem se traddidit ipsi Regi in festo videlicet Beati Michaelis anno Domini MCCXXXViij. Postquod -153- totum Valentiæ; regnum non absque laboriosa difficultate suæ dictioni subegit. Et illico hedifficauit ecclessiam Cathredalem et alias multas ecclesias in dictis Ciuitate et Regno refferens Altissimo et Beatæ; Virgini Mariæ laudem et gloriam de tot et tantis specialibus gratiis sibi factis. Quibus gratiis et triumphis allicientibus eius animum ad hœc oppido inclinatum proposuit tota mente diligenter insistere, quandiu viueret pessundatione regnorum et terrarum sarracenorum. Quare precedenti consilio et matura delliberatione suorum nobilium vassallorum, cum multitudine copiosa militum et peditum iuit obsessum ciuitatem Murciæ, quamvis adquisitio seu subjugatio sibi non pertineret, et eam cum toto eius Regno viriliter adquisiuit, et relutis gratiis vt supra, construxit in dictis Ciuitate et Regno ecclesiam Cathredalem, et multas alias ecclesias in laudem et gloriam Diuini nominis. Statim vero cum adquisiuit ciuitatem et regnum Murciæ, restituit eam Castellæ Regi, constituendo eam in dotem filiæ suæ Violant, quam dedit in vxorem inffanti Alffonsso -154- primogenito Castellæ, eo quod xubiugato seu adquisitio eorum Castellæ Regi ex concessione apostolica pertinebat. Predictam vero ciuitatem Murtiæ dictus inffans Alffonssus obsessam tenuit tempore spatioso, et cum eam capere non potuisset, consilio suorum vassallorum ab inde recessit. Post cuius recessum dictus Jacobus rex, obsedit et cepit eam. Iste virtuosus rex Jacobus, fuit princeps excellens, strenvus, gratus, benignus, pius et mirabilis preliator, pater orphanorum, deffensio viduarum, sustentator baronorum exheredatorum, quibus largiebatur villas, castra et terras, de quibus possent statum suum honorifficæ sustentare. Dedit quidem Infanti Portugaliæ, qui erat exul a terra sua insulam Maioricarun quandiu viueret. Qui Infans cum auxilio episcopi Tiraçonæ,125 abstulit a sarracenis insulam Euicæ. Dedit etiam Bribono de Marcilia, militi notabili exuli, castrum Sancti Laurentij et castrum de Tagello. Et nonnullis aliis similes fecit gratias, quæ non possent breui sermone comprehendi. Preterea -155- pro exaltatione Diuini nominis construxit iste virtuosus Rex, bismille ecclesias in terris quas abstulit sarracenis. Hedifficauit etiam plura monasteria diuersarum religionum, videlicet monasterium de Benifacano quod est in regno Valentiæ, in quo posuit de monachi monasterii Populeti. Fecit etiam omnia monasteria fratrum minorum et predicatorum omnium regnorum suorum. In quorum fundamentis propria manu primos posuit lapides Deum laudans et ad eorum constructionem in eius honore, de suo thesauro dedit et vbicumque erat, omnibus religiosorum ordinibus victualia ministrabat. In eo iustitia cum misericordia concurrebant, quomodocumque; enim morti aliquem indicabat commotus pietate in lacrimis prorumpebat, sua tamen misericordia iustitiam non ledebat. Iste Rex fuit in ciuitate Lugdunensi prope Rodanum et impendit reuerentiam dicto Papæ Gregorio decimo existenti in dicto loco, eo quod tunc tractabatur et ordinabatur, quod christiani facerent transitum contra sarracenos in Terram Sanctam. Et quamvis esset Rex tunc senio -156- iam grauatus, non recusans labores corporis, nec immemor triumphorum celebrium, quos sibi Deus contvlerat in eius seruitio, in quo iuuentutem suam gratanter expenderat, quidquid ei supererat etatis expendere proponebat, afecttans in ipsam Terram Sanctam personaliter se transferre et in ea finire laudabiliter dies suos. Sed quod transitus ipse effectum non habuit, reuersus in patriam, ordinauit, quod post eius obitum, Petrus filius suus primogenitus, esset rex Aragonum et Valentiæ comesque Barchinonæ. Et Jacobus secundus filius esset Maioricarum rex et comes Rosillionis, et Ceritaniæ, dominusque Montispessullani; quod eius subditis displicuit in inmensum. Et erat adeo iustius et gratiosus, quod usque tunc fuerat inauditum se fecisse aliquid quod eius subditi gererent displicenter. Et accidit semel quod cum iaceret in lecto in Montepessullano graui detentus infirmitate, gloriosa virgo Mater Dei apparuit sibi cum ingenti gaudio, dicens sibi quod de lecto surgeret incolumis, quod sine mora fecit. Pro quo miraculo multum dedit thesaurum pro -157- construendo in honorem Virginis Mariæ ecclesiam de Valleviridi. Et est tritum126 quod multi sanctorum ne dum iuuabant ipsum quomodo tractabat cum sarracenis, quum etiam eius subditos pro eo certantes. Cum enim ipse misisset in regnum Valentiæ nobilem Bernardum Guillelmi Dentenca militem cum aliis militibus Cathaloniæ et Aragonum, et essent in quodam monte vocato nunc Sancta Maria de Podio, infinitaque multitudo sarracenica rueret contra ipsos in bello, quod inter vtramque partem feruebat acerrimum, Beatus Georgius cum magno exercitu militiæ celestis apparuit, cuius auxilio christiani nullo eorum in bello mortuo obtinere triumphum. Iste virtuosus Rex, erat multum deuotus Deo et Beatæ Mariæ et omnibus sanctis, et inter cetera deuota verba dicebat hæc: «Domine, Deus Omnipotens, fac me prospera huius mundi despicere et non temere aduersa. Tu Domine, sis deffenssor, et custos populi, quem meo regimini comisisti. Deus in adiutorium meum intende Domine ad -158- adiuuandum meæ debilitati festina. Gloria semper Patri et Filio, et Spiritui Sancto. Doce me, Domine Deus, facere voluntatem tuam, quod Deus meus es tu, et placeat tibi, Domine, quod ego sum tuus seruus. Adiuua nos Deus salutaris noster, et auerte iram tuam a nobis.» Quibus orationibus et aliis meritoriis fecit eum Deus viuere ad sua seruitia per tempore spatiosa. Et in fine vitæ suæ dictus virtuosus Rex cum intima deuotione ingressus est ordinem monasterij Populeti, Cisterciensis ordinis, et recepit habitum monachalem. Verumtamen priusquam dictum habitum religionis acciperet, vocauit in villa de Algezira, vbi iacebat infirmus filium suum Petrum, cui dixit: «Filii mi, noueris me ire ad Deum Creatorem meum, quod miserebitur mei propter suam misericordiam. Et ideo trado tibi Regnum quod ipse mihi commemdauit, quod rexi cum sua gratia et misericordia. Rogo te et moneo, filli mi, per viscera misericordiæ Dei et Domini nostri Jesuchristi, quod in te sint iustitia et misericordia et habeas amorem et caritatem erga tuos subditos, quod -159- vbi est amor et caritas verus Deus est. Quare rogo te filii, quod in te sint ista, et Deus sit tecum, cui semper viuas, filij mi; trado tibi ensem meum in signum iustitiæ et rectitudinis, cum quo malum a bono segreges, et trado tibi dominium meum cum quo Deus victoriam tibi det contra hostes tuos. Rogo te filii, ut diligas barones, milites et subditos tuos fideles qui me cordialiter dilexerunt, exposuerunt corda, res et corpora Dei servitio et meo, ac exaltationi tuæ miserearis eorum, quomodo eis oppus fuerit, vt Deus misereatur tui, dilige illos vt te diligant, am plectare patientiam et humilitatem, qui est fundamentum omnium bonorum. Rogo te filij, vt velis diligere fratrem tuum, qui est sapiens, bonus, et honestæ vitæ, nec te agitet inuidia aliquo eorum quæ sibi dedi, et mando vobis ambobus vt diligatis vos ad invicem, sicut delexi vos.» Et hiis dictis hic sanctus Rex mandauit sibi afferri lignum sanctæ et Veræ crucis Jesuchristi quod ipse habebat, et tenens id dixit: «Carissimi filij mei Deo meo me commendo, qui me vocat ad suam gloriam. Benedicat nos -160- Pater et Filius et Spiritus Sanctus. Deo misericordi suplico, quod ipse faciat vos regnare longo tempore secundum suam iustitiam et sanctam misericordiam.» Et post hæc iste sanctus Rex exuit se vestes regales humiliter laudando Deum et alta voce cantando himnum: «Veni creator etc.,» induit se habitum monachorum dicti monasterij Populeti qui ibi aderant. Et statim cum magna devotione et humilitate recepit corpus Domini. Deinde mandauit et rogauit filium suum Petrum, quod in mente memori haberet eius animam, pro vt exequerentur omnia quæ ordinauerat in suo testamento vllo alio ad Dei reuerentiam et remissionem suorum peccatorum. Et cum apropinquauit suppremus articulus vitæ suæ, eleuatis oculis in celum ad Deum patrem omnipotentem lacrimando dixit: «Domine Deus introibo in domum tuam adorabo ad templum sanctum tuum et confitebor nomini tuo, Domine, in manus tuas comando spiritum meum: redemiti me, Domine Deus veritatis: Domine Deus, tu est potestas, tu est regnum, et Domine es super omnes reges et omnia -161- subsunt tuo imperio. Domine, ego accepi a te Regnum quod tibi restituo, placeat tibi Domine, quod anima mea collocetur in lumine perpetuo coram te.» Et invocans divinam misericordiam, emisit spiritum et eius corpus fuit cum celebritate honorifficata traditum sepulturæ prope altare Beatæ Mariæ in sede Valentina. Et postea iuxta ordinationem suam fuit translatum ad monasterium Populeti. Iste beatus Rex presentis vitæ curssum feliciter consumauit in LXXii anno etatis suæ XXVii die mensis Julij anno MCCLXXVi Domini. Et regnauit LXII annis, XI mensibus et nouem diebus. Per vnum vero annum ante huius regis mortem, ad quam iam accedere videbatur. Nec minus post tota Ispania inmensis gemitibus indulsit et lacrimis, nec sine causa, innumerabilis enim gens sarracenica non ignorans horam mortis huius gloriosi Regis apropinquare, in Ispaniam irruerunt, interfeceruntque vnum virum vtique nobilem, Sanctium archiepiscopum Tholetanum filiumque predicti regis Jacobi, et Nunion baronem nobilem de Castella, multosque alios -162- barones et nobiles, et plura castra et loca tunc Ispania occuparunt, dapmnaque inenarrabilia intulerunt.
Mortuo dicto rege Jacobo, successit ei in regnis Aragonum, Valentiæ et in comietatu Barchinonæ, eius filius Petrus Magnus, cognominatus ideo Magnus, quod magna facta agressus fuit contra multos reges christianos et sarracenos et ecclesiam insimul; in regno vero maioricarum et comictatibus Rossilionis, et Ceritaniæ, et in baronia Montispesullani, suecessit ei filius suus Jacobus qui monitu patris sui immemor fuit summe inobediens fratri suo Petro, ut inferius latius reducemus. Hic Petrus virtuosis ortus parentibus, degenerare respuens virtuose semper gerebat in pectore ire contra sarracenicam prauitatem, a qua et etiam ab eius hostibus semper victoriam obtinuit. Verum priusquam mentis suæ affectus proderet in effectum propter iniurias multiplices et tedia quæ Guillelmus Galcerandi, Domoninus de Hostales, intulerat -163- regi Jacobo patri suo, obssessit et cepit castrum de Hostales. Et propter diuersas iniurias et dapmna quæ Guillelmus Raymundi de Odena, decurso tempore, contra bonos mores procurauerat et intulerat, eidem regi Jacobo et eius subditis, idem Petrus, submersit ipsum Guillelmum in mari. Cum etiam predictus rex Jacobus pater suus, dum viuebat, teneret ciuitatem Murciæ potenter obsessam et propter multa prelia et machinarum impugnationes interveniente in hiis tan peruigili consilio prouido et armorum districtu dicti regis Petri, tunc infantis, habitatores dictæ ciuitatis fami et alis malis pluribus expositi, pretermisso rege Jacobo vellent se reddere dicto infanti, hoc ipse noluit, sed volens patri suo defferre tractauit quod se patri suo dederunt. Preterea cum idem rex Jacobus tam ex multis nobilibus mulieribus, quam aliis plures filios procreasset, dequibus tanquam a non legitima linea descendentibus non est mentio facienda, inter eos tamen fuit vnus vocatus Ferdinandus Sanctij, in quo potestas et diuitiæ quas habebat, superbiam generaret. Hic acusabat et diffamabat multipharie dictum regem Petrum fratrem suum, tunc infantem, coram -164- patre suo, propter quæ pater ipse dictum filium suum Petrum oppido habebat infestum. Nec contentus eo, ipse Ferdinandus plures fecit tractatus contra fratrem suum cum militibus et ciuibus Cathaloniæ et Aragonum et cum Beartholo Siciliæ rege. Quibus de causis rex Petrus habens guerram contra Ferdinandum abstulit sibi terram et castra sua, et demum prope castrum de Pomar cepit ipsum et submergi fecit in riuo de Cimquæ pro vindictæ nephandorum quæ tractauerat contra ipsum. Certum cum post adquisitionem per dictum Jacobum patrem suum a sarracenis factam de regno Valentiæ, remansissent plurimi sarraceni tenentis in eo castra et sibi post aliqua tempora rebellassent capiendo et interficiendo cristianos plurimos dicti Regni, et demum in ipsa rebellatione christiani plurimum amisissent, accidit quod frater Petrus de Montechateno, Magister Ordinis milititæ Templi in Ispania, de quodam conflictu fuit captus a sarracenis et plures fratres milites ipsius Ordinis interempti. Sed dictus Magister captionem euadens fugijt cum suis custodibus. Sane cum inimici catholicæ fidei dapnum inextimabile regno Valentiæ ac Dei ecclesiæ intulissent, haberentque -165- pro capitaneo eorum vnum sarracenum vocatum Alazrach, cui universi sarraceni adherebant. Iste Petrus rex interfecit eum, et adherentes sibi, pro quibus nedum regnum ipsum, quin etiam tota Ispania, euidenti erat exposita periculo et fides catholica detrimento. In diebus enim predieti regis Jacobi eius etas similis contrita febre continua non poterat resistere sarracenis. Verum rex Petrus tunc existens infans intuens Regnum perditioni expositum se opponens sarracenis pro muro fidei orthodoxæ patrissare cupiens actus huiusmodi exequendo, ipse cum sua strenuitate castra predicta abstulit a sarracenis, eosque de toto regno Valentiæ extirpauit. Sed quod ex industriosa strenuitate regis Petri, Regnum fuit in tranquillitate et pace, et tempestas guerræ, fuit conuersæ in quietis prosperitatem. Et vere potuerunt dicere eius subditi quod bono patre, non minus bonus filius regnis et terris successit. Post modum vero hic rex Petrus, cum multitudine copiosa militum et peditum Regni sui obsedit vnum castrum vocatum de Montesia mirabilis fortitudinis, quod non fuit captum in adquisitione regni Valentiæ Quinimo sarraceni id ab -166- antiquis temporibus tenuerant, id viriliter expugnauit, et cum Dei adiutorio cepit, christianitatique addidit, crucis hostibus inde pulsis. Quibus actis iste Rex nolens esse immemor paternæ dilectionis, quim potius eius obsecundare mandatis cum grandi cetu archiepiscoporum, episcoporum, prelatorum et aliorum nobilium prouinciarum et eius propriis brachiis, portauit cadauer sui patris sepultum in monasterio Populeti, vbi erat constructum monumentum mirabilis arcelaturæ. Quo facto mandauit dictus Rex generalem Curiam in ciuitate Cesaraugustæ congregari, vbi interfuit Jacobus rex Maioricarum frater suus, et ibidem predictus Petrus fuit coronatus, et vnctus in regem cum sollepmnitate celebri et honore. Et post decursum alicuius, fuit Perpiniani, et ad eius requisitionem scilicet Jacobus frater suus Maioricarum rex prestitit sibi homagium et sacramentum fidelitatis, pro terris quas tenebat pro eo, et idem fecit fieri a suis subditis et vassallis. Postea cum Alffonssus Castellæ rex tractaret non maritali affectu et honore quibus tenebatur, immo perperam vxorem suam regis Petri vxoris sororem, et diffidantiæ essent vtrique oblatæ, dictus -167- Petrus intrauit Castellam armata manu per vindictas et adduxit secum Reginam sororem suam et eius filios127 ad Ferdinandum etiam primogenitum dicti Castelæ regis, quos custodiuit in Regno suo. Et post aliquod tempus restituit ipsi Alffonsso Castellæ regi, Reginam et filium suum. Non enim eos secum adduxerat non restituendos. Propterea cum super jurisdictione et aliis juribus, qui rex Petrus dicebat se habere super comictatu Vrgelli, essent discordia et guerra inter ipsum ex vna parte, et comites Vrgelli et Fuxi ex altera, obssesit castrum de Pontibus et dirruit villam. Et demum cepit castrum et comitem Vrgelli et Guillelmum de Pontibus et quosdam milites dicti comitis Fuxi. Et post tempus aliquod liberauit eos a carcere, et de gratia Comictatum restituit comiti Vrgelli, qui fecit sibi id quod facere tenebatur. Postea propter quasdam gentes quas Rex monebut contra nobiles Cathaloniæ; maior eorum pars simul cum Vrgelli et Fuxi comitibus contra ipsum fecerunt guerram et collegerunt se in castro de Balaguario pro ordinando tractatus suos contra Regem. Ipse illico sciens eorum -168- conuenticulum cum gentibus ciuitatum et villarum Cataloniæ, venit subito noctu dieque ad dictum castrum de Balaguario, idque potenter et districte obsessit, ob quem districtum nobiles et barones, quos in ipsum Castrum tenebat inclusos incumbente penuria victualium, et aliorum eis necessariorum, de quibus sibi prouidere non poterant, propter obsidionem cubitam, se et terras suas absolute in Regis manibus posuerunt. Et erant in eo hij nobiles; Rogerius Bernardi, comes Fuxi, Ermengaudus comes Vrgelli, Aluarus eius frater vicecomes Agerensis, comes Pallaritanus, frater eius Raymundus Rogerius, Raymundus Folch vicecomes Cardonæ, Raymundus vicecomes de Vilademur, Pontius de Riuipullis, Raymundus de Anguilaria et plures ali nobiles et milites. Comes Fuxi fuit carceri mancipatus in Castro de Ciurana cum grauibus cathenis, et alii nobiles et milites fuerunt detenti, capti in compedibus et cathenis in diuersis castris et locis terræ suæ. Sed post lapsum alicujus temporis omnes a carceribus liberauit, et eorum terras eis restituit gratiose. Existens igitur Rex in pace et dilectione cum omnibus cathaloniæ voluit habere -169- visionem et collegium cum rege Franciæ. Ideo magna et notabili militia subditorum suorum sociatus, habuit colloquium cum Philippo rege Franciæ, qui erat sororius suus. Et post longum colloquium quod habuerunt ambo simul rex Petrus cum instantia maxima petiit ab eo vicecomictatum de Fonolledas, et comictatum Carcassonæ et Guaualdini, et de Milaho et Biterris, et quarundam aliarum terrarum. Et nihilominus rogauit ipsum quod renuntiaret omnibus juribus sibi competentibus contra fratrem suum Jacobum regem Maioricarum ratione dominij Montispesullani et aliis terris quæ possidebat pertinentibus comictatu Barchinonæ. Rex autem Franciæ nil sibi concedere voluit de petitis, et repatriauit. Sane predecessorum suorum vestigijs, laudabilibus cupiens inherere, parata magna classe armata cum multis equitibus et peditibus terræ suæ pugnantibus, in portu de Fangos classem ascendit, et nauigans in Barbariam apulit; iuitque ad quoddam castrum vocatum Alcoyl, et id et plura alia conuicina cepit, habuit quædam bella cum sarracenis, a quibus semper victoriam obtinuit. -170- In dicto Castro ecclesiam construxit sub inuocatione Beati Petri eo, quod in festo Sancti Petri apulit ad dictum castrum de Alcoy. Dictus itaque Rex, insistens Gaudio et letitie in Castro capto misit sollemnes nuntios domino Papæ nomine Martino, suplicando sibi quod cum ipse Dei adiutorio intenderet Affricam subiugare et in ea propagare nomen Domini et fidem christianam, dignaretur indulgentias concedere iam cum eo presentibus etiamque futuris. Et nihilominus daret sibi auxilium et succursum. Verum dictus Papa inductus consilio minus bono, dictos nuntios cum benignitate quam debuit non admisit, quinimo cum aspera responsione dedit eis repulsam de omnibus quæ petebant; qui ad Regem vacui fuere reuersi cui narrauerunt quam male Papa quam vituperose se habuit in legatorum et legationis admissione; quæ Rex gessit animo valde triste. Lapsis quidem aliquibus diebus, venerunt ad Regem nuntij de Sicilia, qui longo ordine narrauerunt sibi quomodo Corradinus rex Siciliæ a rege Carolo victus, et captus fuerat, et in Salerno decollatus inhumane. Quomodo rex Carolus -171- Siciliam eidem Petro regi de jure expectantem pessundarat et occuparat iniuste, nobiles barones et gentes etiam populares Siciliæ variis et seuissimis cruciatum generibus examinauerat quomodo gallici indesinenter siculis opprobriosa grauamina et dedecora inferebant defflorando virgines, viduas et eorum vxores effreuabiliter irruendo, et alia eis mala inexplicabilia erogando, vnde flebilibus dati gemitibus et suspiria ab inmis pectoribus eructabant, mittebant Deo et ipsi regi Petro eis post Deum reffugio singulari, cui Siciliæ regni successio pertinebat, vt dignaretur eos a tantis tribulationibus liberare. Rex igitur percepta desolatione et erumpna quibus siculi premebantur, attentaque repulsa quam Summus Pontiffex ei dederat super indulgentia et succursu petitis ab eo, propositum laudabile quod conceperat de eundo contra christianæ fidei inimicos, conuertit in occursum tantæ calamitatis et miseria quibus siculi cassabantur. Mandat igitur statim nuntiis vt repatriarent sequi rege Carulo siculi nullam exibeant seruitutem, quimpotius rebellionem incitent et faciant contra ipsum -172- tanquam eorum terrarum occupatorem iniustum promittens se esse cum eis in breui Domino suffraguante. Ob quod nuntij facti inmodice illares in Siciliam reuertuntur et contra regem Carolum rebellionis stimulum siculi scitant incunetanter, sed em contra res Carolus, qui contra imperatorem Constantinopolitanum, parauerat numerosam equitum et peditum comictiuam cum eis illico ciuitatem Messanæ obsessit. Interea Petrus rex siculis compatiens non sine tamen sarracenorum letitia qui videbant se iam deletos recessit ab inde cum tota classe et apulit ad ciuitatem Trapenam, quæ eius aduentu letata est gaudio valde magno. Et inter alios honores iste sibi fuit impensus, quod de littore maris vbi ipse apulit vsque ad ciuitatem Panormi nec minus per vicos ciuitatis vniuersi super pannos auri et sirici incedebant. Nec mora recessit ab inde et venit propere ad ciuitatem Messanæ in cuius deffenssione iam miserat quandam peditum comictiuam et in ea fuit receptus gaudio per ingenti. Postquam autem regi Carolo innotuit regem Petrum fuisse ingressum Messanæ et in -173- dominum esse receptum, obsidionem deserit et de ingrediendo classem quam ibi tenebat paratam et de euadendo manus regis Petri fuit omnibus cura maior. Quibus ad mare confugientibus rex Petrus cum suis pugnatoribus aduersus eos instar fulminis impetum faciens retrogredientes inuadit fortiter, et percussit, ex cuius percussione pluribus interemptis vasa plena victualium et alia spolia, quæ non potuerunt inmicti in classem rapuerunt. Victo itaque rege Carolo, et de regno Siciliæ expulsso, totoque ipso Regno subiecto dominio regis Petri, nobilibus et militibus ciuitatibus et villis sua priuilegia, libertates et inmunitates protinus confirmauit, gentique populari fecit et contulit multa bona, mandauitque vxori suæ Constantinæ quatenus vna cum filiij suis in Siciliam se conferret, quod ipsa fecit, vbi immensus honor fuit sibi a siculis exhitus, tantam Reginæ et Dominæ eorum de quorum siquidem filiorum primus vocabatur Alffonssus, secundus Jacobus, et tertius Frendericus, et quartus Petrus. Cum igitur rex Karolus existens in Calabria, affectus suo suorum vituperio et tristitia multos -174- contra regem victorem suum ordiretur tractatus, rex volens ipsum cum omnibus suis valitoribus, et ei adherentibus de Calabria pellere, plures illuch misit milites et pedites bellicosos qui nec ieme frangebantur nec calore torpebant, nec vsus armorum erat labori eis. Isti siquidem magnam partem Calabria adquisierunt et bella plurima cum rege Karolo semper triumphantes habuerunt, et inter alia vnum in quo peremptus fuit comes de Lenco, frater Regis Francia. Et dum prædicta sic agerentur ab vtroque rege contra alterum fuit obiecta mutuo labes fidei violatæ, et inde provocatio ad bellum, et finitum et firmatum per dictos reges in posse Regis Angliæ, quod ambo haberent bellare in campo, scilicet vterque cum centum militibus, hac conditione et pacto adiectis quod qui obtineret in bello esset rex Siciliæ absolute et sine contradictione aliqua. Et nihilominus quod alter nunquam nominaret se regem. Et fuit eis prefixa dies et locus ad inhiendum bellum predictum in ciuitate Burdagali, quæ est dictionis regis Angliæ. Quibus actis, vt regnum Siciliæ ab insultibus hostium tutius seruaretur -175- ille suum rex Petrus multas fecit armari galeras, de quibus fecit capitaneum quendam nobilem uirum Siciliæ vocatum Rogerium de Loria, qui in curia dicti regis fuit longo tempore educatus et postea secrete rediit in Cathaloniam cum victoria et honore. Apropinquante autem die prefixa bello, rex pro eundo ad id nullum fecit paratum, eo quod campus dicto bello assignatus erat sibi ratione, multiplici inconuenientis et suspectus. Et ideo credebat aduersa per se quod ipse terrore prostratus, non auderet bellum experiri cum eo. Instante vero die belli Rex sacratissime128 assumpto sibi pro socio Jacobo de Figuera de Calataiubio mercatore equorum qui in illis partibus erat notus, in habitum mercatoris et cum sua maleta venit propere equitando ad dictum locum Burdegali, vbi debebat fieri dictum bellum et fuit ibi die assignata bello. Rex autem Karolus cum rege Franciæ eius fratre magna suffulti armorum potentia erant de prope intendentes cum centum militibus facere dictum bellum vt erat firmatum, et capere vel interficere -176- regem Petrum. Ipse vero armatus pulcriter, ac si deberet bellum ingredi campum intrauit bello prefixum, vbi fuit Senescallus Burdegaliæ et gentes plurimæ Ciuitatis, cui Rex attollens vocem dixit: «Senescalle, ego sum Petrus rex Aragonum, qui hac die prefixa bello veni ad comparendum coram uobis, vel illo qui vice regis Angliæ debet campum tenere tutum. Potestisne vos id facere?» Cui ille respondit: «Ego non possem vobis dictum campum tenere tutum, quod neque etiam posset rex Angliæ si adessett. Et postquan non adest aliquis aduersæ partis mando vobis ex partis regis Angliæ, vt egrediamini de campo.» De quibus requisiuit Rex sibi fieri publicum instrumentum. Et postea equum suum per circuhitum ipsius campi velocem coegit incursum clamosæ voce clamitans: «Est ibi rex Karolus aut aliquis pro eo? Ego sum Rex Aragonum paratus facere et implere id quod pertinet ad indicium belli.» Et hæc verba et alia pro ratifficatione sui juris protulit vicibus iteratis requirens notarium qui ibi aderat, quod de predictis, et comparatione sua, et de fatica et contumacia regis Karoli129 -177- sibi faceret publicum instrumentum ad perpetuam memoriam eorundem, statimque iter arripiens dictis citis noctu dieque equitans repatriauit. Interea Rogerius de Loria, capitaneus qui in Sicilia cum filiij regis Petri remanserat, venit cum galeris armatis apud ciuitatem Neapolitanam in dedecum et dapnum hostium dicti Regis iuxta quam dum staret Karolus princeps Salerui primogenitus dicti regis Karoli, qui fuit rex Siciliæ cum multis nobilibus militibus et alia gente Neapoli in armis selecta cum magna pompa ascendit galeas suas dictumque Rogerium potenter inuasit, et post conflictum acerrimum inter alter utramque partem commissum, Rogerius obtinens dictum Karolum intercepit, et omnes galeas suas a quibus nullus euasit, et inmensa perfusus leticia totum predam ad Siciliam duxit, tradiditque dictum Karolum cum suis nobilibus infanti Jacobo filio dicti regis Petri. Qui Rex vna cum eius subditis fuit ilaritate repletus, cum ad eorum notitiam hoc deuenit. Ceterum, lapso aliquo tempore propter denegationem quam -178- regi Petro faciebat de castro Albarracini Joannes Nunnes baro Castellæ regni dominus dicti castri, et propter nonnullas iniurias, quæ ipsi Regi et eius subditis intulerat Rex ipsum castrum obsedit, quod dum teneret obsessum Reges Franciæ et Castellæ mandauerunt sibi minas cum verbis occultis vt a dicta obsidione desisteret, quod facere renuit donec dictum castrum cepit. Dum autem ipse obsidione ipsius castri vocaret, sciuit regem Karolum ab hoc seculo migrauisse, quod nulli pandere voluit, verum dixit vnum de melioribus orbis militibus expirasse. Postque Rex Franciæ misit Senescallum Tholosæ cum Johanne Nunnem de Lara, et isti capiebant Aragonum. Sed rex Petrus Tirrassonam iuit pro habendo cum eis bellum. Quo non expectato se conferunt per Nauarram, quod regnum Nauarræ iuuabat regem Franciæ, et per Vadosella ingredimitur Aragonem et loca de Ull erat vna turris, cuius alcaidus erat Eximinus de Artieda, et quod licet non esset multum fortis, tamen ipsam viriliter conatus est deffendere taliter, quod ipso nolente eam reddere, subductis ipsi turri -179- pedibus diruerunt eius medietatem, et in alia medietate remansit Alcaydus, qui dum nec arma teneret invasoria, neque victus, delliberauit tamen turrim non deserere immo potius in ea perimi tanquam bonus. Et cum hostes in partem quæ supererat de dictæ turri ascenderent cum scalis, ipse contra ascendentes galeam suam et alias armaturas proiecit, eosque percusit. Illi autem nolebant eum interficere eorum capitaneo mandante ne homo exemplar tantæ legalitatis et fidei moriretur, ceperunt ipsum et in Franciam adduxerunt. Et post aliquod tempus solutus a carcere, non audebat reuerti in Aragonem verecundans pro turris perditione. Pudebat etiam regem quod sibi non potuerat subenisse. Adustis igitur duobus locis predictis hostes iam dicti fabentibus sibi quibusdam illarum confinium militibus, qui erat de sanguine illorum de Sarrasa de Nauarra intrauerunt per vallem de Pincano et venerunt ad loca de Bayol et de Arbues, quæ etiam combuserunt a parte vallis Aragonum venerunt usque, ad locum de Verdum, cuius Burgum ignibus destruxerunt. Deinde ceperunt locum de Salvatierra, -180- et fecerunt ibi vnum pulcrum castrum, quod ibi est quodque tenuerunt gallici donec fuit facta pax inter Reges Franciæ et Aragoniæ, et id tenuit pro rege Franciæ Bertrandus de Insula. Istis quidem temporibus existente rege Petro in perplexitate, miles quidem vocatus Petrus Martinez de Bolea desiderans Regi servire in Regno, dixit sibi Regi, quod daret sibi litteras credentiæ pro rege Castellæ, iamque per Aragoniam molliente ingressum, gallicis per Cathaloniam iam intrantibus, quod Rex fecit. Miles quidem ad regem Castellæ cum predictis litteris properans credentiam edixerit in hvnc modum; quod Rex Aragonum volebat sibi dare Calataiubium cum suis pertinentiis, et quod guerram non faceret contra ipsum, quod rex Castellæ concessit, et miles ad Regem Aragonum, qui contra gallicos Gerundæ, erat rediens sibi dixit, quod non dubitaret de Rege Castellæ. Et hoc et nihil aliud sibi dixit, ne Rex moleste gereret domum quem fecerat regi Castellæ. Lapso autem uno mense in quo iam Rex Aragonum de gallicis victoriam obtinuerat, Rex Castellæ requisiuit Regem Aragonum vt -181- sibi traderet Calataiubium cum suis pertinentiis provt sibi promiserat, aliter quod guerram faceret contra ipsum. De quibus Rex grandi admiratione comotus Petrum Martinez de Bolea vocat, et quodnam esset hoc sciscitatur ab eo. Ille seriem rei narrat adiciens, quod ipse coram Rege Castellæ iuit, coram quo dum fuit sibi retulit de eo quod ex parte Regis Aragonum sibi promiserat, nil Rex ille sciebat donec nunc per suas litteras quas recepit et quod ipse tanquam vassallus et naturalis suus dictam promissionem fecerat, ne Rex perderet Regnum suum. Cui Rex, «Jurabis hæc sic fuisse» qui respondens, dixit: «Quod sic, adiciens, quod de eo faceret quod sibi placeret.» Rex autem attenta bonitate quam pro restauratione sui Domini fecerat, miseratus est ei, cui dixit; «Vadatis in hora mala quod cum vestro tractatu perdidimus regnum Aragonum.» Pari modo hiis temporibus Rodericus Vizcarra130 miles et capitaneus regni Murtiæ pro dicto rege Petro, acteddens quod pressuræ erant vndique, ipsi Regi supplicuit ei quod daret sibi litteras credentiæ -182- pro Rege Granate, et experiretur an posset cum eo aliquem inire tractatum. Quibus litteris ei concessis citius ad Regem Granatæ profectus ei litteras suæ credentiæ presentauit et vigilanti studio rimatus iam qualiter suo posset seruire domino, dixit ipsi Granatæ Regi, quod ipse venerat ex parte domini sui Regis Aragonum pro reddendo treguas quæ erant inter ipsos Reges etiam pro diffidando ipsum. Qui Rex Granatæ habita prius super hoc delliberatione, respondens dixit, quod mala quæ erant inter reges christicolas super eum redditura non erant. Et rogauit ipsum quod faceret cum Rege Aragonum quod ipse prorogaret trenguas quæ erant inter ipsos aliis quinque annis pro vt eas habebat, et daret sibi stipendium pro trescentis militibus vno anno, et ipsum Rodericum nihilominus premiaret. Quo promictente petita per eum a Rege Aragomum patraturo Rex Granatæ continuo soluit ei promissa, et ille reuersus est ad Regem Aragonum statim, cum stipendio supradicto. Quare letatus est multum Rex suos prospiciens circa eius honorem sic esse actentos. En tradito Regi dicto stipendio quo -183- admodum indigebat, treguas petitas a Rege Granatæ concessit. Post hæc autem idem rex Petrum, Jacobum fratrem suum, Maioricarum regem requisiuit quatenus vigore homagij, quo sibi astringebatur ratione terrarum, quas pro eo tenebat in feudum esset coram ipso, eo quod rex Franciæ contra ipsum regem Petrum ordiebatur maximum apparatum. Cuius requisitioni rex Jacobus renuit obedire. Qua de causa rex Petrus venit Perpinianum, et cepit regem Jacobum, vxorem, filios et omnes consiliarios suos et Malrricum, vicecomitem Narbonæ. Dictus autem rex Jacobus renuens carcere detineri, per quandam cloaquam, quæ erat in castro Perpiniani fugiit, non sine labe dedecoris, et euasit. Et statim rex Petrus adduxit secum Reginam Maioricarum cum filiis eius, et aliis captis, et quando fuit in villa de Figueras tradidit eam quibusdam nobilibus et baronibus Cathaloniæ, qui erant de sanguine Regine, filios autem et alios captos secum Barchinonam adduxit. Sed quidam miles vocatus Vilar, iste erat de partibus Carcassonæ, qui diu in Cathalonia resederat, clam secum adduxit, -184- et in posse eius tenuit filios Regiis Maioricarum. Reliqui autem non fuerunt liberati a captione, donech se redimerunt. Erat tunc comes Impuriarum Pontius Hugonis qui regi Petro intima amicitia fuit innotus et seruitor et quotiens necessitas postulauit. Hic Comes longuam duxit guerram cum Pontio Guillelmi de Turricella, filio Bernardi de Sancta Eugenia pro feudo castri de Turricella, quod sibi denegabat. Cumque dictus Pontius Guillelmi Molliretur furtim capere castrum de Virginibus, Comes parauerat sibi insidias, et indicto castro cepit eundem cum pluribus hominibus de Turricella. Et in conflictu habito inter partes mortuus fuit dictus Pontius Guillermi et multi secum. Et fuit ipse Pontius ideo interfectus, quod die quadam dixerat maxillas dicti Comitis cum suo pugno percussurum. Hic Comes fuit deuotissimus christianus, et diuinis apicibus intendebat, et in exitu vitæ suæ expoliauit se de Comictatu, quem dedit filio suo Hugoni et ingressus est religionem, scilicet ordinem Beati Francisci. Hic Hugo surrexit contra regem Petrum et guerrificauit cum eo pro feudo de Turricella. -185- Et ipse Comes die quadam dirruit villam de Figueras et palatium quod dictus Rex fecerat in eadem. Qua de causa Rex multas gentes collegit in ciuitate Girundæ pro eundo contra dictum Comitem. Sed ipse fretus consilio quorundam baronum posuit se in terram suam in manu Regis absolute, ab eo humiliter postulans veniam de comissis. Rex tenuit ipsum captum aliquibus diebus, postea noluit, et mandauit quod hereditaret villam de Figueras et restitueret quidquid raptum fuerat. In eadem instantia etiam dictum palatium sicut prius erat, et quod personaliter haberet in opere portare et ministrare lapides et cementum. Et quod dirrueret muros villæ suæ Castilionis et castrum de Carmenço et quod Regem opportuit proficisci Valentiam, eo quod sarraceni vexabant regnum Valentiæ, fecit Barchinonæ Comitem detineri sub fide iussoria cautione, et quod infra triginta dies haberet se ponere in posse dicti Regis. Diximus superius qualiter iure competenti Regi Aragonum in regno Siciliæ, et multis alis rationibus rex Karolus fuit eiectus a possesione illius Regni, propter quod Martinus -186- Papa oriundus Franciæ, in pleno consistorio non vocato rege Petro fulminauit sententiam contra ipsum, priuando eum regnis et honoribus suis et terras eius et eorum qui sibi darent auxilium, consilium et fauorem, supponendo ecclesiastico interdicto. Et nihilominus concessit plenam remissionem omnium peccatorum omnibus christianis, qui contra dictum Regem irent seu terras suas. Et dictam remissionem concessit specialiter Regi Franciæ, et inuestiuit Karolum comitem de Valoys filium Regis Franciæ de onmibus regnis et terris dicti regis Petri. Qui Karolus illico se intitulauit regem Aragonum, et intermiscuit arma sua, sine signum cum signo regis Aragonum, ac si iam regnorum et terrarum Petri regis plenam possesionem fuisset adeptus, et eandem remissionem seu indulgentiam concedendam fuit electus vnus cardinalis Domini Papæ legatus vocatus Carlet ex devotione cuius indulgentiæ tantum contra regem Petrum fuit multitudo gentium congregata, quod eius terris magnum ingessere pauorem. Dictus autem Rex Franciæ cum duobus filiis suis videlicet Philippo primogenito -187- suo, et Karolo de Valoys supradicto, et cum viginti mille equitibus et infinitis peditibus, ac legato predicto, venit Perpinianum pro inuadendo et subiugando terram dicti regis Petri. Quibus gentibus dicto Regi hostilibus Jacobus Maioricarum rex dedit auxilium et fauorem non reverens violatæ fidei et pactorum Petro regi domino suo et fratri inter eos initorum. Audiens autem rumoribus et tumultibus innumerabilium gentium predictarum, quæ ad villam Perpiniani occassione predicta conuenerant, rex Petrus cum illis paucis pugnatoribus quos tenebat venit ad collem de Pallicas,131 vbi fecit stationem pro obiando proposito regis Franciæ et suorum. Veruntamen ipso rege Petro stante in dicto colle, rex Franciæ cum omnibus suis gentibus de villa Perpiniani egressus ciuitatem Elnensem adiut, et eam acriter expugnauit, et demum non absque labore grandi cepit et quoscumque in ea inuenit tradidit neci duræ. Sane gentes regis Petri hostibus suis in Rossillionem commorantibus dampna plurima intulerunt propter metum -188- autem regis Petri qui stabat in colle de Pallicas, per quam hostes sui facturi transitum credebantur, ipsi declinauerunt iter illud et transiuerunt per vallen de Baniuls. Et ecce quomodo a se agendis laudabile principium adhibebant, quod omnes ecclesias quas inueniebant depredabantur et destruebant, et alia grauia crimina comittebant, pro quibus et pro exheredatione Regis Aragonum, ad quam anelabant iniuste fuerunt expositi passionibus, grauibus penis et tribulationibus, provt inferius describemus. Quando Vero rex Petrus sciuit quod gallici transibant per dictam villam de Baniuls, dolens et tristis discessit a colle de Pallicas, et profectus ad villam de Perelate, quam de consilio Dalmatij vicecomitis de Rocabertino, cuius erat et aliorum nobilium et baronum exclusis habitatoribus supposuit flamis et diruit, ideo quod in ea nequiret potestati obici gallicorum. Deinde venit Castilionem Impuriarum vbi multos posuerat milites et eo morante ibi gallici appropinquantes ingrediebantur iam comictatum Impuriarum, cuius nobiles et milites ac popularis gens potestati Regi Franciæ indifferenter -189- obediebant. Quo peruento ad notitiam regis Petri ab inde retrocedens cum tota sua militia peruenit Gerundam, pro resistendo ibi francorum Regi, fuit tamen dictum quod dolose totus comictatus Impuriarum regi Franciæ obediuit vt clam posset infugi dampmun sibi, et suis gentibus, pro vt factum fuit. In locis enim in quibus gallici remanebant eorum plurimi perierunt, nec mora Rex Franciæ ingressus est Castilionem, cuius habitatoribus quod sich se sibi deuote se dederant franquitates, libertates eorum priuilegia confirmauit. Deinde gallici cursu parato vsque ad portas Bisuldani venerunt quas sibi reperere obiectas. Erat quippe locus ille aliaque loca circumvicina multis equitibus, peditibusque pugnantibus premunita. Interea appulerunt multæ naues et galee aliaque vasa marina onusta victualibus et aliis rebus gallicis necessariis, sine quorum succursu eorum effectus prodere non poterat in effectum. Tunc siquidem rex Petrus scito hoc omnes de ciuitate Gerundæ expelli iussit preter eos quos ad Ciuitatis deffensionem necessitas exhigebat. Rogauitque tenerrime nobilem Raymundum Folch vicecomitem -190- Cardonæ, quatenus cum militibus, quos vellet eligere, deffenderet ab hostibus venientibus, Ciuitatem, quod ipse tanquam fidelis vassallus se obtulit impleturum. Elegit itaque in eo adiutores suos nobilem Raymundum de Anguilaria, Guillelmum de Josa, et Arnaldum de Capraria cum multis aliis equitibus et peditibus bellicosis et in armis expertis, et se vna cum ipsis in dictam Ciuitatem inclusit vt autem Petrus rex de locis et fortalitiis in maris litore constitutis non possent habere succursum hostes eius ipsa loca et fortalicias, quæ erant de Rosis vsque ad ciuitatem Barchinonæ diruerunt, et ignibus cremauerunt. Cumque aliquæ galee francorum Regis se ab aliis segregassent pro dampnifficando subditos regis Petri, Raymundus Marqueti ciues Barchinonæ viceadmiratus Regis ipsius supervenit cum viginti galeis in portu deles Formigueres, vbi erant triginta galee Regis Franciæ quas inuasit sic viriliter sic potenter quod demum eas cepit cum francigenum strage multa, a quibus nullus eorum euasit, easque Barchinonam adduxit. Lapsis etiam quibusdam diebus Rogerius de Loira, qui cum galeis -191- quas tenebat de partibus Siciliæ venerat citus pervenit ad portum de Rosis, in quo erat tota classis Regis Franciæ congregata, quam ille Rogerius tanquam pugnator egregius et audax ardenter inuasit et demum cepit pluribus gallicorum qui in ea erant interemptis et pluribus captiuatis, quos secum Barchinonam adduxit cum gloriosa victoria et honore. In illo confflictu fuit captus Guillelmus de Leuda, Admiratus regis Franciæ, qui pro eius redemptione pondus maximum dedit auri. Et licet pro huiusmodi victorijs ab hostibus obtentis et classis amissione animi tabescerent gallicorum, non tamen eorum propositum suum desinuit habere progressum. Rex enim Franciæ Gerundam profectus, eam obsedit et erat adeo copiosus bellatorum numerus quos ducebat, quod eam circuiuit ex eis. Qui scilicet vigilia Sancti Petri et tota nocte et sequentibus acriter expugnauerunt eandem. Sed qui intus erant expugnantes stragibus et vulneribus taliter affligerunt, vt docti sic de cetero quod ad merum parco utantur accessu, sed quid obsessis ostium profecit occisio pro indulgentia enim predicta -192- illuch tanta pugnatorum convenit multitudo quod post triduum fuit eorum numerus duplicatus. Interea dicta Ciuitate, sic existente obsesa, gallici non impensa Deo nec eius sanctis reuerentia, corpus Beati Narcissi, quod pro reliquiis et veneratione maxima erat in ecclesia Sancti Felicis mutilauerunt et omnes reliquias quæ erant in ibi et in ecclesiis aliis, vituperose proiecerunt et consumpserunt. Rex quidem Petrus cum eius subtili astutia, nunc cum insidiis, nunc aliter tot de gentibus venientibus tradidit excidio diræ necis, quod de colle de Panicas vsque ad Gerundam infinita iacebant corpora mortuorum. Pari modo illi de ciuitate Gerundæ in eorum obsessores nunc clam, nunc palam impetum facientes de eis plurimos occidebant, et continue eis equos et alia pro violentia auferebant. Dictus etiam rex Petrus quietis impatiens modo huc, modo illuch, hostilem exercitum exicialiter inuadebat. Sed multitudo gentis, quæ illuc confluxerat erat in numero sic prodigaliter excessiuo, quod licet ex ea caderet infiniti, non videbatur suscipere detrimentum. Accidit tamen quod cum multitudo aliqua -193- gallicorum iuisset ad villam Balneolarum, pro inuadendo, et euertendo loca, rex Petrus cum illis paucis bellatoribus quos tenebat fecit impetum contra eos; sed tanta erat multitudo eorum, quod Rex tunc pene victus extitit. Verumtatem omnipotens Deus cuius dextera in actibus bellicis semper fuit ei assistrix non deffuit, quim potius muniuit ipsum contra hostes qui erant duodecim millia, et ex alia parte multi. Cuius siquidem rei fuisset occassio hoc quod gens sua casu preuenta subito non erat ad bellum cum comissum fuit atricta, ex quo fuit a pluribus fugientibus derelictus vnde ad exercitum rumor pertulit regem Petrum in confflicto huiusmodi cecidisse, quo illi qui erant in ciuitate Gerundæ terrore languenti fuere perculsi, sed terror in letitia conuersa est agnita veritate. Preterea post dies aliquos manus Domini tetigit Regem Franciæ forte neve remanerent inulta irreuerentia quam ei et sanctis suis intulerant gentes suæ et iniuria quam Regi Aragonum inferebant, et misit in eius exercitum muscas, quæ erant vna de plaguis seu maledictionibus Pharaonis. Quæque ab una parte -194- erant liuidæ et ab altera virides, et vtraque pars erant modicæ rubore suffosa, et erant adeo venenosæ, quod earum tactu equi et aliæ bestiæ subito moriebantur. Intrabantque per aures et nares hominum ac bestiarum, de quibus numquam egrediebantur donec intulerant eis mortem, ex qua plagua mortalitas in exercitu sic inualuit, quod eius numerus fuit valde attenuatus in breui. In eo idem exercitu comites et barones interiere quamplures, et Rex francorum febricitatus est grauiterque infirmus. Interim autentam propter deffectum victualium qua premebantur illi de Ciuitate, quam propter fetorem cadauerum aduersi exercitus penetrantem ad eos, cepit tabescere in Ciuitate infirmitas. Quapropter cum voluntate et assensu regis Petri dictus Raymundus. Folch fecit pactum cum Rege Franciæ quod traderet ei Ciuitatem, et quod ipse Rex comorantes in ea saluos et securos abire permitteret cum rebus omnibus, quæ secum ferre possent. Quod pactum effectum habuit in vigilia natiuitatis Beatæ Mariæ. Capta quidem Ciuitate infesta muscarum pluralitas ac etiam mortalitas cotidie crescebant, -195- et alimoniæ deffectus inualescebat in ea. Rex enim Petrus et sui ne ad hostes victualia defferrentur, vigilanti studio insistebat. Quibus Rex Franciæ, et sui nequeuntes in ipsa Ciuitate moram trahere longiorem cum victualia habere aliunde non possent, tristes et flebiles inceperunt deserere Ciuitatem. Rex Petrus autem sequebatur eos a prope et sepe in eos impetu letifero irruebat, totque prosteruebat ex eis quod mirabile et miserabile erat visu. Rex autem Franciæ, qui morbo oppresus equitare non poterat, suo ferebatur in lecto. Dum igitur repatriantes francigenæ essent in comictatu Impuriarum, comes Impuriarum vna cum Rogerio de Loria, et comite Pallariense Raymundo Folch, et quibusdam militibus gressu celeri per aliud iter venerunt ad monasterium Villæ de Rosis, vbi erat gallica multitudo cum copiosa victualium et aliarum rerum eis necessariarum prouisione, et villam, et monasterium cum tota prouisione predicta acceperunt, non sine multorum stragibus gallicorum. Recedente itaque Rege Franciæ cum suo tristi exercitu, de comictatu Impuriarum gentis Regis Aragonum, -196- quæ multas diuiserant se in partes, ipsum exeritum, nunc retrorsum, nunc sinistrossius, nunc dextrorsum, crebris et letifferis inuasionibus inquietabant in tantum, quod nesciebant quænam pars exercitus magis indigebat succurssu, et illa die ad locum de La Jonquera cum doloribus, et angustiis peruenerunt. In itinere quidem tot eorum interempti fuerunt, quod nullus ire poterat nisi super cadauera occissorum, poterataque victores iocalia et diuersa spolia accipere iuxta votum. Qui esientibus igitur illa nocte hostibus in loco de la Jonquera, rex Petrus cum suis deliberauit militibus, quod ex quo inimicorum exercitus sic erat atenuatus et erat in exitu Regni sui, quod in castrum132 viriliter ruerent in eundem. Quare tota nocte dedit operam executioni suæ deliberationis, vnde factum est quod cum gallici lucescente die iter arriperent, dum transiuerunt per collem de Pallicas, affuit Petrus rex cum suis ad eorum tergua, qui sic viriliter eos fuit agressus, quod ex huiusmodi agressu ceciderunt plurimi interfecti eorumque -197- fuit in ore gladii persecutus, et durauit huiusmodi persequtio donec descenderunt de dicto colle, et fuerunt iuxta castrum de Montesquino. Et in hac die fuit maxima occissio gallicorum. Rex vero Petrus gentes suas collegit, et non inuenit suorum aliquem perdidisse, nec dampnum in aliquo recepisse, sed erant fatigati propter laborem quem subierant. Illa die gallici vero erant vulnerati, et victi, direxerunt iter suum versus Perpinianum, vbi Rex Franciæ et plures de suis diem clausere extremum. Et secundum conuenientem extimationem de gentibus, quæ in eius auxilium venerant non superfuit vicessima pars, neque tanta superfuisset, si nobiles et milites ac locorum universitates Aragonum regem Petrum eorum dominum in tanta perplexitate positum adiuuissent. Qui quamvis ab eo super hoc ante gallicorum aduentum fuissent pluries requisiti, hoc facere noluerunt, allegantes quod postquam Rex non seruabat eis priuilegia, libertates et inmunitates suas, ipsi non facerent ei id ad quod astringebant et tenebantur, et in fine cuiuslibet protestationibus, quam aragonenses faciebant domino suo -198- Petro, protestabant quod si ipse non seruabat eis priuilegia et libertates, ipsi eligerent alium dominum. Sed ipse Rex tanquam dominus fortis animi hoc facere noluit, nec ipsi iuuarunt ipsum. Super quibus priuilegiis, libertatibus et foriis manutenendis nobiles, milites, ciues et homines villarum Aragonum, conuenerunt ad ciuitatem Cesaraugustæ vbi inter eos fecerunt vnionem, videlicet quod omnes essent vnanimes et idem contra suum dominum regem Petrum et omnem hominem qui suis foriis, priuilegiis et libertatibus contrahiret, et hoc fuit prima vnio quam fecerunt aragonenses, et demum fuerunt suo domino inobedientes, a qua multa mala et scandala processerunt. Et ecce qualis fuit exitus pomposi negotij agressi per reges Franciæ et Karolum, qui tempus possessionis anticipans, intitulauit se Regem Aragonum ante diem. Rex vero Aragonum mentis exultans cum iubilo cunctam celebri victoria rediit spoliis hostium prius captis, quorum arma iocalia et res aliæ dictorum spoliorum fuerunt in numero adeo excessiuo, quod inde tota Cathalonia fuit dictata et gaudio magno -199- plena. Petrus vero Rex nil de hiis habere voluit, quimino omnia eius subditis liberaliter ocuppare permisit. Confusis igitur sic francigenis et diffusis, ciuitas Gerundæ remanserat fulta eis, veruntamen inter suum Regem et eos interuenerat tale pactum, quod nisi infra certum tempus, eis de victualibus et aliis sibi ministeriis succurrisse, possent reddere Ciuitatem Alffonsso, filio primogenito regis Petri. Et cum infra tempus conditum nullum succursum a Rege Franciæ habuissent, dictam Ciuitatem habuerunt deserere, eamque tradiderunt dicto Alffonsso, qui eam fecit refici fortiter, quo indigebat, cum esset dirruta et combusta. Hic Petrus rex cum vxore sua quator filios et duas filias, qui fuerunt vocati scilicet, primus Alffonssus qui post mortem patris sui fuit Rex; secundus Jacobus, qui post mortem ipsius patris sui fuit rex Ciciliæ [...]133 et postea rex Aragonum; tertius Fredericus qui fuit rex Ciciliæ, vt iniferius largius describemus, et quartus Petrus. Filiarum vero prima Isabel, -200- quæ nupsit Regi Portugaliæ; secunda Constantia,134 quæ stetit cum matre sua in regno Siciliæ, et cum fratre suo Jacobo, et nupsit Roberto regi Siciliæ et Hierusalem. Ceterum dum ipse victor rex, existens in sua dictione quiesceret lassatus inmodice ob multipharios labores quos impredicto vagosio sustulerat multis modis, mandauit quod Karolus princeps Salerni, qui captus detinebatur in Sicilia cum multis baronibus, nobilibus et militibus suis, in Cathaloniam transferretur, eo quod tutius custodiretur ibi quam in Sicilia, quem postquam venit in castro novo Barchinonæ iussit diligentissime custodiri. Super qua cuius siquidem Karoli custodia delliberatione habita pleniori, mandauit dictus Rex ipsum cum diligentia custodiri in castro de Ciurana sito in comictatu de Prades, quod est mirabilis fortitudinis, et ibi fuit longuo tempore diligentissime custoditus. Quibus peractis non inmemor dictus Rex proditionis quam predictus Jacobus Maioricarum rex sibi fecerat, vt supra latius est narratum, mandauit classem parari maximam, pro -201- eundo Maioricam contra Jacobum eius fratrem. Sed nondum ipsa classe parata fuit, ipse Rex graui infirmitate oppressus in Villa-Libera penitens, et ordinauit ibidem quod Alffonsus eius primogenitus in personam patris subrogatus suum propositum adimpleret, videlicet, quod adquireret regnum Maioricarum. Et super hoc ipsum toto suo presente consilio affectuose rogauit, cuius patris rogatibus affectuose operam obtulit se daturum. Parata igitur dicta classe idem Alffonssus cum militibus et peditibus quam plurimis, venit ad ciuitatem Maioricarum, et demum de ipsa et de toto regno Maioricarum dominium potenter obtinuit, expulitque de ipsis Regno et Ciuitate Pontium de Guardia, qui pro Jacobo rege Maioricarum fuerat gubernator in regno Maioricarum, necnon omnes personas que pro rege Jacobo potentes fuissent in eis. Regnante dicto rege Alffonso in regno Maioricarum virtuosus ille Petrus rex in LV anno etatis suæ prima humili confessione et contrictione suorum peccaminum suo reddidit spiritum Creatori in dicta Villa Francha, III idus Nouembris anno Domini MCCLXXXV; -202- et regnauit septem annis tribus mensibus et XIX diebus. Et receptis ab eo primitus omnibus ordinibus a christiano recipiendis, et dimissa terra sua sub bono regimine, quamuis in morte ipsius terra esset in magna tribulatione et angustia et in guerra cum ecclesia et potentioribus mundi principibus, fuit celebriter traditus ecclesiasticæ sepulturæ in monasterio Sanctarum Crutium Ordinis Cirterciensis. Regnauit laudabiliter semper de suis hostibus triumphando, propter cuius mortem tota terra sua fuit in doloribus et acerrimis lamentis, quæ durauerunt in ea per nouem annos. Vxor etiam sua et filii, qui in Sicilia erant simul cum tota Sicilia grauibus et longis flectibus et suspiriis indulserunt. Post hæc autem dicta Regina simul cum baronibus, militibus et populo regni Siciliæ vnanimiter concordantibus in generali Curia celebrata Panormi, eligerunt in Regem et eorum Dominum, Jacobum, filium regis Petri et Reginæ predictorum. Quæ electio maxima consolatio fuit siculis Regem habentibus descendentem de semine Regis adeo virtuosi.
-203-
Scita siquidem morte dolorosa predicti Regis tam excellentis, Alffonsus eius primogenitus cognominatus Largus, eo quod quandiu vixit inter mundi principes, multa dedit: in ciuitate Maioricarum vbi erat, cuius Regnum abstulerat patruo suo regi Jacobo, eo quod iuuabat Regem Franciæ contra regem Petrum, fratrem suum. Nuntiauit Maioricensibus dolorosam morten patris sui; tunc per ciuitatem et regnum Maioricarum meror exhiberatur acerrimus universi gemitus, flebiles ab imis pectoribus eructarunt. Regno itaque Maioricarum sub bona ordinatione disposito, Alffonssus transtulit se in Cathaloniam pro accipiendo coronara regalem. Et continuo mandauit Cesaraugustæ generales Curias celebrari, vbi fuit coronatus et electus in Regem, iuxta consuetudinem ab aliis regibus Aragonum hactenus obseruatam. Et ibidem aragonenses obtinuerunt ab eo, magis vi quam gratis laudationem et aprobationem, -204- cum carta eius bulla plumbea sigillatam, ad memoriam in futurum illius vnionis quam fecerant tempore regis Petri. Et celebratis Curiis recessit, acomodauit que aures tractabilibus quorundam nobilium et militum Aragonum qui fuerunt in eius seruitium contra predictam vnionem. Qua de causa fuit magna guerra inter dictum Regem toto tempore vitæ suæ, et inter deffensores vnionis, quam numquam potuit reuocare. Quinimo pro ea fere peruenit ad Regni perditionem. Decreuerant enim aragonenses iam quadam die obedire Karulo de Valoys, quem vt supra in gestis regis Petri diximus, romanus Pontiffex intitulauerat regem Aragonum; tamen eorum decretum non venit ad effectum, eo quod Alffonssus eis annuit quæcumque petierunt ab eo, et preter plura alia equitati contraria petierunt et obtinuerunt ab eo priuilegium; quod si ipse non seruabat priuilegia, quæ eis super dicta vnione concesserat, et ordinationes quas ipse fecerat super ea, que iidem possent eligere alium Regem, ipsumque de Regno expellere, et hoc etiam possent facere contra successores eius, si predicta non obseruarent. -205- Lapso quidem aliquo tempore hic Alffonssus rex cupiens laudabilibus progenitorum suorum vestigiis inherere, cum magna caterua equitum et peditum in insulam Minoricarum se transtulit, eamque suo dominio adquisiuit, et extirpata ab ea ceca prauitate macometica, fulsit in ea radius fidei orthodoxe. Hic Alffonssus contraxit amicitiam cum Alffonsso Castellæ exheredato per Sanctium patrum suum hoc modo. Iste Alffonssus exheredatus fuit filius infantis Ferdinandi primogeniti dicti Sanctij, et duxit in vxorem filiam Regis Franciæ, ex qua duos procreauit filios, scilicet, istum Alffonssum et Ferdinandum; qui Ferdinandus, obiit eius patre vivente. Post eius patris, scilicet, Alffonssi regis obitum, regnauit Sanctius filius secundus, et debebat regnare Alffonssus exheredatus, qui erat filius infantis Ferdinandi primogeniti. Et ex hoc fuit dictus exheredatus. Iste Alffonssus fuit electus in Regem Castellæ in ciuitæte Jaccæ, presente Alffonsso rege Aragonum et Guastono de Bearn, qui omnes venerunt in Castellam vt in possessionem Regni ipsius inducerent electum predictum. -206- Et fuit cum eis Didacus de las Vizcayas et aliis de Castella, circa trescenti equites sicque fuerunt cum Rege Aragonum quator millia equitum. Et acceserunt ad locum qui dicitur Mons Acutus. Et contra, Sanctius Castellæ rex congregauit suum exercitum in quo fuerant decem millia equitum, quorum tamen erant amici aliqui dicti Alffonssi. Et cum staret quælibet pars armata ad bellum, castellani inuenerunt modum, quod non bellarent dixerunt enim ipso Alffonsso, quod diem belli prorogaret vsque in crastinum, et iurarent eum in Dominum atque Regem, quod fuit eis concessum. Et in nocte sequenti castellani fugierunt et Alffonssus rex Aragonum intrauit per Castellam vastando eam, quod dum faceret, habuit litteras a Rege Angliæ, quem reputabat patrem, quod desponsauerat eius filiam, et pro habendo secum visionem et colloquium destitit ab inceptis et rediit, et postea fuit certa dies et locus assignatus ad quem ipse et Rex Angliæ conuenirent, in quo fuit quilibet vt honorifficentius potuit. Et inter varios tractatus fuit iste unus, quod rex Alffonssus volueret regem Karolum -207- quem tenebat captum, vt ipse Karolus posset personaliter tractare pacem inter dictum Alffonssum et Ecclesiam ac alios Principes hostes suos. Traditis tamen sibi prius pro obsidibus duobus filiis dicti Karoli, scilicet, Roberto et Ludouico, et septem de nobilioribus baronibus Prouintiæ et Neapolis. Quo tractatu ad effectum perducto, ipse Alffonssus Rex consilio dicti Karoli solemnes misit nuntios pro tractando de dicta pace. In cuius pacis tractatu erat sic iam processum, quod non restabat nisi quod per romanum Pontifficem Nicolaum quartum pax ipsa vulgaretur, et iubaretur a partibus obseruari. Sed interim accidit casus infortunatus regi Alffonsso, dum enim Barchinonæ, vbi erat, imutatis prelatis, et nobilibus militibus, ac aliis gentibus parasset festum et solemne comuinium celebrare mane bono, inmo flebili delecto surrexit et ascendit equum stratum et ornatum variis ornamentis, volens equitare bornando per Ciuitatem cum pluribus militibus ad hoc paratis. Et cum incepit equum suum vrgere calcaribus, sensit corpus suum graui accidenti pungi, et -208- effectus pallidus, iuissit se de equo deponi, et in palatio in lecto poni. Quo accidenti post dies non multos, tanquam verus obiuit catholicus, anno etatis suæ XXVii. Domini vero MCCXCI, recepto humiliter habitu beati Francisci et flebiliter et honoriffice fuit sepultus in ecclessia fratrum minorum Barchinonæ, instituto sibi herede Jacobo tunc Rege Siciliæ fratre suo, secundum quod Petrus eorum pater ordinauerat in suo vltimo testamento. Hic rex Alffonssus regnauit septem annis, octo mensibus, et sex diebus, in quibus nec vxorem duxit, nec filios procreauit.
