550. Fuentes de este capítulo. Aunque ya quedan indicadas, conviene reunirlas.
Chronicon del Pacense (sigo la ed. de MIGNE, t.96 de la Patrología); epístolas del papa Adriano (dos a Egila y Juan, otra a los obispos españoles). En el t.5 de la España Sagrada.
ELIPANDO, Epístolas. Son siete. Las dirigidas a Migecio, a los obispos de las Galias y a Carlomagno fueron
impresas por el P. Flórez en el citado t.5. La que se endereza al abad Fidel está en el libro de Beato y Heterio. Las
encabezadas a Alcuino y a Félix, en el de Alcuino.
551. «Vir dissertissimus, magnum temporibus nostri Ecclesiae lumen» (Memoriale Sanctorum 1.1 n.7).
552. «Quae potuerunt eum latere ingenia catholicorum, philosophorum, hacreticorum, necnon gentilium?» (Vita
B. M. Eulogii n.8).
553. «Lex publica pendet et legalis iussa per omne regnum eorum discurrit, ut qui blasphemaverit, flagelletur»
(ÁLVARO, Indículo luminoso n.6).
554. Véase en el t.2 de la Historia de Dozy la interesante narración de estas turbulencias.
555. Cf. ÁLVARO CORDOBÉS, Indículo luminoso n.6, y SAN EULOGIO, Memoriale Sanctorum; passim.
556. Alcalá 1574, ed. de AMBROSIO DE MORALES, o en el t.2 de los Padres Toledanos.
557. Nárrase en este libro el martirio de Ruderico y Salomón, no incluido en el Memoriale.
558. S. Eulogi Cordubensis opera, studio ac diligentia Petri Poncii Leonis a Corduba Episcopi Placentini
(Compluti 1574). Edición dirigida por Ambrosio de Morales. El mismo cronista tradujo al castellano la Vida de San
Eulogio, escrita por ÁLVARO CORDOBÉS, y la inserta en el libro 14 de su Crónica, donde en su sencillo y
apacible estilo narra la historia de los mártires cordobeses. Véase, además, el t.10 de la Esp. Sag. y el c.12 p.1.ª t.2
de la Historia crítica de la literatura española, del Sr. AMADOR DE LOS RÍOS, capítulo que es uno de los más
excelentes de aquella obra monumental.
559. «Condemnamus atque anathematizamus damnabilem illam doctrinam cum suorum Auctores vel Antiphrasium
illum Quniericum cum socios suos qui non vincunt malum, sed seducentes corda sua stimulant populum, qui
quiescendo favorem in 560. «Caput autem ipsorum nequissimorum quod falce sit veritatis resecandum, illud est: quod Trinum in unitate
et Unum in Trinitate non credunt: Prophetarum dicta renuunt: Doctorum dogma reiiciunt: Evangelium se suscipere
dicunt... Christum Deum ac Dominum nostrum hominem tantum. asserunt...» (ALVARI, ep.7 p.148 de la España
Sagrada) [Phophetarum en el original (N. del E.)].
561. «Ego vero humiliter ea proferam quae credo, atque simpliciter enarrem in quaestionibus sciscitatis quae
sentio... Sed oppositiones illae, quae sunt in Epistola vestra taxatae, eas sub nomine assertoris exarando iuducam
et textu vestro Sanctarum Scripturarum testimonia producam et cum Doctorum dicta...» (p. 151, ibid., ep.8).
562. «Interea lacrymabile, nimiumque cunctis Catholicae Ecclesiae filiis ingemiscendum fama perferente innotuit.
Bodo Diaconus Alemanica gente progenitus, et ab ipsis pene cunabulis in christiana religione Palatinis
cruditionibus, divinis humanisque litteris aliquatenus imbutus, qui anno praecedente Romam orationis gratia
poposcerat... humani generis hoste pellectus a relicta Christianitate ad Iudaismum sese convertit et primum... quos
secum adduxerat paganis vendendos callide machinari non timuit. Quibus distraactis uno tantummodo secum, qui
nepos eius ferebatur, retento, abnegata (quod lacrymabiliter dicimus) Christi fide, sese iudaeum professus est..
Sicque circumcisus, capillisque ac barba crescentibus, et mutato, potiusque usurpato Eleazari 563. T.11 de la España Sagrada, primera y única edición que conozco de los escritos de Álvaro.
564. «Et si adhuc Christum, id est Messiam, expectatis, profecto adhuc desolationem maiorem timere debetis: quia
non vobis redemptionem, ut vanam opinatis pollicit, sed vastationem ab eius adventu usque ad finem saeculi»
(p.175).
565. «Dicis mihi quomodo caro carnem genuit, et violata non extitit? Dico tibi, qualiter virga Aaron nuces
produxit, et plantata non fuit? Qualiter sol naturalem motum relinquens, longiuscule diem lucendo protraxit?
Quomodo maris unda, fluentia naturae suae oblita, erectis marginibus glaciali rigore solidatis gurgitibus, ut murus
firmus stetit? Qualiter asina, animal peculae, humanas rite loquelas produxit? Quibus modis Sol per horologium
gradibus quindecim retro se vertit? Et dum ista omnia non rationabiliter sed potentialiter facta cognoveris, velis
nolis invitus silentio, linguam constringes» (ALVARI, ep.18 p.201).
566. «Non parcit usque ad nauseam crapulis inservire, quos constat inter ipsas epulas effraenata libidine in
alterutrum insurgere et inmunditias perpetrare. Et quia impiorum est, in malis actibus gloriari, quidam
impurissimus Ibincalamauc dictus a nomine, iactari dicitur, se eo numerosis vicibus prostitisse...» (Apologético del
abad Samsón p.378 t.11 de la España Sagrada).
567. Equivale a los refranes nuestros: Dios los cría y ellos se juntan; Cada oveja con su pareja, etc.
568. Insértala en el primer capítulo de su Apologético, y la reproduzco en el Apéndice.
569. «Hanc meae confessionis fidem compendio brevitatis paucissimis verbis comprehensam, et non multis sed
certissimis admodum testimoniis munitam, dum per triduum ante Concilii diem omnibus Episcopis qui adfueram,
traderem relegendam, et matute cum omni scrupulositate tractandam, atque ab eis non solum irreprehensibilis,
verum etiam approbaretur laudabilis» (Apologético p.392).
570. De éstos, Beato puso su voto en manos del obispo de Córdoba. Teudeguto, Genesio y Miro declararon de viva
voz el suyo. Los demás, todos por escrito.
571. Véanse punto por punto todos los sucesos referidos en el prefacio del libro 2 del Apologético del abad
SAMSÓN (España Sagrada t.11).
572. Parece ser el autor de un tratado, De habitu Clericorum, cuyo prefacio dio a conocer el P. FLÓREZ en el t.11
de la España Sagrada.
573. Véase esta carta en el Apéndice.
574. Véase contra ellos el tratado de San Cirilo.
575. Apologético p.328. Publicóle por primera vez el P. FLÓREZ (t.11 de la España Sagrada), tomándole de un
códice de la Biblioteca Toledana.
576. Apologético p.408.
577. «Et quomodo Divinitatem ego, ut corpoream quamlibet rem, in incorporeis et corporeis rebus putandus sum
dixisse, quam saepe praedicavi et praedico per propriam incomprehensibilem naturam aequaliter Angelis et
Daemonibus, iustis et impiis semper adesse?... Corpus enim quantitati subiacet, et molis porrigitur magnitudine aut
contrahitur brevitate. Si Deum ut rem corpoream dixi, aequali inesse eum essentia corporeis et incorporeis rebus
dicere non potui... Nam si diffusum, ut ipse mendax fingit, ego dixissem Deum, non utique ut dixi, dicerem: Et totus
est in singulis et unus in totis. Nam in multis res corporea diffusa, non potest in uno comperiri tota... Omnia eum
implere, continere ac circumdare asseram; Sed quia est incorporeus, idcirco indesecabiliter in omnem creaturam
idem est unus, et in qualibet parte creaturae ipse est totus...», etc. (Apologético 1.2 c.8 p.410).
578. Abrevio y condenso la argumentación del abad de San Zoyl en el c.9 de su Apología.
579. En el c.15, y por incidencia, expone Samsón una teoría de los sentidos que no carece de interés, si era, como
parece creíble, la de las escuelas de su tiempo: «E quibus ostiis primo loco ponuntur oculi: qui colorum species
discernentes, ea quae longe posita cernunt, ad notitiam tradunt memoriae...», etc. (p.438).
580. «Nunc igitur ut possis per duos coelos usque in tertium coelum, Paulo praeeunte, raptari... incorporeum
creatum idemque mutabile acriori admodum nisu et volatu perniciori transcende, atque abhinc in tertium coelum;
in ipsius immutabilis incorporei beatissima contemplatione requiesce: teque, humana anima, incorpoream nosce:
cui pro naturae excellentia promptum est simul et congruum inter imam vel summam tui tanquam mediante
substantia, vel infra despicere corpus imum, vel supra conspicere Deum summum. Habes humanam mentem, non
tantum coelum sed coelum coeli vocatam.»
581. Mélanges de philosophie arabe et juive p.314.
582. Cf. AMADOR DE LOS RÍOS, Historia crítica de la literatura española t.2 c.12, y el primer tomo de las
Recherches de DOZY.
583. «Fatemur autem unanimiter nos ecclesiasticas traditiones... retinere velle: quarum de numero est imaginum
effiguratio... Definimus cum omni diligentia et cura, venerandas et sanctas imagines ad modum et formam
venerandae et vivificantis crucis, e coloribus et tesselis, aut alia quavis materia commode paratas dedicandas, et
in templis sanctis Dei collocandas habendasque tum in sacris vasis et vestibus, tum in parietibus et tabulis, in
aedibus privatis, in viis publicis, maxime autem imaginem Domini et Dei servatoris nostri Iesu Christi, deinde
intemeratae Dominae nostrae Deiparae, venerandorum Angelorum et omnium deinde Sanctorum virorum. Quo
scilicet per hanc imaginum pictarum inspectionem, omnis qui contemplantur, ad prototyporum memoriam et
recordationem et desiderium veniant, illisque salutationem et honorariam adorationem exhibeant: non tamen...
veram latriam, quae solum divinae naturae competit, sed quemadmodum typo venerandae et vivificantis crucis, et
Sanctis Evangeliis et reliquis sacris oblationibus... reverenter accedimus... Imaginis enim honor in prototypum
resultat et qui adorat imaginem, in ea adorat quoque descriptum argumentum... Igitur qui ausi fuerint aliud sentire
aut docere, aut quidquam de consecratis in Ecclesia abiicere, Evangelii, inquam, depictum codicem, aut figuram
crucis, aut imaginis alicuius picturam, aut reliquias martyrum, quas sciverit esse germanas et veras... si fuerint
episcopi aut clerici, deponuntur; si monachi aut laici, communione privantur» (Actio septima Concil. II Nicaeni).
584. AMADOR DE LOS RÍOS, Historia crítica de la literatura española t.2 p.265. TIRABSCHI (Storia della
letteratura ital. t.3 1.3 p.210) escribe... vissuto qualche tempo a la corte di Lodovico, ove dicesi ch'egli tenesse
scuola...
585. En otro pasaje repite Jonás: «Is exortus ex eadem Hispania, eiusdem Felicis discipulatus ab ineunte aetate,
inhaerens per aliquod tempus in Palatio memorati gloriosissimi ac Serenissimi Deoque amabilis Augusti, in officio
presbyteratus militavit.»
586. «Qui dum gregem sibi conditam pro viribus super intenderet... vidit eum inter caetera quae emendatione
digna gerebat, superstitiosae imo perniciosae imaginum adorationi, qua plurimunt nonnulli illarum partium
laborant, ex insolita consuetudine deditum esse. Unde immoderato et indiscreto zelo succensus non solum picturas
sanctarum rerum gestarum, quae non ad adorandum sed solummodo ad instruendas nescientium mentes in Ecclesiis
suis antiquitus fieri permissae sunt*, verum etiam cruces materiales quibus ob honorem et recordationem
redemptionis suae sanctae consuevit uti Ecclesia, a cunctis Parochiae suae Basilicis dicitur delevisse, evertisse et
penitus abdicasse... Dicitur etiam Claudium eumdem adversus reliquias Sanctorum... quaedam nefanda
dogmatizasse» (JONÁS AURELIANENSE, De cultu imaginum).
____________________________
* Nótese que Jonás seguía la opinión de la iglesia galicana en punto a las imágenes.
587. Insertamos en el Apéndice todo lo esencial de la Apología de Claudio* que nos conservó en parte Jonás
Aurelianense en el tratado que citaré luego.
____________________________
*La Apología no consta en el Apéndice.
588. Cf. Dungalo en la obra que cito en seguida.
589. Annales Ordinis S. Benedicti Occidentatium Monachorum Patriarchae... Auctore Domno Iohanne Mabillon...
Tomus secundus, Lutetiae Parisiorum, sumptibus Caroli Robustae, 1704 (p.508ss).
590. Maxima Bibliotheca Veterum Patrum et Anticuorum Scriptorum Ecclesiasticorum, primo quidem a Margarino
de la Bigne, in Academia Parisiensi Doctore Sorbonico in lucem edita, etc. Tomus decimus quartus, continens
Scriptores ab anno Christi 800 ad ann. 840 (Lugduni, apud Anissonios, 1687) En las Disertaciones de Labbé hay
una brevísima noticia de Dungalo.
591. «De hac, igitur, imaginum pictarum ratione, de qua iste in exordio suo proponit Epistolae, inquisitio,
diligentius ante, ut reor, biennium, apud gloriosissimos et religiosissimos principes habita est in palatio, ubi divinae
scripturae, sanctorum librorum et probatissimorum qui eos scripserunt virorum exemplis atque auctoritate, cum
quanta et quali moderatione ac discretione sint habendae imagines, inventum, confirmatum satisque evidenter
definitum est, ut nemo post haec, quamvis stolido et obtuso desipiens sit corde, nec Angelis nec hominibus liceat
sanctis nec eorum imaginibus nec cuipiam penitus in mundo creaturae excusabiliter divinum possit honorem deferre,
nisi soli omnium Creatori, uni Deo Patri et Filio et Spiritui Sancto...» (DUNGALO, Liber responsionum, etc.).
592. «Adfirmat, enim, reliquias, id est, ossa hominum, quamlibet sanctorum, ossibus pecorum, vel verius lignis et
lapidibus aliave quaquam terra non esse reverentiora. Cuius haereseos Eunomius primus extitit auctor. Deinde
Vigilantius... « (DUNGALO, Liber responsionum).
593. «Sed quia ut relatione veridica didici, non modo error de quo agitur in discipulorum suorum mentibus
reviviscitur, quin potius (eo dicente) haeresis Ariana pullulare deprehenditur, de qua fertur quaedam monumenta
librorum congesisse, et ad simplicitatem et puritatem fidei Catholicae oppugnandam in armario Episcopii sui
clandestina calliditate reliquisse...» (JONÁS AURELIANENSE, De cultu imaginum).
594. «Dissertissimos viros et eloquentissimos atque Catholicae et Apostolicae fidei invictissimos defensores
Hispaniam protulisse manifestum est... Sed quoniam saepissime et Haeresiarchas simplicitatem Catholicae fidei
perversis dogmatibus commaculare conantes et multifariis superstitionibus auctoritati Sanctae Dei Ecclesiae contra
euntes creavit, et hactenus creare non cessat, valde fidelibus dolendum est» (JONÁS AURELIANENSE en el citado
t.14 de la Bibliotheca Veterum Patrum).
595. «Quae licet series litterarum suarum manifeste non indicet, ex his tamen quae innuit, et ex veridica
quorumdam fidelium relatione, ita se rem habere liquido claret. Quapropter verisimile videtur huius novitii sanctae
Ecclesiae hostis animam, ex duorum animabus priscorum compactam atque uno corpori indeptam, Vigilantii
videlicet et Eustatii qui (ut verbis Sedulii utamur) ambo errore pares, etc. Licet enim in plurimis ab alterutro
desciverit, in contemnendis tamen sanctorum Martyrum reliquiis, eorumque sepulchris dehonorandis et nonnullis
ecelesiasticis traditionibus reprehendendis unum perversissime senserunt», etc.
596. «Quoniam ab his qui litteraria arte imbuti sunt, vel tenuiter discutiantur (scripta cius) pene nihil in eis
reperitur quo ars recte loquendi et scribendi non offendatur, exceptis his quae de aliorum opusculis furtim subripuit,
et quibusdam subtractis atque mutatis, compilatoris usus officio.»
597. «Quia ergo asinos adorandos proponis, necesse est ut tales nobis quaeras quales adorari deceat, scis enim
quia Italici et Germanici male sunt auriti et ob deformitatem et exiguitatem corporis non merentur adorari.
Manifestum est autem quia regionís tuae asini magnorum sunt corporum, magnarum aurium, magna pulchritudine
in se oculos intuentium spectabiliter convertunt.»
598. Segunda carta del bachiller de Arcadia.
599. Bibliotheca Veterum Patrum t.14. El tratado de Agobardo lleva un prefacio de Papirio Masson, que dio a luz
la obra por vez primera.