1
He seguido para la Agudeza y Arte de Ingenio (1648) la edición de E. Correa Calderón, Madrid, Castalia, 1969, 2 vols. Tras la cita ofreceré, entre paréntesis, el Discurso de que se trate, seguido en romanos del volumen y página correspondiente de esa edición Para el Arte de Ingenio (1642) he seguido la edición de E. Blanco, Madrid, Cátedra, 1998.
2
Juan de Valdés, Diálogo de la lengua, edición de J. J. Lope Blanch, Madrid, Castalia, 1980, pp. 165-166.
3
M. Tullio Ciceronis: Rhetorica. Tomus II. Orator. Ed. De A. S. Wilkins, Oxford, Clarendon Press, 1903.
4
«His adiecerunt quidam sextam
partem, ita ut inventioni iudicium subnecterent, quia primun esset
invenire, deinde iudicare. Ego porro ne invenisse quidem credo esse
eum, qui non iudicavit; neque enim contraria,communia, stulta
invenisse dicitur quisquam, sed non vitasse. Et Cicero quidem in
rhetoricis iudicium subiecit inventioni; mihi autem adeo tribus
primis partibus videtur esse permixtum (nam neque dispositio sine
eo neque elocutio fuerit), ut pronuntiationem quoque vel plurimun
ex eo mutuari putem»
(Institutio Oratoria, III, 3,
5-6. Sigo la edición de J. Cousin, 7 vols. Paris, Les Belles
Lettres, 1976-1980. Traduzco sobre ella.
5
«Nec multum a iudicio credo distare consilium, nisi quod illud ostendentibus se rebus adhibetur, hoc latentibus et aut omnino nodum repertis aut dubiis: et iudicium frequentissime certum est...» |
(Institutio, VI, 5,3) |
6
(Institutio, VI, 5, 11) |
7
B. Gracián: El Discreto. Madrid Alianza, 1997.
8
Por ejemplo:
Discurso II «No se contenta el ingenio
con la sola verdad, como el juicio, sino que aspira a la
hermosura»
; en el Discurso LXI dice de Cicerón:
«tiene también eminente lugar
entre los ingeniosos y agudos, aunque como orador se templaba y
como filósofo ejercitaba más el juicio que el
ingenio»
; Luciano fue «varón de sublime ingenio, pero arte, y
con demasía juicioso»
. (Discurso XXIII)
9
«Oratio quaecumque de re
quaque insitituitur, omnisque adeo sermo, quo cogitata mentis
nostrae proferimus, id agere, hocque primum& propium habere
videtur officcium, ut doceat eum qui audit»
en Rudolph Agricola: De Inventione Dialectica (1578). Sigo la edición
facsimilar publicada por Georg Olms Verlag en 1976.
10
Tomo la cita de Juan J. Prior: La retórica del docere. Tesis doctoral leída en la Universidad de Murcia en Marzo de 1994, y dirigida por quien esto escribe, p. 138.