Selecciona una palabra y presiona la tecla d para obtener su definición.
 

51

En Panofsky (El significado en las artes visuales, Madrid, Alianza, 1979, págs. 62-64) hay un ordenado resumen y evolución del proceso en la interpretación alegórica.

 

52

L'educazione in Europa, 1400/1600, Bari, Laterza, 1976, pág. 87; parece como si Garin no leyera los textos que él mismo edita.

 

53

Ya que Garin cita a Salutati, este humanista defiende la interpretación alegórica de la Comedia dantesca, lo cual es lógico, pero también encuentra un sentido alegórico profundo en la obra de Virgilio:

Ex quo licet fatum hoc sensu deffinire: fatum est necessitas regulans effectus proveniensque ex applicatione causarum ad ipsos, quas et congregat et conservat. Adeo enim est effectus ad debitas et legitimas causas, quod optimo poetarum suffecerit explicaturo, vel -ut rectius loquar- poetice conficturo Didonis Eneeque concubitum, agens patiensque dispositum occasione debita in locum secretum et opportunum et remotis arbitris coniumrisse... (De fato et fortuna, ed. Concerta Bianca, Florencia, 1985, págs. 31-32). Y a esto sigue un elogio a la honestidad con que Virgilio resuelve el caso; cfr., por otra parte, el De laboribus Herculis, y la Senil IV, iv, de Petrarca, etc.

Pero lo que constituye el meollo del problema es la manera en que Salutati y los humanistas conciben la literatura y sus relaciones con la ciencia y la teología: los mismos contenidos, forma diferente:

Et ut hoc clariore probetur exemplo, cum virgilianus ille Iupiter alloquitur Venerem,

Hic tibi (fabor enim, quando hec te cura remordet,

longius, et volvens fatorum arcana movebo),

quid intelligere possumus per «arcana fatorum» nisi eterne providende secretum, quod nunquam sit alicui revelatum? Nam si cui poetarum mens et propositum fuerit physica tractandi, sicut de Lucretio legimus, aut astrológica, sicut apud Grecos fecit Aratus et apud nos illum interpretando secuti Cicero atque Germanicus, poterunt apud ipsos diffinita determinataque non solum verbis sed disputationibus inveniri, quecumque solent apud illarum professores vel subtilissime disceptari. Verum, licet hec non inveniantur explicata verbis, reperire tamen licet apud poetas tum absconsa sub fabulis, tum poeticis narrationibus involuta (págs. 35-36, y ss.).

 

54

El pensamiento renacentista y las artes, Madrid, Taurus, 1986, pág. 194.

 

55

Estudios portugueses, Fundação Calouste Gulbenkian, París, 1974, pág. 264.

 

56

Commentarii, ed. cit., pág. 1824.

 

57

Atalaya, 2 (1991). Cfr. lo que, a otro propósito, escribe E. Garin: «Un escritor de gramática "especulativa" del siglo XIII, J. Daci, explica que los estudios liberales son los que liberan al hombre de los trabajos del mundo, que son propios de los hijos de los hombres libres, y que liberan a los maestros y escolares "ab exactionibus et tributis principum". Para los humanistas, estudios liberales son los que hacen al hombre libre, sea hijo de quien sea» (L'educazione, Laterza, 1976, pág. 16, cfr. pág. 17); pero ver el texto de H. Bárbaro que cito en capítulo IV.

 

58

Nec enim in philosophia verba sine freno laxanda sunt, cum ex improprietate verborum error ad ipsas rem paulatim accrerescat.

 

59

His uero quid respondendum est, nisi primo opprimamus radicem et an in discussionibus moralium doctrinarum Cicero ac Seneca aliiue ex Stoicis quorum conceptus litteris vidimus tanta cum fiducia sint sequendi discutiamus? Non enim quid ipsi senserint, sed quid scripturae mandaverint ponderandum est, cum non ex habitibus intrinsecis animorum sed extrinsecis actibus et scriptis doctrinas moresque antiquorum quos non novimus contemplemur (Declinationes 5: 172).

 

60

Art. cit., págs. 100-101. El texto latino de Cartagena reza así: Nec me putes ista dixisse ut hos duos illustres oratores remordeam, quorum quemlibet extollendum fore concedo, sed ut errorem illorum quem quodammodo surrepere suspicor in ipso mox orto amputemus, qui putant sententiam moralem eloquentiae subiuganda, cum profecto altior sit [...] Crede enim mihi, qui scientiarum districtissimas conclusiones eloquentiae regulis subdere vult non sapit, cum verba addere ac detrahere ad persuasionis dulcedinem pertinet, quod scientiae rigor abhorret. Multis ergo erroribus pateat oportet qui scentiam sub eloquentia tradere nititur, sed sapienti viro illud congruum iudico, sub restrictis et propriissimis verbis quae scientifica sunt discutire, post vero ad elimata documenta et purificatas doctrinas persuandendo verbis eloquentibus acclamare. Non ergo ex eo translatio nostra mordenda est, quod oratorum etiam summorum usitatis verbis discordet, sed in hoc examinanda est: an simplicitatem rerum et restrictam proprietatem verborum observet. Saepe enim elegantia sermonum, si non stricto iudicio dirigitur, simplicitatem rerum confundit, quod maxime rectum scientiae intellectum perturbat (5: 175).