In hoc dominice crucis signo mirifico, in quo totus mundus sufficientissime fuit redemptus, debebat congregari et pacifice uniri Ecclesia omnium fidelium, sicut scribitur Isai, undecimo: Levabit signum in nationes et congregabit profugos Israel, et dispersos Iuda colliget a quatuor plagis terre, et cetera.. In quo capitulo manifestissime agitur de nostri gloriosissimi Salvatoris adventu, et de hac mysteriali unione suorum fidelium per crucis admirabile signum. Et hoc iuxta modum quem prophete tenere solent in predicendis talibus divinis presagiis, sicut faciliter posset ostendi totius capituli litteram cum debitis expositionibus percurrendo, quemadmodum sacri doctores exponunt. Unde quod ad presens exspectat, auctoritas supradicta sic exponitur ad propositum: levabit signum in nationes, id est, virtutem Christi crucifixi faciet per apostolos aliosque discipulos ad omnes gentes ubique generaliter predicari; et congregabit profugos Israel, id est, eos qui fuerant profugi a vero cultu Dei, sive essent gentiles, sive Iudei; et dispersos Iuda colliget a quatuor plagis terre, id est, eos qui fuerant ante dispersi per varios errores, colliget et congregabit ex omnibus partibus mundi in unitatem fidei et unius sancte Ecclesie communionis; licet enim Christus semel pro omnibus nobis fuerit passus in cruce, omni tamen tempore manet totus et integer sue sanctissime crucifixionis effectus pro congregandis in unum atque salvandis omnibus suis fidelibus; unde in eodem capitulo premittitur de permanentia huius gloriosissimi Christi crucifixi ad salvandas omnes gentes Christum per fidem veram respicientes, et de gloria peremni sue benedicte passionis, cum dicitur: in die illa radix David qui stat in signum populorum, ipsum gentes deprecabuntur, et erit sepulchrum eius gloriosum. Dicitur autem hic: Christus radix David, eo quod sit ex semine eius secundum carnem; stat vero in signum, scilicet, pacifice unionis et sanctificationis; populorum, scilicet, horum duorum, videlicet, gentilium et Iudeorum, sepe in scriptura commemoratorum; in quibus sepulcrum eius est gloriosum, quia in omnibus credentibus ex his duobus populis gloriose et altissime celebratur memoria passionis dominice et eius sanctissime sepulture, cui configurantur omnes ad Christi fidem advenientes in ipsa sacri baptismatis susceptione, sicut dicetur in capitulo subsequenti. Hoc est ergo quod ipse Dominus Iesus longe ante predixit cum loqueretur de fonte baptismi, in quo omnes eius fideles nasci debebant in fide (Ioannis, tertio): Sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet filium hominis, ut omnis qui credit in ipsum non pereat, sed habeat vitam eternam. Hi autem omnes credentes quos dicit non perituros, sed habituros vitam eternam per eum, non statim exaltato Christo in cruce respexerunt in eum, sed postquam ipse exaltatus est, paulatim inceperunt venire, et attentis cordibus per veram fidem respicere in eum; quorum convocationem per mundum universum et eorum caritativam et unanimem fidei congregationem, apostoli sancti in eius virtute fecerunt, qui predicaverunt ubique, Domino cooperante et sermone confirmante sequentibus signis, sicut habetur Marci, in capitulo ultimo; quemadmodum ipse precepit eis dicens: euntes in mumdum universum predicate evangelium omni creature, et cetera, prout ibidem habetur; et sic, postquam fuit exaltatus a terra, omnia traxit ad se ipsum, sicut predixerat (Ioannis, duodecimo). Hec autem convocatio et coadunatio omnium Christi fidelium futura ex illis duobus populis, scilicet, Iudeorum et gentium in unum ovile dominicum, postquam ipse in cruce pro nobis omnibus pateretur, fuerat iam predicta per ipsum (Ioannis, decimo): Alias oves habeo que non sunt ex hoc ovili, et illas oportet me adducere, et vocem meam audient, et fiet unum ovile et unus pastor, sicut iam fuit in precedenti capitulo declaratum. Hec vero vox eius, quam audire debebant ut fieret unum ovile, ut dicitur ibi, erat vox apostolorum qui erant deputati ad hoc sacratissimum mysterium, per quos ipse loquebatur; et per eos eius vox audiebatur, ut ibidem beatus Augustinus declarat, et recte quidem: nam non erant ipsi qui loquebantur, ut Christus dixit Maththei, decimo, sed Spiritus Patris celestis qui loquebatur in eis; et sic in omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terre verba eorum (Psalmo duodevicesimo, et ad Romanos, decimo capitulo). Non enim solum Christus rogavit pro apostolis ipsis, sed etiam pro omnibus et quibuscumque fidelibus qui credere debebant per ipsos, ut scilicet ipsi etiam essent unum in hoc ovili, absque alio aliquo schismate, sicut habetur Ioannis, decimo septimo capitulo: Non pro his autem rogo tantum, sed et pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me, ut omnes unum sint, sicut et tu Pater in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint, et cetera; sicut in responsione argumentorum huius prime partis, Deo dante, declarabitur largius. Et tamen Christus exauditus est, dum hoc peteret, pro sua reverentia, sicut scribit Apostolus ad Hebreos, quinto capitulo; hoc similiter predixerat Isaias, capitulo ultimo, ubi inter alia sic dicitur: Venio ut congregem cum omnibus gentibus et linguis, et venient et videbunt gloriam meam; et ponam in eis signum, et mittam ex eis qui salvati fuerint ad gentees in mare, in Africam et Lydiam tenentes sagittam; in Italiam et Greciam, ad insulas longe, ad eos qui non audierunt et non viderunt gloriam meam, et annuntiabunt gloriam meam gentibus; et adducent omnes fratres vestros de cunctis gentibus donum Domino, in equis et in quadrigis, et cetera. Ecce aperte dicitur quod ad congregandum de cunctis gentibus et linguis, scilicet, ex omnibus mundi nationibus, unigenitus Dei Filius debebat venire incarnandus; et quod hec congregatio eorum fieri debebat per gloriosissimum crucis signum in eis ad hoc mirabiliter positum; ministri vero huius tam admirabilis et pacifice congregationis esse debebant illi qui primo ex Iudeis salvati fuerant, scilicet, apostoli evangelice communionis et fidei principes et patroni, qui ad hoc, ut ibi dicitur, missi fuerunt per universum orbem a Christo. Adunatio vero hec omnium fidelium futura per eos, non est intelligenda per motum localem aut per aliquod simile materiale instrumentum, et ad aliquem locum in terram visibilem et determinatum, sed est accipienda figurative et spiritualiter, iuxta communem et consimilem modum loquendi ipsorum prophetarum; quia, scilicet, hec supradicta adunatio fuit quedam omnium credentium unanimis et devota congregatio in unitatem fidei et caritatis ad Christum per modum quo se dixit ipse esse in medio eorum spiritualiter congregatorum (Maththei, duodevicesimo): Ubi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Per varios vero huius vecture modos intelliguntur ipsa multiformia ministeria apostolorum et mira adiutoria angelorum; per montem vero sanctum in Hierusalem, ad quem omnes isti congregandi deduci debebant, demonstratur nobis unica omnium fidelium Ecclesia, sepius in scriptura sacra per huiusmodi nomen significata, sicut sacri doctores hec omnia satis convenientissime exponendo pertractant. Facta est autem ab apostolis hec fidelium adunatio per signum sancte crucis, quod Christus patiendo posuerat ad congregandas omnes gentes, sicut fuerat a propheta in preallegata auctoritate prenuntiatum. Nam apostoli in omnibus suis predicationibus, solum Christum Iesum predicabant, et hunc crucifixum, tamquam totius humane salutis solidissimum fundamentum, sicut habetur prima ad Corinthios, primo et secundo capitulo; et generaliter hoc ipsum aperte colligitur tam ex omnibus epistolis quam ex actibus eorum, si vero aliqua alia ibidem aliquando reperiuntur inmixta, hoc est occasionaliter propter diversam eorum dispositionem, quibus tunc temporis predicabant; omnia tamen quecumque sint illa, semper super hoc fundantur, et ad hoc ultimo reducuntur, sicut intuenti patere poterit apertissime; et quod adhuc amplius est, omnes ad fidei unitatem venientes baptizabant in nomine Domini Iesu Christi, huius, scilicet, quem predicabant magnis vocibus crucifixum, sicut habetur Actuum, undevicesimo; eo quod in hoc gloriosissimo nomine tota Trinitas intelligitur, nec enim est aliud nomen sub celo datum hominibus in quo oporteat nos salvos fieri, ut habetur Actuum, in capitulo quarto. Hanc autem per apostolos congregatam nostre Ecclesie sanctissime unitatem, Christus voluit mirabiliter confirmare, emisso celitus visibili signo per Spiritum Sanctum, qui indissolubiliter continet omnia, et scientiam habet vocis, ad ea pacifice concordanda; quando omnibus suis credentibus tunc ipsis simul astantibus eamdem scientiam totius orbis terrarum cum perfectissima illa pace ac caritate donavit, sicut et ipse idem Christus eis ante promiserat; in qua concordia, pace et caritate omnes credentes debere semper vivere ac unanimiter perseverare si vellent in Christi fidem salvari, in ipsa primitiva Ecclesia tam unanimiter adunata, ac Spiritus Sancti carismatibus uniformiter illustrata monstravit; propter quod voluit ibi omnes suos credentes pariter esse iunctos, precipiens eis a Hierosolymis ne discederent, sed exspectarent promissionem Patris quam audistis, inquit, per os meum, et cetera, sicut habetur Actuum, primo. Et hoc, ut ipsos patrones Ecclesie apertissime edoceret, quod, sicut ipsi erant perseverantes unanimiter in oratione, ut dicitur ibi, et sicut omnes illud caritatis et pacis tam mirabile donum suscipiebant in congregatione, unum et idem singulis eis et uniforme, sic per universum orbem docerent omnes eius futuros fideles in hac sacra catholica congregatione esse ad invicem pacificos et unamimes, et sic eos congregare debere in unicam suam sanctissimam legem, et unicum amorem et caritatem, et eumdem ritum et catholicum modum vivendi, et parem gratiam et germanitatem per cunctam simul gentes et nationes, cuius rei formam in eisdem voluit primordialiter exemplare, ut taliter ipsi imbuti, possint deinde ceteros credituros ad Christum magna caritatis et pacis virtute coniungere. Unde Luce ultimo, postquam dixit eis quomodo sic oportebat Christum pati et resurgere a mortuis tertia die, et predicari in nomine eius penitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes, incipientibus a Hierosolyma, continuo subiunxit: Vos autem estis testes horum, et ego mittam promissum Patris mei in vos; vos autem sedete in civitate quousque induamini virtute ex alto. Propter quod similiter ex omni natione, que sub celo est, voluit huic sacratissimo mysterio aliquos interesse, qui eos loquentes suis linguis magnalia Dei, simul audirent et intelligerent, ut habetur ibidem, Actuum, secundo. Et hoc ut eis omnibus aperte monstraret quod, sicut demonis suggestione, qui pater et princeps est erroris et discordie, homines miseri fuerant in superbiam et tumorem elati, et turrim contra Dominum vellent et inciperent edificare; ut sic deinde iusto Dei iudicio et ultione pariter et indignatione eos multipliciter in linguis divideret, ac sic verbis et animis faceret discordare, ut sic eos abundantius posset perdere et damnare, sicut scribitur et factum est Genesis, capitulo undecimo; sic Christus, princeps et amator pacis et unitatis, in illo paraclito Spiritu concordie et veritatis, ad eosdem salvandos per sanctos apostolos, quos sic conspiciebat celesti ac concordi pace dotatos, in unica sua sanctissima Ecclesia demonstraret esse unanimiter coniungendos: sicut et lingua, ita et corde, tamquam veros cives et carissimos fratres, ac Dei domesticos, conversatione caritativa et concordi inter se invicem amicabiles. Unde beatus Augustinus, duodevicesimo de Civitate Dei, capitulo undequinquagesimo, paucis verbis satis efficaciter loquitur ad propositum: Conversatus est, inquit, in terra, scilicet, Dominus Iesus, post passionem suam, quadraginta dies cum discipulis suis, atque ipsis videntibus ascendit in celum, et post dies decem misit promissum Spiritum Sanctum, cuius venientis in eos qui crediderant tunc signum erat maximum et maxime necessarium, ut unusquisque eorum linguis omnium gentium loqueretur, ita significans unitatem catholice Ecclesie per omnes gentes futuram, ac sic linguis omnibus locuturam. Hec ibi. Et, ut rei effectus veritatem confirmet, et ab ipso etiam apostolorum principe solidissimum habeam testimonium, considerandum est quod ipse beatus Petrus hoc idem clarissime contestatus est omnibus ibi astantibus et iam pre compunctione spiritus converti volentibus, sicut subiungitur in eodem secundo capitulo, ubi dicitur: Petrus vero ait ad illos: Penitentiam, inquit, agite, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Iesu Christi, in remissionem peccatorum vestrorum, et accipietis donum Spiritus Sancti; vobis enim est repromissio et filiis vestris et omnibus, qui longe sunt, quoscumque advocaverit Dominus Deus noster, et cetera. Ecce quod omnibus ad veran fidem per Dominum advocandis dicit esse extendendam huiusmodi repromissionem ac unionis catholice participationem; unde statim subiungitur ibi quomodo ampliabatur Ecclesia in eadem caritatis et pacis communione per mirificam conversionem plurimorum eorum, qui, ut dixi, huic glorioso mysterio presentes fuerunt, cum dicitur: Qui ergo receperunt sermonem eius baptizati sunt, et apposite sunt in illa die anime circiter tria milia. Erant autem perseverantes in doctrina apostolorum et communicatione fractionis panis, et orationibus, et cetera. Ad alteram vero Petri predicationem conversi sunt quinque milia, ut habetur Actuum, quarto capitulo. Et hi omnes replebantur Spiritu Sancto, et permanebant unanimiter et devote in illo sanctissimo collegio, in quadam perfectissima communione, sicut statim ibidem subiungitur. Et sic deinceps multiplicata in caritate perfecta, sine aliqua personarum acceptione, crevit fidelium Ecclesia ex omni gente et natione, sicut diffusius habetur in eisdem Actibus apostolorum. Sed quis, nisi sit insanus et omnino mente perversus, non dico negare, sed nec dubitare poterit inter hos, ex quibus Ecclesia sic exemplata est, etiam affuisse Iudeos? Ac simili lege cum aliis in catholica Ecclesia fuisse receptos? Nam omnes ille primitie credentium, scilicet, apostoli ac alii Christi discipuli super quos primo Spiritus Sanctus advenit, nemine dubitante manifeste constat fuisse Iudeos; reliqui vero ibi assistentes, ex quibus illa tria milia conversi fuerunt, aut omnes erant Iudei, sicut vult Magister in historiis, aut saltem maxima et potissima pars eorum, sicut cuilibet intuenti per se esse poterit manifestum. Quidquid autem horum sit hoc, tamen notissimum est quod ex utrisque fuit Ecclesia catholica unanimiter congregata, ac in hac sancta supradicta communione mirabiliter exemplata, sicut habetur Actuum, sexto et decimo quarto capitulo, et generaliter potest colligi ex processu Actuum apostolorum; et omnes utriusque populi, scilicet, Iudeorum et gentilium eamdem gratiam et donum accipiebant a Deo intra unam catholicam Ecclesiam fidelium. Unde cum beatus Petrus ivisset ab Ioppe in Cesaream accersitus a centurione Cornelio, qui erat vir gentilis, et mansisset cum eo, atque ipse et cognati et amici eius recepissent Spiritum Sanctum, ita ut magnalia Dei linguis omnibus loquerentur et baptizari in nomine Domini nostri Iesu Christi mererentur, et cum illi credentes qui erant ex circumcisione in Hierusalem, propter hoc disceptarent adversus Petrum, ipse post alia hanc utriusque gentis parificationem in gratia demostrare, respondit et dixit: Si ergo eamdem gratiam dedit illis Deus, sicut et nobis, qui credidimus in Dominum Iesum Christum, ego quis eram qui possem prohibere Dominum? His auditis tacuerunt, et glorificaverunt Deum, et cetera (Actuum, undecimo). Secundum autem hanc gratiarum communicationem in utrisque populis sequebatur participatio regiminis ac ceterorum officiorum Ecclesie Dei in eisdem, secundum cuiuslibet eorum ordinatam ac utilem capacitatem, per respectum ad communem utilitatem. Nam licet ad maiorem gratiam non semper necessario sequatur maior gradus officii, aut honoris in Ecclesia, hoc tamen verum est, quod omnes gradus Ecclesie presupponunt gratiam in persona cui debent conferri; ad hoc quod ille, cui conferuntur huiusmodi gradus, non peccet, et cuicumque gratia sacramentalis, per quam iustificetur ac Christo incorporetur, confertur, eo ipso ad quecumque ecclesiastica officia ac gradus et beneficia presentatur in facie Ecclesie, nisi sit personaliter impeditus, scilicet, inhabilitatus vel insufficiens, aut non idoneus; quibus impedimentis ablatis, manebit per omnia habilis et dispositus ad hec supradicta, iuxta mensuram sue capacitatis, ut Ecclesie auctoritate possit suscipere illa, sicut et ceteri, ac debite et recte fungi illis; et sic maiori gratie cum maiori sufficientia ad utilitatem, non impedita ex parte persone, correspondere debet semper maior gradus ecclesiastici officii vel honoris. Unde recte hoc ordinat Apostolus ad Romanos, primo, dicens: per quem accipimus gratiam et apostolatum; ubi dicit Glossa: Non tantummodo apostolatum dicit se accepisse, ne ingratus exsistere gratie, per quam illi peccata dimissa sunt, ut nemo audeat dicere vite prioris meritis se ad evangelium esse perductum, cum nec ipsi apostoli, qui ceteris supereminent, apostolatum accipere potuissent, nisi prius cum ceteris gratiam que peccatores sanat atque iustificat, accepissent. Ideoque optime tenens ordinem cause, ait, accepimus gratiam et apostolatum, id est, potestatem apostolatus. Hec ibi. Cum igitur inhabilitas aut insufficientia, vel non idoneitas, non proveniat ex parte gentis vel populi, sed ex parte persone, ut per se liquidum est, et in responsionibus argumentorum habet aliqualiter demonstrari, manifestum est quod per eamdem communicationem huiusmodi donorum et gratie utrique illorum duorum populorum collatam, demonstratur in eorum utroque eadem ac equalis participatio graduum et officiorum in Ecclesia, per respectum ad diversam capacitatem particularium personarum, ut dixi, non legitime impeditarum, ordinatam in communem Ecclesie utilitatem; ita ut duobus in fide Christi iam exsistentibus, quorum unus ex gentilibus, alter vero venerit ex Iudeis, dum tamen in suis perfectionibus personalibus sint equales, ceteris paribus, equaliter debent illis gradus et ecclesiastica officia conferri; et sic proportionaliter est dicendus in omnibus aliis, ita ut non attendatur genus aut infidelitas unde uterque eorum advenit, a qua iam mundatus consistit, sed personalis conditio, qua talem gradum aut ecclesiasticum officium suscipere, ac per illum Ecclesie subservire potest; aliud enim dicere esset habere fidem Domini nostri Iesu Christi in personarum acceptione, contra apostolum Iacobum, in capitulo secundo. Potest ergo contingere quod unus istorum duorum populorum, qui non iam duo populi, sed unus sunt ambo dicendi, minoretur iuste et rationabiliter in participatione horum graduum et officiorum in Ecclesia Dei, eo quod ex illo non reperiuntur persone idonee pro huiusmodi gradibus et officiis subeundis; ut puta quia sunt pauci tunc temporis ex populo illo fideles, vel sunt idiote, vel in christiana religione et in ecclesiastico officio non bene instructi; alius vero populus poterit etiam ordinate et rationabiliter in huiusmodi ampliari, eo quod sunt plurimi fideles ex eo, aut sunt bene instructi et in moribus compositi et sufficientes et litterati, propter quod pluries ex eis sunt digni ad tales ecclesiasticos gradus assumi. Hoc tamen provenit eis per accidens, in quamtum ex imperfectionibus particularium personarum unus iacet ab ecclesiasticis officiis aliqualiter segregatus, alius vero ex earumdem perfectionibus est circa huiusmodi gradus et officia quodammodo exaltatus. Nihil tamen horum competit alicui eorum in quamtum talis gens vel talis populus est, sed hec proveniunt utrique ex diversis conditionibus particularium personarum tunc temporis in eisdem repertarum. Nam si hec, in quamtum talis gens vel populus est, provenirent, semper et ubique hec ipsa competerent, etiam in opposito mutatis in eisdem supradictis conditionibus personarum, et sic semper unus eorum sublimaretur et quodammodo esset exaltatus, alius vero circa huiusmodi gradus et officia iaceret depressus; quod falsissimum est; nam versa vice contingit, ut verum dicam, quod unus duorum populorum in quodam tempore, propter penuriam et insufficientiam personarum habebat paucos in Dei Ecclesia ministros, alius vero plurimos, propter earumdem copiam ac debitam sufficientiam; alio autem tempore continget e contra mutata, ut dixi, personarum conditione. Numquam tamen propter hoc est unus populus conculcandus et alius, suscepto dominio, extollendus, ut iam omnes ex illo debebant subiici, aut a suscipiendo ecclesiastico regimine abiici, etiam si tales appareant, qui possint et debeant preficere in huiusmodi gradibus et officiis; nec alius similiter debet elatione stolida sublimari, ut semper ex eo debeant omnes persone pro talibus gradibus assumi, quia hoc esset iniquissimum et contra evangelicam legem; immo, ut in conclusionibus secunde particule, Domino disponente, dicere intendo, non est omnino tutum, sed multum christiane religioni periculosum, quod fideles intra unicam Ecclesiam sanctissimam exsistentes, ab huiusmodi populis vel gentibus, unde ex infidelitate venerunt, denominentur, quia iam unicus est in omnibis eis per Christum populus innovatus, et ex omnibus eis unanimiter collectus et adunatus, in quo nec circumcisio nec preputium aliquid valet, sed nova creatura, ut inquit Apostolus. Qualiter autem ex eorum utroque debeant assumi ministri pro dictis ecclesiasticis gradibus et officiis, et quando ex uno, vel quando ex alio, et quomodo debeant huiusmodi dissensiones in talibus evitari, ordinate commissum est solis Ecclesie rectoribus et prelatis, qui utinam in hoc recte et studiosissime attenderent, ne tanta damna inde Ecclesie Dei et eius fidelibus provenirent, ut infra aliqualiter tangam in responsione illius argumenti: non neophytum. Iste igitur ordo pretactus circa divina officia et ecclesiasticos gradus fuit rectissime ab apostolis observatus in primitiva Ecclesia, de cuius per eos congregatione nunc ago, ac deinde usque ad tempus presens, non obstante impugnatione demonis, custoditus; nam super adunandis his duobus populis, ut dixi, in unum novum absque aliqua differentia et diminutione, ferventissime laboraverunt apostoli omnes has dissensiones et murmura inter eos penitus auferentes, sicut latissime patet, quasi per omnes epistolas Pauli, ex quibus aliqua in superioribus capitulis induxi; que de hoc legentem, si voluerit, satis aperte poterunt informare. Unde super huiusmodi eorum recta et equali congregatione pacifica et concordi, convenerunt etiam omnes apostoli tunc temporis in concilium, ut dicam inferius, capitulo quadragesimo; in promotione vero eorum ad tales gradus et officia, hoc fuit ab eis similiter observatum secundum ordinem supradictum, nam primi Ecclesie rectores et patroni fuerunt apostoli et alii Christi discipuli, omnes ex genere Iudeorum, eo quod nondum erant aliqui alii ex gentilibus ad Christum conversi, qui pro huiusmodi deputarentur ab eo; immo nec esse oportebat, vivente Christo, ut tetigi supra, vicesimo septimo capitulo; sed isti erant ad hoc a Deo preordinati, sicut nunc dixi in presenti capitulo; incipiente vero Ecclesia crescere per eos, non statim promoti sunt ad huiusmodi officia illi qui venerant ex gentilitate, eo quod in principio erant pauci, et eo similiter quod nondum erant pro talibus ad plenum instructi, et eo similiter quod ex hoc multum scandalizati fuissent credentes Iudei, si vidissent ipsos gentiles per omnia sibi in templo Dei protinus esse pares; cuius contrarium ex carnea illa consuetudine legis ipsi opinabantur; quorum infirmitas toleranda erat in hac parte, donec, parvo currente discursu, convenienter auferatur ab eis; et ideo, quotquot ad gerenda officia Ecclesie fuerunt necessarii in illis primis diebus predicationis apostolorum, omnes fuerunt ex Iudeis, preter Nicolaum, advenam Antiochenum, qui forte ob gratiam gentilium a quibus ante fuerat conversus ad iudaismum, et ob merita devotionis et fidei proprie persone, fuit interpositus eis. Procedenti vero tempore ceperunt iam ex utrisque ad Ecclesiam regendam provehi indistincte, secundum debitam capacitatem et merita personarum, sicut posset de utrisque satis lucide exemplariter declarari, eo quod in eis qui ad fidem venerunt ex iudaismo iam cessabat existimatio illa carnalis qua se putabant ceteris debere preferri; sed postquam ad universas gentes dilatata est et crevit Ecclesia, ex tunc ceperunt multiplicari sacerdotes et ceteri ministri in ea illi qui ex gentilitate venerant ad fidem catholicam in tanta ac multiplici abundantia, quod ex eis quodammodo solis videbatur esse tota Ecclesia suffulta; adeo ut ceteri fideles ad eam ex iudaismo venientes iam tamquam advene et peregrini reputarentur ab eis; et aliqui improbe crederent amisisse eos huiusmodi ius parilitatis et gratie concurrendi in talibus gradibus et officiis cum eis. Causa autem tante mutationis fuit innumera multitudo fidelium ex gentilitate venientium, et paucitas ipsorum Iudeorum credentium, qui pro magna parte excecati in sua infidelitate remanserunt, sicut dicit Apostolus ad Romanos, undecimo: Quia cecitas ex parte contigit in Israel donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret; pre maxime quia, si etiam omnes credidissent, non se possent in numero coequari gentilibus iam credentibus; quia plebs ipsorum Iudeorum erat quidem populus peculiaris et parvus, respectu multitudinis gentium circumquaque disperse per mundum, in quibus omnibus fuit Ecclesia catholica complantata; et sic necesse erat esse plures ministros assumptos ex gentilitate quam ex iudaismo ad regendum Ecclesiam, quia plurima loca erant ubi non habebantur Iudei, qui cum gentilibus possent converti et simul cum eis ad officia ecclesiastica assumi; unde ibi necesse erat omnes Ecclesia ministros ex gentilibus esse assumptos; inter Iudeos vero, etiam si omnes generaliter credidissent, semper erant aliqui gentiles qui cum eis possent concurrere in talibus gradibus et officiis; pre maxime autem occasionem gentilibus dedit huius ecclesiastice preeminentie sibi quodammodo colorata quadam licentia usurpande, quia pontifices idolorum et ipsi imperatores Romanorum, qui erant rectores et capita gentium, fidem evangelicam ad ultimum receperunt et Ecclesie catholice se voluntarie subiecerunt; pontifices vero ac rabini Iudeorum, licet in dura servitute et quadam misera amaritudine, semper tamen usque ad presens pro maiori parte in sua infidelitate durissime permanserunt; et sic videbantur illi principatum acquisisse, isti vero illud perdidisse in Ecclesia. Non tamen propter hoc gratuitum donum Ecclesie sibi in hac parte gentilitas usurpare potuit, nam, sicut in preallegato capitulo ad Romanos, dicit Apostolus: Potens est Deus iterum inserere Iudeos in bonam olivam legis ac fidei sue, a qua ceciderunt, sicut inseruit ipsos gentiles, qui antea numquam in ea fuerunt. Et ideo non debent gloriari adversus ramos aliquando excisos, no forte excidantur isti sicut et illi excisi fuerunt, sicut ibidem subiungit Apostolus, pre maxime quia hec dignitas prelationis in Christi fide non confertur alicui ex tali preexsistenti maioritate, et multo minus negatur aliis ad hec sufficienter dispositis hac tali eius dicta occasione. Omnes ergo sumus unus populus novus per Christum nostrum gloriosissimum Redemptorem, misericordissime acquisitus, in quo, ut dictum est, nec circumcisio nec preputium aliquid valet, sed nova creatura; et ex utraque gente fuerunt aliqui ministri in Ecclesia Dei usque hodie, sicut satis aperte patet, et ad invicem debent esse usque ad finem mundi; et posito quod aliquo tempore cessassent esse in officiis et gradibus Ecclesie illi qui fuerant ex iudaismo conversi, non tamen propter hoc amittebant ius succedendi, quandocumque in eis aliqui reperirentur idonei; quia hec ecclesiastica officia, ut dictum est, non sunt per aliquam prerogativam alicui populo iure hereditario attributa, sed singulis quibuscumque personis sufficientibus et idoneis, absque aliqua earum acceptatione, cum timore Domini, ad utilitatem et communem pacem Ecclesie, per successionem temporum religiose ac salubriter distributa. Eodem enim tempore quo Iudeorum cecitas contingebat, et plenitudo gentium intrabat, predicabat etiam apostolus Paulus hanc utriusque populi concordiam et pacem ac unanimem in hac parte equalitatem, fundatam super lapidem illum gloriosissimum angularem, et eam tanto fervore zelabat, ac si ea ablata timeret in suis fidelibus, lapidem illum, supra quem fundaverat eos, statim debere confringi. Et ideo cum omnis Israel debeat salvus fieri postquam plenitudo gentium intraverit, sicut dicit Apostolus ibi, et hoc tam successive ad fidem catholicam particulariter revertendo, quam etiam plenarie in ultimo tempore illam omnes generaliter suscipiendo, sicut ex Apostolo et ex Glossa colligi potest ibidem, consequens est quod ad Ecclesiam successive revertentes benevole suscipiantur, nec ius libertatis et gratie propter hoc amisisse dicantur; sed iuxta mensuram capacitatis utriusque in ordine ad bonum commune, ad ecclesiastica officia et eorum honores et gradus equanimiter cum ceteris omnibus admittantur; intrantes tamen semper per portas Ecclesie, ex eius auctoritate, et precedente debita examinatione, secundum ea, et bene intellecta que ad Timotheum de hac re Apostolus scribit, sicut in ceteris aliis hoc ordinate observari solet, aut, ut verius dicam, observari deberet; et sic debet necessario teneri donec occurramus omnes in unitatem fidei, sicut habetur ad Ephesios, quarto; quia tunc omnis Israel nobiscum fidelis et unanimis erit, sicut superius, capitulo decimo sexto largius declaravi; nec in hoc debet indignari quisquam fidelium quantocumque bono ac rectissimo zelo moveatur, quia respondebit sibi mater gratiarum Ecclesia illud Moysi, viri benevoli et mitissimi servi Dei, quod scribitur Numeri, undecimo: Quid, inquit, emularis pro me? Quis tribuat ut omnis populus prophetet, et det eis Dominus spiritum suum? Concludendum est igitur pro fine capituli cum auctoritate Isaie ad hanc per apostolos sanctissimam et unanimem totius universalis Ecclesie congregationem, superius inducta, quod ex omnibus Ecclesie fidelibus, sic concorditer adunatis, debebant assumi rectores et prelati pro administrandis huiusmodi ecclesiasticis gradibus et officiis, modo et ordine supradictis, sicut ibidem propheta concludit (Isaia, ultimo): Assumam, inquit, ex eis in sacerdotes et levitas, dicit Dominus; quia sicut celi novi et terra nova que ego facio stare coram me, dicit Dominus, sic stabit semen vestrum et nomen vestrum. Hec est ergo domus Domini sic pacifice, unanimiter ac concorditer ex cunctis gentibus per apostolos edificata, nec possunt ab hoc rectissimo ordine, quicumque hoc agere conantur, subvertere illam, quia non humanis adinventionibus super arenam, sed divino consilio et voluntate extitit prius super Christum firmissimam petram, per eius sanctissimam crucem fundata, Propter quod sic erit eternaliter duratura, dicente Domino per prophetam (Isaia, quadragesimo sexto): Consilium meum stabit, et omnis voluntas mea fiet, et cetera.
Hec ipsa supradicta concors et admiranda collectio omnium Christi fidelium in eadem fide et caritate, per apostolos tam pacifice et equaliter ex omnibus gentibus, populis et nationibus adunata, observatur studiosissime ab Ecclesia circa omnes fideliter habitantes in ea. Nam non multiplex aut divisa, sed unica omnium eorum vocatur Ecclesia communis aut catholica, quod idem sonat, sicut certis diebus publice confitemur in symbolo Niceo, cum cantatur in Missa, ubi inter fidei articulos ponimus hanc unius Ecclesie catholice unitatem et indistinctam omnibus Christi fidelibus peccatorum remissionem, que fit per ecclesiastica sacramenta, et specialiter per unicum illud baptisma, per quod omnes in unam novam vitam renascimur Christo; ubi post alia sic confitemur et dicimus: et unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum, et cetera. Sunt ergo communiter omnibus nobis exposita ab Ecclesia ipsa eius sanctissima sacramenta, que sunt velut quedam vasa uberrima gratiarum a Christo supernaturaliter instituta et a plenitudine gratie eius instrumentaliter vim habentia ad abolenda nostra peccata, que etiam fuerunt per apostolos Christi fidelibus publicata, in quibus etiam fuit tota universalis Ecclesia ex his duobus populis, scilicet, Iudeorum et gentium, ab eisdem spiritualiter et unanimiter congregata, atque in eisdem sine aliqua distinctione, nisi forte interveniat aliquod impedimentum ex parte talis persone, que illa debet suscipere, propter quod iuste et rationabiliter negentur sibi; in quo non est distinctio Iudei et Greci; nam hec sanctissima sacramenta favorabiliter et devote exhibentur per ministros Ecclesie omni christiano sufficienter disposito ad ea suscipienda reverentialiter advenienti, sive talis ad Christi fidem advenerit ex iudaismo, sive ex gentilitate, et ad idem equo rigore iustitie, et zelo fidei negantur cuicumque non debite preparato, qui publice possit convinci, aut aliter ea sibi petenti, quam Ecclesia ordinavit suis fidelibus, eadem administrari debere; et hoc similiter, sine aliqua inter huiusmodi sic indispositos distinctione, non attento utrum ex iudaismo an ex gentilitate talis, quicumque sit, ad Christi fidem advenerit, nisi quantum eorum cuiuslibet personalis pravitas vel indispositio debere attendere postulaverit. Et sic iam non Iudeo vel gentili negatur aut conceditur ecclesiasticum sacramentum, sed publice pravo et indisposito fideli, tale aliquid non suscipere debenti; aut exhibetur catholico et debita preparatione disposito tale aliquid digne suscipere preparato, cuiuscumque generis vel nationis sit, ut sic nunquam sit distinctio Iudei et Greci. Sic igitur manet et manebit concors et unica nostra sanctissima Ecclesia, sicut fuit a Christo peremni pace fundata, ubi factus est in pace locus eius, et habitatio eius in Sion, id est, in Ecclesia militanti (Psalmo septuagesimo quinto); sicut etiam fuit ab ipsis sanctis apostolis pacifice ex omnibus gentibus ministerialiter adunata in hac uberrima plenitudine gratiarum omnibus suis fidelibus generaliter distributa, sicut fuerat per Isaiam predictum in capitulo duodecimo, ubi dicitur: Haurietis aquas in gaudio de fontibus salvatoris, et dicetis in illa die: Confitemini Domino et invocate nomen eius; notas facite in populis adinventiones eius; mementote quoniam excelsum est nomen eius. Cantate Domino quoniam magnifice fecit; annuntiate hec in universa terra. Exulta et lauda, habitatio Sion, quia magnus in medio tui Sanctus Israel. In quibus verbis precinendo invitatur universa congregatio christianorum fidelium, tam ex Iudeis quam ex gentibus, venientium ad participandam gaudiose in caritativa communitate hanc Christi sacramentorum copiosissimam ubertatem, sicut convenientissime ad propositum sacri doctores exponunt. Haurietis aquas in gaudio de fontibus salvatoris, id est, o vos universi fideles catholici tempore Christi venturi: haurietis dona Spiritus Sancti cum gaudio caritatis et pacis ad invicem de sacramentis nove legis, que dicuntur fontes salvatoris, quia in eis copiosissime gratia confertur, quod non fiebat in sacramentis veteris legis. Et dicetis in illa die, scilicet, mutuo vos invicem et amicabiliter exhortando: Confitemini Domino, scilicet, hec eius altissima beneficia, fideliter et humiliter recognoscendo; et invocate nomen eius, scilicet, devotissime eum laudando. Notas facite in populis adinventiones eius, id est, nuntiate per predicationem evangelice veritatis modos tam multiplices et mirabiles humane salutis, quos sic in Filii Dei incarnatione, predicatione, passione, resurrectione et ascensione divina sapientia adinvenit, in quibus hos sacramentorum plenissimos fontes donorum et gratiarum nobis relinquere voluit; et hoc in omnibus gentibus ex his duobus populis hic expressis, scilicet, Iudeorum et gentium in unum collectis. Mementote quoniam excelsum est nomen eius, scilicet, nostri gloriosissimi salvatoris, quia Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur celestium, terrestrium et infernorum, ut habetur ad Philippenses, secundo. Cantate ergo Domino, quoniam magnifice fecit; annuntiate hec in universa terra; quod, sicut dixi, altissime completum est per apostolos, qui sic catholicam Ecclesiam ex utroque horum duorum populorum in universa terra collegerunt, atque in unum summe caritatis et pacis admirabile generale collegium, eam in equali ac unanimi participatione horum supradictorum celestium donorum congregatam, suis successoribus commiserunt; in qua pacifica congregatione permansit usque hodie, et permanebit usque in finem mundi, stante Domino Iesu Christo inter utrosque pro lapide angulari, qui eos non patietur dissolvi; unde convenienter in fine propheta concludit hanc catholicam et universalem Ecclesiam ex utroque populo pacifice congregatam, ac sic de cetero permansuram, invitando ad exultationem et laudem, eo quod habeat in medio sui tam altissimum redemptorem, qui eam in eternum indissolubiliter continebit, cum dicit: Exulta ergo et lauda, scilicet, super hec supradicta, quia magnus in medio tui Sanctus Israel, id est, tuus redemptor omnipotens qui te semper in his omnibus sanctificabit et proteget. Hec generaliter de pacifica et concordi participatione gratiarum et donorum in sacramentis dicta sunt circa omnes Christi fideles undecumque advenirent ad fidem, qui iam tamen sub ea legem evangelicam susceperunt, per que necessario convincuntur intra eam de cetero debere unanimiter esse concordes. Est tamen illud unicum sacri baptismatis sacramentum per quod regenerantur ad fidem noviter advenientes et efficiuntur membra Christi, ac communioni catholice ceterorum fidelium incorporantur, ut intra unicam sanctam Ecclesiam cum eisdem circa hec supradicta conformiter participanda de cetero connumerentur; propter quod, velut altera Ecclesie ianua solet appellari hoc sacramentum intrantium, in quo quicumque rite ac recte susceperit illud, eo ipso purificatur omnino a peccatis omnibus retroactis, tam ab originali quam ab omnibus actualibus, quantumcumque sint innumera et deformia, et ab omnibus penis debitis pro eisdem, ubi manet ipse purificatus et limpidus coram Deo; ita quod, si tunc moreretur. Absque aliquo retinaculo evolaret ad celum; et in hoc purificationis iudicio eum tunc suscipit et publicat Ecclesia nullam eis satisfactionis penitentiam imponens, sive ille fuerit ante Iudeus, sive gentilis, etiam si milia milium egerit peccatorum. Si autem cuiquam circa hoc dubitatio oppositionis occurrat, eo quod Ecclesia videtur vinculo districtiori restringere ipsos Iudeos, qui se poscunt fieri christianos, iubens specialiter de eis ut per octo menses habeantur prius inter cetechumenos, et sic ad baptisma accedant, et cetera talia, que obiici poterunt in contrarium, querat, ut iam predixi, in responsionibus argumentorum utriusque particule et specialiter in secunda, ubi obiicienda sunt ista, et ibi clara luce reperiet quomodo talia in nullo militant contra ea que dicta sunt, aut dicentur de hac sacra ac pacifica et conformi omnium ex utroque horum duorum populorum christianorum in omnibus et per omnia communione. Nunc vero unico verbo apprehendat quod aliud est adhibere cautelam ad debitam eruditionem eorum qui debent converti, ut ipsi fructuose fidem et sacramenta suscipiant, et per eorum ingressum non decipiatur Ecclesia; que studiosa cautela non potest esse in omnibus uniformis, sicut ibidem dicere intendo, sed debet iuste et rationabiliter variari iuxta modum et ordinem competentem eis, qui sic ante baptismum debent fideli informatione doceri; aliud vero est virtutem ac integram communionem sacramentorum et legis minuere, et eam diversimode fidelibus communicare, sicut isti oppugnatores per huiusmodi differentiam et scissuram facere intendunt, quod esse non potest aliquo modo, neque Ecclesia tale aliquid quomodolibet ordinaret; immo si hoc ageret seipsam destrueret, sicut dicetur inferius, capitulo quadragesimo quarto et deinceps. Illud enim est ministerium rectoribus Ecclesie commissum secundum particulares circunstantias, que sunt multipliciter variabiles per eos diversimode disponendum; hoc vero et divine largitatis totius universalis Ecclesie gratuitum beneficium eque omnibus suis fidelibus cum ipsis sacramentis et lege a Christo generaliter condonatum, quod nullus preter eum auferre poterit quin legem ipsam ac eius sacramenta conturbando confringat; ipse vero Christus nunquam auferet, ut dicetur. Et hoc similiter quicumque talis est, nunc breviter apprehendat quod aliud est inter eos que iam sunt fideles debita castigatione punire peccantes, ac penam statuere pro similibus inscriptis; aliud vero dividere Christi fideles ac ex quorumdam pactis legem ponere omnibus fidelibus illius populi, per quam non convicti in se ipsis puniantur et iniuste minorentur a ceteris christianis. Nam illud primum licitum est Ecclesie ministris, immo incumbit eis necessario id facere ex officio; hoc vero secundum nunquam fuit concessum alicui: legem enim Christi et eius sacramentorum necessariam communionem corrumperet, quicumque hoc agere attentaret, sicut de illo superiori fuit dictum. Est ergo, ut ad propositum redeam, equalis et uniformis sacri baptsimatis unda omnibusque undecumque ad Christi fidem advenientibus, ad eos integraliter purificandos, et eos catholice omnium fidelium Ecclesie equa gratia et amore cum ceteris conformiter et pacifice incorporandos; licet enim qui maiori fidei et devotionis preparatione ad illud accedit, maiorem gratiam recipiat, et per consequens etiam maius remedium contra fomitem originalis concupiscentie, quam alius qui in huiusmodi preparationem non equiparatur ei; verumtamen ad tollendum omne peccatum transactum, sive originale, sive actuale, et penam debitam pro eodem, ac ad recreandum in novam vitam et eum Christo incorporandum, ac eius sanctissime Ecclesie, rite et recte baptismum suscipientem, equalem effectum in omnibus habet absque aliqua distinctione, sicut et Christus indistincte omnes baptizari precepit, sive Iudeos, sive gentiles, sive parvulos, sive magnos, sive divites, sive pauperes, et sic de ceteris (Maththei, ultimo): Euntes in mundum universum predicate evangelium omni creature, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, et cetera; sicut ut communi auctoritate cum Ecclesia concludam, in ipsa sacri fontis benedictione monstratur, cum dicitur: Omnipotens sempiterne Deus, adesto magne pietatis tue mysteriis, adesto sacramentis, et ad recreandos novos populos quos tibi fons baptismatis parturit, spiritum adoptionis emitte, et cetera. Et infra: Respice, Domine, in faciem Ecclesie tue et multiplica in ea regenerationes tuas, qui gratie tue affluentis impetu letificas civitatem tuam, fontemque baptismatis aperis toti orbi terrarum gentibus innovandis, ut tue maiestatis imperio sumant Unigeniti tui gratiam de Spiritu Sancto, qui hanc aquam, regenerandis hominibus preparatam, arcana sui luminis admixtione fecundet, ut, sanctificatione concepta, ab inmaculati divini fontis utero in novam renatam creaturam progenies celestis emergat, et quos, aut sexus in corpore, aut etas discernit in tempore, in unam pariat gratia mater infantiam. Et infra: Hic omnium peccatorum macule deleantur; hic natura ad imaginem tuam condita ad honorem sui reformata principii cunctis vetustatis squaloribus emundetur, et omnis homo hoc sacramentum regenerationis ingressus, in vere innocentie nova infantia renascatur. Hec ibi. Immo licet ante hoc per fidem et devotionem aliquis factus sit membrum Christi, quantum ad meritum, nunquam tamen fit eius membrum, nec incorporatur Ecclesie quantum ad numerum, quousque realiter et cum effectu suscipiat ipsum baptismum; nec admittetur ad alia ecclesiastica sacramenta, nec ad cetera alia ex eis dependentia in communione christiana; et, e contra, si baptismum in facie Ecclesie rite et recte suscipiat, et propter obicem sue indispositionis gratiam non recipiat, erit tamen propter hoc membrum Christi et Ecclesie, quantum ad numerum, et admittetur omnino ad quecunque ecclesiastica officia et beneficia in foro contentioso, nisi ex aliqua parte criminis publice convincatur, quia, quantum ad illud, etiam publice repelletur, sicut et aliquis alius sic convictus repelleretur; et sic erit membrum Christi et Ecclesie quantum ad numerum, licet non quantum ad meritum, et gaudebit temporalibus beneficiis Ecclesie, licet non gaudeat gratiis spiritualibus coram Deo; et hoc ita est necessarium quia contrarium dicere esset gravissime errare, immo et Ecclesie statum destruere, sicut posset apposito solidissimo fundamento, ex sacris doctoribus suffulto, satis abunde probari, de quo forsitam in secunda tractatus particula aliquid dicam, Deo dante. Nunc vero hoc dictum sit, quod qui hoc non sapit, omnino desipit; nec moveat quemquam quod in ipsis malefactoribus baptizatis temporales penas baptismus non tollit, quia hoc iustissime fit, nec in aliquo propter id perfectissimam suam dignitatem amittit, sicut superius, capitulo vicesimo septimo, aliqualiter tetigi; nec turbetur ad idem eo quod baptismus a restitutionum obligationibus non absolvit, quia hoc non est penitentiam aut satisfactionem agere ex defectu purificationis baptismi, sed est a peccato cessare, et ad illud suscipiendum se debite preparare, sicut agere deberet qui alterius uxorem aut concubinam haberet, quia, ad baptismum accedens, illam teneretur dimittere; nec etiam quisquam moveatur indebite eo quod irregularitatem baptismus non aufert, quia hoc non est aliquid pertinens ad vim sacramenti, que directe peccatum et penam ei debitam tollit; nam irregularitas multoties absque aliquo peccato contrahitur, ut patet in bigamo; immo etiam et meritorie aliquando in illam inceditur, sicut patet in iudice ex zelo iustitie propter Deum occidente malefactorem; et aliquando etiam eam contrahunt boni viri, et non aliqui alii pessimi, eo quod irregularitas contrahitur in aliquibus actibus qui aliquando non sunt peccata, immo sunt virtutis opera laudabilia, et non contrahitur in aliis que sunt gravissima crimina; cuius ratio est quia in aliquibus actibus reperiuntur alique circunstantie, qui repugnant significationi sanctissimi sacramenti, scilicet, eucharistie, ad quod omnes ordines referuntur; et in talibus actibus, sive sint mali, sive etiam boni, propter hanc solam improportionabilitatem ad supradictum sacramentum, cui ministri debent proportionabiliter conformari, eo ipso quod talibus actibus aliquando implicantur, redduntur inepti et incurrunt hanc irregularitatem; alii vero sunt actus in quibus tales circunstantie opposite significationi sacramenti non occurrunt, et in talibus non contrahitur irregularitas, licet aliquando sint gravia peccata. Nunc igitur ad propositum: si in actu in quo irregularitas contrahitur concurrat etiam peccatum, ipsum peccatum dimittitur et pena omnino dimittitur in baptismo, manet tamen irregularitas, ut est dictum, sicut maneret in alio fideli et catholico viro, etiam quantumcumque iustissimo, quousque dispensaretur cum eo. Omnia tamen hec que dicta sunt de baptismo equaliter sunt communia omni homini tam Iudeo quam gentili, qui actu suscipit illum, et hoc reddendo singula singulis, quia equaliter tam Iudeus quam gentilis dispositus sufficienter mundatur in baptismo ab omnibus suis peccatis et equaliter regeneratur eorum uterque in novam vitam, et incorporatur Christo et eius sanctissime Ecclesie, et equaliter relinquitur puniendus, si sit malefactor publice in hoc convictus, et equaliter debet ea que abstulerat restituere, quicumque aliquid horum ante meruerit, et equaliter in utroque eorum manet irregularitas, si ante illam incurrerit, et sic de ceteris, dum tamen ipsi in huiusmodi personalibus actibus sint equales, scilicet, eque dispositi aut indispositi, eque malefactores vel ad restitutionem obligati, aut eque irregulares, et huiusmodi; unde, quando dispensatus fuerit, eque cum utrolibet dispensabitur, si tamen in profecto communis utilitatis, que inde speratur, fuerint equales. Unum tamen est merito concludendum quod illi qui ex Iudeorum populo convertuntur ad fidem, magis sunt habiles et idonei ad preficiendum in Ecclesia Dei, quam illi qui ex gentilibus convertuntur et fidem recipiunt, si uterque vere et equaliter convertantur, sicut doctores sacri concludunt et dicunt, et specialiter Nicolaus super illud Apostoli ad Romanos, undecimo capitulo: Si delibatio sancta et massa, et cetera, ubi sic dicit: Iudei, scientes scripturas, conversi ad fidem, magis poterant prodesse quam alii, ut patet de Paulo et Apollo et pluribus aliis. Et ad hoc Apostolus inducit exemplum de apostolis dicens quod si delibatio sancta, id est, apostoli, qui fuerunt quedam delibatio de massa iudaica, et massa, id est, plebs iudaica, cum fuerit ad Christum conversa, scilicet, poterit esse sancta sicut et illi; et si radix sancta, id est, patriarche, qui fuerunt quasi radices plebis iudaice, et rami, id est, alii de populo Iudeorum, cum crediderint et receperint Christum, quem patriarche et prophete crediderunt et predixerunt, scilicet, possunt esse sancti et utiles Ecclesie Dei, sicut illi fuerunt. Per hoc ergo intendit Apostolus ostendere quod Iudei ad fidem conversi sunt habiles ad bonum, et quamtum ad hoc tenet similitudo; et sic eorum casus non est irreparabilis, sicut ibi Nicolaus concludit. Ubi manifeste apparet ex dictis Apostoli et Nicolai, quod Iudei veraciter ad Christi fidem conversi sunt magis habiles et idonei ad preficiendum Ecclesie Dei, et per consequens facilius est dispensandum cum eis ad ordines suscipiendos et ad alia ecclesiastica officia et dignitates administrandas, ratione non idoneitatis transacte infidelitatis, quam cum his qui convertuntur ex aliis sectis gentilitatis; quia cum ipsi ordinandi et dignitatibus ecclesiasticis preficiendi debeant esse doctores, prout iubet Apostolus (Prima ad Timotheum, tertio), isti sunt magis docti in lege et divinis scripturis, si illas convertant ad Christum per veram credulitatem. Item cum esse debeant huiusmodi ordinandi et preficiendi humiles et experti ac exemplares, isti vero, nutriti in disciplina legis et prophetarum, et structi in doctrina eorum magis sunt habiles et idonei ad regimen et gubernationem populi Dei, propter dictam asuefactionem, quam illi qui nunquam habuerunt talem aliquam exercitationem, sicut patet de Paulo et Apollo, de quibus exemplificat Nicolaus, et etiam de multis aliis, tam antiquis quam etiam modernis, qui nostris temporibus conversi fuerunt et Ecclesie Dei prefuerunt, tam exemplo in moribus et vita, quam etiam doctrina in libris et scriptis suis. Hec autem gratia tam altissime nove regenerationis confertur in baptismo omnibus Christi fidelibus, eo quod in baptismo, qui suscipit illum totaliter commoritur vite priori, et incorporatur morti Christi, cum quo, sicut commoritur et consepelitur, ita cum eo in vite novitate resurgit; sicut dicit Apostolus ad Romanos, sexto: An ignoratis, fratres, quod quicumque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus? Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem, ut quomodo Christus resurrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vite ambulemus. Et ut Glossa ibi concludit: Propter hoc dicit Apostolus: an ignoratis, quia non debemus hoc ignorare. Communicatur ergo passio Christi cuilibet baptizato ad abolenda eius crimina et peccata, et omnem penam pro eisdem debitam, ac si ipse realiter ad satisfaciendum pro omnibus suis criminibus et peccatis tunc temporis moreretur; immo ac si Christus pro eisdem tunc realiter pateretur, propter quod ipse sacratissimam pasionem suam appellavit baptisma (Luce, duodecimo): Baptisma habeo baptizari, et cetera, quod de sui sacratissimi sanguinis effusione fuit dictum; et ideo ipse baptizatus Christum veraciter induit, sicut dicit Apostolus ad Galatas, tertio: Quicumque enim in Christo baptizati estis, Christum induistis. Ex merito ergo sue sacratissime passionis, que tunc ei sic communicatur, ut dictum est, ab omnibus erroribus et peccatis transactis, et ab earum penis, velut per quamdam commutationem, iuste et misericordissime liberatur, et in novam ac renatam creaturam sic purissime liberatam, ac populo Dei incorporatam evadit; propter quod nullam ei Ecclesia penitentiam imponit, sed in numerum filiorum, ut dictum est, eum liberum et expeditum assumit. Nec in hoc est differentia Iudei et gentilis, aut cuiuscumque infidelis ad baptismum advenientis, quia omnes, ut dictum est, regenerantur equaliter; nam passio Christi, que cuilibet communicatur ibidem, generaliter ac sufficientissime pro omnibus satisfecit, sicut dicitur prima Ioannis, secundo: Ipse est propitiatio pro peccatis nostris; non pro nostris autem tantum, sed etiam pro totius mundi. Propter quod Apostolus in auctoritate ad Galatas, quam superius induxi, cum dixisset: quicumque in Christo baptizati estis, Christum induistis, statim subiunxit: Non est Iudeus neque Grecus, non est servus neque liber, non est masculus neque femina; omnes enim vos unum estis in Christo Iesu. Concludendum est igitur ordinate, quod, sicut per Christum sumus omnes fideles generaliter indistincte redempti, et per eius sanctos apostolos in nostris prioribus conformiter et pacifice adunati, sic continua successione renascimur in baptismo eque et equaliter, ut est dictum, eius sanctissime passioni configurati, et annumeramur huic sancte Ecclesie congregationi, et debemus vivere in uniformi ac pacifica ceterorum sacramentorum et aliorum beneficiorum totius universalis Ecclesie participatione. Ubi addendum est cum sancto doctore, tertia parte summe, questione sexagesima octava, articulo quinto, quod quicumque vellet horum contrarium sentire, faceret iniuriam passioni et morti Christi, quasi ipsa non esset sufficiens ad plenariam satisfactionem pro peccatis omnium baptizandorum. Et ideo advertant quicumque Iudeorum gentem iam in baptismo renatam, quantum ad hanc partem impugnant, et eam a ceteris fidelibus minorare laborant, quod non ei, sed Christo nostro omnium salvatori verissimo derogant, et eidem irrogant hanc iniuriam, et ad ultimum videant quod, velint, nolint, semper erit omnibus advenientibus fons sacramentorum apertus, ut in eo omnes indistincte purificentur et recreentur, sicut diu antea fuerat prophetatum (Zacharia, decimo tertio): In die illa erit fons patens domui David et habitantibus Hierusalem in ablutionem peccatoris et menstruate. Et erit in die illa disperdam nomina idolorum de terra, et non nominabitur ultra, et cetera.. Que omnia iuxta sacros doctores sic intelligenda sunt: quod fons iste patens esse debebat sacer baptismus, in quo menstruum, id est, originale in utero menstruate, scilicet, ipsius matris contractum, et peccatum, scilicet, actuale, ablui et purificari omnino debebant; et debebat esse patens, id est, publicus et communis omnibus habitantibus in Hierusalem, id est, in Ecclesia militante, que sepe Hierusalem nominatur in scriptura, qui domui David spiritualiter patens esse debebat; et propter quem idola disperdi debebant de terra, quia tam Iudei quam gentiles debebant ad ipsum venire et simul per eum conformiter purificari et, relicto iudaismo et gentilitate, unanimiter in quemdam novum populum congregari, quod factum est ab initio surgentis Ecclesie, et fiet deinceps successive; sed omnino complebitur in utroque populo circa finem mundi, quando fiet integre et perfecte unum ovile et unus pastor, quia tunc tam iudaismus quam idola gentilitatis penitus exterminabuntur, ac omnes ad catholicam fidem pariter committerentur. Interea vero, sicut iudaismus manet apud nos, sic perseverat adhuc aliqua idolatria in partibus septentrionalibus, ut ipsi doctores dicunt.
Superioribus quoque adiiciendum est quod non vacat mirabili ac recolendo mysterio quod ipsa mater universalis Ecclesia denominatur a Christo, supra quem edificata consistit, et sic denominat quemlibet suum fidelem catholicum, cum per baptismum intra semetipsam recipit illum. Hec enim sacra totius Ecclesie communio in universo orbe christiana ab omnibus nominatur, et ipsa eque et equaliter nominat christianum quemlibet baptizatum, in quo eius dignitas admiranda monstratur, et eadem cuilibet eius catholico filio equaliter et indistincte communicata esse declaratur. Est ergo maxime ac notabilis supra illam antiquorum fidelium communionem hec nostre sanctissime matris Ecclesie dignitas, eo quod hec dicitur Ecclesia christiana, illa vero dicebatur Synagoga iudaica; in quo demonstratur quod in ipsa Ecclesia est excellentissima dignitas sacerdotalis et regia, velut quoddam nobilissimum diadema, quo a Christo eius gloriosissimo sponso, fuit honorabiliter coronata, et gloria regni ac sacerdotii sui eidem, velut regine, excellentissime communicata. Nam Christus, sicut notissimum est, fuit et est rex supremus et sacerdos excellentissimus, cuius regnum et sacerdotium permanet in Ecclesia christiana, unde ipsa redditur universo orbi admirabiliter honorata. Hanc eius magnificam gloriam per Christum Ecclesie catholice affuturam, sicut magno succensus fervore previderat, sic magno vociferando clamore predixerat Isaias: Propter Sion, inquit, non tacebo, et propter Hierusalem non quiescam, donec egrediatur ut splendor iustus eius, et salvator eius ut lampas accendatur; et videbunt gentes iustum tuum, et cuncti reges inclytum tuum; et vocabitur tibi nomen novum, quod os Domini nominavit, et eris corona glorie in manu Domini, et diadema regni in manu Dei tui, et non vocaberis ultra derelicta (Isaias, sexagesimo secundo). In quibus verbis, secundum sacros doctores satis aperte exprimitur hoc quod superius pretuli de Ecclesie catholice mirabili dignitate sibi communicata per nomen. Dicit ergo: propter Sion non tacebo, et propter Hierusalem non quiescam, id est, non cessabo a divinis precibus et laudibus propter gloriam Ecclesie, quam eidem video futuram per Christum; Sion enim et Hierusalem, sicut iam superius dictum est, Ecclesiam Christi significat; donec egrediatur, scilicet, incarnetur, et visibiliter appareat in mundo; ut splendor iustus eius, id est, Christus, qui ratione Dei talis dicitur splendor Patris et figura substantie eius, sicut habetur ad Hebreos, capitulo primo; et salvator eius, scilicet, propter suam omnipotentiam, sicut in auctoritate preallegata subditur ab Apostolo, et dicitur: portansque omnia verbo virtutis sue, purgationem peccatorum faciens, et cetera; ut lampas accendatur, scilicet, ardore caritatis ad alios accendendum; nam, sicut ex accensa lampade accenduntur alie, sic ex plenitudine caritatis Christi inardescunt fideles anime; propter quod dixit ipse (Luce, duodecimo): Ignem veni mittere in terra, et quid volo nisi ut accendatur? Et videbunt gentes iustum tuum, scilicet in predicatione apostolorum; et cuncti reges inclytum tuum, et hoc eo quod plurimi eorum receperunt fidem Christi, et specialiter Romanorum imperator, cui reges obediebant et subdebantur; omnes tamen reges terre, sicut superius dixi, fidem Christi suscipient ante finem mundi; et vocabitur tibi nomen novum, scilicet, Ecclesia christiana, que ante dicebatur Iudeorum synagoga, et nunquam usque ad Christum hoc nomen fuerat sortita, propter quod dicitur nomen novum; nam licet aliquando synagoga nominetur Ecclesia, raro tamen, sed eius principale nomen semper est synagoga; nostra vero mater Ecclesia nunquam nominatur ab apostolis synagoga, sed semper Ecclesia; et etiam si aliquando synagoga Iudeorum vocetur ecclesia, nunquam tamen vocatur Ecclesia christiana, quod est maxima dignitas nostre catholice Ecclesie, ut patebit, singulariter reservata. Quod os Domini nominavit, quia Christus eidem suo sanctissimo ore hoc mirabile nomen imposuit, sicut habetur Maththei, decimo sexto, ubi postquam Petrus dixit: Tu es Christus , filius Dei vivi, statim Christus subiunxit: super hanc petram edificabo Ecclesiam meam, id est, super me ipsum in hac fide quam sic revelante Deo confessus es; recte ergo nostra mater Ecclesia, ore Domini, dicitur nominata christiana, que super Christum, firmissimam petram, eiusdem testimonio persistit edificata. Et eris corona glorie in manu Domini, et diadema regni in manu Dei tui, id est, eris per eum coronata in maxima gloria, et velut regina in diademate regni a dextris eius collocata, in singulari et honorabili eius protectione constituta. Differentia vero synagoge et Ecclesie catholice, que iuxta propositum tangit hanc partem, est secundum beatum Isidorum, Ethymologiarum libro octavo, capitulo primo, quod synagoga Iudeorum secundum interpretationem dicitur congregatio eorum, eo quod solos Iudeos congregabat in semetipsa quorum dicebatur synagoga; et eos non dicebatur convocare, tamquam homines rationales, sed congregare, sicut quedam pecora, aut homines duros et rebelles; si vero aliqui ex gentilibus iudaicam legem reciperent, hoc non erat ex institutione synagoge, que illos non obligabat, nec ad illos principaliter se extendebat, sed erat ex accidenti, quia ipsi voluntarie se eidem subiiciebant, et non statim suscipiebantur ut cives, sed ut hospites et advene, ut satis aperte patet, quod et clare ad Ephesios, secundo, Apostolus innuit, et Actuum, sexto: Nicolaus Antiochenus ex gentilitate ad iudaismum conversus vocatur advena propter hoc idem; inter Iudeos etiam, quorum erat illa synagoga, non inungebantur nisi reges, sacerdotes et prophete. Nostra vero sanctissima universalis christianorum Ecclesia secundum interpretationem dicitur vocatio omnium eorum per amorem, scilicet, et ex cunctis gentibus in unum, velut rationales homines pacifice et concorditer vocatorum; in cuius amabili congregatione nullus undecumque advenerit reputatur hospes et advena; sed omnes equa lege amoris et gratie habentur ut cives et domestici Dei, nulla apposita distinctione Iudei vel Greci, ut sepius Apostolus repetit; et ideo omnes et eorum quilibet eodem nomine vocantur a Christo christiani, sicut et ipsa sua omnibus communis Ecclesia, quam sibi tam amicabiliter desponsavit ac in caritate perfecta coniunxit, vocatur Ecclesia christiana; in qua etiam quemlibet baptizatum sibi dignatur coniungere, ut dictum fuit in capitulo precedenti. Propter quod similiter omnes christiani generaliter inunguntur, quia omnes equaliter et indistincte, reges et sacerdotes Christo spiritualiter efficiuntur; nam sicut habetur Extra de Sacra Unctione, capitulo unico: A Christo christiani dicuntur tamquam uncti deriventur de uncto, ut omnes concurrant in odore unguenti illius, cuius nomen oleum est effusum, sicut etiam statim concludendo dicetur. Bene ergo in preallegata Isaie auctoritate subiungitur: et non vocaberis ultra derelicta, et cetera; quia Christus indesinenter ac singulari quadam sua providentia providet et tuetur Ecclesiam, et quemlibet eius fidelem usque in finem, in hac sibi collata regia dignitate, sicut ipse dixit (Maththei, ultimo) loquens huic apostolorum electe congregationi: Ego, inquit, vobiscum sum usque ad consummationem seculi. Apparet igitur cuilibet intuenti quomodo ipsa nostra alma mater Ecclesia nomine novo ore Domini nominata, est nimium altissime honorata; et quomodo hec ipsa dignitas est etiam omnibus fidelibus undecumque ad eam advenientibus cum nomine ipso condonata, quod significans princeps apostolorum Petrus dicit omnes fideles esse unum novum populum in hac sacra, regia ac sacerdotali dignitate acquisitum per Christum, sicut ipsum nomen significat, ut est dictum, quod Ecclesia suscepit a Christo; et equaliter ac sine distinctione illud communicat et imponit cuilibet, cum suscipit ipsum baptismum; ut eorum quilibet pro dignitate christianus deinde nominetur, sicut et ipsa nominatur Ecclesia christiana (Prima Petri, secundo) Vos, inquit, estis genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus adquisitionis. Et sic, sicut est una fides et unum baptisma ac una spes vocationis omnium christianorum, ac unus Deus eorum, qui sua mera ac liberalissima gratia vocare dignatus est eos, sicut ad Ephesios, quarto, tangit Apostolus, sic intra unam sanctam Ecclesiam, supra semetipsum edificatam, est unum ac commune nomen, ac una et eadem dignitas omnium eorum, quod et in hoc nomine catholica ad idem significatur, a quo et Ecclesia christiana dicitur catholica; et quilibet etiam fidelis christianus catholicus appellatur; catholicus enim idem est quod communis vel universalis, sicut ex auctoritate Glosse superius capitulo vicesimo octavo declaravi. Confirmat autem ea, que dicta sunt, Guillermus in Rationale divinorum officiorum, libro sexto, titulo de Sabbato sancto, ubi hanc ipsam beati Petri apostoli auctoritatem superius allegatam inducit, et eam ad omnem hominem rite et recte baptizatum extendit, dicens quod omnes christiani fideles efficiuntur Christo spiritualiter in baptismo reges et sacerdotes. Hoc ipsum etiam concludit sanctus Thomas in libello suo de Regimine principum ad regem Cypri missum, dicens quod traditum est Christo regnum quod numquam corrumpetur, propter quod non solum sacerdos, sed etiam rex in Scripturis sacris nominatur; et ab eo regale sacerdotium derivatur, et quod amplius est, omnes Christi fideles, in quantum sunt membra eius, reges et sacerdotes dicuntur. Hoc idem habetur in predicta Decretali Extra de Sacra unctione, capitulo unico, circa medium, ubi dicitur: Quia vero Christus fecit nos in sanguine suo Deo nostro regnum et sacerdotes, propter quod Petrus apostolus ait: vos estis genus electum, regale sacerdotium, idcirco in novo testamento non solum reges et sacerdotes unguntur, sed omnes Christiani, et cetera. Hoc ipsum etiam apertissime declarat beatus Ioannes in Apocalypsi, capitulo quinto, ubi voce exsultantis Ecclesie acclamatur et dicitur Christo: Redemisti nos Deo in sanguine tuo ex omni tribu et lingua et populo et natione, et fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes, et regnabimus super terram. Quid ergo apertius contra semetipsos exspectant audire qui unicam Christi Ecclesiam sic dividere contendunt, cum voce ipsius Ecclesie dicatur omnes nos esse ex omni tribu et lingua et populo et natione, equali dignitate amoris et gratie redemptos, et reges et sacerdotes Christi sanguine constitutos? Unde super terram, ut ibi dicitur, regnare debemus, hic, scilicet, in Ecclesia militante per gratiam, in futuro vero per gloriam, ut, sicut, ibi bonorum glorie debemus esse participes, sic hic gratiarum et beneficiorum Ecclesie. Ideo enim dicitur, secundum sacros doctores, nos omnes esse ex omni tribu et lingua et populo et natione redemptos, ac reges et sacerdotes constitutos, quia nostra alma mater Ecclesia ex omni tribu et lingua et populo et natione per Christi sanguinem fuit redempta, et in hac supradicta dignitate communi eis omnibus constituta, eo quod non qualiscumque fuit in sua sacratissima passione apud Dominum misericordia, sed etiam fuit apud eum redemptio copiosa (Psalmo centesimo undetrigesimo). Considerandum autem quod ex hoc quod unguntur omnes christiani in ipsa regeneratione baptismi, ut dicitur in predicta Decretali, ex hoc ipso demonstratur eos omnes debere esse mansuetos et mites ac inter semetipsos nimium pacificos, unanimes et concordes, secundum quod unctio ipsa videtur significare, quia res inuncte solent fieri lenes ac delectabiliter attractabiles. Christus enim, noster rex pacificus, interpretatur unctus, et inde inungimur nos christiani ut simus sub ipso unanimes et pacifici; unde non inaniter Ecclesia illa duo tempora, scilicet, sabbatum dominice Resurrectionis et sabbatum Pentecostes ordinavit pro sollemni baptismo, sicut habetur de Consecratione, distinctione quarta, Hec duo tempora, et capitulo sequenti; ut plane daretur intelligi quod sicut omnes in baptismo configuramur morti Christi, et priori vite commorimur eidem, ac deinde renati in novitate vite resurgimus cum Christo, sic sacra eius unctione peruncti studeamus ad invicem observare unitatem spiritus in vinculo pacis, in qua apostoli reperti fuerunt unanimes in die sancto Pentecostes, quando hanc Sancti Spiritus mirabilem unctionem, velut pro altero baptismate, receperunt, ut habetur Actuum, primo, ubi etiam Christum eis dixisse commemoratur: Vos autem baptizabimini Spiritu Sancto non post multos hos dies. Cui sanctissime baptismatis unctioni nos etiam, in quantum possumus, configurari debemus, ut sic verissime appareat ex huius doctrine spiritu regenerandis filiis hominum et in Dei filios adoptandis illum diem et illud tempus electum, in quo per similitudinem formamque mysterii ea, que geruntur in membris, his, que in ipso sunt capite gesta congruere, sicut habetur in secundo capitulo illius sacri canonis nunc superius allegati. Propter hoc enim omnibus baptizatis character imprimitur, quod est quoddam mirabile signum in anima cuiuslibet talis fidelis indelebiliter divinitus impressum, per quod, velut ovis dominica ab omnibus aliis fidelibus uniformiter consignata, cum eisdem in dominico ovili reponitur; ut ipse cum ceteris ac omnes alii cum eodem in participatione sacramentorum ac ceterorum Ecclesie Dei beneficiorum, de cetero conformiter et pacifice vivant; cum quo characteris signo unusquisque nostrum presentabitur in iudicio redditurus strictissimam rationem de hac sacra ecclesiastica communione, et de eius tam altissimo beneficio, tam misericorditer sibi concesso, cui etiam ipsum nomen christianitatis ad extra respondet, ut sicut cuilibet quantumcumque pravo, tamen veraciter baptizato, iste supradictus character imprimitur, sic eidem hoc christianitatis nomen similiter imponatur, ut christianus cum ceteris fidelibus appelletur, ac cum eisdem in his omnibus, que dicta sunt, pacifice gaudeat, convivat et conversetur, redditurus, ut dixi, Domino rationem de horum omnium usu vel abusu, nec Ecclesia iam poterit eum velut extraneum punire, aut a ceteris fidelibus minorando separare, sed solum quantum ad ea de quibus pro personalibus actibus post baptismum iuridice fuerit convictus, velut filium tamen legitimum, licet pravum, caritative et benovole castigare; ac deinde, si necesse fuerit, usque ad separationem a ceteris contra eum procedere. Nec silentio arbitror esse pretereundum quod non absque divina dispensatione factum est ut fideles Antiochie primo nominarentur christiani, sicut habetur Actuum, undecimo, ac deinde ad ceteros omnes in Christo credentes deveniret hoc nomen, eo quod, invidia demonis instigante, ibi fuit exorta satis turbulenta dissensio inter utrosque credentes, scilicet, Iudeos et gentiles, et postmodum convenientibus omnibus apostolis Hierosolymam in concilium, facta est in hoc nomine maxima pax et concordia, omni erroris vetustate reiecta, sicut habetur Actuum, decimo quinto; unde cum Petrus, apostolorum princeps, de hac re audientibus omnibus loqueretur, sic dixit: Viri fratres, vos scitis quoniam ab antiquis diebus in nobis contulit Deus per os meum audire gentes evangelii verbum et credere, et qui novit corda, Deus, testimonium perhibuit dans illis Spiritum Sanctum, sicut et nobis, et nihil discernit inter nos et illos fide purificans corda eorum, et cetera. Ecce quam aperte beatus Petrus profitetur et dicit quod in novo testamento Deus nihil discernitur inter Iudeos et gentiles; et nihil, inquit, discernit, scilicet, Deus, inter nos, scilicet Iudeos, et inter illos, scilicet, gentiles. Post hanc etiam equalem ac indistinctam utriusque populi credentis per Petrum allegatam concordiam, surgens Iacobus Hierosolymitanus episcopus confirmavit hoc idem concludens quomodo ex omnibus gentibus debebat unus novus populus fieri in maxima concordia et caritate indivisibili, et hoc per invocationem nominis Christi, quod fit, ut dictum est, in hoc quod omnes eque et equaliter vocamur christiani, unde sic dixit: Viri fratres, audite me: Simon narravit quemadmodum Deus suscitavit sumere ex gentibus populum nomini suo, et huic concordant verba prophetarum, sicut scriptum est: Post hec revertar et edificabo tabernaculum David, quod excidit, et diruta eius edificabo, et erigam illud, ut requirant ceteri hominum Deum, et omnes gentes super quas invocatum est nomen meum, dicit Dominus, faciens hec, et cetera. Hoc autem nomen quod invocari debebat super omnes gentes qui salvari debebant, ex quibus omnibus edificanda erat Ecclesia, nomen Christi erat, ut dictum est. Et sic, in invocatione huius nominis christiani fuit tunc Ecclesia pacificata, ex Iudeis et gentibus congregata, que in eadem pace et caritate ac communi participatione propaganda erat sub hoc ipso Christi nomine in his duobus populis usque ad finem mundi; ut, sicut omnes erant equales in beneficiorum Ecclesie participatione, sic omnes equaliter appellarentur christiani; licet pro tunc nondum fuerit ad plenum interdicta illa vetus legalis observantia, quia permissum est eis quod abstinerent a sanguine et a suffocato, gentilibus vero denuntiatum fuit debere abstinere a contaminationibus simulacrorum et fornicatione, eo quod plurimi eorum ante hoc non reputabant ipsam esse peccatum; et facta est pax inter eos, dum omnes simul, tam Iudei quam gentiles ex decreto apostolorum ab his tribus supradictis, propter debitam utriusque populi concordiam, de cetero abstinerent. Processu vero temporis, iam sufficienter devicta ignorantia Iudeorum ad Christi fidem conversorum, circa observantiam horum duorum ac ceterorum similium in lege veteri contentorum, omnia ab apostolis interdicta fuerunt, specialiter ab apostolo Paulo, et penitus cessaverunt, tam ea que Iudei ex ceremoniis veteris legis observare debebant, quam etiam ea que ipsi gentiles ex abusu communi aut ex statuto transacte idolatrie facere consueverant religioni christiane contraria, aut eidem non congruentia; licet ex imperitia aut ex incuria ipsorum Ecclesie rectorum maneant adhuc in quibusdam festivitatibus christianorum, saltem quantum ad ipsum vulgus, alique reliquie illarum veterum observantiarum, tam gentilium quam Iudeorum, que, licet, Deo propitio, non possint notabiliter Christi fidem et eius sanctissimum cultum corrumpere propter firmissimam radicationem Ecclesie, que longe lateque diffusa circumquaque, quodammodo comprimit ipsos fideles, ne penitus eius cultum aboleant et ignorent; tamen, si hoc non esset, facile posset in hoc notabile detrimentum accidere, cum iam, ut videmus ad oculum, superabundet iniquitas et multorum caritas refrigescat. Quod tamen ad presens exspectat, ex hoc communiter accidit non modicum utrorumque fidelium dispendium; nam omissis peccatis, que in huiusmodi observantiarum reliquiis solent ab utrisque committi, hoc nihilominus satis grande malum pervenit inde, quod nunquam observatur, ut fieri deberet, inter utrosque requisita pax et concordia ab apostolis inter eos tam studioso labore tractata et Ecclesie Dei tam utilis et necessaria. Nam hi qui de genere Iudeorum venerunt, videntes in aliis quasdam, ut ita dixerim, gentilium similitudinarias, immo aliquando veras inmunditias, refugiunt in cordibus suis et male sentiunt de eis, et quandoque aliqui, propria iniquitate venundati, incipiunt dubitare de fide, et, quantum eis datur, omnem ecclesiasticum cultum refugere. Qui vero ex gentilitate venerunt, versa vice communiter faciunt, nam videntes in quibusdam aliorum quasdam illarum veterum observantiarum reliquias, et cognoscentes ipsi modum celebritatis ac convictus et conversationis illius veteris synagoge observatum ab istis, in quantum possunt, refugiunt et blasphemant de eis, et eos non christianos, sed Iudeos baptizatos appellant; immo hac diaboli occasione commoti, detestantur et refugiunt omnes eos qui ex iudaismo ad Christi fidem quomodocumque venerunt; et ex hoc illi iterum ferventius commoti contra istos ad odium et ad male sentiendum moventur, et sic crescente ex utroque istorum duorum populorum Ecclesia, non crescit in ea, sicut fieri deberet, pax, caritas et concordia, sed semper, demone procurante, insurgit inter eos illa vetus et nova discordia: vetus quidem pro temporis antiquitate, sed nova pro continuato incremento ferventiori, ac sic fortis impingit in fortem, et ambo pariter cadunt, ut scribitur Ieremia quadragesimo sexto; et quod amplius est, conculcatur et dehonoratur alma mater Ecclesia huiusmodi dissensionibus turbulentis, non tamen sine rectorum et prelatorum suorum satis culpabili errore, et velit Deus non possem dicere damnatione. Nam hec omnia inter utrumque horum duorum populorum eos quomodolibet discordantia ab ipsis rectoribus et prelatis deberent esse penitus amputata, et caritas, pax et unanimitas, fraternitas et concordia eisdem apertissime predicata ac studiosissime procurata, et quecumque talis discordia sic inter eos exorta protinus ordine debito eliminata; et, si necesse esset, ecclesiastice censure ordinato rigore punita, ut esset unus novus populus equali cura et diligentia edoctus et dilectus in fide christiana, et equalis caritativi convictus et conformis participationis in ea. Iam enim non debet in hoc ignorantia aliqua tolerari, nec in eis qui ex gentilitate, nec in eis qui ex iudaismo ad Christi fidem venerunt, ut occasione eius debeat aliquid huiusmodi in utrisque tolerabiliter dissimulari, sed eo ipso quod eorum quilibet baptizatur, debet hoc scire, et se, quantum ad hoc, aliis omnibus conformari ac cum eisdem fraterno amore convivere, ut nulla in populo Dei sit distinctio Iudei et Greci, cum in hac ipsa nova fraternitate sit Ecclesia ab apostolis ex utroque populo adunata et congregata; immo etiam, viventibus ipsis, fuit hec ipsa fraternitas convictus et nove conversationis unitas ex utroque populo radicata, et in sacris ac canonicis eorum epistolis et scripturis toti Ecclesie indelebiliter consignata. Et ideo non debet scandalum in hoc timere, quia tale scandalum non esset pusillorum, sed phariseorum, quod sibi et Ecclesie Dei nimis esset nocivum dum toleraretur; et sic quicumque hoc modo tolerare vellet scandalum, ipsemet efficere illud, sicut demone suggerente pluries contigit in nobis, quod dum quodam inerti torpore scandalum suscitari, ubi non esset timendum, timemus, nos ipsi illud idem scandalum suscitamus, ubi non deberemus, hominibus applaudentes; ipsi enim videntes nos propter timorem scandali silere a bonis et cessare a correptione, ubi non deberemus, scandalum semper suscitare nituntur, cum reprehenduntur a nobis aut corriguntur, ut sic cessemus a correptione et reprehensione, timore scandali, ne suscitetur. Ubi fit ut eadem lege debeant in his et similibus contra id, quod non decet, de cetero tolerari, aut, maiori scandalo ex priori tolerantia suscitato, postmodum ab eisdem divelli, tamquam si tunc supervacue aut presumptuose vellemus agere aut prohibere aliquid novi, quod non fecerimus ante, quando non sic res ipsas intuebamur; sed multo longe iustius et honestius eas considerabamus; unde pro lege aut privilegio defendi debere probatur, quidquid tale corruptela aliquantulum non correptum durare permittitur; propter quod salubriter esset sibi correptione debita protinus succurendum, sicut in sacro Canone habetur, distinctione octava, capitulo Mala, ubi sic dicitur: Mala consuetudo non minus quam perniciosa corruptela vitanda est, que, nisi citius radicitus evellatur, in privilegiorum ius ab impiis assumitur, et incipiunt prevaricationes et varie presumptiones, celerrime non compresse, pro legibus venerari, et privilegiorum more perpetuo celebrari. Hec ibi. Et, nisi fallor, hoc modo iura et inmunitates ecclesiarum in pluribus perierunt, ut iam non possint repeti, non dico sine magno scandalo, sed etiam ullo modo. Hoc etiam modo sacre religiones ab illa sua puritate primeva paulatim et miserabiliter ceciderunt, ut iam, quicumque aliquid simile velit zelare, presumptuosus ac temerarius ab omnibus appelletur, et scandalum suscitasse dicatur. Hec etiam concors et pacifica caritas communicationis fidelium per quandam corruptelam hucusque dilacerata pervenit, ut velut gentes qui ignorant Deum, sic ad invicem conversemur absque aliqua fide et caritatis amore. Omnes enim in proximis nostris querimus que nostra sunt, et non que Iesu Christi, et eadem conversatione communicamus cum infidelibus, quando hoc utilitas propria deposcit, qua conviviremus cum proximis christianis, si eadem interveniret; et eadem abominatione detestamur ipsos christianos fratres nostros, quando nos ab eisdem quomodolibet senserimus esse lesos, qua ipsos infideles damnatos abominaremur etiam si ab ipsis tale aliquid pateremur; et inde secutum est quod in Ecclesia Dei facte sunt iste pessime dissensiones, ut iam, quod ab Apostolo deploratum est, prime ad Corinthios primo, Christus dicatur esse divisus in nobis, dum quilibet vult genus proprium in Ecclesia Dei, quantum poterit, exaltare, et ceteros, iuxta posse, conatur suppeditare; ut gentiles dicant Ecclesiam Christi debere esse suam, Iudei vero e contrario contendant; quod non fuisset si continua successione omnes fideles intellexissent quod in lege Christi nec circumcisio nec preputium aliquid valere debebat, sed nova creatura, in qua omnes vivere debebant unanimes et fraterna caritate concordes; ac hoc ipsum a rectoribus ecclesiarum publice eis predicaretur et ad idem servandum omnes fideles ab eisdem studiosissime cogerentur. Unde certissimum est quod, dum volumus vitare scandalum, acriori laqueo incidimus in illud. Concludendo igitur, iam nos omnes, undecumque ad fidem advenientes, cognoscamus debere esse concives et domesticos, immo fratres amabiles et pacificos in una Ecclesia Dei, ex hoc saltem quod omnes inungimur eadem unctione, et omnibus imprimitur idem baptismalis character, ac per hoc omnes introducimur indistincte in eadem regni ac sacerdotii Christi nobilissima dignitate, ad que omnia equaliter demonstranda in baptismo omnibus nobis et cuilibet particulariter imponitur idem nomen, quod Ecclesia nostra catholica sibi pro singulari titulo huius tam altissime dignitatis retinet, scilicet, christiana et christianus, quod a Christo, nostro gloriosissimo salvatore, sicut et hec ipsa supradicta eius largiflua beneficia, in quolibet nostrum descendit, iuxta quod beatus Augustinus in libro de Vita christiana satis aperte loquitur ad propositum, quasi breviter concludendo hoc totum presens capitulum, ubi sic dicit: Christum unctum interpretari, sapientium fidelium nullus ignorat; unctos vero dici non nisi sanctos viros et satis Deo dignos manifestum est, nec alios quam prophetas aut sacerdotes aut reges; et tam magnum fuit ipsum unctionis mysterium ut in iudaico populo non omnes illud, sed satis pauci de pluribus mererentur accipere. Et hoc usque ad adventum Domini nostri Iesu Christi, ex quo tempore credentes illi et illius baptismi sanctificatione purgati, non aliquanti, sicut sub lege prius fuerant, sed omnes in prophetis et sacerdotibus et regibus inunguntur. Cuius unctionis quales esse debeamus admonemur exemplo, ut in quibus tam sancta est unctio, sit non minus conversatio. Ex sacramento enim unctionis huius et Christi et christianorum omnium in Christo credentium vocabulum descendit et nomen. Hec ille. Animadvertant igitur quicumque horum omnium aut alicuius eorum contrarium temerario ausu asserere conantur, et videant quantum Ecclesiam Dei deprimant, eo quod ipsum nomen sue excellentissime dignitatis ab ea totaliter auferunt; in quo et diadema regni eius, quod de manu Dei, teste propheta, suscepit, confringunt, ac per hoc Christo verissime contradicunt; et ne in omnibus suis filiis ab Ecclesia, ex utero baptismi equa lege susceptis, vero nomine nominetur impediunt; et tamen, velint nolint, semper erit Dominus nominatus in signum eternum, quod non auferetur, sicut habetur Isai, quinquagesimo quinto, eo quod Christus, pro nobis crucifixus, est hic nominatus in omnibus suis fidelibus in signum sue sanctissime crucis, cui omnes fideles configurari debemus; nam sicut dicit Apostolus ad Galatas, quinto: Qui sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis. Per hoc etiam signum iudicaturus est omnes gentes in futurum, bonos ad se misericordissime advocando, malos vero in ignem eternum sententialiter inmitendo, sicut habetur Maththei, vicesimo quarto: Tunc apparebit signum filii homnis in celo, et cetera, id est, crux, clavi et lancea, que fuerunt eius sacratissime passionis instrumenta. Si ergo Spiritu Christi vivimus, eius Spiritu et ambulemus, sicut eius nomine omnes indistincte nominati sumus. Non efficiamur inanis glorie cupidi invicem provocantes, invicem invidentes, sicut in eodem capitulo continuo subiungit Apostolus.
Sed iam ad sacros canones accedendum est, ubi sancti patres hanc supradictam omnium christianorum fidelium totius universalis Ecclesie summopere commendavere concordiam, quam etiam districto rigore ab omnibus membris Ecclesie decreverunt esse servandam; nec inmerito, nam tali gaudet concordia Altissimus et gloriatur in membris suis, sicut habetur in sacro Canone nono, questione tertia, Archiepiscopus, et nimirum: Convivium enim Domini est unitas corporis Christi, non solum in sacramento altaris, sed etiam in vinculo pacis, scilicet, in omnibus suis membris, sicut habetur vicesimo tertio, questione quarta, Ipsa pietas. Sufficiat igitur ex plurimis pauca conectere, que hanc ipsam omnium fidelium unanimem et equalem, amicabilem ac desideratam concordiam sanctorum patrum auctoritate confirment. Adducit autem beatus Cyprianus hoc totum quod volumus, largo quodam ac venusto processu commendans Ecclesie unitatem in hac supradicta conexione omnium fidelium, sicut habetur vigesimo quarto, questione prima, Loquitur Dominus, ubi inter alia hoc ex ipso Ecclesie nascentis exordio satis aperte deducit, dicens quod, licet Christus omnibus apostolis Ecclesie administrationem contulerit, tamen uni Petro commisit Ecclesiam; et hoc ad eius unitatem manifestandam, ubi sic dicitur: Loquitur Dominus ad Petrum: Ego dico tibi quia tu es Petrus, et super hanc petram edificabo Ecclesiam meam. Super unum edificat Ecclesiam, et quamvis apostolis omnibus post resurrectionem suam parem potestatem tribuit, et dicat: Sicut misit me Pater et ego mitto vos. Accipite Spiritum Sanctum. Tamen, ut unitatem manifestaret unitatis eiusdem originem ab uno incipiente sua auctoritate disposuit. Hoc erant utique ceteri apostoli quod Petrus fuerat pari consortio prediti honoris et potestatis; sed exordium ab unitate proficiscitur ut Ecclesia Christi una monstretur; quam unam Ecclesiam in Cantico quoque canticorum Spiritus Sanctus ex persona Christi Domini designat dicens: Una est columba mea, perfecta mea; una est matris sue electa genitrici sue. Hanc Ecclesie unitatem et beatus apostolus Paulus docens sacramentum unitatis ostendit, dicens: Unum corpus et unus Spiritus, una spes vocationis vestre, unus Dominus, una fides, unum baptisma, unus Deus. Quam unitatem tenere firmiter et vindicare debemus, maxime nos episcopi, qui in Ecclesia Dei presidemus, ut episcopatum quoque ipsum unum atque indivisum probemus; nemo fraternitatem fallat; nemo veritatem fidei perfida prevaricatione corrumpat. Episcopatus unus est cuius singularis in solidum tenetur; et Ecclesia una est, que in multitudinem latius incremento fecunditatis extenditur, quomodo multi radii sunt, sed unum lumen; et rami arboris multi sunt, sed robur unum radice tenaci fundatum; et quomodo de fonte uno rivi plurimi defluunt, et numerositas, licet difuse videatur exundatis copie largitate, unitas tamen servatur in origine; avelle radium solis a corpore, divisionem unitas non capit; ab arbore frange ramum, fructus germinare non poterit; a fonte prescinde rivum, precisus arescit; sic et Ecclesia Domini luce perfusa per totum orbem radios suos porrigit, unum tamen est quod ubique diffunditur; nec unitas corporis separatur; ramos suos per universum orbem copia ubertatis extendit; profluentes largius rivos latius expandit; unum tamen caput est et unus origo et una mater copiose fecunditatis; adulterari non potest sponsa Christi incorrupta est et pudica; unam domum novit unius cubili sanctitatem casto pudore custodit. Hec ibi. Ecce quanta luciditate sacra canonum demonstrat auctoritas hanc totius Ecclesie per universum orbem indivisam illibatamque unitatem, quam in capite auctoritas presupponit fuisse apertissime figuratam in ipso Petro apostolorum principe ac totius Ecclesie pastore, a quo, ut late superius deduxi, tam operis exemplo quam decreto sermonis indistincte conclusum est debere esse in Ecclesia paris iuris et gratie hos duos populos, Iudeorum, scilicet, et gentilium, quandocumque ex eorum quolibet aliquis ad Christi fidem advenerit; quorum unitas et coniunctio intra sanctam matrem Ecclesiam consistit in unanimi conexione omnium eorum per veram dilectionem ad invicem, sicut naturalium membrorum in uno et eodem corpore solet esse mutua ac fraternalis dilectionis subventio, prout in eodem sacro Canone iam allegato significatur, cum dicitur: una est columba mea, perfecta mea, et infra: unum corpus, unus Spiritus, una spes vocationis vestre, unus Dominus, una fides, unum baptisma, et cetera. Consistit deinde iuxta nostrum propositum hec omnium fidelium unitas et concordia in sacramentorum Christi communione, sicut communicamus omnes in eadem fide, quemadmodum superius dixi, et satis aperte innuitur in preallegata auctoritate, cum dicitur: una fides, unum baptisma. Sed tamen expressius habetur de Consecratione, distinctione quarta, Est unitas, ubi sic dicitur: Est unitas Ecclesie que late patet in sacramentorum videlicet societate et communione, que complectitur cum granis etiam paleas, quando eas corporaliter mixtas, ita patitur ut nec illas iusti vitent, nec ab illis iusti vitentur. Sic sunt in Ecclesia homines mali, ut in corpore uno humores mali qui interdum exeunt ex corpore. Hec ibi. Omnes ergo christianos, etiam si aliqui sint mali, dicit debere esse equales et conformes in sacramentorum societate et communione, quando non deteguntur per apertam malitiam, ita ut publice possint convinci, et ab Ecclesia iuridice corrigi et castigari, aut ex eius communione propelli. Consistit ad idem hec supradicta omnium fidelium concors communio in beneficiorum ac officiorum Ecclesie participatione, sicut habetur in Decretali extra de Rescriptis Eam te, ubi quidam, qui de genere Iudeorum originem duxerat et divina gratia Christi fidem susceperat, mandatur a summo Pontifice in canonicum equa lege cum ceteris recipi; unde similiter in fine concluditur in reprehensione illius novi pontificis, qui eum repellere nitebatur, quod pro eo quod talis Iudeus exstiterat, ipsum dedignari non debuerat. In quo quid aliud clara luce pro mandato monstratur nisi quod nullus ex quocumque genere ad Christi fidem adveniens, debet ab aliquo de fidelibus vilipendi aut in dedignationem haberi, et multo minus ab integra communione fidelium expelli circa quecumque ecclesiastica officia et beneficia ratione sui generis infidelis, ac proprie eiusdem ipsius infidelitatis, ex quibus ad christianam communionem per veram fidem advenit? Hoc enim lucide concludendum erit cuilibet intuenti. De rigore vero custodie huius stricte observande tam sanctissime unitatis aliquid dicetur inferius, capitulo quadragesimo quarto. Nunc vero satis sit pro presenti quod, quicumque talis est, qui hanc sanctissimam unitatem scindere aut dividere nititur, alienus, profanus et hostis censetur a patribus, sicut habetur vicesimo quarto, questione prima, Alienus, ubi sic dicitur: Alienus est, profanus est, hostis est: habere non potest Deum Patrem, qui universalis Ecclesie non tenet unitatem, et cetera. Nec hoc solum, sed antichristi membrum appellatur (Causa et questione eadem, capitulo Quoniam) ubi noster gloriosus pater Hieronymus super huiusmodi summo pontifici scribens, sic in fine concludit: Quicumque tecum non colligit, spargit; hoc est, qui Christi non est, antichristi est. Pena igitur eius est quam eidem sacri canones comminantur, quod temporaliter et eternaliter punitur a Deo, sicut eadem causa et questione scribitur, capitulo Non afferamus, ubi dicitur: Tempore quo Dominus priora delicta recentibus penarum exemplis cavenda monstravit, et idolum fabricatum ac adoratum est, et prpheticus liber ira regis contemptoris incensus, et schisma temptatum, idolatria gladio punita est, exustio libri bellica cede et peregrina captivitate, schisma hiatu terre sepultis actoribus vivis, et ceteris celesti igne consumptis, quis iam dubitaverit hoc esse sceleratius commissum quod et gravius vindicatum? Hec ibi. Verba quidem sunt hec nostri gloriosissimi patris Hieronymi, in quibus hoc schismatis ac scisure facinus ceteris aliis ibidem memoratis criminibus dicit esse sceleratius, et abominabilius, et ideo strictiori iudicio, scilicet, subitaneo ac temporali et eterno punitum. Teneamus igitur hanc totius universalis Ecclesie tam utilem, tam necessariam, tam firmissimam, tam fundatam, tantis exhortationibus commendatam, et tanta Ecclesie comminatione imperatam unitatem, sanctissimam et sinceram omnium suorum fidelium sub eisdem fidei et sacramentorum officiis et beneficiis sine distinctione viventium, sicut alma mater Ecclesia ab exordio sue novelle plantationis hucusque tenuit, et illam usque ad finem tenebit, et nobis tanto rigore eamdem tenere precepit, nec nos pars adversa perterreat, sed eam intrepido animo detestemur, sicut ipsa nostra sanctissima Ecclesia detestatur et condemnat eam. Nam omnis catholicus securus eam partem detestatur cui Ecclesiam universalem apostolicis sedibus roboratam non communicare cognoscit, sicut scribitur vicesima quarta, questione prima, Schisma, circa medium.
Et ne parum zizanie disseminatoribus videantur canonica veneranda decreta, quibus ad plenum convincitur eorum suscitata discordia, ideo his adiiciendum esse decrevi fidelium principum civile statutum, quo ipsa eorum supradicta temeritas penitus extinguatur, non quod ea que superius adducta sunt non sint integerrime efficacissima contra eos, sed ut ipsis eorum oppositionibus ex opposito me concordem; in quibus etiam pro hac sua parte adducere conati sunt statuta principum secularium, et sic nullus eisdem locus subterfugiendi supersit ad dexteram aut ad sinistram, cum se ab utroque brachio comprehensos esse conspexerint. Pertinet ergo ad ipsos christianos reges et principes, si vere volunt esse coram Deo et hominibus nobiles et illustres, ac in susceptis sedibus esse peremnes, ut pacatam velint habere suam sanctissimam matrem Ecclesiam, et totis viribus coadunando procurare non cessent eius tam amabilem et necessariam concordiam; nisi enim hoc agerent, Deo, per quem regnant, rationem reddere de ipso regimine non valerent. Inter alia tamen hoc eis multa necessitate observandum incumbit, ut leges quas condunt, non solum sacros canones imitentur in his que fidei religiosa traditio statuta decernit, sed ipsi etiam per easdem leges noviter statutas in obsequium et reverentiam Ecclesie Dei, dedecus et iniuriam stricto rigore coerceant, ac detestando prohibeant; et Dei gloriam et honorem novis legibus in subditis suis imperent et exposcant. Nec in hoc mirari debebunt dissipatores Ecclesie, si contra semetipsos per hec supradicta catholicos principes commoveri conspiciant, sicut beatus Augustinus super Ioannem, homilia undecima, satis aperte declarat, cuius verbum tamen assumptive habentur in sacro canone, vicesima tertia, questione quarta, Quando vult; dicit ergo sic ad propositum: Quando vult Deus concitare potestates adversus hereticos, adversus schismaticos, adversus dissipatores Ecclesie, adversus exsufflatores Christi, adversus blasphematores baptismi Christi, non mirentur quia Deus concitat ut a Sara verberetur Agar; cognoscit se Agar, ponat cervicem, que cum humiliata discederet a domina sua, occurrit ei angelus et dixit ei: Quis tibi est Agar ancilla Sare? Que, cum conquesta esset de domina, quid audit ab angelo? Revertere ad dominam tuam. Ad hoc ergo affligitur ut revertatur; atque utinam revertatur, quia eius proles, sicut filii Iacob, cum fratribus hereditatem tenebit. Mirantur autem quia commoventur potetates christiane contra dissipatores detestandos Ecclesie; si non commoverentur, quomodo redderent rationem de imperio suo Deo? Intendat caritas vestra quid dicam, quia hoc pertinet ad reges seculi christianos, ut temporibus suis pacatam esse velint matrem suam Ecclesiam, unde spiritualiter nati sunt. Legimus Danielis visiones et gesta prophetica: tres pueri in igne laudaverunt Deum; miratus est Nabucodonosor rex laudantes Deum pueros, et circa eos ignem non nocentem; et cum admiratus esset, quid ait Nabucodonosor rex? Non erat vel Iudeus vel circumcisus ille qui statuam suam erigerat, et ad eam adorandam omnes coegerat, tamen laudibus trium puerorum commotus; at ubi maiestatem Dei presentit in igne, quid ait? Et ego proponam decretum omnibus tribubus et linguis in omni terra. Quale decretum? Quicumque dixerint blasphemiam in Deum Sidrach, Misach et Abdenago, in interitum erunt, et domum eorum in perditionem. Ecce quomodo sevit rex alienigena ne blasphemetur Deum Israel, quia potuit tres pueros de igne liberare, et nolunt ut seviant reges christiani quia exsufflatur Christus, a quo non tres pueri, sed orbis terrarum cum ipsis regibus a gehennarum igne liberatur? Hec ibi. Hac igitur sanctissime Ecclesie informatione commotus, et zelo fidei ac evangelice pacis et concordie amore succensus, nobilis et preclarus rex dominus Illephonsus, tam catholicus Ecclesie filius, quam regni sui gubernator strenuus, cum huius abolende et seditiose discordie in regnis suis murmur, tempore quo ipse regnabat, cepisset oriri, protinus omnes eius turbines districta lege coercuit, ac ad debitam tranquillitatem redegit, dum omnes fideliter baptizatos iubendo decrevit esse in omnibus et per omnia in una catholica rei publice communitate equales et concordes iuxta modum et ordinem in superioribus explicatum; cuius nobili virtute et industria communitas ipsa fidelium ex utroque horum duorum populorum venientium, diu pacificata quievit, et ipsa turbulenta discordia consopita obdormivit; quousque paulatim, demone commovente, nunc temporibus nostris iam publice excitata surrexit, ac ipsam sacratam communionem fidelium, velut quodam subitaneo tonitruo concussit. Nec sola quidem provenit, sed aliis exundantibus malis; quia iam rupto inter concives omni dictamine legis, ipsa, tamquam in supremo malorum vertice, supergressa succrevit; in quo quid aliud in potestatibus et rectoribus nostris quam boni communis ignavam ac torpentem incuriam ex privatis cupiditatibus provenientem? Et quid aliud in civibus subditis quam infidam ac rebellem Deo et hominibus mentem seditiosa iniquitate exuberantem tanta ac talis pestifera corruptio demonstrat? Non enim pravitas tam abolenda sic poterat ipsorum fidelium publicum statum turbare, nisi prius tam ipsorum rectorum quam concivium eisdem subiectorum provata corda corrumperet, ac sic, rupto inter utrosque omni federe amoris, ipsos deinde cogeret seditiones et bella movere. Leges vero quas perpetuo duraturas pro hac re memorabilis ille rex, ac satis Deo et hominibus carus, statuerat, habentur Septima partita, titulo vicesimo quarto et vicesimo quinto, libro tertio, quarum legum tenor, et pro nostro proposito latinata sententia sequitur, et est talis:
Prima lex
Vis aut coactio fieri non debet ullo modo alicui Iudeo ut efficiatur christianus, sed bonis exemplis sanctarum scripturarum et honestis blanditiis debent eos christiani ad fidem Domini nostri Iesu Christi convertere, quoniam Deus et Dominus noster non vult nec amat ut sibi per vim et coacte serviatur. Item dicimus quod si aliquis Iudeus vel Iudea sua sponte vult fieri christianus aut christiana, non hoc debent eis ullo modo ceteri Iudei turbare vel impedire; quod si eorum aliqui, scilicet Iudeorum, illos, quod absit, lapidarent aut ferirent vel occiderent, eo videlicet quod se vellent fieri aut fecissent christianos, si hoc eis potuerit probari aut de eo ipsi fuerint convicti, iubemus quatenus omnes huiusmodi occisores aut tali morti vel lapidationi consentientes, igni crementur; quod si forte non eos occidissent, scilicet, solummodo percuserint vel dehonoraverint, mandamus quod iudices loci illius, ubi hoc contigerit, cogant et compellant huiusmodi percussores et illatores iniurie et dehonorationis, taliter ut illi cogantur de hoc facere emendam debitam et satisfactionem, et insuper quod pena debita eos plectant ad suum arbitrium, prout exegerit error vel culpa quam commiserunt. Item mandamus quod postquam aliqui Iudei effecti fuerint christiani, omnes subditi nostro dominio eos honorent, nullusque audeat detrahere vel improperare eis, aut generi suo, eo quod Iudei fuerint vel steterint, in modum vituperii, et quod habeant bona sua et res suas easdem iure hereditario cum suis fratribus dividendo, ac suis parentibus et aliis consanguineis dicto iure hereditario succedant, quemadmodum succederent si Iudei permanerent, et insuper quod posint habere omnia officia et honores que habent ceteri christiani.
Secunde vero legis tenor sequitur et est talis:
Vivunt atque moriuntur multi in ceteris incredulitatibus, a fide Christi alienis, qui utique affectarent esse christiani, nisi propter improperia et dehonorationes quas verbo et facto vident sufferre alios, qui iam sunt noviter ad fidem Christi conversi, eosdem vocando tornadizos in nostro vulgari, quod latine sonat conversos exprobratos, eosque multis aliis modis improperando et inhonorando. Nos vero credimus et tenemus quod hoc facientes gravissime errant; nam omnes tenentur huiusmodi tales ad fidem Christi conversos multis ex causis honorare et non de eis detrahere eosque inhonorare, eo quod relinquunt incredulitatem suam in qua nati sunt ipsi, et genus suum, et cognoscendo excellentiam et preeminentiam fidei nostre recipiunt eam et secernuntur a patribus et matribus et a ceteris parentibus suis et a vita in qua vivere consueverant, et ab omnibus aliis rebus quibus in ea oblectabantur et gaudebant; sed plurimi eorum propter huiusmodi inhonorationes, que inferuntur eis, resipiscunt, postquam fidem nostram receperunt et facti sunt christiani, eamdemque fidem nostram deserunt, quia excecantur corda eorum propter huiusmodi inhonorationes et improperia, quas recipiunt; quapropter precipimus et mandamus ut omnes utriusque sexus christicole nostro dominio subiecti, honorent modis omnibus, quibus poterunt, omnes illos qui de exteris incredulitatibus venerunt ad nostram sanctam fidem, eisque benefaciant, sicut honorarent quemlibet alium eique benefacerent, cuius pater et mater et avi ab antiquo fuissent christiani; defendimus quoque et inhibemus ut nullus de cetero audeat eos verbo vel facto inhonorare, nec eis ullo modo incommodum aut damnum, vel malum aliquod inferre; quia si aliquis contra huiusmodi, scilicet nostrum mandatum, fecerit vel commiserit, debita propter hoc pena et castigatione multetur ad iudicium et arbitrium iudicum loci illius, acrius et districtius quam si hoc fecisset alicui homini vel mulieri cuius generis omnes avi et proavi ab antiquo fuissent christiani.
Idem quoque voluit et statuit alter huius successor rex illustrissimus Illephonsus in libro suarum legum quas contulit civitati burgensi, que apud nos Fori dicti regis nominantur, titulo tertio, de inhonorationibus et iniuriis lege prima, penasque addidit et taxavit eis, qui contra fecerint, infligendas. Hoc idem voluit observari et sic etiam voluit et mandavit rex illustrissimus Ioannes, qui fuit mortuus in villa Complutensi, sicut scribitur et habetur in ordinamento suo quod condidit et scripsit in civitate Soriensi, in quo etiam penas maiores et graviores ipsis transgressoribus infligendas addidit et augmentavit, sicut ibidem videre poterit qui voluerit. Omnes autem supradicte regales leges sunt iam per summum pontificem Nicolaum quintum approbate et confirmate, sicut in capitulo sequenti patebit. Ideoque maiori studio et obligatione propterea ab ipsis fidelibus Christi de cetero venerande et observande. Animadvertant ergo, omnibus dico, christiani cives, quod non inmerito talis ac tantus illustris rex legem hanc condidit in suis regnis, nam non solum christiane religioni hoc omnino erat expediens ad pacem evangelicam in Christi fidelibus confirmandam, sed etiam ipsi reipublice, cui preerat, ad civilem communitatem debite gubernandam; sicut enim hac diabolica seditione durante, regnum Ecclesie non posset stare, sicut inferius capitulo quadragesimo quarto habet aliqualiter declarari, ita etiam erat necesse quod civilis communitas periclitaretur et interiret, si inter eiusdem legis homines talis diversitas perduraret; nam prout in Iugurtino scribit Salustius, sicut concordia parve res crescunt, sic discordia maxime dilabuntur. Inde ergo nostri principes aprehendant quantum pro zelo huius concordie et pacis tam necessarie fervescere debeant, quando in hoc non solum Deo obsequuntur et serviunt, et seipsos a periculo damnationis eripiunt, verum etiam suorum dominiorum stabilitatem firmare noscuntur. Inde etiam agnoscant omnes christiani fideles quanta diligentia et tremore eorum leges sive mandata pro hac parte sint obligati servare, quando et ipsimet principes tanto periculo perditionis sunt etiam eas obligati zelare. Inde etiam ipsi emuli huius amande pacis et concordie cognoscant quanta mala in huiusmodi suis adinventionibus perpetrent et intendant, ac postremo non mirentur cum ipsos catholicos principes ob hoc contra se viderint esse commotos, sed potius quare non amplius commoveantur attendant; et quia talia agunt, talia pati non renuant; sicut idem beatus Augustinus in preallegata homilia prosequitur dicens: Si ergo Nabucodonosor laudavit et predicavit et gloriam dedit Deo, quia liberavit de igne tres pueros, et tantam gloriam dedit, ut decretum mitteret per regnum suum: Quicumque dixerit blasphemiam in Deum Sidrach, Misach et Abdenago in interitum erunt, et domus eorum in perditionem, quomodo isti reges non moveantur, qui non tres pueros attendunt liberatos de flamma, sed se ipsos liberatos de gehenna, quando vident Christum a quo liberati sunt exsufflari in christianis, quando audiunt dici christiano: dic non te esse christianum? Talia facere volunt et saltem talia pati nolunt; nam videte qualia faciunt et qualia patiuntur; occidunt animas, affliguntur in corpore, sempiternas mortes faciunt et temporales se perpeti conqueruntur. Hec ibi.
Iam nescio quid aliud tam apertissime veritati et undique multimodis testimoniis confirmate possit ad robur accedere nisi recens ac terribile mandati et decretum felicis recordationis sanctissimi patris et domini nostri summi pontificis Nicolai quinti, Petri successoris et Christi vicarii, qui cum ex excelso maiestatis iudicaret omnia et a nemine iudicaretur in terris, commissa sibi subsistebat tota fidelium universalis Ecclesia, cui plenissime condenda et declaranda subiacent ipsa iura, cui velut humiles et devoti filii reges obediunt ad eius pedes sanctissimos provoluti, et ideo sic omnes ab omnibus apostolice sedis sanctiones accipiende sunt tamquam ipsius divina voce Petri firmate, sicut habetur in sacro Canone, distinctione undevicesima, Sic omnes. Cum igitur hec inter filios suos fideles christianos ad aures sue sanctitatis pervenisset suscitata discordia, protinus eius sanctitas, zelo salutari succensa est, cuius cum Apostolo sollicitudo erat instantia omnium ecclesiarum, ut nemo infirmaretur quin ipse pariter infirmaretur, et nemo scandalizaretur quin ipse similiter ureretur. Moderamine ergo medicinali confecto, decretum sine mora edidit pro mandato, in quo omnium fidelium intra unicam Ecclesiam viventium hanc supradictam concordiam et pacem districto rigore ab omnibus custodiri mandavit, horum disseminatorum discordie lividum ac perfidum zelum acerrime cum Apostolo reprehendens, et utrisque, scilicet, eorum accusationi ac delinquentium correctioni ordinem et modum salutiferum prefigens; in quo brevi quodam sermone comprehensa relucent ea que per omne hoc opusculum dixi et dicturus sum, ut premisi, que his duabus clausulis supradictis, quamtum potui, applicata respondent, sicut patet cuilibet intuenti. Hoc ergo venerandum decretum apostolice sedis hic ad plenum, de verbo ad verbum, inserendum decrevi, ut quicumque voluerit in eo apertissime contempletur et videat quid de hac materia irrefragabiliter tenere debeat, ut si me in aliquo, quod absit, oberrare contingat, ad hoc semper, velut ad veritatis clarissimam lucem recurrat; cuius tenor, cum eius processu ab ipso iudice delegato iam decreto et fulminato, sic scribitur et est talis
Sequitur Bulla domini Nicolai Pape quinti, cum fulminatione delegatorum.
Universis et singulis dominis Patriarchis, Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Magistris, Ministris, Prioribus, Prepositis, ceterisque ecclesiasticis personis, necnon universis aliis et singulis Christi fidelibus cuiuscumque dignitatis, status, gradus, ordinis preeminentie vel conditionis exsistant, etiam si ducali, magistrali, marchionatus, comitatus aut alia qualibet ecclesiastica vel seculari dignitate perfulgeant, et quibuscumque nominibus censeantur ubilibet, et presertim per Hispanias constitutis: Petrus, Dei gratia et Sedis Apostolice episcopus Palentinus, auditor serenissimi et potentissimi principis ac domini domini nostri Ioannis regis Castelle et Legionis, ac eius consiliarius, iudex et exsecutor ad infrascripta, una cum quibusdam aliis in hac parte collegis nostris cum clausula, et quilibet eorum in solidum committimus et cetera, a Sede Apostolica specialiter deputatus, salutem in Domino ac pacem et caritatem invicem servare, et mandatis apostolicis infrascriptis firmiter obedire. Litteras sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Nicolai, divina providentia Pape quinti, cum filis siricis rubei croceique coloris, vera Bulla eiusdem domini nostri Pape, more Romane curie impendentibus bullatas, sanas et integras et non viciatas, non cancellatas, nec in aliqua eorum parte suspectas, sed omni prorsus vitio et suspicione carentes, ut prima facie apparebat, nobis per procuratorem fisci et promotorem illustrissimi ac serenissimi domini nostri domini Ioannis Castelle et Legionis et ceterorum regis christianissimi, fidei christiane ac unitatis et pacis inter christianos zelatores eximii, coram notario et testibus presentatas, nos, cum ea que decuit reverentia, noveritis recepisse; quarum quidem litterarum apostolicarum tenor sequitur et est talis:
Nicolaus, Episcopus, servus servorum Dei, ad futuram rei memoriam: Humani generis inimicus, illico quo verbum Dei cadere in bonam terram conspexit, operam dedit seminare zizaniam, ut, conculcato semine, nullum fructum produceret; prout vas electionis, Paulus apostolus, precipuus huius zizanie exstirpator, refert quod in initio inter conversos ad fidem differentia antelationis exorta est, Iudeis cum gentilibus de prelatione certantibus, aliis aliter in Dei Ecclesiam scisuram inducere cupientibus, cum alii Cephae, alii Apollinis esse certarent; Redemptor noster hec providens, ab initio nascentis Ecclesie ordinavit: qui huiusmodi zizaniam exstirparent, humanaque imbecillitate peccantibus aut laxis occurrerent; prout ipse Apostolus ad Romanos scribens, omne huius antelationis dissidium divinis verbis evertit; atque Petrus, apostolorum princeps, in singulis diocesibus ordinatis episcopis, omnem schismatum occasionem submovit. Nos, Redemptoris nostri exemplo, cuius vice ad huiusmodi potissime tollenda dissidia, locum, licet inmeriti, tenemus in terris, prefatorum exemplis edocti, omni vigili cura compellimur operam dare ut his, qui inter fideles possent aliquam divisionem parere, nostri pontificalis officii auctoritate occurramus, ut inter fideles caritas, amor ac unitas vigeat. Nihil enim est quod tam inter fideles conveniat quam quod in omnibus sit velle unum, inquiente Apostolo: sicut enim corpus unum est et membra multa habet, omnia autem membra corporis, cum sint multa, unum corpus sunt, ita et Christus; etenim in uno spiritu omnes nos in unum corpus baptizati sumus, sive Iudei sive gentiles, sive servi, sive liberi; omnes in uno spiritu potati sumus; unum corpus, et unus spiritus, sicut vocati estis in unam spem vocationis vestre. Unus Dominus, una fides, unum baptisma, unus Deus et Pater omnium.
Percepimus quosdam novos zizanie seminatores, affectantes huius unitatis et pacis, fidei nostre salutare fundamentum corrumpere; ac, quod per vas electionis apostolum Paulum exstirpatum fuerat, dissidium, in diversis partibus, maxime in regnis carissimo filio nostro Ioanni, Castelle et Legionis regi illustri, subiectis, renovare; ausu temerario asserere quod qui, aut ex gentilitate aut ex iudaismo, aut ex alio quovis errore christiane fidei veritatem cognoverunt et baptizati sunt, et, quod gravius est, eorum filios, propter novam assumptionem fidei non debere ad honores, dignitates, officia, tabellionatus et ad testimonium in christicolarum causis perhibendum admitti; eos verbis et factis contumeliis afficientes; que, cum a Redemptoris nostri institutis aliena sint, eodem apostolo Paulo testante, cum dicit: Gloria et honor et pax omni operanti bonum, Iudeo et Greco; non est enim acceptio personarum apud Deum; et: Omnis qui credit in illum non confundetur; non enim est distinctio Iudei et Greci; nam idem Dominus omnium, dives in omnes qui invocant illum; et alibi: In Christo Iesu nec circumcisio aliquid valet, nec preputium, sed fides que per caritatem operatur. Hos, ut a veritate fidei catholice aberrantes, ad viam veritatis deducere, et quatenus qui in premissis excesserint, animadvertere cupientes, cum non tam auctoritatibus premissis divinis contradicant, sed et illustrium principum quondam Alphonsi, Sapientis cognominati, et Henrici, et carissimi filii nostri Ioannis moderni, Castelle et Legionis regum, pro fidei augmento perpetuis sanctionibus authenticis litteris eorum sigillis munitis, gravibus penis vallatis, et per nos visis et mature discussis, quibus sanxerunt ut inter noviter conversos ad fidem, maxime de populo israelitico, et antiquos christianos, nulla in honoribus, dignitatibus, officiis tam ecclesiasticis quam secularibus suscipiendis et habendis discretio fieret; ac affectantes, ut quisque que recta sunt sapiat; et qui, contra christiane legis normam, falsa seminare et proximos scandalizare, que unitatis et pacis contraria sunt presumpsere, debitis penis affecti, eorum errores agnoscant; prefatorum principum ordinationes et decreta, ut iuri et sacris canonibus conformia, super his edita, ex nostro proprio motu et certa scientia approbamus, confirmamus et apostolice auctoritatis munimine roboramus, ac omnibus et singulis cuiuscumque status, gradus aut conditionis fuerint, ecclesiasticis et secularibus, sub excommunicationis pena mandamus ut omnes et singulos ad christianam fidem conversos aut in futurum convertendos, seu ex gentilitate vel iudaismo aut ex quavis secta venerint aut venire contigerit, ac eorum posteros tam ecclesiasticos quam seculares, catholice et secundum quod decet christianum viventes, ad omnes dignitates, honores officia, tabellionatus, testium depositiones, et ad omnia alia, ad que alii christiani quantumcumque antiqui admitti solent, admittant; nec propter fidei novam receptionem, inter eos et alios christianos discretionem faciant, nec verbis aut facto contumeliis afficiant, nec affici permittant, sed omni eorum possibilitate contradicant et opponant; et eos omni caritate prosequantur et profiteantur sine personarum acceptione; omnes catholicos unum esse corpus in Christo secundum nostre fidei doctrinam, quos omnes tales esse, et pro talibus ab omnibus haberi harum serie decernimus et declaramus. Verum si qui ex his post baptisma reperiantur christianorum fidem non sapere, aut gentilium vel Iudeorum errores sectari, vel dolo aut ignorantia christiane fidei non servare precepta, quibus casibus que in Toletanis conciliis et maxime in capitulo Constituit, et alibi contra huiusmodi apostatas a fide Christi, non pariter cum aliis fidelibus bonis ad huiusmodi honores admittendos decreta sunt, locum sibi vindicant, prout prefati reges recte sacros canones intelligentes in premissis eorum constitutionibus, quasdam eorum regnorum leges interpretati sunt, aut alias minus quam christiano conveniat agere aut sapere. Qui de hoc scandalizatus fuerit, adeat ad competentem iudicem, et quod iustum est fieri, publica auctoritate iuris, servato ordine studeat; nec quisquam propria auctoritate, aut iuris ordine non servato, contra divinarum humanarumque legum doctrinam aliquid in eos aut eorum aliquem audeat attentare. Et quia parum est ordinationes fieri, nisi sint qui eas tueantur, venerabilibus fratribus archiepiscopo Hispalensi, aut qui nunc est, aut pro tempore erit dicte Ecclesie commendatario, et Toletano episcopo, ac Palentino, Abulense et Cordubense episcopis, necnon dilecto filio abbati monasterii sancti Facundi Legionis dioceseos, et cuilibet eorum in solidum, committimus et mandamus ut contra eos, qui contraria premissis in posterum dogmatizare presumpserint, et prefatis Christi fidelibus verbo aut facto propter premissa iniurias intulerint, aut hactenus intulerunt, et contra prestantes auxilium, consilium vel favorem, omni iuris sollemnitate omissa, sola facti veritate inspecta, singulis diebus et horis, ad privationis, inhabilitationis, personalis capture, et alias penas pecuniarias, prout qualitas delicti requirere videbitur, procedant, vel alter eorum procedat; non obstantibus felicis recordationis Bonifacii Pape octavi predecessoris nostri, quibus cavetur ne quis extra suam civitatem et diocesim, nisi in certis exceptis casibus, et in illis ultra unam dietam a fine sue dioceseos, ad iudicium evocetur; seu ne iudices a Sede Apostolica deputati, predicta extra civitatem et diocesim in quibus deputati fuerint, contra quoscumque procedere; sive alii vel aliis vices suas committere, aut aliquos ultra unam dietam a fine dioceseos eorumdem trahere presumant, ac de duabus dietis in concilio generali; quam aliis constitutionibus a Romanis Pontificibus predecessoribus nostris, tam iudicibus delegatis, quam aliis, edictis, que archiepiscoporum, abbatum, et aliorum predictorum, ac cuiuslibet eorum iurisdictioni ac potestati, possent quomodolibet obviare, ceterisque contrariis quibuscumque; seu si alicui vel aliquibus communiter vel divisim a dicta Sede indultum sit, quod interdici, suspendi vel excommunicari, aut ultra vel citra ad iudicium evocari non possint, per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam, ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi, mentionem. Sane, quia difficile foret presentes litteras ad singula in quibus forsam de eis fides facienda foret, loca deferri volumus, et dicta auctoritate apostolica decernimus quod earum vero transumpto manu publica suscripto et alicuius eccleisastice persone curie sigillo munito, fides plenaria adhibeatur, et proinde stetur ac si ipse presentes littere producte forent seu ostense: contradictores per censuram ecclesiasticam, appellatione postposita, compescendo. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre approbationis, confirmationis, roborationis, mandati, constitutionis, et declarationis et voluntatis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare presumpserit, indignationem omnipotentis Dei, et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eius, se noverit incursurum. Datis februarii, Camarinensis diocesis, anno Incarnationis dominice millesimo quadringesimo quadragesimo nono, octavo kalendas octobris, pontificatus nostri anno tertio.
Post quarum quidem litterarum apostolicarum presentationem et receptionem fuimus per prefatum procuratorem fisci et promotorem eiusdem potentisssimi domini regis cum instantia debita requisiti, quatenus ad dictarum litterarum ac contentorum in eisdem exsecutionem procedere curaremus. Nos igitur prefatus Petrus episcopus, iudex et exsecutor prefatus, volentes mandatum apostolicum supradictum nobis in hac parte directum reverenter exsequi, ut tenemur, forma vero dictarum litterarum diligenter attenta:
Vobis dominis patriarchis, archiepiscopis, episcopis, omnibusque aliis et singulis ecclesiasticis et secularibus personis supradictis, quibus presens noster processus dirigitur, prefatas litteras apostolicas, ac omnia et singula in eis contenta, insinuamus, intimamus et notificamus, et ad vestram et cuiuslibet vestrum notitiam deducimus per presentes litteras; ac auctoritate apostolica nobis commissa et qua fungimur in hac parte, vos omnes et singulos supradictos, tenore presentium requirimus et monemus, primo secundo et tertio, et peremptorie, coniunctim et divisim; ac vobis et vestrum cuilibet, in virtute sancte obedientie, et sub penis in preinsertis litteris apostolicis contentis districe precipiendo mandamus, prout idem dominus noster Papa, vobis et vestrum cuilibet, mandat, ut omnes et singulos ad christianam fidem conversos, aut in futurum convertendos, sive ex gentilitate vel iudaismo, aut ex quavis secta venerint aut venire contigerit, ac eorum posteros tam ecclesiasticos quam seculares, catholice et secundum quod christianum decet viventes, ad omnes dignitates, honores, officia, tabellionatus, testium depositiones, et omnia alia ad que alii christiani quantumcumque antiqui admitti solent, admittatis, et quilibet vestrum admittat; nec propter fidei novam receptionem inter eos et alios christianos discretionem faciatis, aut aliquis faciat; nec verbo aut facto contumeliis afficiatis, nec affici permittatis, aut aliquis afficiat, seu affici permittat; sed omni vestra possibilitate afficientibus, vel afficere tentantibus contradicatis et vos opponatis, et quilibet vestrum contradicat et se opponat; atque eosdem, sive ut prefertur ex gentilitate vel ex iudaismo, vel ex quavis secta venerit aut venire contigerit, et eorum posteros tam ecclesiasticos quam seculares omni caritate prosequamini, et profiteamini, sine personarum acceptione; omnes catholicos unum corpus esse in Christo, secundum nostre fidei doctrinam. Ne quidquam contra quemcumque eorum de quo scandalizati fueritis, seu aliquis vestrum scandalizatus fuerit, propria auctoritate aut ordine iuris non servato audeatis, seu quisquam audeat attentare; aut premissis contrarium in posterum dogmatizare presumatis, sive aliquis presumat; vos quoque domini archiepiscopi et episcopi et alie persone ecclesiastice supradicte, quotiens fueritis requisiti, aut alter vestrum fuerit requisitus, cum sacra mysteria celebrantur, et convenerit multitudo fidelium, aut in sermonibus et predicationibus publicis, prefatorum preceptorum, mandatorum et declarationis seriem omnibus fidelibus intimare curetis, ac ex parte eiusdem domini nostri Pape mandetis ut premissa observent, et in nullo contraveniant. Eadem etiam auctoritate, modo et forma predictis, vos omnes et singulos supradictos requirimus et monemus, et sub penis infrascriptis districte precipiendo mandamus quatenus infra sex dies post presentationem seu notificationem dictarum litterarum apostolicarum, et presentis nostri processus, vobis seu alteri vestrum, factis inmediate sequentis: quorum sex dierum duos pro primo, duos pro secundo, et reliquos duos dies vobis et universis et singulis supradictis pro tertio et peremptorio termino, ac monitione canonica assignamus; quatenus a quibuscumque discretionibus sive differentiis inter prefatos fideles, seu repulsionibus a dignitatibus, honoribus, officiis, tabellionatibus, testium depositionibus, contumeliis, impetitionibus, inquietationibus, molestationibus, verbo vel facto, per vos vel aliquem vestrum contra constitutionem decreti et declarationis ac litterarum apostolicarum superius insertarum tenorem, de ipsis et contra eos quomodolibet forsam factis, omnino desistatis; ac illa in totum sine fraude revocetis, cassetis et annulletis; nec de cetero per vos vel alium seu alios contra tenorem et effectum dictarum litterarum in aliquo contravenire presumatis; quod si forte premissa omnia et singula in dictis litteris apostolicis contenta, prout ad vos et vestrum singulos communiter vel divisim pertinet, non adimpleveritis, monitionibus et mandatis nostris huiusmodi, immo verius apostolicis non parueritis cum effectu, nos in vos omnes et singulos supradictos qui culpabiles fueritis in premissis, vel aliquo premissorum, et generaliter in contradictores quoslibet et rebelles, ac in dantes ad id consilium, auxilium vel favorem, publice vel occulte, directe vel indirecte, quovis quesito colore, singulariter in singulos, predicta canonica monitione premissa, excommunicationis; in capitula vero et collegia ecclesiastica vel secularia, quecumque in his vel eorum aliquo delinquentia, interdicti ecclesiastici, sententias ferimus in his scriptis, et etiam promulgamus; vobis autem dominis patriarchis, archiepiscopis et episcopis, quibus ob reverentiam vestre pontificalis dignitatis est deferendum, si contra premissa vel eorum aliquod per vos, vel submissam personam, publice vel occulte feceritis, predicta sex dierum canonica monitione premissa, ingressum ecclesie interdicimus in his scriptis, et etiam promulgamus; si vero prefatum interdictum per alios sex dies, prefatos sex dies inmediate sequentes sustinueritis, vos, eadem canonica monitione premissa in his scriptis, suspendimus a divinis; verum si prefatas interdicti et suspensionis sententias per alios sex dies, prefatos duodecim dies inmediate sequentes, animo, quod absit, sustinueritis indurato, vos similiter canonica monitione premissa, ex nunc prout ex tunc, et ex tunc prout ex nunc, in his scriptis, excommunicationis sententiam innodamus; ac nihilominus contra vos omnes et vestrum quemlibet, et quoscumque alios gravius, ac etiam ad privationis, inhabilitationis, personalis capture, et alias pecuniarias penas, prout delicti qualitas requirere videbitur, procedemus; ceterum cum ad exsecutionem premissorum ulterius faciendam nequeamus ad presens pluribus aliis arduis negotiis legitime prepediti personaliter interesse, universis et singulis dominis abbatibus, prioribus, prepositis, decanis, archidiaconis, cantoribus, thesaurariis, scholasticis, sacristis, custodibus, et aliis in dignitatibus vel personatibus tam cathedralium quam collegiatarum ecclesiarum, ubilibet constitutis, et eorum cuilibet in solidum, super ulteriori exsecutione dicti mandati apostolici, atque nostri, facienda, auctoritate apostolica tenore presentium, committimus plenarie vices nostras, donec eas ad nos duxerimus revocandas; quos, et eorum quemlibet, nisi infra sex dies postquam fuerint super hoc requisiti, vel eorum alter fuerit requisitus, ita tamen quod in his exsequendis alter eorum alterum non exspectet, nec unus pro alio se excuset; ad vos dominos patriarchas, archiepiscopos, episcopos, abbates, omnes alias et singulas personas ecclesiasticas et seculares, et loca quecumque de quibus quoties et quando expediens fuerit, personaliter accedant; et prefatas litteras apostolicas ad hunc nostrum processum, omniaque et singula in eis contenta, toties quoties opus fuerit, vobis coniunctim vel divisim, legant intiment, insinuent, et fideliter publicare procurent; nec aliquem vel aliquos contra effectum dictarum litterarum quibuscumque personis sub penis et sententiis suprascriptis, discerni, separari, sive repelli, aut contumeliis verbo vel facto affici permittant, seu alter eorum permittat; ac etiam faciant et fieri procurent quatenus premissa omnia et singula in preinsertis litteris apostolicis contenta, suum debitum sortiantur effectum, et nihilominus omnia alia et singula nobis in hac parte commissa plenarie exsequantur, iuxta dictarum litterarum apostolicarum et presentis nostri processus continentiam et tenorem; et si contingat nos super premissa aut aliquo premissorum in aliquo procedere, de quo nobis potestatem omnimodam reservamus, non intendimus propter hoc commissionem nostram in aliquo revocare, nisi de revocatione ipsa specialis et expressa in nostris litteris mentio habeatur; per processum autem nostrum huiusmodi, nolumus neque intendimus nostris in aliquo preiudicare collegis, quominus ipsi vel eorum alter, servato tamen hoc nostro processu, in huiusmodi negotio procedere valeant, prout ipsis seu eorum alteri visum fuerit expedire; absolutionem vero omnium et singulorum, qui prefatas nostras sententias seu earum aliquam incurrerint quoquo modo, nobis vel superiori nostro tantummodo reservamus; in quorum omnium et singulorum fidem et testimonium presentes litteras seu presens publicum instrumentum huiusmodi processum nostrum in se continentes sive continens, exinde fieri fecimus, et per notarium publicum infrascriptum suscribi et publicari mandavimus, nostrique sigilli iussimus appensione muniri. Datis et actis in civitate nostra Palentia, in castro habitationis nostre, die vero quarto mensis maii, anno Domini millesimo quadringesimo quinquagesimo, presentibus ibidem Fernando Guterri de Villoldo et Ioanne de Rebolledo, civitatis prefate vicinis, et Gundisalvo de Obregon, scutiferis nostris, testibus ad premissa vocatis pariterque rogatis, et me Ioanne del Cubo ecclesiastico Oxoniensis diocesis, et canonico in ecclesia Palentina, publico auctoritate apostolica notario, ac prefati reverendi patris et domini episcopi Palentini scriba et secretario, qui preinsertarum litterarum apostolicarum presentationi, requisitioni, acceptationi, processus huiusmodi fulminationi, subdelegationi, omnibus aliis et singulis premissis, dum sic ut premittitur per prelibatum reverendum patrem dominum episcopum, et coram eo agerentur et fierent una cum prenominatis testibus interfui, eaque sic fieri vidi et audivi; idcirco hoc presens publicum instrumentum per alium fideliter scriptum, me aliis negotiis occupato, exinde confeci, publicavi, et in hanc publicam formam redegi, signoque meo solito et consueto una cum prelibati domini episcopi sigilli appensione signavi rogatus et requisitus; in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum; constat mihi notario de dictionibus scriptis super raso, ubi dicitur: omnibus et fidei, et inter lineas, ubi dicitur: aliquis et autem et iussimus; non noceat, quia ego approbo.
Ecce quam metuenda verba protulerit regnans in maiestate totius sancte matris Ecclesie unicum caput et princeps, adversus hos christiane pacis emulos dissipatores et adversantes. Nulli ergo fidelium hoc de cetero ignorare licebit, quod hos disseminatores zizanie et schismatis introductores debeant et ipsi adversos, sicut et ipse reputat, reputare, nec eis ultra quam eius sacra decernit auctoritas audeant quomodolibet communicare, sicut ipsius beati Petri apostolorum principis et patroni, cuius locum et sedem obtinuit in terris, monitis salutaribus omnes fideles instructi sumus, qui, sicut scribitur in sacro canone, distinctione nonagesima tertia, capitulo Si inimicus, dum populum alloqueretur in ordinatione Clementis, sic inter alia exhortatus est dicens: Si inimicus est iste Clemens alicui pro actibus suis, et vos nolite exspectare ut ipse vobis dicat; cum illo nolite amici esse, sed prudenter observare debetis, et voluntati eius absque commonitione obsecundare et avertere vos ab eo, cui ipsum sentitis aversum, sed ne loqui his quibus ipse non loquitur, et cetera. Hec ibi. Nec hoc inmerito dictum esse putemus cum ipse in terris fas habuerit iudicandi de omnibus, nec cuiquam licuerit de eius iudicare iudicio, et quos solverit, solutos, et quos ligaverit, debemus habere ligatos, pro auctoritate, reverentia et honore tam altissimi principatus, quem beatus Petrus apostolus Domini voce et tenuit semper et tenebit; sicut habetur in sacro canone, nono, questio tertia, Cuncta, ubi dicitur: Cuncta per mundum novit Ecclesia, quod sacrosancta Romana ecclesia fas de omnibus habeat iudicandi, nec cuiquam de eius liceat iudicare iudicio, siquidem ad illam de qualibet mundi parte appellandum est, ab illa autem nemo est appellare permissus; sed nec ipsam preterimus, que apostolica sedes, sine ulla synodo precedente, et solvendi, quos synodus inique damnaverat, et damnandi nulla exsistente synodo quos oportuit, habuit facultatem. Et hoc nimirum pro suo principatu quem beatus Petrus apostolus Domini voce et tenuit semper et tenebit. Hec ibi.
Inter hec ergo tam varia et innumera solidissima testimonia huius unitatis et pacis omnium fidelium Ecclesie, quid pro finali articulo concludendum relinquitur, nisi quod hec supradicta unitas et concordia ita est Ecclesie Dei in omnibus fidelibus suis necessaria quod, sicut per eam stat et resistit hostibus suis sancta mater Ecclesia, terribilis ut castrorum acies ordinata, ita sine ea durare non posset, immo desolaretur, et a sua perfectione protinus caderet, si sic, ut isti volunt, esset divisa? Sicut enim diviso ipso vite principio, quo membra vivere debent, scilicet, corde, necesse est omnia penitus interire; sic, caritate divisa, in qua uniuntur et vivificantur, velut a corde, omnes fideles Ecclesie, necesse erit eos protinus per talem diruptionem corrumpi, ac pariter totum ipsum corpus Ecclesie perire (Osee, decimo): Divisum est cor eorum, nunc interibunt. Res quidem hec satis notissima est, nec eget admonitione; sed et si quis pertinaciter eam negare contenderit, apertissima voce se noverit esse convictum ab ipsa inefabili veritate (Maththei, duodecimo et Luce, undecimo): Omne regnum in se divisum desolabitur, et omnis civitas vel domus divisa contra se non stabit. Et nimirum: esset enim tunc sanctissima mater nostra Ecclesia in filiis fidelibus suis similis homini rabido et insano, cuius membra dilacerarentur ad invicem, que et ipsemet propriis morsibus corrumpit et destruit, et ideo necesse esset eius vitam consumi, et diu durare non posse; sic profecto esset de regno et corpore Ecclesie, si in membris fidelibus suis hanc scisure et divisionis insaniam pateretur et sustineret, quam isti conantur astruere, nam necessario consumeretur nec posset durare. Propter quod Apostolus ad Galatas, quinto, cum solam Christi fidem que per dilectionem operatur in fidelibus Ecclesie omnibus eis equaliter commendaret, ostendens nihil in ea valere debere preputium ac circumcisionem, id est, iudaismum vel gentilitatem, dicens: Nam in Christo Iesu nec circumcisio aliquid valet nec preputium, sed fides que per dilectionem operatur; protinus, iuxta finem capituli, conclusit omnes fideles debere esse coniunctos in caritate, et sibi invicem servientes, in qua impletur et perficitur omnis lex, asserens quod, si ab ea per huiusmodi scisuram discederent, indubitanter velut se invicem mordentes efficerentur, et ideo necessario consumerentur et perirent, dicens: Per caritatem spiritus servite invicem; omnis enim lex uno sermone impletur: diliges proximum tuum sicut te ipsum; quod si invicem mordetis et comeditis, videte ne ad invicem consumamini. Ubi sic dicit Glossa ad nostrum propositum: Videte ne ad invicem consumamini, quia in dilectione proximi lex impletur; quod si invicem mordetis, id est, in aliquo detrahitis; et comeditis, id est, totum devoratis omnia vituperando ex invidia, vel criminamini, crimina vobis in viam imponentes, videte ne ad invicem consumamini. Schisma enim christiane religionis per vanam gloriam vanamque victoriam, imitate occasione caritatis. Hoc eorum vitium tetigit, quia dissensio inimica est dilectionis; hoc enim maxime vitio contentionis et invidie perniciosa inter eos iurgia nutriebantur, quibus consumitur societas et vita. Hec ibi. Hoc ipsum concludit beatus Gregorius declarans illud salomonicum ecclesie preconium quod habetur Cantico, sexto, scilicet, terribilis ut castrorum acies ordinata, ubi sic dicit per omnia integraliter ad nostrum propositum: Notum expertis est quod milites, cum in procinctu contra hostes vadunt, si strictim et concorditer gradiuntur, ab hostibus contra venientibus timentur, quia dum in eis aditum per scisuram non aspiciunt, qualiter eos penetrent, hesitantes non inveniunt; illisque hoc impenetrabile munimen efficitur quod concorditer ordinati se ipsi semetipsos tuentur; dum enim de se ipsis vallum sibi efficiunt intrandi ad se aditum non relinquunt, et ut occidantur appetiti, ipsi facilius occidunt. Sic in multitudine fidelium contingit que dum contra malignos spiritus pugnare non desinunt, necesse est ut pace caritatis constringatur quo salva sit; si enim pacem tenet, terribilis hostium apparet, si vero per discordiam scinditur, inde ab hostibus leviter penetratur: pace itaque se muniat, unitate se vinciat, caritate uniat, ut dum de se ipsa per scisuram damnum non patitur, ducem suum exsultans sine confusione sequatur. Hec ibi. Ecce quam apertissime claret quanta necessitate debeat universalis mater Ecclesia in omnibus fidelibus suis unica et pacificata consistere, si velit ductorem suum ac principem pacis inoffenso pede ac sine confusione aliqua sequi; et omnibus hostibus suis, terribilis, ut castrorum acies ordinata, videri, dum in hac mortalitatis erumna peregrinatur et vivit; et quod si per huiusmodi scisuram supradictam, quod absit, sicut certissime abierit, se pateretur dividi et corrumpi, per hoc ipsum protinus ducem suum peritura relinqueret, ac suis oppugnatoribus inimicis tota interimenda ac consumenda pateret; nec de cetero, ut liquidum est, regnum eius resistere, nec contra inimicos posset stare. Videte ergo qualem honorem et gloriam nostre sanctissime Ecclesie huiusmodi homines procurare se iactent, qui, demone instigante, hoc ipso eamdem nituntur veraciter corrumpere et lacerare, et eam absque aliquo obstaculo suis hostibus invadendam exponere, surripiendo de medio hanc eius indelebilem caritatem unitatis et pacis, qua fortificata concingitur velut quodam nobilissimo vinculo perfectionis, sicut inferius respondendo ad argumenta clarebit. Nunc vero ad ipsos oppugnatores caritatis et pacis finaliter reflectendus est sermo, ut clarissime videant qualiter prolapsi ceciderunt in foveam quam fecerunt; nam eo ipso a Christi hereditate se expellunt, quod eum hereditari in omnibus gentibus non sufferunt nec admittunt, coangustatum est enim stratum sancte matris Ecclesie in hac eius unica et indivisa unitate, ita ut duos non possit in se suscipere discordantes, quin alter eorum decidat, et pallium sue sanctissime caritatis, quantum ad hoc est breve, ita ut utrumque eorum cooperire non possit, dum duo et divisi perseveraverint, quousque concordantes ad unitatem redierint (Isaie, duodetrigesimo); quis autem sit qui ab hoc stratu cadere debeat, et eius pallio cooperiri non valeat, notissimum est quod ille esse debebit qui a communi omnium unitate se alterum et divisum gloriatur et iactat, nec se unanimi omnium fidelium caritatis et pacis communioni coaptat, sicut beatus Augustinus de huiusmodi hominibus loquens, Homilia nona super Ioannem, sic concludendo proclamat: Audiant, velint, nolint, etiam apud se cantari: Surge Deus, iudica terram quam tu hereditabis in omnibus gentibus. Non communicando ergo omnibus gentibus, quid aliud quam exhereditatos se esse cognoscant? Hec ibi. Inde est ergo quod huiusmodi disseminatores zizanie, ac unitatis et pacis emulos pertinaces, canonicis definitionibus separavit Ecclesia ab omnibus rivulis donorum et gratiarum que, velut in fonte, influxu Dei nascuntur in ea, adeo ut nec gratiam Dei nec peccatorum remissionem, nec spiritualem vitam possint habere, nec eis sacramentorum perceptio, aut miraculorum operatio, aut pro fide martyrii susceptio potest quidquam proficere, secundum quod hec omnia late lucideque definiunt et explicant ipsa eius sacrata canonum statuta, que hic longum esse retexere; et ideo satis nunc sit cum beato Augustino breviando concludere, qui homilia decima tertia super Ioannem, de similibus loquens, sic ad propositum post alia concludit: Evidenter ergo fratres mei, nihil prodest istis servare virginitatem, habere continentiam, eleemosynas dare, omnia illa que laudantur in Ecclesia nihil illis prosunt, quia concidunt unitatem, id est, tunicam illam caritatis. Quid faciunt? Diserti sunt multi inter illos, magne lingue, flumina linguarum; numquid angelice loquuntur? Audiant amicum sponsi zelantem sponso, non sibi: si linguis hominum loquar, et angelorum, caritatem autem non habeam, factus sum eramentum sonans et cymbalum tiniens. Sed quid dicunt? Habemus baptismum. Habes, sed non tuum; aliud est habere, aliud dominari; baptismum habes, quia accepisti, ut baptizatus sis; accepisti tamquam illuminatus, si tamen a te non tenebratus; et quando das, minister das, non possessor; preco clamas, non iudex, et cetera. Hec ibi. Deinde quoque concludendum erit eiusmodi homines, si qui essent, qui in dicta scisura ac schismate unitatis Ecclesie pertinaciter vellent persistere, et permanere, licet ante Christi nomine veraciter appellari posse, sicut ipse quoque beatus Cyprianus in epistola ad Antonium hoc idem sic conclusit, et dicit: Quod vero ad Novatiani personam pertinet, frater carissime, de quo desiderasti scribi, quam heresim introduxisset, scias nos primo in loco, nec curiosos esse debere quid ille doceat, cum foris doceat; quisquis ille est, et qualiscumque est, christianus non est, qui in Christi Ecclesia non est; iactet se, licet, qui nec fraternam caritatem, nec ecclesiasticam unitatem tenuit; et iam, quod prius fuerat, amisit. Hec ibi. Ecce determinat eum non esse christianum, propter hoc quod non tenebat fraternam caritatem et ecclesiasticam unitatem, et tamen erat baptizatus, immo etiam erat episcopus, sicut ibidem statim beatus Cyprianus subiungit. Merito ergo, ut huiusmodi homines propriis suis adinventionibus se illaqueatos agnoscant, et velut in semetipsos propriis iaculis retroversis, se vulneratos inveniant. Ultimo pro fine capituli relinquitur concludendum quod ab hac ipsa ecclesiastica iurisdictione officiorum et dignitatum se per huiusmodi scisuram indignos et alienos efficiunt, dum sic permanere voluerint; a qua per eamdem divisionis rupturam alios conabantur expellere, sicut notatur in sacro canone, septima, questione prima, Factus, et capitulo sequenti, scilicet, Novatianus; et sunt etiam verba supradicti beati Cypriani, ubi sic in fine concluditur: Qui ergo nec communionem pacis nec unitatem spiritus observat, et se ab Ecclesie vinculo atque sacerdotum collegio separat episcopi, nec potestatem potest habere nec honorem, qui episcopatus nec unitatem noluit habere nec pacem. Hec ibi. Ad ultimum vero liquido huiusmodi seminatores zizanie pro finali conclusione cognoscant quod, si tales in sua pertinacia perseverare voluerint, ultra id quod nec Dei gratiam nec peccatorum remissionem habere poterunt, nec vita vivere spirituali, nec eis sacramentorum perceptio, aut miraculorum operatio, vel etiam pro fide martyrii susceptio, aliquid, dum sic permanserint, proficere poterunt ad salutem; et ultra id etiam, quod ab ipsa ecclesiastica iurisdictione officiorum et dignitatum per huiusmodi scisuram seipsos indignos et alienos efficiunt, immo nec christianos esse aut appellari debere, dum sic permanserint in huiusmodi schismate, sicut hec omnia nunc in presenti capitulo fuerunt sanctorum patrum auctoritatibus declarata; ultra id, inquam, etiam hoc quoque patenter intelligant, quod omnino non poterunt id efficere quod exoptant, nec diu agere quod male ceperint, aut diu in sua prava emulatione persistere, sed cadent omnino pariterque cum hoc ipso suo perfido errore deficient, sicut idem ipse beatus Cyprianus in iam dicta epistola ad Antonium de Novatiano schismatico loquens, quod etiam in dicta causa et questione in sacro canone translatum est, sic scribit et dicit: Et cum sit, inquit, a Christo una Ecclesia per totum mundum in multa membra divisa, item episcopatus unus coepiscoporum multorum concordi numerositate diffusus; ille, scilicet Novatianus, post Dei traditionem, post conexam et ubique coniunctam catholice Ecclesie unitatem, humanam conetur Ecclesiam facere, et per plurimas civitates novos apostolos suos mittit, ut quedam recentia institutionis sue fundamenta constituat; quasi possit aut totum orbem novi conatus obstinatione peragrare aut ecclesiastici corporis compaginem discordie sue seminatione rescindere, nesciens schismaticos semper inter initia fervere, incrementa vero habere non posse, nec augere quod illicite ceperint, sed statim cum prava sua emulatione deficere, et cetera. Hec ibi.