Selecciona una palabra y presiona la tecla d para obtener su definición.
Indice


Abajo

Nuevas fuentes para escribir la historia de los judíos españoles. Bulas inéditas de Sixto IV e Inocencio VIII

Fidel Fita Colomé (S. I.)






ArribaAbajo1

Bula de Sixto IV (31 Mayo 1484)


Esta bula solemne ad perpetuam rei memoriam, que conceptúo inédita1, encierra grande interés histórico y jurídico por lo tocante á los hebreos y á los mudejares españoles. Las leyes recopiladas por el Dr. Alonso Díaz de Montalvo, libro VIII de las Ordenanzas Reales de Castilla, título III que trata de los judíos y moros, se estrellaban para su ejecución en privilegios emanados de la Sede Apostólica y en leyes menos antiguas2. Sixto IV por esta bula anuló aquellos privilegios, ordenando que en adelante prescribiese sin excepción, el Derecho canónico y las leyes civiles hermanadas con él ó no contrapuestas. Enumera los casos más frecuentes de excepción, que al abrigo del privilegio cundían en los reinos de España y sobre todo en Andalucía (praesertim in provincia Vandaliae); casos que fueron delatados (por la Inquisición?) al Romano Pontífice y obviados por este, motu proprio, sin instancia ó súplíca de los Reyes. Tales eran la cohabitación de los judíos y mudejares con los cristianos; la abstención de las divisas ó señales en el traje, que los   —443→   distinguiesen; el tener esclavos, criados y nodrizas cristianas; el ejercer la medicina los hebreos cerca de enfermos cristianos y el prestarse á cumplir sus recetas los farmacéuticos; el tomar en arriendo y logro los frutos, réditos é intereses de toda y cualquier cuantía, aunque fuesen beneficios eclesiásticos; el comerciar indistintamente; y el ser en fin propuestos y no rara vez antepuestos para la exacción y cobranza de los tributos. Los últimos cargos á capítulos de agravio, iban propia y directamente contra los hebreos, cuyo talento financiero y medicinal, generalmente reconocido y agradecido, había dado pretexto á la tolerancia excesiva de que se lamenta el Papa, y de la que no parece desistieron los Reyes en lo conveniente al ramo de Hacienda pública.

Este documento, lleva el número 27 en el tomo primero de los Breves y bulas Apostólicas originales, que perteneció al Consejo Supremo de la Inquisición y hoy se halla en el Archivo Histórico Nacional.

Sixtus episcopus, servus servorum dei, ad perpetuam rei memoriam.

Intenta semper salutis operibus apostolice sedis circunspecta providentia, indulta sibi desuper potestatis plenitudine nonnunquam per eam concessa, suadentibus rationabilibus causis, revocat et immutat, prout negociorum personarum locorum et temporum qualitate pensata id in domino, presertim pro auimarum salute et fidei catholice conservanda puritate, conspicit salubriter expedire. Sane, sicut non sine displicentia accepimus, in Ispaniarum Regnis, et presertim in provincia Vandalie, Judei et Sarraceni insimul permixti cum christianis habitare et indistinctum a christianis habitum deferre, servos et servitores christianos ac pro eorum pueris Nutrices christianas eis cohabitantes habere, et qui ex eis Medici sunt christianis mederi, ac qui Aromatarie exercitio insistunt ordinatas a Medico hebreo medelas componere et christianis exhibere, fructus redditus et proventus etiam ecclesiasticorum beneficiorum arrendara et locationem recipere, mercimonia quecunque cum christianis facere passim et indifferenter permittuntur, et preponuntur persepe exactioni publicarum functionum, nec possunt ut asseruut ne id faciant quomodolibet impediri, obstantibus super hiis concessis   —444→   etiam a sede apostolica privilegiis quibus etiam asserunt se munitos, non sine domini3 nominis offensa, fidei catholice obprobrio et grandi detrimento ac periculo animarum simplicium christifidelium, qui ex huiusmodi mutua conversatione nonnunquam in illorum prolabantur errores.

Nos igitur volentes super hiis et aliis, que eis utriusque iuris censura prohibita sunt, ne pretextu quorumvis privilegiorum fiant, oportunum adhibere remedium, motu proprio non ad alicuius nobis super hoc oblate petitionis insiantiam, sed de nostra mera deliberatione omnia et singula privilegia super hiis per sedem prefatam vel alias quomodolibet hactenus concessa, que hic etiam si de eis eorumque toto tenore specialis et speciffca seu quevis alia expressio habenda esset volumus pro expressis haberi, auctoritate apostolica tenore presentium revocamus cassamus et annullamus, ac volumus pro infectis et non concessis haberi, locorum Ordinariis Regnorum predictorum et temporale dominium ipsorum Regnorum obtinentibus, cuiuscunque status et conditionis existant, districte precipiendo mandantes ut in premissis omnibus et aliis eosdem Judeos et Sarracenos concernentibus faciant sanctorum patrum decreta et canonicas sanctiones, ac quatenus illis non contrariantur sacratissimas leges inviolabiliter observari, christianos et Judeos ac alios infideles ut a premissis et aliis que eis de iure comuni permissa non sunt prorsus abstineant, iuris remediis oportunis compescentes, et non permittentes eosdem in premissis uti privilegiis quibuscunque, que eis nolumus ut prefertur suffragari. Et quia difficile foret presentes litteras ad singula loca deferre quibus expediens fuerit, volumus quod earum Transumpto, sigillo alicuius Prelati ecclesiastici et publici Notarii subscriptione munito, eadem prorsus fides adhibeatur in indicio et extra, que ipsis presentibus originalibus litteris adhiberetur, si forent exhibite vel ostense.

Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre voluntatis revocationis cassationis anuullationis et mandati infringere, vel ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc attemptare   —445→   presumpserit indignationem omnipotentis dei ac beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius se noverit incursurum.

Dat. Rome apud Sanctum petrum Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo octuagesimo quarto, Pridie kl. Junii, Pontificatus nostri Anno Tertiodecimo.

Quedan debajo las señales y cuatro agujeros en el sitio de que colgaba la bula de plomo, que se ha perdido.

Á mano derecha se lee: L. Grifus.

Á mano izquierda, cerca del borde inferior: Visa Gottifredus. Al dorso del pergamino, hacia el centro, con letras de gran tamaño: Rta.4 in cam.a aplica.5. Á un lado: De curia. P. Deluis.

Esta bula original fué la que se leyó y promulgó en la catedral de Sevilla el día 30 de Enero de 1491; y en testimonio de ello trae al respaldo la certificación autógrafa del notario apostólico D. Antonio de Morales, que es como se sigue:

«In dei nomine, Amen. A todas las personas que la presente vieren sea noto e manifiesto commo en domingo treynta días del mes de Enero, año del Nasçimiento de nuestro Salvador ihesuchristo de mill e quatroçientos e Noventa é uno años, á hora de terçia mientra el divino ofiçio se çelebrava dentro en la yglesia mayor de la muy noble é muy leal çibdad de Sevilla, estando ende en la dicha yglesia muncha gente ayuntada á oyr el divino ofiçio, fue leyda é publicada esta bulla á alta e ynteligible voz, por manera que todos ó la mayor parte la oyeron, en el púlpito de la dicha yglesia. É por que desto seades çertifcados yo el ynfrascripto notario, á instancia é petiçión del Reverendo Señor doctor Fran.co Sanches de la fuente deán de la Santa yglesia de toledo fyrmé esta de mi nombre, estando á ello presentes por testigos los venerables Señores don yenego de mendoça Thesorero de la Santa yglesia de Sevilla e diego al.º de sevilla canónigo de dicha yglesia e pedro alonso de boadilla Raçionero de la dicha Santa yglesia, é ello llamados é Rogados.»

Antonius de morales                


Publicus apostolicus notarius.                


  —446→  

El doctor Francisco Sánchez de la Fuente, deán de Toledo, requirió en pública forma la certificación que se acaba de leer, porque debió de ser parte principal para la promulgación de la bula, como delegado por Torquemada y el Consejo de la Suprema. Es mucho de advertir que D. Fernando y Doña Isabel, como lo testifica Zurita sobre este año (1491), habían llegado á Sevilla algún tiempo antes, y no salieron de esta ciudad sino á mediados de Abril para echar el último golpe á su grande empresa contra Granada. Si consideraciones de alta política les habían podido inclinar á suspender los principales efectos de la bula de Sixto IV, y tal vez á retener su publicación6, ahora ya no existían. El almojarifazgo hebreo estaba herido de muerte. Las campanas de la Giralda, que convocaron la muncha gente de Sevilla al oficio divino de la catedral el día 30 de Enero, eran eco de la cruda é irrevocable resolución que habían ya formado los Reyes, y expresan bien á las claras en su edicto general de destierro7.

Á esta disposición de los ánimos corresponde la carta de comisión que expidió el cardenal de Toledo, D. Pedro González de Mendoza, delegando sus facultades de Ordinario en los inquisidores de Ávila, y levantando la excepción del fuero diocesano, último refugio al que se habían acogido los presuntos martirizadores del Niño de la Guardia. La carta de comisión8 está fechada en Guadalajara, á 12 de Febrero de 1491. Llenábase el cáliz de amargura. Los procesos y autos inquisitoriales de aquella edad, conforme se vayan manifestando en sus fuentes, ó en su verdad histórica, explicarán la medida; mas desde luego no me parece temerario creer que la gota que hizo rebosar la copa llena de turbia indignación fue la sentencia librada en Ávila á 16 de Noviembre del mismo año9.

La primera edición del código de las Ordenanzas Reales de Castilla se hizo con autoridad y aprobación de los soberanos en la ciudad de Huete10, y cabalmente en el mismo año, 1484, de   —447→   la bula (31 Mayo) que discutimos. El mes y el día en que se acabó la redacción, y tal vez la edición, es el 11 de Noviembre. El rey salió de Tarazona á postrero de Mayo, y solo después de rendida Alora (14 Junio) pudo vacar en Córdoba (25 Junio) á los negocios civiles. Entonces debieron fijarse los Reyes en tomar un partido decisivo sobre la cuestión pendiente de los judíos andaluces, con arreglo á su carta del 7 de Enero11: «Enviamos mandar que se suspenda en el dicho destierro por tiempo de seis meses, porque en comodidad deste tiempo Nos seremos en esas partes, é se proveerá en ello como más convenga.» La bula de Sixto IV, los poderes conferidos y reconocidos á Torquemada en las Cortes de Tarazona, y finalmente el Congreso inquisitorial de Sevilla (29 Noviembre), al que asistió entre otros inquisidores el de Ciudad-Real, D. Francisco Sánchez de la Fuente12, dan pie para discurrir que á la idea del destierro parcial se sustituyó la de extremar en lo posible el vigor de las Ordenanzas, que se llamaron de Castilla en sentido lato, ó comprensivo de los Estados cuya reina propietaria era Doña Isabel.




ArribaAbajo2

La Inquisición anormal ó anticanónica, planteada en Sevilla


Sevilla, en el convento de San Pablo, 2 Enero, 1481. Mandato de los inquisidores á los que daban asilo á los conversos fugitivos, incluyendo la regia provisión (Medina del Campo, 27 Septiembre, 1480) y la bula de Sixto IV (1.º Noviembre, 1478) en cuya virtud ejercían su cargo. Archivo Histórico Nacional, tomo I de Breves y bulas apostólicas originales del Supremo Consejo de la Inquisición, instrumento núm. 5.

Nos fray Miguel de Morillo Maestro en Santa Theología é fray Juan de San Martín Presentado assimismo en Theología, del   —448→   orden de Predicadores de Santo Domingo, Juezes Inquisidores que somos de la herética pravedad, dados y nombrados por los Sereníssimos Rey é Reyna de Castilla é de Aragón nuestros Señores por virtud de una Bulla é facultad Apostólica á ellos dada é concesa por nuestro muy Santo Padre Sixto quarto, según que más larga é cumplidamente se contiene en la carta de la nominación por Su Alteza á nos fecha en que va encorporada la dicha facultad Apostólica, cuio tenor de verbo ad verbum es este que se sigue:

Don Fernando é Doña Isabel por la gracia de Dios Rey y Reina de Castilla, de León, de Aragón, de Cicilia, de Toledo, de Valencia, de Galicia, de Mallorca, de Sevilla, de Cerdeña, de Córdova, de Murcia, de Jaén, de los Algarbes, de Algecira, de Gibraltar, Conde é Condesa de Barcelona, Señores de Vizcaya é de Molina, Duques de Atenas é de Neopatria, Condes de Ruisellón y de Cerdaña, Marqueses de Oristán é de Gosiano, á vos los Venerables Padres fray Juan de San Martín bachiller Presentado en Santa Theología Prior del Monasterio de San Pablo de la Ciudad de Burgos, é fray Miguel de Morillo Maestro en Santa Theología, Vicario de la orden de los Predicadores, salud y gracia.

Sepades que por quanto el nuestro muy Santo Padre acatando que en muchas é diversas partes, cibdades, villas é lugares de estos nuestros Reynos é señoríos, avía é ay algunos malos christianos, así omes, como mugeres, apóstatas é hereges, los quales non embargante que fueron baptizados é recibieron el sacramento del santo Baptismo, sin premio ni fuerza, que les fuese fecha, teniendo é tomando solamente el nombre é apariencia de Christianos se an convertido é tornado é convierten é tornan á la çeta é superstición é perfidia de los Judíos, guardando sus ceremonias ritos é costumbres judaicas, é se an apartado é apartan de la verdadera creencia é honrramiento de la nuestra santa fee Cathólica é de los artículos de ella, que todo bueno é fiel Christiano deve tener y creer, é con poco temor de Dios é en menosprecio de la santa Madre Iglesia se an dexado incurrir é están incurridos en las sentencias é censuras de excomunión, é en otras penas que por los derechos é constituciones Apostólicas fueron y son establecidas contra los   —449→   tales, de lo qual a resultado é resulta que non solamente los tales infieles é malos christianos an permanecido é permanecen en su ceguedad é obstinación herética, mas assimismo sus fijos é fijas, é los otros sus descendientes, é los que conversan é participan con ellos se inficionan é mancillan de aquella mesma infidelidad é heregías, á nuesta petición é suplicación Su Santidad nos ovo concedido é otorgado cierta facultad para que nos podiésemos eligir é deputar, é eligiésemos é deputásemos dos ó tres Obispos ó Arzobispos, ó otros Varones próvidos é honestos, que fuesen Presbíteros, seglares ó Religiosos, tanto que pasasen, é cada uno de ellos pasase de edad de quarenta años, é fuesen personas de buena vida é conciencia, é fuesen Maestros ó Bachilleres en santa Theología, ó Doctores en Cánones, ó Lizenciados fechos é graduados por rigor de examen, para que los tales por nosotros el egidos é deputados fuesen Inquisidores, en cualesquier partes de los dichos nuestros Reynos é Señoríos para donde los eligiésemos é deputásemos, que podiesen inquirir é proceder contra los tales culpados é maculados de la dicha infidelidad é heregía, é contra los favorecedores é Receptadores de ellos, é los pudiesen punir é castigar, usando cerca de lo suso dicho de todo el poderío é jurisdicción é autoridad de que usan é pueden usar, assí de derecho como de uso é de costumbre, los jueces ecclesiásticos ordinarios13 é los Inquisidores de la herética pravidad, para que podiésemos cada é quando é quantas veces nos ploviese, ó bien visto fuese, revocar é amover á los tales elegidos é deputados por nosotros para el dicho oficio é cargo, é subrrogar é poner otros en su logar, según que más largamente se contiene en ciertas letras é rescripto de facultad por el dicho nuestro muy santo Padre, dirigidas á nos, escritas en pergamino, é bulladas con su verdadera bulla de plomo, pendiente en filos de seda á colores, segund estilo de curia Romana. El tenor de las quales dichas letras es este que se sigue:

Xistus Episcopus, servus servorum Dei, charissimo in christo filio nostro Ferdinando Regi et charissime in christo filie nostre   —450→   Elisabeth Regine Castelle et Legionis14 Illustribus, Salutem et Apostolicam benedictionem.

Exigit sincere devotionis affectus et integra fides, quibus nos et Romanam ecclesiam reveremini ut petitionibus vestris, in his presertim que catholice fidei exaltationem et animarum salutem concernunt, quantum cum Deo possumus, annuamus. Sane pro parte vestra nobis nuper exhibita petitio continebat quod in diversis civitatibus, terris et locis Regnorum Hispaniarum ditionis vestre signati sunt quamplurimi, qui sacro baptismatum lavacro in christo regenerati, non tamen ad id precise coacti, pro christianis aparientia se gerentes, ad ritus et mores iudeorum transire vel redire et iudaice superstitionis ac perfidie dogmata et precepta servare, et a veritate ortodoxe fidei, cultu illiusque articulorum credulitate recedere, ac latas in heretice pravitatis sectatores censuras et penas, iuxta constitutiones felicis recordationis Bonifacii Pape Octavi predecessoris nostri desuper editas, propterea incurrere hactenus veriti non fuerint, nec verentes in dies; et non solum ipsi in sua cecitate perdurant, sed et alii qui ex eis nascuntur et alii conversantes cum eisdem in eorum perfidia inficiuntur, cres[c]itque non parum numerus eorumdem; et illorum causantibus peccatis, et nostra et ad quos expectat de his inquirere Prelatorum ecclesiasticorum tolerantia, ut pie creditur, [ingravescunt] in regnis eisdem guerre et hominum cedes aliaque incommoda, Deo permitente, in divine Maiestatis offensam et prefate fidei contemtum, animarum periculum et scandalum plurimorum. Quare nobis supplicare fecistis humiliter ut talium perniciosam sectam de eisdem Regnis radicitus extirpare, et que in his per huiusmodi fidei tolerantam ac fidelium in eisdem Regnis degentium animarum salutem opportuna fore noscuntur remedia adhibere de benignitate Apostolica dignaremur.

Nos igitur de huiusmodi vestro laudabili zelo fidei ad salutem animarum sumentes in Domino letitiam et sperantes quod non solum de Regnis ipsis huiusmodi perfidiam eiicere, sed etiam   —451→   Granate15 Regnum et illi adiacentia loca, que infideles incolunt, nostris etiam temporibus vestre ditioni subiicere et infideles ipsos ad fidem rectam convertere, divina operante clementia, cum effectu curabitis, quantum predecessores diversimode impediti nequiverunt, in eiusmodi vere fidei exaltationem, animarum salutem et ad vestram perfectam laudem cum eterni beatitudinis premii conservatione votiva, ac volentes petitionibus vestris huiusmodi annuere, et super his opportuna adhibere remedia, huiusmodi supplicationibus vestris inclinati volumus et vobis concedimus quod tres episcopi, vel superiores ipsis, aut alii viri probi presbiteri seculares, vel mendicantium aut non mendicantium ordinum religiosi, quadragesimum sue etatis annum transcendentes, bone conscientie et vite laudabilis, in theologia Magistri seu Bacalaurei, aut in iure canonico Doctores, vel cum rigore examinis Licenciati, Deum timentes, quos in singulis Civitatibus et Diocesibus Regnorum predictorum iuxta locorum exigentiam duxeritis eligendos pro tempore, aut saltem duo ex eis, huiusmodi criminum reos et receptatores et fautores eorum, eisdem prorsus iurisdictione proprietate et auctoritate fungantur, quibus funguntur de iure vel consuetudine locorum Ordinarii et heretice pravitatis inquisitores; non obstantibus constitutionum ordinationibus Apostolicis contrariis quibuscumque, seu si aliquibus communiter vel divisim a Sede Apostolica indultum existat quod interdici suspendi aut excommunicari non possint per litteras Apostolicas, non facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi mentionem. Nos enim vobis probos viros huiusmodi totiens quotiens vobis videbitur assumendi, et assumtos amovendi, ac alios eorum loco subrogandi, necnon eisdem probis viris, quos per vos assumi contingerit pro tempore, iurisdictione proprietate et auctoritate predictis in huiusmodi criminum reos ac fautores et receptatores eorum utendi, facultatem concedimus per presentes. Vos autem ad premissa tales viros eligere et assumere studeatis, quorum probitate integritate et diligentia optati   —452→   fructus exaltationis fidei et salutis animarum incessanter proveniant adeo speramus.

Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis et voluntatis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc attemptare presumserit, indignationis omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius se noverit incursurum.

Dat. Rome apud sanctum Petrum, anno Incarnationis dominice millesimo quadringentesimo septuagesimo octavo, Kalendis Novembris, Pontificatus nostri anno octavo.

Por ende nos, los dichos Rey don Fernando ó Reyna doña Isabel, con grande deseo é celo que tenemos que nuestra santa fee cathólica sea ensalzada honrrada é guardada, é que nuestros súbditos é naturales vivan en ella é salven sus ánimas, é se escusen los grandes daños é males que si lo suso dicho non reciviese castigo é enmienda se podrían recrecer; é porque á nos, como Reyes é soberanos señores de estos nuestros Reynos é señoríos, pertenece cerca de lo qual proveer é remediar, é queriendo como queremos que los tales malos christianos sean castigados, é los que fueren fieles é buenos christianos de toda mácula é infamia sean relevados, é que los unos non padescan por los otros; aceptamos la dicha comisión é facultad á nos otorgada é conçessa por el dicho nuestro muy santo Padre. É queriendo usar é usando de ella, habida nuestra información, porque somos informados, que vos, los dichos fray Juan de San Martín bachiller Presentado en santa Theología é fray Miguel de Morillo Maestro en santa Theología, é cada uno de vos, sois Presbíteros ordenados de orden sacra, é graduados en santa Theología, é mayores de edad de quarenta años, é personas de buenas vidas é conciencias, é letrados, é temientes á Dios, confiando que bien é fielmente é con grande diligencia expedireis el dicho negocio de Inquisición contra los tales infieles é malos christianos é herejes, é fareis aquello que sea servicio de nuestro Señor é acrecentamiento de nuestra santa fee cathólica, é que porneis en obra lo que por el dicho nuestro muy santo Padre é por nos os fuere mandado é encargado en esta parte, por la presente os elegimos é deputamos é nombramos, en la   —453→   mexor manera é forma que podemos é devemos, á vos los dichos, fray Juan de San Martín é fray Miguel de Morillo para que usando de la dicha facultad Aposthólica, quanto con derecho podais é devais, como tales Inquisidores de la herética pravidad, podais inquirir é proceder contra los tales infieles é malos christianos é herejes, é contra qualesquier personas que falláredes estar infisionadas é maculadas de los dichos crímines de infidelidad é herejía é apostasía en todos estos nuestros Reynos é señoríos, é en cualesquier ciudades villas é lugares, é en cualquier parte de ellos. Sobre lo qual vos encargamos vuestras conciencias é vos mandamos que aceptedes el dicho oficio, que assí vos es injunto é dado por el dicho nuestro muy santo Padre é por nos en su nombre, é procedais á la execución de él hasta traer é levar lo suso dicho á devido efecto. É non fagades ende al so pena, si lo contrario fiziéredes, [que] ayais perdido é perdais la naturaleza é temporalidades que teneis en estos nuestros Reynos, é que seades avidos por agenos é extraños de ellos; reservando en nos, como reservamos la dicha facultad é poder, para podervos amover é quitar del dicho oficio é cargo, cada é quando por bien toviéremos é de subrrogar é poner otro ó otros en vuestro lugar, segund que por el dicho nuestro muy santo Padre nos es otorgado.

Dada en la villa de Medina del Campo á veinte y siete días del mes de Septiembre, año del nacimiento de nuestro Señor é Salvador Jesuchristo de mil é quatrocientos é ochenta años.

Yo el Rey.- Yo la Reyna.

Yo Gaspar de Ariño, secretario del Rey é de la Reyna nuestros Señores, la fize escrivir por su mandado.

Registrada. Diego Vázquez Chanciller.

Á vos, el Magnífico é excelente señor don Rodrigo Ponze de León, Marqués de Cádiz, Conde de Arcos de la frontera, Señor de la villa de Marchena, etc., á todos los otros Duques, Marqueses, Condes, Cavalleros é ricos homes, Maestros de las Órdenes, Priores, Comendadores é subcomendadores, Alcaydes de los Castillos y Casas fuertes é llanas, é á los Regidores, Asistentes, Alcaldes é otras Justicias qualesquier, assí de la muy noble cibdad de Sevilla, é de Córdova, é Xerez de la frontera, é de Toledo,   —454→   como de todas las otras cibdades, villas é lugares de los dichos Regnos é señoríos de Castilla, é á cada uno é qualesquier de vos á cuya noticia esta nuestra carta viniere, ó el traslado de ella signado de scrivano ó notario público, salud é gracia, é á los nuestros mandamientos, que más verdaderamente son dichos Aposthólicos é Reales, firmemente obedescer é guardar.

Sepades que nosotros en uno con el reverendo doctor Juan Ruíz de Medina, del Consejo de los dichos señores Rey é Reyna, é nuestro Assessor é acompañado, obtemperando é obedeciendo los mandamientos Aposthólicos é Reales á nos injuntos, segund consta é parece por la facultad que suso va encorporada, venimos á esta cibdad de Sevilla á exercer é usar el oficio de la Inquisición de la dicha herética pravidad, é la havemos comenzado á fazer contra los malos é infieles christianos herejes lo más cathólica é rectamente que podemos, é nuestro Salvador Jesuchristo nos a dado é da á conocer é entender, de forma que el servicio suyo se faga é su santa fee cathólica sea ensalzada, é la devoción de los fieles é cathólicos christianos se augmente é non se resfríe por consejos de los adversarios á ella, é otro sí que los infieles herejes é contradictores de ella sean reprimidos é apartados de sus errores, [é] en todo ello cumplamos los mandamientos Aposthólicos é Reales, segund que á nos fueron é son injuntos; é usando é exerciendo el dicho nuestro oficio, segund é como dicho es, somos informados por presonas dignas de todo crédito que algunas presonas, assí homes como mugeres, vezinos desta dicha cibdad é de otros logares é su tierra é Arzobispado, de un mes á esta parte, poco mas ó menos16, se an absentado é partido de ellos, é se an ido á las villas é logares de vos el dicho Marqués de Cádiz é de los otros Cavalleros ó Señores suso nombrados, á fin é con propósito que sean por vos é por ellos amparados é defendidos, ellos é sus bienes, si por ventura por la dicha Inquisición se fallaren culpados é maculados de alguna nota de infidelidad é herejía, lo qual se presume contra los tales: pues por tal   —455→   forma se han absentado, é especialmente sobre pregón fecho en esta dicha cibdad, en que la Alteza de los dichos señores Reyes por su carta17 mandan que ninguno ni alguna persona sea osada de se absentar de los lugares donde fasta aquí vivían durante nuestra estada en dicha Cibdad18 é en los otros logares donde residiéremos, segund que vereis por la dicha carta, que vos será mostrada19; lo qual, si assí passasse, redundaría todo en grande ofensa de la divina Magestad é en detrimento de nuestra santa fee Cathólica é menosprecio de la Justicia, é assimesmo vilipendio de nuestra Jurisdicción é oficio de Inquisición, é otro sí en escándalo de los fieles é cathólicos christianos, é por consiguiente en deservicio de los dichos señores Reyes.

É queriendo proveer en ello, segund que á nosotros pertenece, é remediarlo quanto podiéremos, é assimismo porque por vos ni por presona alguna non pueda ser pretendida ni alegada ignorancia alguna mandamos dar esta nuestra carta so la forma en ella contenida; por el tenor de la qual de parte de nuestro Salvador é Redemptor Jesuchristo, Dios é home verdadero, é de la gloriosa Virgen santa María su Madre, é de toda la Corte celestial, é por reverencia é acatamiento de la sagrada pasión de nuestro Redemptor Jesuchristo, é zelo é amor é devoción de su santa fee cathólica é ensalzamiento de ella, por la qual todo fiel é cathólico christiano es obligado de morir, é más señaladamente vos el dicho señor Marqués é los otros cavalleros Cathólicos, por quanto á más de la obligación común que todos los christianos ficieron quando se baptizaron, vosotros singularmente en el ávito de la Cavallería vos astrenistes é obligastes por juramento solemne á defender é guardar la santa fee cathólica é ser contrarios   —456→   á los que la inpugnaren, é á los perseguir en todo fasta la muerte, é por defensión de ella non refusar la muerte corporal, é demás de esso por complir los mandamientos de nuestra santa madre Iglesia, é por consolación de los fieles christianos, é por la auctoridad nuestra, que más verdaderamente deve ser dicha Aposthólica é Real, vos mandamos é amonestamos primo, secundo, tertio, en virtud de santa obediencia é so las penas de iuso scriptas que del día é [h]ora que esta nuestra carta, ó el traslado de ella, vos fuere notificada ó sopierdes de ella en qualquier manera, fasta quinze días que vos damos é asignamos por tres canónicas municiones, dándovos cinco días por cada monición, é á los quinze por plazo é término peremptorio é monición canónica sobredicha, que mandeis fazer é fagais pesquisa en todos los dichos vuestros logares é Señoríos, é en cada uno de ellos, é sepades todas las presonas, homes é mugeres, que á ellos se ayan é an ido á vivir é estar á ellos, desde un mes á esta parte, é los prendais los cuerpos, ó nos los enviés presos á buen recabdo, á su costa é minción20, aquí á la nuestra cárcel, como á presonas muy sospechosas de incredulidad; é otro sí que le[s] secrestedes é mandedes secrestar todos los bienes que les fueren fallados, é que ovieren levado consigo, los quales faced tomar por inventario é ante escrivano público, é los pongais en secrestación en poder de presonas llanas é abonadas, que los tengan é guarden de manifiesto para que den qüenta de ellos, cada é quando por los dichos Reyes nuestros Señores, é por nosotros en su nombre, á vos ó á ellos fueren demandados; é otro sí que de aquí adelante no seades osados de acoger ni acojades en los dichos vuestros logares, ni en alguno de ellos presona alguna de las sobredichas, antes los prendais como dicho es, é nos los enviés aquí presos para que nosotros veamos lo que de ellos se deviere facer de derecho, é lo fagamos: lo qual mandamos assí facer é complir á vos el dicho señor Marqués de Cádiz, é á todos los otros suso dichos, é á cada uno de ellos por la dicha abtoridad Apostólica, Real, de que en esta parte usamos, sopena de excomunión mayor é de las   —457→   otras censuras é penas en derecho en tal caso establecidas; las quales queremos que, el dicho plazo pasado, en adelante por el mismo fecho incurrais en estos escritos é por ellos; además protextamos que caiais é incurrais en confiscación é privación de vuestras Dignidades é oficios é temporalidades que habeis en estos dichos Reynos é deperdimiento de todos ellos; é otro sí so pena de privación de los señoríos é vasallaje que vos deven é suelen prestar é dar vuestros vasallos é súbditos, á los quales absolvemos é avemos por absueltos de todo ello, é los damos por libres é quitos de vos é vuestros mandamientos, é les mandamos que dende en adelante non vos obedescan en cosa alguna ni vos presten ni den obediencia, ni fagan vuestro servicio ni mandado, nin vos acudan con frutos é rentas de frutos, ni vasallages que vos devan é sean obligados por feudos ni pleito omenaxe, ni otro qualquier juramento que vos ayan é tengan fecho. Ca nos, por las dichas abtoridades Apostólica é Real los absolvemos é damos por absueltos, é los damos por libres é quitos de todo ello, si vos lo sobredicho assí non ficiéredes é cumpliéredes segund dicho es, é revelde é inobediente fuéredes á los dichos nuestros mandamientos, que más verdaderamente son Apostólicos é Reales. É demás é allende de todo lo susodicho, vos apercevimos que lo contrario desto faciendo procederemos contra vos, é contra cada uno de los otros sobredichos, por todas las vías é formas, que podiéremos é deviéremos de derecho, como contra factor é receptador é defensor é amparador é incubridor de herejes, executando é mandando executar en vos todas las penas civiles é criminales que por derecho falláremos; ó reservamos la absolución de la sentencia de excomunión é de las otras censuras, en que cayeren las sobredichas presonas, é queremos que non puedan ser absueltas sinos por nos ó por nuestro superior.

En testimonio de lo qual mandamos dar é dimos esta nuestra carta firmada de nuestros nombres y sellada con el sello de que al presente usamos é señalada del nuestro notario suso scripto.

Dada en el monasterio de San Pablo de la muy noble y muy leal cibdad de Sevilla, á dos días de Enero año del nacimiento de nuestro Salvador Jesuchristo de mil y quatrocientos y ochenta y un años.

  —458→  

Frater Michael Inquisitor.=Frater Joannes de Santo Martino Inquisitor.=Joannes Doctor.=Por mandado de los muy Reverendos señores Inquisidores21.

La copia de este despacho preciosismo, que figura injerta y en primera línea dentro del primer tomo de Breves y Bulas apostólicas originales vino á Madrid remitida é incluída en carta dirigida por D. Cristóbal de Henestrosa al Inquisidor general don Vidal Marín obispo de Ceuta22, bajo cuya aprobación se mandó insertar en el volumen. El Consejo de la Suprema había desestimado hasta entonces, y no sin justa causa como improcedentes é incóngruos á su instituto los actos de los primeros inquisidores, que estribaron sobre una facultad jurídica presunta, pero no verdadera.

El libro de las reconciliaciones y otros autos fechos al principio de la Inquisición en Sevilla, si se llegase á recobrar23, sería de grande utilidad para la Historia. Podríamos con él en la mano decidir no leves cuestiones, donde de una parte y otra, amigos y enemigos de la Inquisición, han gastado en salvas de conjeturas y juicios más ó menos aventurados24 la pólvora de la Crítica. Las referencias de autores, aunque sean contemporáneos, nunca dan á la razón imparcial tanta luz para bien juzgar, como el acopio fiel y exacto de los documentos auténticos.



  —459→  

ArribaAbajo3

Supresión de la Inquisición subrepticia, creación y primer desarrollo de lo normal


29 Enero 1482. Breve de Sixto IV, donde rectifica su primera bula (1.º Noviembre 1478) y se niega á delegar en los Reyes el nombramiento de Inquisidores para los Estados de la Corona de Aragón. Archivo Histórico Nacional. Breve original, t omo citado, núm. 19.-Llorente lo publicó (Histoire critique, t. IV, páginas 346-348; París, 1818) tomándolo de la copia hecha en 1566. Notaré sus variantes.

Sixtus

Charissimi in christo filii nostri, Salutem et apostolicam benedictionem.

Numquam dubitavimus quin zelo fidei Catholice accensi recto et sincero corde alias nobis supplicaveritis super deputatione Inquisitorum heretice pravitatis in Castelle et Legionis Regnis ad finem ut illorum opera et diligentia, qui christi fidem profiteri affirmabant et iudaice superstitionis et legis precepta servare non formidabant, ad agnoscendam viam veritatis inducerentur; Nosque25 tunc pari desiderio et fidei zelo litteras super huiusmodi deputatione fieri iussimus, opera tamen eius, qui tunc litterarum earundem expeditionem nomine vestro solicitabat, evenit ut, ipsarum tenore non plene et specifice, ut decebat, sed in genere et confuse nobis ab eo exposito26, littere ipso contra Sanctorum Patrum et Predecessorum nostrorum decreta ac communem observantiam expedite sint. Quo factum est ut multiplices querele et lamentationes facte fuerint tam contra nos de illarum expeditione huiusmodi, quam contra Maiestates vestras et contra dilectos filios Michaelem de Morillo Magistrum et Johannem de Sancto Martino Baccalarium in Theologia ondine predicatorum   —460→   professores, quos dictarum litterarum pretextu Inquisitores in vestra Civitate Hispalensi nominastis; pro eo quod, ut asseritur, inconsulte et nullo juris ordine servato procedentes, multos iniuste carceraverint, diris tormentis subiecerint et hereticos iniuste declaraverint ac bonis spoliaverint, qui ultimo supplicio affecti fuere; adeo ut quamplures alii iusto timore perterriti in fugam se convertentes, hinc inde dispersi sint, plurimique ex eis se christianos et veror catholicos esse profitentes, ut ab oppressiouibus huiusmodi releventur, ad Sedem prefatam, oppressorum ubique tutissimum refugium, confugerint, et interpositas a variis et diversis, eis per dictos Inquisitores illatis, gravaminibus appellationes, huiusmodi querelas continentes, nobis presentaverint, earundem Appellationum causam27 committi, de ipsorum innocentia cognosci, cum multiplici lachrimarum effusione humiliter postulantes. Nos vero, habita super his cum venerabilibus fratribus nostris S. R. E. Cardinalibus deliberatione matura, de illorum consilio, ut querelis huiusmodi imposterum obviaremus, per quasdam nostras litteras in negocio huiusmodi iuxta iuris dispositionem per Inquisitores et locorum ordinarios insimul decrevimus esse procedendum. Et quamquam multorum iudicio, attentis querelis predictis, ad officium Inquisitionis huiusmodi alii quam Michael et Johannes prefati, de quibus tot et tanta relata fuere, debuissent deputari; nihilominus ne eosdem Michaelem et Johannem, ut minus idoneos inhabiles et insufficientes reprobasse, et consequenter eorum nominationem per vos factam damnasse videremur, acquiescentes relationi nobis de illorum probitate et integritate per Oratorem vestrum vestro nomine facte, Michaelem et Joannem predictos inquisitores esse voluimus, mente gerentes si alias quam zelo fidei et salute animarum minus iuste quam deceat in executione officii huiusmodi in futurum uaa cum Ordinariis predictis se habuerint, in eorum confusionem, ipsis amotis, alios eorum loco surrogare et ad comissionem causarum interpositarum appellationum et querelarum predictarum, prout iustitia suadebit, devenire. Petitioni   —461→   vero ventre deputationis Inquisitorum in aliis Regnis et Dominiis vestris, ideo non annuimus, quia in illis Inquisitores iuxta Romane ecclesie consuetudinem per Prelatos ordinis fratrum Predicatorum iam deputatos habetis, sine quorum dedecore et iniuria ac violatione Privilegiorum ordinis predicti, alii non deputarentur. Monuimus tamen eos ut una cum Ordinariis que eorum incumbunt officio, omni negligentia semota, studeant exercere. Hortamur igitur Serenitates vestras; ut ordinationibus huiusmodi nostris acquiescentes, Inquisitoribus et Ordinariis prefatis in executione eorum que ad eos pertinent, ut Catholicos decet Reges, vosque soliti estis, oportunum prestetis auxilium et favorem, ita ut exinde apud deum et homines possitis merito commendari.

Datum Rome apud Sanctum Petrum sub annulo piscatoris die XXIX. Januarii. M.CCCCLXXXII.Pontificatus nostri Anno Undecimo.

Al pie: L. Grifus.

Sobrescrito: Carissimis in christo filiis nostris Ferdinando Regi et Elisabeth Regine Castelle Legionis et Aragonum Illustribus.

La bula, que regularizaba la Inquisición y de la que dio cuenta el Papa á los Reyes diciéndoles que mantendría en sus puestos á los PP. Morillo y San Martín con la condición de que no eliminasen la jurisdicción de los Ordinarios prescrita por el Derecho canónico, fue despachada dos días después ó en 31 de Enero. Desgraciadamente no ha sido registrada en el bulario del Consejo de la Suprema y habrá que buscarla en Roma.

Muchos y graves errores han cundido y cunden acerca de la naturaleza y carácter de la Inquisición planteada en Sevilla por los Reyes Católicos. Se dice aun ahora28 que acudieron al Papa «en solicitud de bula que autorizase el procedimiento contra los herejes por la vía del fuego.» No había para qué hiciesen semejante petición29; y en efecto no la hicieron, porque sobre ello   —462→   las leyes de Partida á la sazón vigentes y conformes al Derecho canónico, son harto explícitas. La innovación jurídica y (digámoslo así) enorme del caso, no tanto estuvo en lo que pondera el P. Gams, esto es, en el conato latente de cesarismo absoluto que bajo el manto de celo por la religión se alzaba con tener pendientes de su albedrío las más elevadas atribuciones del poder judicial y vindicativo de la Iglesia30, cuanto en el atropello de la dignidad y prerogativas de la jurisdicción episcopal contra la mente de la Santa Sede y la inviolabilidad de los cánones.

11 Febrero 1482. Nombramiento de ocho Inquisidores más para los reinos de León y Castilla.- Archivo Histórico Nacional. Tomo I de Breves y bulas apostólicas originales, núm. 20.

Sixtus episcopus, servus servorum dei, Dilectis filiis Petro de Occania et Petro martino ac Alfonso de Sancto cipriano et Johanni de Sancto dominico ac Johanni de Sancto spiritu Magistris, necnon Roderico de Searra31 Licentiato et Thome de Turrecremata Baccalaurio ac Bernardo de Sancta maria presentato in Theologia, ordinis fratrum predicatorum professoribus et in Regnis Castelle et Legionis heretice pravitatis inquisitoribus, Salutem et apostolicam benedictionem.

Apostolice sedis providentia circumspecta contra heretice pravitatis labe respersos, quorum nequitia serpit ut cancer, ne in aliorum innocentium perniciem32 sua venena diffundant, remedium libenter adhibet oportunum. Nuper siquidem cupientes querelis et multiplicibus lamentationibus que tunc contra nonnullos heretice pravitatis inquisitores, quos dudum33 Carissimus in christo filius Ferdinandus Rex et Carissima in christo filia Elizabeth   —463→   Regina Castelle et Legionis, Illustres, pretextu quarumdam litterarum nostrarum34, nobis ipsarum tenore confuse exposito contra sanctorum patrum et predecessorum nostrorum decreta ac comunem observantiam expeditarum, in Civitate Ispalensi nominarunt facte fuere, pro eo quod, ut asserebatur, eosdem nominatos inquisitores in negotio inquisitionis huiusmodi inconsulte et nullo iuris ordine servato processissent, ac multos iniuste hereticos declarassent, obviare per alias nostras litteras sub data Pridie kalendas februarii, Pontificatus nostri Anno Undecimo, decrevimus in officio ipso inquisitionis iuxta iuris dispositionem per dictos inquisitores et locorum Ordinarios insimul esse procedendum, fuimusque hortati prefatos Regem et Reginam ut, decreto huiusmodi nostro acquiescentes inquisitoribus et Ordinariis prefatis, in eorum executione que ad eos pertinerent, auxilium prestarent simul et favorem, prout in ipsis litteris plenius continetur.

Cum autem, sicut postmodum accepimus, propter amplitudinem Castelle et Legionis Regnorum, deputati iam in eisdem heretice pravitatis inquisitores soli huic secte pestifere comode occurrere non valent, Nos more vigilis Pastoris affectantes ad huiusmodi negotium fidei efficaciter promovendum tales depurare personas, quarum honeste conversationes exempla tribuant puritatis, ac tandem ad personas vestras, quas [tam] religionis et fidei caritate, maturitate morum et litterarum scientia multarum, quam aliarum virtutum donis earum largitor dominus insignivit, quasque dilecti filii Alfonsi de Sancto cipriano, ordinis fratrum Predicatorum et Theologie professoris, ac fratrum dicti ordinis in prefatis Regnis Generalis Magistri eiusdem ordinis Vicarii, ipsorumque Regis et Regine ad nos et sedem apostolicam Oratoris destinati nobis facta relatione fideli, ad huiusmodi officium sufficientes et ydoneos reputamus, dirigentes intuitum nostre mentis pariter et sperantes quod ea que vobis committenda duxerimus solicite et prudenter exequamini, vos et quemlibet vestrum Inquisitores heretice pravitatis in dictis Regnis, auctoritate apostolica   —464→   usque ad nostrum et sedis predicte beneplacitum, facimus constituimos et etiam deputamos, ac iniungimus vobis in vestrorum remissionem peccaminum, quatinus in caritate dei, omni timore postposito, spiritum fortitudinis induentes predictum inquisitionis officium in dictis Regnis, prout tanti negotii utilitas suadebit, sub spe mercedis eterne ac servata posteriorum litterarum nostrarum serie et tenore sic efficaciter prosequi et exequi studeatis, ut per solicitudinis vestre providentiam radix pravitatis eiusdem penitus evellatur, et vinea domini sabaoth, exterminatis exinde vulpeculis35, fructus uberes afferat; concedentes vobis et cuilibet vestrum contra huiusmodi criminum reos eorumque fautores, iuxta dictarum posteriorum nostrarum litterarum tenorem, procedendi plenam per presentes apostolica auctoritate facultatem. Sic igitur iniunctum vobis onus inquisitionis huiusmodi adimplere studeatis, quod ex laudabili studio vestro, favente altissimo, sperati fructus proveniant, vosque possitis exinde non i[m]merito commendari.

Dat. Rome apud Sanctum petrum, Anno Incarnationis dominice36 Millesimo quadringentesimo octuagesimo primo, Tercio Idus Februarii, Pontificatus nostri Anno Undecimo.

La bula ha perdido el sello de plomo y bramante del que colgaba.

Al pie: L. Grifus.- Dat. ex lic.ª d. p. Bertrandi R.rii

Al respaldo: De Curia. F. de Simo.

El Papa distingue cuidadosamente en esta bula las facultades, otorgadas por su bula del 31 de Enero de 1482 (Litterae posteriores), de las que habían sido anticanónicamente, ó contra la disposición del Derecho canónico, amañadas por culpa del expositor ú orador de los Reyes. Estos, al tenor de las primeras, podían delegar, y delegaban, la autoridad episcopal ú ordinaria y la de la Santa Sede; podían además revocar el nombramiento de las personas y designar á otras para un cargo de tanta transcendencia37.

  —465→  

Por virtud de la institución canónica el Papa, dejando incólume la jurisdicción episcopal38, hizo por sí y ante sí el nombramiento de las personas, recomendadas por los Reyes y suficientemente abonadas, y reservó á su beneplácito y al de sus sucesores el amoverlas ó revocar aquel nombramiento.

Entre los inquisidores, instituidos por la presente bula del 11 de Febrero de 1482, figura casi en último lugar por su ínfimo grado de bachiller Fray Tomás de Torquemada39. Hasta ese día todos los aciertos y desaciertos inquisitoriales, que se le han achacado, no tienen razón de ser.

La bula de 1478 no debía entenderse como aplicable á los Estados de Aragón, que no poseían entonces D. Fernando y Doña Isabel. Sin embargo, así la entendieron y aplicaron, según aparece en su carta de delegación (27 Septiembre, 1480). Sixto IV (29 Enero, 1482) por ese lado de los Estados aragoneses negóse á toda innovación, la cual se hizo en 17 de Abril, y padeció no pocas ni poco tormentosas vicisitudes, como es sabido.




ArribaAbajo4

Marejada jurisdiccional


10 Octubre, 1482. Suspende el Papa para los Estados de Aragón los efectos de la bula del 17 de Abril.- Tomo cit., núm. 21. Llorente, t. IV, páginas 343 y 350.

Carissimo in christo filio nostro Ferdinando Castelle Legionis et Aragonum Regi illustri.

Sixtus

Charissime in christo fili noster, Salutem et apostolicam benedictionem.

  —466→  

Venerabilis frater noster R.40 episcopus Portuensis, S. Ro. E. Vicecancellarius et Cardinalis Valentinus nobis retulit super certis litteris in materia Inquisitionis heretice pravitatis postremo a nobis emanatis, sub data quintodecimo kalendas Maii Pontificatus nostri Anno undecimo41, incipientibus Gregis dominici, nostre Custodie divina disponente clementia commissi, per quas mandavimus per Ordinarios et Inquisitores in Regnis tuis Aragonie Valentie et Maioricarum ac Principatus Catalonie deputatos contra reos huiusmodi criminis sub certis modo et forma procedi et iudicari debere, varios istic clamores et querimonias non sine displicentia tua in dies oriri; proptereaque Maiestatem tuam vehementer optare prefatas litteras per nos corrigi et immutari. Nos vero, sicut eidem vicecancellario respondimus, quamvis easdem litteras ex Consilio nonnullorum venerabilium fratrum nostrorum S. Ro. E. Cardinalium per nos desuper deputatorum ediderimus, tamen cupientes quantum cum Deo possumus Celsitudini tue gratificari et huiusmodi querelis occurrere, Decrevimus cum primum prefati Cardinales, qui ob pestilentie suspicionem secesserunt, in Urbem redierint, eisdem committere dictum negotium revidendum ac denuo diligenter examinandum ut, omnibus consideratis considerandis et matura deliberatione prehabita, siquid in dictis litteris emendandum vel immutandum seu modificandum fuerit, ex simili consilio corrigatur immutetur vel modificetur. Interim vero ne ullo pretextu ipsarum litterarum tam sanctum et necessarium opus retardetur, prefatas litteras et omnia in eis contenta, quatenus juri communi contraria et ab eo aliena existant suspendimus, Mandantes nihilominus Inquisitoribus predictis ut non obstantibus prefatis litteris, eorum officium adversus reos huiusmodi criminis continuare, et tam in procedendo quam iudicando decreta sanctorum patrum et juris communis dispositionem in concernentibus dictum crimen ad unguem servare debeant, donec aliud super inde per nos fuerit ordinatum, quemadmodum per alias nostras litteras presentibus alligatas Inquisitoribus eisdem iniungimus.

  —467→  

Datum Rome apud sanctum petrum sub annulo piscatoris, Die x42 octobris M.CCCC.LXXXXII, Pontificatus nostri Anno Duodecimo.

Al pie: L. Grifus.

10 Octubre, 1482. Á los Inquisidores de Aragón, Valencia, Mallorca y Cataluña.- Archivo Histórico Nacional, tomo cit., núm. 22.

Dilectis filiis Inquisitoribus heretice pravitatis in Aragonie Valentie et Maioricarum Regnis et Principatu Catalonie deputatis.

Sixtus

Dilecti filii, Salutem et apostolicam benedictionem.

Ex relatione Venerabilis fratris nostri R. episcopi Portuensis, S. R. E. vicecancellarii, Cardinalis valentini, intelleximus super certis litteris nostris postremo in negocio inquisitionis heretice pravitatis a nobis emanatis sub data XV kalendas Maii, Pontificatus nostri Anno undecimo, varios clamores et querimonias in dies oriri apud Regiam Maiestatem, que proinde cuperet ipsas litteras corrigi vel immutari. Nos autem, quamvis easdem litteras ex consilio nonnullorum S. R. E. Cardinalium, qui ob pestilentie suspitionem adhuc absunt ediderimus, tamen ne tam pium et sanctum opus ullo pretextu dictarum litterarum interpelletur, easdem litteras nostras et omnia in eis contenta, quatenus iuri communi sint contraria et ab illo aliena, Mo tu proprio et ex certa scientia presentium tenore suspendimus, volentes nihilominus et vobis ac cuilibet vestrum mandantes ut oficium vestrum laudabiliter continuare, et tam in procedendo quam iudicando in concernentibus huiusmodi crimina contra reos illius Decreta sanctorum patrum et dispositionem iuris communis ad unguem servare debeatis, donec per nos et sedem apostolicam aliud desuper vobis mandatum et ordinatum fuerit, Non obstantibus predictis litteris et aliis in contrarium editis quibuscunque.

  —468→  

Datum Rome apud Sanctum Petrum sub annulo piscatoris, die X octobris MCCCCLXXXII, Pontificatus nostri Anno Duodecimo.

Al pie: L. Grifus.

23 Febrero, 1483. Rescripto notabilísimo de Sixto IV á una carta autógrafa de la reina Isabel.- Copiador moderno43, fol. 178 r.-181 v. Llorente (tomo IV, páginas 362-366) lo publicó sin precisar la fuente.

Sixtus episcopus, servus servorum dei, carissime in christo filie nostre Elisabeth, Castelle Legionis et Aragonum Regine Illustri, Salutem et apostolicam benedictionem.

Venerabilis frater noster44 Rodericus, episcopus Portuensis Cardinalis Valentinus et45 Sancte Romane ecclesie Vicecancellarius, litteras tuas manu propria scriptas nobis iam pridem exhibuit, quibus hactenus ex eo non respondimus quod, cum non essemus per illos dies satis firma valetudine, eas voluimus in aliud commodius tempus legendas servari penes ipsum Vicecancellarium; qui demum ad nos reversus totas nobis diligenter perlegit. Intelleximus omnia gratissimo animo.

Placet nobis magnopere quod in provisione ecclesie Toletane46 tue celsitudini gratificati fuerimus, cuius votis omnibus, quantum cum Deo possumus, annuere non recusabimus. Quod vero scribis provisionem ecclesie Oxomensis de persona dilecti filii nostri Raphaelis, de sancto georgio ad velum aureum Diaconi Cardinalis, tue Serenitati et carissimi in christo filii nostri   —469→   Regis, consortis tui, Illustris47 gratam fore, id etiam ex aliis litteris vestris cognovimus. Non48 dubitamus eandem provisionem tum nostra, tum ipsius Cardinalis causa pro eius precipua in celsitudinis vestre observantia in posterum etiam gratiorem fore49. De francisco ortiz, quem inde amoveri cupis, scias numquam mentis nostre fuisse quempiam vestre Serenitati adversum aut suspectum istic versari. Qua de re ut tue voluntati morem geramus, illum per aliud breve nostrum presenti annexum, eius50 exemplum etiam insertum tibi mittimus, sicuti petis ad nos revocamus.

Quantum vero attinet ad negotium neofitorum, quod solum Inquisitoribus deputatis51 demandari velles, vidimus quecunque ex ordine circa huiusmodi materiam accurate prudenterque scripsisti. Plene sunt ipse littere tue pietate et in deum singulari religione. Letamur52 plurimum, filia carissima secundum cor nostrum, in ea re a nobis tantopere concupita per celsitudinem tuam tantum studium et diligentiam adhiberi. Conati semper fuimus, miserti illorum insanie, tam pestifero morbo opportuna remedia adhibere.

Sentientes etiam huiusmodi pestem in Sicilia invaluisse, iam pridem per varias bullas nostras adversus tam perfidum et scelestum genus hominum istuc transmissas provideramus. Sed, obsistentibus regiis magistratibus, quemadmodum tibi innotescere putamus, omnia preter expectationem nostram impedita sunt; et nullum provisiones53 nostre, sicut par erat, effectum sortiri potuerunt. Quod sane nobis molestissimum fuit; nunc vero perspecta optima ac propensa voluntate tua, gratissimum   —470→   nobis est quod in illis Regnis tuis in vindicanda divine maiestatis offensa tanto studio ac devotione desiderio nostro satisfacias. Equidem, filia carissima, cum multis Regiis virtutibus personam tuam divino munere insignitam cognoscamus, nullam tamen magis54 quam tuam in deum religionem ac in fidem orthodoxam affectum atque constantiam tuam commendavimus. Proinde sanctum istud propositum tuum in domino probantes ac benedicentes, Serenitatem tuam attente hortamur atque oramus ut, ne tanta labes diutius per illa Regna serpat, simili studio huic negotio intendas; et iuxta provisiones nostras desuper editas et edendas, in quibus favor tuus precipuus requiritur, causam dei amplectaris, cui in re [n]ulla alia magis placere potes.

Quod autem dubitare videris nos forsan existimare, cum in perfidos illos qui, christianum nomen ementiti, christum blasfemant et iudaica infidia55 crucifigunt, quando ad sanitatem56 redigi nequeant tam severe animadvertere cures, ambitione potius et bonorum temporalium cupiditate quam zelo fidei et catholice veritatis, vel dei timore, certo scias ne ullam quidem apud nos eius roi fuisse suspicionem. Quod si non defuerint qui, ad protegendum eorum scclera, multa susurrarint, nichil tamen inde sinistri de tua vel prefati carissimi filii nostri, consortis tui Illustris devotione persuaderi nobis potuit. Nota est nobis sinceritas et Pietas vestra atque in deum religio. Non credimus omni spiritui. Si aliorum57 querelis aures, non tamen mentem prestamus.

Quod vero de inquisitoribus petis, quoniam res est magni momenti, ut58 maturius tuo desiderio in hac parte satisfaciamus adhibebimus aliquos ex venerabilibus fratribus nostris Sancte Romane ecclesie Cardinalibus, quibus negotium hoc examinandum committimus; et eorum consilio, quantum cum deo poterimus, tue voluntati annuere conabimur. Interim, filia carissima,   —471→   sis bono animo; et tam pium opus, deo et nobis gratissimum, solita devotione ac diligentia prosequi non desinas; tibique persuade nichil nos celsitudini tue denegaturos quod a nobis honeste prestari possit.

Ceterum, quoniam non sine admiratione, quod tamen non ex mente tua seu prefati carissimi filii nostri, sed ministrorum vestrorum, qui dei timore posthabito falcem in messem alienam immittere non verentur provenire arbitramur, libertatem scilicet atque immunitatem ecclesiasticas in dictis Regnis per varias novitates infringi, et provisiones nostras atque mandata apostolica eorumque executionem per quedam regia edicta sine ullo respectu censurarum impediri vel retardari, id (cum nobis admodum grave, et a consuetudine statuque vestro, ac in nos et Sedem apostolicam reverentia et equitate vestra alienum sit) tue serenitati scribendum duximus. Quare hortamur atque requirimus ut59 huiusmodi censuras cuilibet fideli pertimescendas, sicuti vestre devotioni convenit, devitare studeat; nec patiatur tam evidentem iniuriam nobis et huis sancte Sedi inferri; et eo modo provideri curet ne libertas et iura apostolica, que Illustres progenitores tui sum magna eorum gloria tueri et augere studuerunt60, tempore tue celsitudinis violata seu imminuta videantur61. Sic enim62 dominus, in cuius potestate ipsi sunt Reges, assistente tibi apostolice Sedis gratia diriget desideria tua; sobolem et res tuas felicitabit; omnia63 celsitudini tue in via recta ambulanti pro voto succedent.

Dat. Rome, apud Sanctum Petrum, Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo octuagesimo secundo64, Septimo kalendas Martii, Pontificatus nostri Anno Duodecimo.

  —472→  

25 Mayo, 1483. Á los Reyes. Nombra al arzobispo de Sevilla Juez de apelaciones en los reinos de León y Castilla. Destituye al Inquisidor de Valencia.- Tomo I de Breves y bulas apostólicas originales, núm. 22.

Sixtus episcopus, servus servorum dei, Carissimis in christo filiis nostris Ferdinando et Elisabeth Castelle ac Legionis Regibus Illustribus, Salutem et apostolicam benedictionem.

Lectis litteris Maiestatis vestre65, quas super inquisitione heretice pravitatis scripsistis, nos considerantes rem arduam esse et magna consideratione egere, eam Venerabili fratri nostro Roderico Episcopo Portuensi, ac dilectis filiis Johanni tit. sancte Praxedis et Auxie tit. sancte Sabine presbiteris, ac Raphaeli sancti Georgii ad velum aureum Diacono, sancte Romane ecclesie Cardinalibus audiendam examinandamque commisimus, ut rectius ac salubrius posset, auctore Domino, provideri. Cardinales vero ipsi suo officio magna cum fide et diligentia functi, Venerabili fratre nostro Johanne Episcopo Gerundensi Oratore vestro66 ac dilecto filio Gundissalvo de Villadiego Capellano nostro sepius adhibitis auditisque progressi, re67 et omnibus circunstantiis mature intelectis, nobis verissime et plenissime retulerunt; ex quorum relatione prospeximus clarius id quod semper fuimus opinati, desiderium et preces in hac re vestras ex fidei puritate et orthodoxe religionis zelo manare.

Itaque quanquam Romane sedis, cui nos non nostris meritis disponente domino presidemus, proprium et peculiare ius sit quorumvis laborantium querelas et appellationes admittere eosque gremio benignitatis excipere, in causis presertim fidei cuius ad sum[m]um Pontificem spectat iudicium, quanquam ad nostrum officium in primis pertineat ius ipsum tueri et preservare, tamen ut inteligeretis quam grata sit nobis vestre fidei sinceritas et maxima in hanc sanctam sedem devotio, precibus vestris   —473→   huiusmodi benigne annuendum duximus, Judicem appellationum in causis predictis in vestris Regnis Venerabilem fratrem nostrum Archiepiscopum Ispalensem, virum doctrina et iure merito probatissimum, loco nostri deputantes non solum ad appellationes interponendas verum etiam ad interpositas et in Curia Romana pendentes, alia quoque nonnulla circa causam huiusmodi ordinavimus per que, ut speramus, deo iuvante omnia saluberrime dirigentur.

Hortamur igitur Maiestatem vestram in domino ut quemadmodum hactenus pie et religiose fecistis, ita deinceps velitis facere causam hanc opportunis favoribus prosequentes ut celestis favor vobiscum sit et auxilium dei omnipotentis, qui ut sacra Regum tradit Historia, Regnum Hieu propter Idolatrarum destructionem firmavit et auxit, quique etiam nuperrime vobis, pro sua orthodoxa fide contra perfidos Sarracenos bellum gerentibus, maximam victoriam68 dedit, et dabit in dies maiorem ac clariorem si, ut confidimus, ardor fidei ac religionis non minuetur.

Ceterum impulerunt nos demerita Cristofori de Galves qui in Regno Valentie deputatus fuerat Inquisitor, ut eum a dicto inquisitionis officio amovendum putemus, sicuti tenore presentium amovemus. Erat ipse dignus gravi supplicio, ita se imprudenter et impie gessit; sed nos sola privatione contenti, reliqua ob singularem nostram in vestram celsitudinem caritateah remitimus. Opus est igitur, et ita hortamur ut alium sacre Thealogie Magistrum, in quo timor dei sit et qui virtutibus clareat, eligatur ad huiusmodi inquisitionis officium loco ipsius de Galves exercendum. Nos enim ex nunc eum quem vos eligeritis ad dictum officium deputamus cum omnibus facultatibus quas alii Inquisitores de iure vel consuetudine habent.

Datum Rome, apud Sanctum petrum, Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo octuagesimo tertio, Octavo kalendas Junii, Pontificatus nostri Anno Duodecimo.

Al pie: G. de Cruce.

  —474→  

Al respaldo: Carissimis in christo filiis nostris Ferdinando et Elisabeth Castelle ac Legionis Regibus Illustribus.

25 Mayo 1483. Á Don Iñigo Manrique arzobispo de Sevilla. Le notifica haberle nombrado Juez de apelaciones y le encarga que influya en el ánimo de los Reyes para que lleven á cabo la destitución de fray Cristóbal de Gualbes inquisidor de Valencia y nombren á otro.- Tomo cit., núm. 23.

Sixtus episcopus, servus servorum dei, Venerabili fratri Eneco Archiepiscopo Ispalensi Salutem et apostolicam benedictionem.

Ordinavimus nuper nonnulla oportuna et salutaria circa negotium inquisitionis heretice pravitatis in Castelle et Legionis Regnis, prout ex aliis nostris litteris licet videre. Cognita autem doctrina integritate atque prudentia singulari tue fraternitatis, te solum ex omnibus eligentes Judicem appellationum in causis predictis Unicum in eisdem Regnis loco nostri deputavimus, ut qui confidimus nichil a te fieri posse quod ad dei laudem non pertineat et a iure ac iustitia discrepet.

Suscipe igitur, Venerabilis frater, iniunctum onus; quod, quo magis est laboriosum et arduum, eo maius apud deum et hanc sanctam sedem tibi meritum comparabit.

Ceterum scripsimus Carissimis in christo filiis nostris Ferdinando et Elisabeth, Castelle ac Legionis Regibus Illustribus, ut loco Cristofori de Galves, quem ab officio inquisitionis omnino volumus propter eius demerita amoveri, alium sacre Theologie professorem, virum doctrina integritate prudentiaque ydoneum nominent, quem ex nunc in dicto inquisitionis officio instituimus. Hortamur fraternitatem tuam ut apud Reges ipsos omni studio ac diligentia instes ut hoc fiat, hoc est ut de Galves statim amoveatur, et alius Inquisitor bonus probusque proponatur ab illis.

Datum Rome, apud Sanctum petrum, Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo octuagesimo tertio, Octavo kalendas Junii, Pontificatus nostri Anno Duodecimo.

Al pie: G. de Cruce.

Más abajo: Visa Gottifredus.

A1 respaldo: Venerabili fratri Eneco Archiepisco Ispalensi.

  —475→  

25 Mayo 1483. Á Don Alfonso de Fonseca, arzobispo de Compostela. Intime á los obispos de su provincia, que no fueren cristianos viejos, que ni por sí ni por vicarios que se hallen en igual caso procesen á los conversos judaizantes.- Tomo cit., núm. 25.

Sixtus episcopus, servus servorum dei, Venerabili fratri Alfonso Archiepiscopo Compostellano Salutem et apostolicam benedictionem.

Ut officium inquisitionis heretice pravitatis in tua Compostellana provincia ea qua decet integritate et omni suspitione cessante exerceatur volumus ut, si qui sunt ex suffraganeis tuis, etiam exempti, qui de genere eorum christianorum qui ex Ebreis provenere69 originem trahant, eos auctoritate nostra secrete ea qua decet modestia moneas et inducas ut in hiis que inquisitionis heretice pravitatis officium concernunt quoad eos, qui in eorum Civitatibus et diocesibus de dicto genere sunt et superstitionibus Ebraicis se implica[s]se illasque sectari asseruntur, per se ipsos se non impediant; sed infra terminum, per te eis prefigendum, in suum Officialem ad huiusmodi causarum cognitionem et peragendum omnia que ad officium ipsum pertinere contingerit in eorum Civitatibus et diocesibus predictis, hominem qui de dicto genere etiam ab antiquo nulla ex parte originem trahat et aliquibus de eo genere consanguinitate vel affinitate coniunctus, aut alias suspectus non existat, sed etate scientia et vite munditia ad id ydoneus per te iudicetur ac zelum fidei habens coto posse salutem querat animarum. Et si suffraganei prefati monitioni tue, ymmo verius nostre, in hiis parere recusaverint vel distullerint, super quo tue simplici assertioni stari volumus, eos per tuas autenticas litteras cum presentium insertione de novo super hiis requiras seu requiri facias et procures, terminum ad id eis prefigendo; quo elapso et eis requisitioni huiusmodi non satisfacientibus, quacunque appellatione remota quam frivolam decernimus, tu in singulis Civitatibus et diocesibus predictis unum Officialem in huiusmodi causis, sicut premittitur, qualificatum auctoritate   —476→   nostra deputes, qui eadem prorsus ordinaria potestate et iurisdictione fungatur in huiusmodi fidei negotio quibus potiri posset si ab eodem suffraganeo in Officialem deputatus foret et pro tempore deputaretur; nec liceat eisdem suffraganeis, facta per eos vel, eis recusantibus seu negligentibus, per te deputatione huiusmodi Oficialis nisi si et in quantum illi eos duxerint requirendos, in negotio inquisitionis huiusmodi se ingerere, et eorum ordinaria auctoritate uti quoquomodo.

Datum Rome apud Sanctum petrum, Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo octuagesimo tertio, Octavo kalendas Junii, Pontificatus nostri Anno Duodecimo.

Al pie: G. de Cruce.

Al dorso: Venerabili fratri Alfonso Archiepiscopo Compostellano.

De la misma fecha (25 Mayo 1483) y tenor es la bula, dirigida á D. Pedro González de Mendoza arzobispo de Toledo. Tráela el Copiador (fol. 108 r. v.) dispuesto en 1566 por el bachiller Francisco González de Lumbreras, capellán del Inquisidor general D. Fernando de Valdés, arzobispo de Sevilla.

Sixtus episcopus, servus servorum dei, Dilecto filio Petro tit. sancte crucis in Hierusalem presbítero cardinali Salutem et apostolicam benedictionem.

Ut officium inquisitionis heretice pravitatis in provincia Toletana et civitatibus ac diocesibus provincie Cesaraugustane70 ea qua decet integritate et omui suspicione cessante exerceatur, volumus ut tu, qui Toletane ecclesie ex concessione et dispensatione apostolica prees71, si qui ex tuis et provincie Cesaraugustane saffraganeis de dicto Refino existentibus72 sunt qui de   —477→   genere eorum christianorum, qui ex hebreis provenere, originem trahant, eos auctoritate nostra moneas et inducas ut in hiis que ad inquisitionis heretice pravitatis officium concernunt, etc.




Arriba5

Declive y fin del primer periodo de la Inquisición en Sevilla


Évora, miércoles, 7 Enero, 1484. Trasunto autenticado de una bula de Sixto IV (2 Agosto, 1483), la cual ha de estimarse como página histórica de sumo interés, trazada por el mismo Papa sobre el origen y evoluciones que de él había tomado la Inquisición española. Copiador moderno, folio 182 r.-196 v.

In dei nomine, Amen. Noverint universi, hoc presens publicum instrumentum inspecturi, quod anno a nativitate domini nostri Jesu christi millesimo quadringentesimo octuagesimo quarto, quarta feria, septima die mensis Januarii, in civitate elbore coram Reverendissimo in christo Patre et domino, domino garcia de meneses, dei gratia episcopo elvorensi73 et egitaniensi, in presentia mei notarii apostolici et testium infra scriptorum, comparuit providus vir Joannes de Sevilla insola ipsius civitatis; et presentavit dicto domino episcopo quandam bullam apostolicam sanctissimi in christo patris domini ac domini nostri Sixti divina providentia pape quarti, dictatam litteris latinis et in pergameno sigillatam sub eius sigillo plumbeo sum cordulis cericeis rubei croceique coloris, sanam integram, non rasam nec caucellatam, nec in parte aliqua eius vitiosam, sed omni vitio et suspicione carentem, prout ex ea prima facie apparebat. Cuius quidem tenor de verbo ad verbum talis est74.

Sixtus episcopus, servus servorum dei, ad futuram rei memoriam.

Etsi Romani Pontificis, sacri apostolatus ministerio ordinatione   —478→   divina presidentis, in hoc potissimum versetur intentio ut ecclesiasticarum legum decreta serventur et iuxta illorum traditiones, quantum fieri potest, singula75 dirigantur, occurrunt tamen sepe tempora necessitates et cause, in quibus illarum acerbitatem solite benignitatis gratia cogitat76 moderari, ipsis presertim decretis testantibus quod regule sanctorum patrum pro tempore locis et personis negotiisque instante necessitate tradite fuerint: unde reprehensione careant77 oportet, si ipse pontifex iuxta diversitates rerum personarum et negotiorum et temporum, necessitate vel potius78 pietate suadente, tradite sibi in Beato Petro potestatis plenitude rigorem iuris apostolice mansuetudinis temperet suavitate, qui[a] multiplex misericordia79 dei ita lapsibus humanis subvenire consuevit, et non solum per baptismi gratiam sed etiam per penitentie medicinam spes vite reparetur eterne, ut qui dona regenerationis violassent proprio se iudicio condemnantes ad remissionem criminum pervenire meruerint.

Dudum siquidem ex relatione80 Carissimi in christo filii ngstri Ferdinandi regis et Carissime in christo filie nostre Elisabeth regine Castelle et Legionis Illustrium acceperamus quod in diversis civitatibus terris et lotis dictorum Regnorum erant quamplurimi pro christianis apparenter se gerentes, qui ritus et mores iudeorum iudaiceque superstitionis et perfidie dogmata81 et precepta servare et [a] veritate tam catholice fidei et cultus illius quam articulorum eiusdem credulitate recedere veriti non fuerant, nec verebantur in dies; [et] eorum sic82 iudaizantium infidelitas in tantum83 excreverat quod illius sectatores alios iudaizare facere et ad diversos errores contra catholicam fidem inducere non formidaverant.

  —479→  

Nos tunc Regi et Regine prefatis, ut contra sic apostatantes et a fide deviantes iuxta locorum exigentiam inquisitores nominare possent, per alias nostras litteras concessimus facultatem84; Qui dilectos filios Michaelem de morillo, magistrum, et Joannem de Sancto martino, bacchalaureum in Theologia, ordinis fratrum predicatorum professores, in civitate Hispalensi et illius diocesi inquisitores nominaverunt85; Et demum, eosdem Michaelem et Joannem, qui usque tunc86 in civitate et diocesi Hispalensi officio Inquisitionis contra tales sic iudaizantes vacaverant87, Castelle et Legionis Regnis prefatis dicte iudaice superstitionis sectatorum et quorumlibet aliorum cuiusvis heretice pravitatis labe pollutorum88 inquisitores apostolica auctoritate, de fratrum nostrorurn [S. R. E. Cardinalium] consilio, ad nostrum et apostolice Sedis beneplacitum deputavimus89 cum plena potestate inchoatos antea per eos processus, quatenus rite et recte processissent, resumendi et illos prosequendi ac ad finem una cum locorum ordinariis seu eorum officialibus, secundum formam a iure traditam perducendi, et alios de novo contra quoscunque heretice pravitatis reos et fautores eorum inchoandi et90 prosequendi; necnon iuxta Sacrorum canonum instituta facie ndi mandandi et exequendi omnia et singula, que ad Inquisitionis heretice pravitatis officium huiusmodi quomodolibet pertinebant: ac voluimus quod si Inquisitores et ordinarii prefati, eorumdemque   —480→   ordinariorum officiales, in premissis negligentes forent vel remissi, nonnullas tunc expressas ecclesiasticas censuras et penas, etiam privationis regiminis et administrationis suarum ecclesiarum incurrerent, sicut etiam per alias91 decrevimus et ordinavimus.

Et successive per nos etiam accepto quod nonnulli, contra quos inquisitores prefati processerant, a quibusdam eis, ut asserebant, in huiusmodi processibus illatis gravaminibus ad Sedem apostolicam duxerant appellandum et in dies appellabant92, ac huiusmodi appellationum causas in Romana curia connecti93 obtinuerant et in dies obtinebant, et per eorumdem Commissarios dictis Inquisitoribus ne in proccessibus huiusmodi, dictis appellationibus coram eis pendentibus, procederent inhiberi; eosdemque Inquisitores et promotores causarum earumdem, seu fidei procuratores, in partibus illis deputatos ad prosecutionem causarum appellationum huiusmodi citare94 procuraverant et procurabant; ex quo tardabatur officium Inquisitionis memoratum: Nos tunc Venerabilem fratrem nostrum enecum Archiepiscopum Hispalensem, iudicem delegatum in omnibus et singulis huiusmodi appellationum causis quomodolibet ad Sedem prefatam interpositis, et quas in futurum interponi contingeret95 per quoscumque et quandocumque in concernentibus negotium Inquisitionis heretice pravitatis huiusmodi in Regnis predictis; cum plena potestate causas ipsas appellationum interpositarum et quas interponi contingeret, per se vel alium seu alios, ubicumque sibi plareret auctoritate nostra cognoscendi, et per ipsum duntaxat fine debito terminandi, ita ut absque alia speciali commisione desuper facienda interpositas quascumque appellationum causas et introductas coram causarum apostolici Palatii auditoribus et quibuscumque aliis iudicibus delegatis in Romana Caria vel extra eam (quarum statum etiamsi in illis conclusum foret, ac auditorum   —481→   ac iudicum de illis cognoscentium, necnon personarum ecclesiasticarum et secularium quas concernebat96 nomina et cognomina, dignitates et preeminentias ecclesiasticas et seculares in quibus constitute existebant pro expressis habuimus, quasque motu proprio et ex certa scientia ad nos advocavimus) in statu debito resumere, et illas ulterius, et quas de novo interponi contingeret, per se vel alium ut prefertur ubilibet audire et cognoscere ac per se ipsum fine debito terminare libere et licite valeat (tam ad eorumdem appellantium, quam fidei catholice in partibus illis procuratorum seu promotorum causarum criminalium curiarum ordinariorum partium earumdem instantiam) auctoritate apostolica fecimus constituimus et etiam deputavimus97 ad nostrum et98 prefate Sedis beneplacitum.

Et quod ab ipso eneco Archiepiscopo, et ab eis quibus idem enecus Archiepiscopus in causis appellationum huiusmodi vices suas duceret in audiendo et cognoscendo committendas, ante vel post latam per enecum Archiepiscopum sententiam, in eisdem appellationum causis (sicut a nobis, cuius vices in hiis enecus Archiepiscopus et illi gererent, cuiusque personam representarent) nequiret ullatenus appellari, sicut a diffinitiva sententia in causa heresis lata appellari non posset, prefata auctoritate statuimus.

Et ne in processibus et causis heresis huiusmodi contra personas civitatis et diocesis Hispalensis eo pretextu quod dictus enecus Archiepiscopus in illis interveniet99 in posterum ut ordinarius, appellationum in casibus a iure permissis carerent iudice in eisdem partibus qui causas appellationum huiusmodi audiret, voluimus quod dictus enecus Archiepiscopus de cetero in huiusmodi Inquisitionis heretice pravitatis negotiis contra sue ordinarie iurisdictioni subiectos, non per se ipsum, sed per suum officialem ordinarium iurisdictionem cum Inquisitoribus predictis exerceret; quotiens100 contingeret, expedire posset appellationum101   —482→   causas, quas etiam ab eodem officiali suo tunc interponi contingeret; in casibus a iure permissis, tamquam delegatus apostolicus, audire cognoscere et fine debito terminare pari modo posset vigore litterarum nostrarum, dum ab illis in huiusmodi Inquisitionis negotio contingeret appellari.

Revocavimus insuper, auctoritate apostolica102, omnia et singula privilegia quibuscumque, in locis predictorum, de genere103 iudeorum provenientibus super reconciliationibus et heresis abiurationibus, aliter quam secundum formam iuris faciendis, a nobis et Sede apostolica concessa, prout hec alia in singulis litteris nostris104 predictis, quorum tenores presentibus pro expressis habemus, plenius continetur.

Cum autem gravis querela civium et incolarum civitatis et diocesis Hispalensis ad aures nostras perveniret quod in causas advocatis105 et in partibus commissis huiusmodi sperent quod rigor excedet106 iuris temperamentum; ad earumque causarum prosecutionem in partibus illis non pateat tutus accessus; quodque, licet quamplures ex civibus civitatis et diocesis Hispalensis, utriusque sexus, qui de crimine heresis et apostasie erant diffamati sive culpabiles inventi, ad cor reversi diversas litteras super huiusmodi diffamationibus et culpis absolutorias, reintegratorias, restitutorias et nonnulla allia, circa hec, necessaria et opportuna continentes a penitentiaria nostra, vel speciali vel expresso mandato nostro emanatas107 obtinuerunt; et illarum alique, tam in Romana curia quam extra, executioni debite fuerunt demandate, alique vero adhuc maneant impendenti; tamen108 per Inquisitores et ordinarium prefatos, seu ab eo deputatos contra teles absolutos, et qui in vim litterarum huiusmodi absolvi et reintegrari possint et debeant, processum extitit hactenus et proceditur in   —483→   dies, etiam in opprobium absolutorum et absolvi debentium et petentium109 huiusmodi, statuis quibusdam eorum nomina designantibus per curiam secularem concrematis.

Nos igitur atendentes quod, suffragante divina gratia, cum alias, tum maxime hodierno tempore, in Romana curia, in omni genere scientiarum et presertim Theologie ac iuris Canonici aliarumque facultatum, et potissime in venerando Collegio auditorum causarum Palatii nostri110 apostolici, grandis est copia peritorum qui prudenter acute et sagaciter hec omnia intelligere excutire examinare, et rursus ea iuste equanimiter moderare, et sapienter iudicare, decidere et diffinire scienter potuerunt et conscientia dictante curabunt111, tam ex premissis quam ex certis aliis causis animum nostrum moventibus, motu proprio, non ad ipsorum civium vel aliorum nobis super hoc oblate petitionis instantiam, sed de nostra mera voluntate, rigorem cum clementia miscere cupientes et de nostra etiam certa scientia, omnes et singulas causas appellationum a gravaminibus, [que] in dicta Curia super negocio Inquisitionis heretice pravitatis coram suis iudicibus introductas et per nos advocatas huiusmodi respective pendebant112, in eo statu in quo coram eis ante advocationem huiusmodi pendebant113 resumendas audiendas decidendas et fine debito terminandas, apostolica auctoritate tenore presentium, de novo committimus; necnon quicquid per eosdem indices in ipsis causis decretum gestum actum actitatum extitit, etiamsi ad diffinitivas sententias processum sit, vel procedi sen diffiniri contingerit, motu et auctoritate predicta confirmamus et approbamus prout iuste late fuerunt, supplentes omnes et singulos defectus tam iuris quam facti, si qui forsan intervenerint in eisdem; et nichilominus litteras penitentiarie predicte super negocio heresis et apostasie huiusmodi hactenus emanatas, et que in posterum emanabunt, sub revocatione predicta nullatenus comprehensas,   —484→   nec comprehendi debere, sed illas et illas et illa[rum] secuta quecumque valida esse, plenamque roboris firmitatem obtinere debere in omnibus et per omnia, ac perinde ac si sub plumbo nostro expedite forent, motu scientia et auctoritate predictis statuimus decernimus et declaramus, illas et illa similiter confirmantes.

Et quia interdum verecundia publice correctionis in quandam miserabilem desperationem inducit errantes, ut mori potius eligant cum peccato quam vitam ducere cum dedecore, subveniendum talibus esse iudicavimus; et iuxta evangelicam traditionem oves que perierant ad gregem veri pastoris domini nostri Jesu Christi per apostolice Sedis clementiam.

Idcirco, tam Hispalensi prefato quam aliis venerabilibus fratribus nostris Archiepiscopis et episcopis, tam in Romana curia quam extra illam in dictis vel aliis Regnis existentibus, eisdem motu scientia et auctoritate, sub pena suspensionis ab ingressu ecclesie, in vim predicti nobis et apostolice Sedi fidelitatis et obedientie iuramenti, mandamus quatenus omnes et singulos predictarum civitatis et diocesis Hispalensis cines et incolas utriusque sexus, ad eos et quemlibet ipsorum humiliter et cum cordis compunctione recurrentes, et suos errores secreto confiteri illosque et omnem heresim et apostasiam in genere vel in specie etiam secrete abiurare ac catholice vivere volantes, etiamsi confessi, convicti, publice vel oculte culpabiles, diffamati, suspecti, admoniti, vocati aut apprehensi essent, ant si ritus et ceremonias iudaicas fecissent, vel eorum criminum reos non manifestassent, aut ex probationibus superati, vel edam aliquorum confessionibus ut tales notati et infamia aspersi, aut per inquisitores et associatum ac ardinarium predictos seu alias quomodolibet ut heretici et apostate publicad, et ut tales diffinitive prefatis presentatis statuis vel alias quacumque adhibita solemnitate curie seculari in absentia actu traditi et eorum statue acto combuste, aut si alias contra eos gravius sit processum, vel processus contra eos penderent in quibus de eorum erroribus liquide apparuerit; ad secretam abiurationen eorum respective capiant114, eisque de   —485→   salutari et secreta penitentia ac de absolutionis beneficio et de contentis in ipsis litteris maioris penitentiarii, de speciali vel expresso mandato nostro concessis et115 concedendis iuxta earum formam et continentiam vel presentium tenorem (quibus et cuilibet ipsorum plenam super hiis concedimus facultatem) provideant; ipsisque taliter absolutis efficacis defensionis auxilio assistant, non permittentes eos per quoscumque quavis auctoritate occasione premissorum quomodolibet molestari; contradictores quoslibet, per se vel per alios, per censuram eclesiasticam et alia iuris remedia, appellations postposita, compescendo, invocato, adhuc si opus fuerit auxilio brachii secularis; et ipsis absolutis opportune provideant, et alias, prout sis secundum deum ad salutem animarum et personarum lapsorum huiusmodi viderint expedire. Nos enim in eventum huiusmodi absolutiones ac reintegrationes, quas dictarum litterarum116 seu etiam presentium vigore fieri contingerit, vel que iam pro aliquibus facte sunt, ex nunc prout ex tunc [approbamus]; et e contra prefatas sententias ac processus omnes per dictos inquisitores, ordinarium et associatum, tam in curiis eclesiasticis quam secularibus latas et habitas ac mandata de illis exequendis, indicibus secularibus fasta et pro tempore facienda, cancellamus cassamus et annullamus, ac pro nullis et infectis [haberi] volumus.

Et insuper eisdem personis ecclesiasticis, ac ordinario, associato et inquisitoribus, et aliis quibuscumque iudicibus secularibus et ecclesiasticis, ne de causis appellationum predictarum sic indecisis, in nostra Curia pendentibus, directe ver in directe in preiudicium litispendentie huiusmodi, nec etiam de vigore dictarum litterarum maioris penitentiarii eiusque auctoritate seu cognitions, aliquo pacto, quovis quesito colore se intromittant disputent vel intrepretentur, districtius sub iuris penis inhibemus; decernentes ex nunc irritum et inane si secus super hiis a quoquam quavis auctoritate contra premissa scienter vel ignoranter contingerit attemptari, aut aliqua via publice vel oculte directe   —486→   vel indirecte eos molestare ullatenus presumant; sed eos ut veros catholicos tractent et habeant.

Preterea [quoniam117] iuxta sacrorum canonum sententiam, [quamvis] in omnibus humana conditio a divina natura superetur, sola118 clementia est que nos deo, quantum ipsa natura prestat humana, facit equales, Regem et Reginam prefatos per viscera domini nostri Jesu christi rogamus et ex[h]ortamur ut illum imitantes, cuius est proprium misereri semper et parcere, suis civibus Hispalensibus et eisis diocesis indigenis erroremque suum cognoscentibus ac misericordiam implorantibus parcere velint; ac si de cetero, ut pollicentur, secundum veram et orthodoxam fidem vivere voluerint, quam merentur a deo etiam a maiestate ipsorum veniam consequantur; ita quod de mandato sue maiestatis tam in Hispalensi quam in aliis civitatibus et diocesibus, Regnis et dominiis Regis et Regine predictorum, cum bonis et familiis eorum119 stare commorari habitare pertransire die nocteque tute et secure et absque ullo impedimento reali vel personali, quoad vixerint, libere possint et valeant, ut poterant antequam de crimine heresis et apostasie huiusmodi vocati120 fuerant.

Non obstantibus premissis ac constitutionibus et ordinationibus apostolicis, et presertim felicis recordationis Bonifacii octavi, predecessoris nostri, quibus cavetur ne quis extra suam civitatem et diocesim, nisi in certis exceptis121 cassibus, et in illis ultra unam dietam a fine sue diocesis ad iudicium evocetur; seu ne indices a Sede apostolica deputati extra civitatem et diocesim, in quibus deputati fuerint, contra quoscumque procedere aut alii vel aliis vices suas committere presumant; et de duabus dietis in concilio generali editis, contrariis quibusqumque; aut si aliquibus communiter vel divisim ab apostolica sit Sede indultum quod interdici suspendi vel excommunicari non possint per litteras   —487→   apostolicas non facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto huiusmodi mentionem.

Et quoniam difficile foret presentes litteras ad singula, in quibus de eis fides forsan facienda fuerit, loca deferre, dicta auctoritate decernimus quod ipsarum transumpto, manu publici notarii cuiusvis apostolici, et cum sigillo alicuius episcopi vel superioris ecclesiastice Curie munito, prefatis tanquam si122 originales exhiberentur litteris plena fides adhibeatur et stetur, perinde ac si dicte originales littere forent exhibite vel ostense.

Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre commissionis, confirmationis, approbationis, suppletionis, statuti, constitutionis, declarationis, mandati, cancellationis, cassationis, annullationis, inhibitionis, exhortationis, voluntatis et decreti infringere vel ei ausu temerario contra ire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei ac beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum.

Dat. Rome, apud Sanctum Petrum, anno incarnationis dominice Millesimo quadringentisimo octuagesimo tertio123, quarto nonas Augusti, Pontificatus nostri Anno duodecimo.

Et sic dicta Bulla Plumbea in modo predicto presentata, predictus Joannes de Sevilla124 dixit dicto domino episcopo, quatenus ipsius et cuiuslibet aliorum civium et incolarum civitatis et diocesis Hispalensis, quorum interest dictam Bullam exhiberi, presentari et ostendi in aliquibus partibus et locis opportunis et decentibus et coram aliquibus judicious aliisque personis, tam ecclesiasticis quam secularibus, pro conservatione sui juris et aliorum predictorum civium et incolarum predicte civitatis et diocesis; et quia difficile est dictam bullam ubique locorum exhiberi ostendique, qua de causa sanctissimus pater dominus noster precipit et iubet ut transumpto manu cuiusvis notarii apostolici et sub sigillo [ali]cuius episcopi seu maioris ecclesiastice Curie munito, stetur et plena fides adhibeatur, sicut si originalis ostensa   —488→   fuerit, prout in eadem continetur; Idcirco, meliori modo via et forma qua potuit et de jure debuit, tara pro se quam pro aliis predictis civibus et incolis, quorum interest intererit vel interesse poterit quomodolibet in futurum, debita cum instantia petiit Sue Reverendissime dominationi quatenus preciperet atque mandaret michi notario infra scripto et aliis quoque notariis quod unum, vel duo aut alia plura, transumptum seu transumpta, quod vel, que necessarium vol necessaria forent, toties quoties et quandocumque opus fuerit et velint supradicti et quilibet eorum, quibus hoc negotium contigit, cum auctoritate judiciaria et illi vol illis auctoritatem suaderet ut plenam quoque roboris firmitatem ubique obtineret vel obtinerent, quemadmodum et si dicta Bulla originalis ostensa foret, extraherent et transumptarent ab eadem in forma publica.

Et statim prefatus Reverendissimus dominus episcopus, cura ea qua debuit et decuit reverentia, accepit dictam bullam in manibus suis, et eam aperuit legit et examinavit; et quia eam invenit sanam, integram, non ruptam, nec cassam, nec cancellatam, nec in parte aliqua suspectam, sed omni prorsus vitio et suspitione carentem, precepit et mandavit michi, dicto notario, quatenus extraherem et transumptarem et in publicam formam redigerem, unum vel duo seu plura alia, transumptum seu transumpta, ex dicta Bulla, totiens quotiens expediret et opus foret, que necessaria forent; cui vel quibus prefatus dominus episcopus concedebat et concessit auctoritatem suam judiciariam, et decretum suum interponebat et interposuit et decrevit ut valeret seu valerent ubique coram quo vel quibus tam ecclesiasticis quam secularibus ostensum aut ostensa fuerint, sicut prefata Bulla originalis, ita ut precipitur per eamdem ab eodem domino nostro; et dictis transumpto seu transumptis communiri appensione sui sigilli mandavit.

In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium prefatus Joannes de Sevilla petiit a me dicto notario quatenus sibi et aliis predictis quatenus hoc negotium competit, darem instrumentum in publica forma, signatum et subscriptum nomine et signo meis solitis et consuetis sub sigillo prefati Reverendissimi domini episcopi.

  —489→  

Acta fuerunt hec in dicta civitate elvorensi, in domo Habitationis prefati Reverendissimi domini episcopi, anno die et mense supradictis, indictione prima125, Pontificatus prefati Sanctissimi domini nostri sixti divina providentia Pape Quarti anno duodecimo, presentibus ibidem discretis et honestis viris dominis didaco Stephano bota foco Capellano prefati domini episcopi et Roderico yañez eiusdem domini Secretario, aliisque testibus ad premissa vocatis specialiter atque rogatis.

Et ego nunius Laurentii, clericus elvorensis diocesis, publicus apostolica auctoritate notarius Reverendissimique patris domini, domini garsie de meneses episcopi prefati huiusmodi coram eo scriba, quia predicte presentationi bulle originalis eiusdemque examinationi et transumpti petitioni, auctoritate ac decreto eidem transumpto interposito, et dicto transumpto cum originali auscultato, omnibusque aliis et singulis premissis, dum sic fieri vidi et audivi; ideo hoc presens publicu m instrumentum manu alterius fideliter scriptum collatum concertatum et auscultatum cum originali confeci scripsi publicavi et in hanc publicam formam redegi, signo et nomine meo solitis et consuetis una cum prelibati Reverendissimi domini episcopi sigilli appensione signavi, in fidem et testimonium omnium premissorum, rogatus et requisitus.

13 Agosto 1483. Sixto IV suspende la bula del 2 de Agosto.- Libro de Breves y bulas apostólicas originales, núm. 26.

Carissimo in christo filio nostro Ferdinando, Castelle Legionis et Aragonum Regi illustri.

Sixtus

Charissime in christo fili noster, Salutem et apostolicam benedictionem.

Diebus elapsis, per quasdam litteras nostras constituimus126 Judicem Appellationum in causis eorum, qui in Regnis istis de heresi sunt inquisiti et quos in futurum inquiri contingerit, Venerabilem   —490→   fratrem Archiepiscopum Hispalensem. Nuperrime vero, cum nonnulli ex huiusmodi inquisitis hic apud nos multa crudelia exponerent que in eis fieri dicebant, et suppliciter a nobis ut de aliquo remedio provideretur127 postularent, moti misericordia ordinavimus quandam bullam128 ad futuram rei memoriam, quam diligenter examinandam nonnullis commiseramus. Cum autem indigeat adhuc accuratiori examinatione, et nondum secund um mentem nostram plene digesta sit, ordinavimus et mandavimus illam retineri, et ad nos statim remitti, ut maturius etiam possit consultari. De quo voluimus Maiestatem tuam certiorem facere, ut quid circa hoc actum et deliberatum per nos sit intelligeret.

Datum Rome, apud Sanctum Petrum, sub annulo piscatoris die XIII Augusti M.CCCCLXXXIII Pontificatus nostri Auno Duodecimo.

Al pie: L. Grifus.

26 Noviembre, 1487. Breve de Inocencio VIII, que dio remate al primer período de la Inquisición apostólica en los reinos de Castilla.- Tomo I de Breves y bulas apostólicas originales, núm. 39.

Dilecto filio Thome de Turre cremata Priori sancte Crucis Inquisitori generali in Regnis Castelle legionis et Aragonum.

Innocentius pp.a VIII. us

Dilecte fili, Salutem et apostolicam benedictionem.

Sicut accepimus bone memorie Sixtus papa IIII predecessor noster officio Inquisitionis heretice pravitatis volens providere, quosdam fratrem Michaelem de Morillo et fratrem Johannem de Sancto Martino et quosdam alios ordinis Predicatorum professores per certas litteras suas129 Inquisitores heretice pravitatis in Regnis Castelle et Legionis usque ad Sedis apostolice beneplacitum constituit et ordinavit, prout in dictis litteris plenius continetur.

  —491→  

Quare nos ex certis rationabilibus causis animum nostrum moventibus, omnes et singulos predictos, videlicet Michaelem de Morillo et Johannem de Sancto Martino130 et alios iu dictis lotis nominatos, motu proprio et ex certa scientia ab officio huiusmodi Inquisitionis suspendimus, ipsis et eorum singulis sub excommunicationis pena inhibentes ne post presentium litterarum presentationem et intimationem eis factam de inquisitione huiusmodi amplius se intromittant. Tibique per presentes committimus et mandamus quatenus auctoritate nostra et ex officio Inquisitionis per nos alias tibi iniuncto procedens, alios viros idoneos et sufficientes iuxta formam et tenorem quarumdam litterarum nostrarum ad te directarum131, constituas ordines ac deputare procures que officium Inquisitionis huiusmodi laudabiliter exequantur, et iu omnibus sic viriliter te exerceas quod fides Catholica augeatur et errores contrarii eidem exterminentur, atque oves errantes ad ovile Dominicum revocentur; dictis litteris et aliis contrariis non obstantibus quibuscumque.

Datum Rome apud sanctum Petrum sub annulo piscatoris, Die XXVI Novembris MCCCCLXXXVII, Pontificatus nostri Anno Quarto.

Al pie: Hie. Balbanus.

Por otro Breve (núm. 31) del 6 Febrero 1487 había recabado para sí Torquemada el nombramiento especial de inquisidor en la ciudad y diócesis de Barcelona, y la destitución para los inquisidores que él no hubiese deputado en los reinos de Aragón y Valencia y en el principado de Cataluña. Así rápidamente iba cediendo el terreno la antigua á la nueva Inquisición, creada por iniciativa de la reina Isabel para aniquilar en España el judaismo.

Madrid, 25 Noviembre de 1887.





 
Indice