111
Cfr. H. Friedrich, Montaigne, París, 1968, págs. 238-239; F. Rico, Vida u obra de Petrarca, I, págs. 501-502. [Comp. abajo, págs. 86-88].
112
Según la llama L. J. Woodward, «Author-Reader Relationship in the L. de T», en Forum for Modern Language Studies, I (1965), pág. 44, citado por R. W. Truman, en The Modern Language Review, LXIV, pág. 65.
113
La imagen de
«la sepultura del olvido»
(corriente en España por lo menos desde el Prólogo a
la Historia
Compostellana: «ne... abolita in foveam oblivionis
labefierent...»
) está en deuda
fundamental con el Pro Archia, X, 24: «Alexander... cum
in Sigeo ad Achillis tumulum astitisset: 'O fortunate', inquit,
'adolescens, qui tuae virtutis Homerum praeconem inveneris!' Et
vere. Nam nisi Illias illa extitisset, idem tumulus, qui corpus
eius contexerat, nomen etiam
obruisset»
.
114
Cfr. A. Momigliano, Lo sviluppo della biografia greca, Turín, 1974, págs. 17, 95.
115
Vid. también Bellum Catilinae, I-III.
116
Repárese,
por otra parte, en que Lázaro habla de no desechar «ninguna cosa... pudiendo sacar della
algún fructo. Porque, si así no fuese, muy pocos
escribirían...»
. La concatenación sugiere
que el «fructo»
lo
sacará el autor (y será la «alabanza»
), no el lector,
según suele admitirse; y el Pro Archia apoya tal exégesis al
insistir en el «gloriae
fructus»
( X, 23; cfr. VII, 12, 16).
117
Pobremente estudiado por H. Mechoulan, L'antihumanisme de J. G. de Sepúlveda, El Haya, 1974, págs. 156-166.
118
Vid.
Pro Archia,
VII, 16 («Quod si non hic
tantus fructus ostenderetur et si ex his studiis delectatio sola
peteretur...»
) y XI, 28 (citado arriba).
Como muestra de las lucubraciones humanísticas sobre la
gloria, y para situar levemente la tradición de Lucena,
valga una cita de Petrarca, De viris illustribus, ed. G. Martellotti,
Florencia, 1964, pág.
275: «respondebo in
nulla usquam gente tantam exemplorum copiam fore eorum qui virtute,
sola ipsius pulcritudine delectati, nulla exterius impellente
complexi sunt. Huic tamen illud Valerii Maximi adiciam: 'nulla est
tanta humilitas, que dulcedine glorie non tangetur'. Illud quoque
expressius Ciceronis annectam: 'vix invenitur' inquit 'qui
laboribus susceptis periculisque aditis non quasi mercedem rerum
gestarum desideret gloriam'; et hec glorie cupiditas, ut ait idem,
'in magnis animis et ingeniis plerunque contingit, eoque magis si
sunt ad rem militarem apti, cupidi bellorum gerendorum'... Non
negaverim virtutem neque propter lucrum neque propter gloriam, sed
propter se ipsam, imo verius propter Deum et querendam esse et
colendam; gloriam tamen, non ut summum premium virtutis sed ut leve
aliquid ornamentum, aliquanto difficilius re contemni quam verbo
nemo michi quoque negaverit»
.
119
Apud R. Lapesa, De la Edad Media a nuestros días. Estudios de historia literaria, Madrid, 1967, págs. 136-137.
120
H. I. Marrou, Saint Augustin et la fin de la culture antique, París, 1958, pág. 507.