Selecciona una palabra y presiona la tecla d para obtener su definición.
Indice


Abajo

Actas del Concilio de Clermont (18 noviembre 1130). Revisión crítica



  —360→  

Brillante luz, ya lo vimos1, esparce este gran Concilio sobre las Cortes generales de Cataluña, celebradas por D. Ramón Berenguer III (10 Marzo 1131) en el palacio condal de Barcelona. Balucio en 1715 publicó las Actas2, y Mansi las reimprimió en 17593 y 17614, sin que hasta ahora se haya cotejado el texto con la única fuente conocida. La cual apunta Balucio con cierta vaguedad, que corta ó dificulta los pasos de la estudiosa crítica: ex archivo Ecclesiæ Barcinonensis, unde illud habuerat illustrissimus vir Petrus de Marca Archiepiscopus Parisiensis. Las copias, ó traslados, que tuvo Marca de nuestros archivos catalanes, no siempre se recomiendan por su exactitud; conforme lo ha demostrado más de una vez el diligentísimo Villanueva5. Acerca de las Actas la desconfianza sube de punto, leyendo el resumen que de ellas hizo Bernardo Guidón, y transcribe del P. Sirmond el mismo Balucio6. Con efecto, quien acudiere á confrontar el tipo del archivo barcelonés, que he buscado y acabo de encontrar, verá que Bernardo Guidón, en los vocablos en que difiere de la copia Baluciana, se ajusta cabalmente al texto auténtico. Razón será, pues, y de mucha ventaja para la Historia universal, que le devolvamos íntegro un documento de tanta valía.

Contiénelo bajo el número 385, fol. CXXX, recto, el códice, titulado   —361→   Liber II Antiquitatum Cathedralis Barcinonensis, gemelo y contemporáneo del Liber I que describí en otro lugar7.

Las Actas, con su rúbrica, que Balucio pasó por alto, dicen de esta manera:

Privilegium Domini pape, tractans de simonia; de cissura et colore vestium; de rebus Episcopi et clerici mortui; de ordinatis qui uxores ducunt; de monachis et Regularibus qui leges et fisicam exercent; de laicis qui non teneant ecclesiam; de securitate pacis et tregue; de junctis; de percussione clericorum; de coniunctione consanguinitatis; de his qui ignem mittunt.

Anno Dominice incarnationis Millesimo. C.º XXX.º presidente8 Domino papa Innocencio cum episcopis et cardinalibus catholicis siquidem9 et religiosis viris, ac R.10 lugdunensi, W. bituricensi, Stephano vienensi, A. narbonensi, B. arelatensi, O. terraconensi, G. auxitano, F. aquensi, P. tarentassiensi11, archiepiscopis, eorumque suffraganeis episcopis et abbatibus quampluribus, Cluniacensi, Dolensi, case Dei, et aliis iuris sedis apostolice cum prefatis pontificibus subiectis, una cum salsiburgensi archiepiscopo et monasteriensi episcopo ac abbate gorgiense, qui pro honore et salute ecelesie pro teutonico regno occurrerant, assidente etiam12 Hu.13 anniciensi episcopo cum innumera multitudine sapientium et bonorum vivorum apud clarum montem, mense novembrio14, indiccione octava, sinodus est in nomine domini celebrata. In qua de fide catholica, et animarum edificatione   —362→   ac morum honestate, malorumque pullulancium eradicatione tractatum est; et obedientia domino pape Innocencio astanti ab universis est gratanter15 promissa. Capitula vero recitata sunt hec.

Quoniam frigescente caritate super habundavit iniquitas, et in novissimis diebus instant tempora periculosa; sunt enim homines seipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus inobedientes, ingrati, scelesti, sine affectione, sine pace, criminatores, incontinentes, immites, sine benignitate, proditores, protervi, tumidi, voluptatum amatores magis quam dei, invocanda est ab universis cum devotione gratia sancti spiritus ut mala pullulantia resecet, et in servis suis sua dona multiplicet ac tempora quieta conservet. Ad extirpandas igitur vitiorum pravitates, predecessorum statuta in medium sunt producta, et novitatibus crescentium vitiorum nova medicamenta sunt adhibita.

[I.] Statuimus ut siquis symoniace ordinatus fuerit, ab officio omnino cadat quod illicite usurpavit; vel siquis prebendas aut honorem vel promotionem aliquam ecclesiasticam, interveniente execrabilis ardore avaritie, per pecuniam acquisivit, honore male adquisito careat et nota infamie percellatur.

[II.] Precipimus etiam quod tam episcopi quam clerici in statu mentis, in habitu corporis, Deo et hominibus placere studeant; et nec in superfluitate, cissura16, aut colore vestium, intuencium quorum forma et exemplum esse debent offendant aspectum; sed quod eorum deceat sanctitatem.

[III.] Illud autem, quod in sacro calcidonensi constitutum est concilio, inrefragabiliter conservari precipimus; ut videlicet decedentium bona episcoporum a nullo omnino hominum diripiantur; sed ad opus successoris sui in libera economi et clericorum permaneat potestate. Cesset igitur de cetero illa detestabilis et seva rapacitas. Siquis autem hoc amodo17 atemptare presumpserit, excommunicationi subiaceat. Qui vero morientium presbiterorum vel clericorum bona rapuerint, simili sentencie subiciantur.

  —363→  

[IV.] Decernimus18 ut hii qui a subdiaconatu et supra uxores duxerint, aut concubinas habuerint, officio atque ecclesiastico beneficio careant. Cum enim ipsi templum dei, vasa domini, sacrarium spiritus sancti debeant esse et dici, indignum est eos cubilibus et immunditiis deservire.

[V.] Prava autem consuetudo, prout accepimus, et detestabilis inolevit; quoniam monachi et regulares canonici post susceptum habitum et professionem factam, spreta bonorum magistrorum benedicti et Augustini regula, leges temporales et medicinam gratia lucri temporalis addiscunt. Avaritie namque flammis accensi se patronos causarum faciunt. Et cum psalmodie et hymnis vacare deberent, gloriose vocis freti munimine, allegationum suarum varietate, iustum et iniustum fasque nefasque confundunt. Attestantur vero imperiales constitutiones absurdum, immo et obprobrium esse clericis si peritos se velint disceptationum esse forensium: huiusmodi temeratoribus graviter feriendis. Ipsi quoque, neglecta animarum cura, ordinis sui propositum nullatenus attendentes, pro detestanda peccunia sanitatem pollicentes, humanorum curatores se faciunt corporum. Cumque impudicus oculus impudici cordis sit nuncius, illa de quibus loqui etiam erubescit honestas, non debet religio pertractare. Ut ergo ordo monasticus et canonicus, deo placens, in sancto proposito inviolabiliter conservetur, ne hoc ulterius presumatur auctoritate; apostolica interdicimus. Episcopi autem abbates et priores19 enormitati consencientes et non corrigentes propriis honoribus spolientur.

[VI.] Precipimus etiam ut laici, qui ecclesias tenent, aut eas episcopis restituant, aut excommunicationi subiaceant.

[VII.] Innovamus autem et precipimus ut nullus in archidiaconum nisi diaconus, nullus in decanum vel prepositum nisi presbyter ordinetur. Archidiaconi vero, decani vel prepositi, qui infra ordines prenominatos existunt, si inobedientes ordinari contempserint, honore suscepto priventur.

[VIII.] Precipimus etiam ut presbyteri, clerici monachi, peregrini   —364→   et mercatores omni tempore sint securi. Treguam autem ab occasu solis in IIIIª feria20 usque ad ortum solis in secunda feria, et ab aventu domini usque ad octavas epiphanie, et a quinquagesima usque ad octavas pentecostes, ab omnibus inviolabiliter observari decernimus. Siquis autem treguam frangere temptaverit, post IIIm commonitionem si non satisfecerit, episcopus suus excomunicacionis in eum sentenciam quisque confirmet. Siquis autem hoc violare presumpserit, ordinis sui periculo subiacebit. EL quoniam funiculus triplex difficile rumpitur, precipimus ut episcopi, ad solum deum et salutem populi habentes respectum, omni trepiditate21 seposita, ad pacem firmiter tenendam mutuum sibi consilium et auxilium prebeant; neque hoc alicuius amore aut odio pretermittant. Quod siquis in hoc dei opere tepidus inventus fuerit, dampnum proprie dignitatis incurrant.

[IX.] Detestabiles autem illas nundinas vel ferias, in quibus milites ex condicto convenire solent, et [ad] ostentationem virium suarum pericula sepe proveniunt, omnino22 interdicimus. Quod siquis eorum ibidem mortuus fuerit, quanivis ei poscenti penitentia et viaticum non negetur, ecclesiastica tamen careat sepultura.

[X.] Item placuit ut siquis, suadente diabolo, huius sacrilegii reatum incurrerit quod in clericos vel monachos manus iniecerit, anathemati subiaceat. Qtiod qui fecerit excomunicetur.

[XI.] Indubitatum est quoniam honores ecclesiastici, sanguinis, non sunt, sed meriti; et ecclesia dei non hereditario iure aliquem nec secundum carnem successorem expetit, sed ad sui regimen et officiorum suorum dispensationes, honestas sapientes et religiosas personas exposcit. Eapropter auctoritate prohibemus apostolica nequis ecclesias, prebendas, preposituras, capellanias, aut aliqua ecclesiastica beneficia hereditario iure valeat vendicare, aut expostulare presumat. Quod siquis improbus, aut ambitionis reus, attemptare presumpserit, debita pena multabitur et postulatis carebit.

  —365→  

[XII.] Sane coniunctiones consanguineorum omnino fieri prohibemus. Huiusmodi namque incestum, qui iam fere, stimulante humani generis inimico, in usum versus est, sanctorum patrum statuta et sacrosancta dei detestatur ecclesia. Leges etiam seculi de tali contubernio natos infames pronunciant et ab hereditate repellunt.

[XIII.] Pessimam siquidem depopulatricem et orrendam incendiorum malitiam, auctoritate dei et beatorum apostolorum Petri et Pauli omnino detestamur et interdicimus. Hec etenim23 pestis, hec hostilis vastitas omnes alias depredationes exuperat. Que quantum dei populo sit dampnosa, quantumque detrimentum animabus et corporibus inferat, nullus ignorat. Assurgendum est igitur, et omnimodis laborandum ut tanta clades tantaque pernicies pro salute populi eradicetur et extirpetur. Siquis igitur post huius nostre prohibitionis promulgationem malo studio, sive pro odio sive pro vindicta, ignes apposuerit vel apponi fecerit, aut appositoribus consilium vel auxilium scienter tribuerit, excomunicetur. Et si in hoc mortuus fuerit incendiarius, christianorum careat sepultura; nec absolvatur, nisi prius, dampno cui intulit secundum facultatem suam resarcito, iuret se ulterius ignem non appositurum. Penitentia autem ei detur ut in iherosolimis aut in ispania in servitio dei per integrum annum permaneat. Siquis autem archiepiscopus24, episcopus, hoc relaxaverit, dampnum restituat, et per unum annum ab officio episcopali abstineat. Sane regibus25, principibus, faciende iusticie facutatem, consultis archiepiscopis, non negamus».



Las Actas exhiben à Inocencio II, no residente, según estampó Balucio, sino presidiendo (presidente) en medio de los cardenales católicos, ó no adherentes al cisma del antipapa Anacleto. Nómbranse los arzobispos Raimundo, de Lyon; Vulgrino, de Bourges; Estéban, de Viena, sobre el Ródano; Arnaldo, de Narbona; Bernaldo, de Arlés; San Olaguer, de Tarragona; Guillermo, de Auch; Fulco, de Aix, en Provenza; y Pedro II, de Taransia   —366→   ó Moutiers, en Saboya; rectificándose por este medio algunas erratas ó inexactitudes de que adolece la Series episcoporum Ecclesiæ Catholicæ, escrita por el P. Gams. Hacen notar la presencia de los obispos sufragáneos de aquellas sedes metropolitanas; y por consiguiente se viene abajo la aserción del escritor anónimo, que en 1334 trazó la biografía de San Olaguer, y no quiso ver en el sínodo más Prelados españoles, que el arzobispo designado por su propio nombre26: «Convenit iste solus Hispanus ad sanctum Claromontanum concilium, quem gratitudinis causa et gratanter recepit eum Innocentius et honoribus cumulatum dimisit». Florez27 ha bosquejado rápida, pero sustanciosamente la parte que en el concilio de Clermont, contra los monjes de Ripoll, cupo al santo arzobispo de Tarragona y á Ramón Gaufredo, obispo de Vich; y con ella parece se deberían aumentar, ó por lo menos ilustrar, las Actas señaladísimas, cuya fuente y revisión os he presentado.





Madrid, 3 de Mayo de 1881.



 
Indice