201
«In primis
opusculi varietatem instabilis furor amantium, de quo statim in
principio agitur, ruditatem stili aetas
excuset...»
( Varie, IX; cf. «Rime sparse», cit., p. 110,
n. 28).
202
Como mostró
B. L. Ullman, Studies in the Italian
Renaissance, Roma, 19732, pp. 177-186 (últimamente,
vid.
también A. La Penna,
L’integrazione
difficile. Un profilo di Properzio, Turín, 1977,
pp. 254-261), el Laurenziano
36, 49 es la copia del Propercio de Petrarca preparada por Lombardo
della Seta para Coluccio Salutati; entre las acotaciones
petrarquescas ahí reproducidas, se cuenta un «adverte»
referido «at I, i, 9»
(Ullman, o. c.,
p. 186), es decir, «Milanion nullos fugiendo, Tulle,
labores...». No se ve qué podía
interesarle a Petrarca en tal verso para marcarlo con el «adverte»
que
parece más apropiado a pasajes de contenido moral e
intelectual antes que erudito. En el original, ese richiamo ¿no
iría destinado al verso anterior, «cum tamen
adversos cogor habere deos»
?
203
M. Pastore Stocchi, «Sonetti III e LXI», en Lectura Petrarce, I (1981 = Memorie della Accademia Patavina di Scienze, Lettere ed Arti, Classe di Scienze Morali, Lettere ed Arti, XCIII, 1980-1981), pp. 3-23; las citas siguientes, en pp. 19 y 22.
204
Dadas las
concomitancias arriba (n. 190)
señaladas con el épodo XI, quizá quepa atisbar
además una concurrencia de Horacio: «Hic tertius
December, ex quo destiti / Inachia furere, silvis honorem
decutit»
(5-6).
205
Sobre la «lettura
attenta»
que Petrarca hizo de Propercio,
hay preciosas indicaciones en G.
Martellotti, «Precisazioni
intorno alla decima egloga» (1972), ahora en
sus póstumos Scritti petrarcheschi, ed. M. Feo y
S. Rizzo, Padua, 1983, pp. 384-402.
206
Véanse últimamente los ejemplos finamente comentados por M. Feo, «Petrarca ovvero l’avanguardia del Trecento», Quaderni petrarcheschi, I (1983), pp. 1-22 (12-13), y por M. Santagata, «Prestilnovisti in Petrarca», Studi petrarcheschi, II (1985), pp. 85-129 (92-93), sin olvidar las páginas clásicas de U. Bosco, Francesco Petrarca, Bari, 19612, pp. 132-143.
207
De la lectura
vulgata, «tecta»
, se
apartan sólo dos códices, que traen respectivamente
«secta»
y
«tacita»
.
Vid.
la edición oxoniense de E.
J. Kenney, 1961, p. 6,
ad loc.
208
Es observación de G. Martellotti, «Il “triumphus Cupidinis” in Ovidio e nel Petrarca» (1978), en Scritti petrarcheschi, pp. 517-524 (519).
209
Sobre la fortaleza
de la Razón, alegoría muy gustada por Petrarca,
cf.
Lectura del «Secretum», cit., pp. 206,
n. 273, y 236, n. 360. Desde los comentaristas antiguos se ha dudado
si entender «la mia
virtute»
como referido a una virtud en
concreto («la
temperanza»
, Castelvetro; «buona
intenzione»
, Pagello, etc.) o en el sentido de «forza»
(Biagioli). El paralelo ovidiano podría dar cierto sustento
a la primera opinión, tanto más cuanto que «le due figure,
di Mens Bona
e Pudor, hanno
qualche somiglianza con alcune delle ‘Virtuti’ che,
tenendosi ‘per mano a due a due’, scendono in campo a
sostenere Laura nel suo combattimento contro Amore, sia con la
prima coppia Onestate e Vergogna, sia con la seconda, Senno e
Modestia (Triumphus Pudicitie, 79,
82)»
(Martellotti, o. c., p. 520). Tiendo a inclinarme por la segunda
posibilidad, pero sospechando en «virtute»
mayor
trasfondo stilnovista del que suele señalarse.
210
En mis acotaciones
sobre ese «errore»
(«Rime
sparse», cit.,
pp. 123-128), olvidé
aducir el pasaje ovidiano ahora subrayado.