Visor de obras.

  —54→  

Liber Mariae²², tract. IV, fol. 22 r.

Unde legitur inter eius miracula quod matrern ihesu beatus aldefonsus alcius pro collatis sibi beneficiis honorare constituit ut sollempniter in hyspania festum annunciationis, singulis annis, VIIIº die ante festum nathalis domini, celebraretur; ut festum, annunciationis, quod circa passionem vel resurrectionem domini frequenter evenit, in predicto die restitui possit. Et quidem satis congrue, ut eodem tempore prius annunciatio quam nativitas celebretur.

Imminente autem die festivitatis genitricis dei, tribus diebus ante letanias cum ieiuniis statuit celebrari ut festum devocius ageretuir. Nocte igitur media ipsius festi, dum ad matutinum consurgeret, et librum virginitatis quem ipse mira facundia composuerat ad legendum paratus esset, ut vigilias quas deo et beate marie voverat expleret, ministri qui preibant, qui lumi[n]aria aportabant, hostia ecclesie aperientes, iuxta ecclesiam lumen celeste viderunt. Quod nullo modo ferre valentes, quasi mortui relictis luminaribus cum tremore fugerunt. Aldefonsus vero imperterritus ingrediens, cum ante altare solito more genua flecteret, et bene conscius circumquaque conspiceret, vidit virginum reginam   —55→   sedentem in sede ubi ipse sedere solebat et populo predicare; vidit etiam virginum turmas laudantes eam. Cumque virgo et vir sanctus se mutuo respicerent, ait virgo sanctissima: Quoniam mente pura, fide firma in meis laudibus permansisti, et laudem meam in corde fidelium dulci eloquio depinxisti, et lumbos tuos virginitatis cingulo precinxisti; ex vestimentis perpetue glorie vestimentum attuli tibi, quo vestiaris in dei sollempnitate et mea. Si quis autem preter te presumpserit hoc vestimentum induere et in cathedra sedere, non carebit ulcione. Et hiis dictis, disparuit; et vestimentum, quod albam nos vocamus, ei reliquid.

In predicta vere sede, ubi virgo sedit, [n]ullus postea sedere presumpsit nisi Sysibertus episcopus. Qui, ab ipsa eiectus sede, fuit postmodum exilio relegatus. Post ipsum vero Syagius, archiepiscopus factus, ait: Sicut ego sum homo, sic et hominem scio predecessorem meum. Quare ergo non induar eo quo ipse inductus est vestimento? Cumque indutus esset, constrictus artius, cecidit mortuus. Prelati, qui aderant, vestimentum tulerunt et in thesauro ecclesie reposuerunt. Sed in asturias tempore persecutionis fuit postmodum reportatum, et adhuc creditur ibi esse.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. V, mir. 1, fol. 148 r.-149 r.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, quintus tractatus, continens eiusdem miracula, est de multis curialitatibus, quas amicis suis exibuit alma virgo.

Miraculum vero primum est de triplici gratia, immo multiplici, quam beatissimo contulit Aldefonso archiepiscopo tolletano.

In urbe tholetana quidam extitit archiepiscopus, genere ac natione hyspanus, qui almifluam christi matrem intime diligebat et eiusdem laudibus pro viribus insistebat; adeo quod in eiusdem virginis preconium, insigne volumen de ipsius intemeratissima et sanctissima virginitate stilo eleganti composuit, quod eidem sancte et perpetue virgini genitrici marie complacuit ut illi, librum ipsum manu tenens, appareret, et pro tali opere gracias referret. Ille vero cupiens eam alcius honorare constituit ut celebraretur sollempnitas eins singulis annis, VIIIº die ante festivitatem dominici natalis, ita videlicet ut si sollempnitas annunciationis   —56→   dominice circa passionem vel resurrectionem domini evenerit in predicta die, sub cadem sollempnitate congrue restitui possit; quia sibi videbatur iustum ut prius sancte dei genitricis ageretur festum, ex qua deus homo natus venit in mundum. Que sollempnitas, in generali concilio²³ confirmata, celebratur per multarum ecclesiarum loca.

Post hoc, melliflui filii [mater] alma virgo eidem venerabili archiepiscopo, sedenti in cathedra, prope altare posita, apparuit, et vestimentum, quod nos albam sacerdotalem vocamus, ei attulit, illi dicens: Hoc vestimentum de paradiso filii mei, quo vestiaris in dei et mea sollempnitate. Et in hac cathedra sedebis, quando sedere decebit. Sed scito certissime quod preter te nemo impune sedere in hac cathedra, vel hoc vestimentum valebit induere. Quod si quis presumpserit, deo iudice ulcione non carebit. His dictis, sancta dei genitrix, in celum evecta, eidem vestimentum quod attulerat reliquid. Quo ille valde letus utens, in dei et eiusdem sancte marie servicio crescebat quotidie in boni operis exercicio. Post hoc, feliciter migraturus ad dominum, reliquid posteris ad honorandam dei matrem pulcherrimum exemplum.

Post cuius obitum quidam clericus prelibate urbis, factus archiepiscopus, parvipendens predecessoris sui religionem, immo deceptus astuciis inimici, in predicta cathedra contra prohibitionem sancte virginis marie consedit, sacrumque vestimentum induere volens, dixit: Sicuti ego sum homo, sic et hominem fuisse scio predecessorem meum. Cur ergo non vestiar eo quo induebatur vestimento, cum eodem quo ipse functus est officio fungar ego? Hec dicens, illo sacro se vestimento induit; sed statim, ulciscente deo presumptionem eius, intactus, eodem vestimento arcius constrictus, mortuus cecidit. Quod videntes qui simul aderant, magno pavore constricti, sacrum vestimentum quod ille indigne acceperat tulerunt, et in thesauro ecclesie reposuerunt venerabiliter reservandum ad laudem et memoriam almiflue matris christi et sui sanctissimi confessoris.

Las dos variantes, que se acaban de leer, evidencian una ley   —57→   de transformación, que la Crítica histórica no debe nunca olvidar si quiere sacar partido de la Literatura legendaria, tan copiosa como voluble y más ó menos antojadiza en la Edad Media. Las relaciones legendarias se condensaban, ó dilataban, bajo la pluma y criterio de un mismo autor, en términos de llegar á parecer diversas por las circunstancias de tiempo, lugar y personajes. Lo abstracto sustituía á lo concreto; y el autor, una vez colocado sobre el campo de la universalidad, se hallaba en estado de dar libre carrera á su fantasía dentro de la esfera de lo verosímil. Pululaban las contradicciones, y la candidez libre de sujeción se metía de piés en los anacronismos; pero ¿qué? ¿no lo había dicho tal ó cual autor? La credulidad, la sencilla fe no reflexiona; refleja.

La variante primera (tratado IV del Liber Mariae) dimana inmediatamente de la Reseña histórica²⁴, que Gil de Zamora escribió sobre la traslación é invención del cuerpo de San Ildefonso. En dos puntos notables se aventaja su narración a la del Cerratense²⁵; porque le añade el trágico fin de Sisberto, que habían referido los arzobispos Cíxila en el siglo VIII²⁶ y D. Rodrigo en el XIII²⁷; y saca de D. Rodrigo²⁸, así como éste lo había tomado del obispo historiador D. Pelayo²⁹, el hecho de la traslación del alba ó de la casulla maravillosa, á Oviedo. Todo el giro escénico de la leyenda se compagina y se aviene con el de la Cantiga del Rey.

La segunda variante (tratado XVI) anda por otro camino, conviene á saber, el que había trillado ya Gonzalo de Bercéo³⁰.

«El sancto arzobispo, un leal coronado, por entrar á la misma estaba aguisado; en su preciosa cátedra estaba asentado, Adusse la Gloriosa un present muy onrrado.   —58→      Apareçiól la madre del Rey de Majestat con un libro en mano de muy grant claridat; el que él avíe fecho de la virginidat; Plógol á Ildefonso de toda voluntat.    Fízoli otra gracia, qual nunca fué oida: dióli una casulla sin aguya cosida, obra era angélica, non de omne texida; fablóli pocos vierbos, razon buena cumplida.    De seer en la cátedra, que tú estás posado, al tu cuerpo sennero es esto condonado; de vestir esta alba á tí es otorgado; otro que la vistiere non será bien hallado.    Esta festa preçiosa, que habemos contada, en general conçilio fue luego confirmada; es por muchas eglesias fecha é celebrada; mientre el sieglo fuere, non será oblidada.

¿Por qué Bercéo se anticipó al Cerratense, al rey Alfonso y á Gil de Zamora, en llamar alba la «casulla sin aguya cosida, obra angélica non de omne texida», que la Virgen, según se decía, trajo del cielo á San Ildefonso? Cíxila se contentó de nombrarla benedictio tegminis y vestimenta gloriae, aludiendo á dos pasajes bíblicos³¹, pero dejando el significado incierto. El rey Alfonso VI en la inscripción argéntea³² donde enumeró las reliquias, del Arca santa, que fué trasladada desde Toledo á Oviedo cerca del año 777³³ no fué menos parco³⁴: «De vestimentis Matris ejus, Virginis Mariae.» Mas D. Pelayo, obispo de Oviedo (1098-1129), a quien no podía ocultarse la forma y contextura de la reliquia, explicó el pensamiento del Rey³⁵: «de vestimento ejus, ipsum pallium quod dedit ipsa regina celi Ildefonso toletane sedis archiepiscopo.» Sin duda entiende por palio el pontifical, insignia de los arzobispos.

Durante el primer promedio del siglo XII, la fama de hallarse   —59→   en Oviedo la preciosa reliquia, cundió lejos de España. Hermann el monje, comisionado del obispo de Laon (1113-1151) Bartolomé de Vry, primo de Alfonso el Batallador, para felicitar á este monarca, refiere³⁶ los términos con que el regio consorte de doña Urraca (1109-1114) le hizo concebir esperanzas de poderse llevar á su país «casulam pretiosissimam, quam beata Dei geitrix sancto Hildefonso dederat ob remunerationem trium libellorum, quos de virginitate sua composuerat; y no disimula el gozo que le cupo, cuando de regreso á su país, pasando por Chalons acertó á lograr un códice de la obra del Santo, en cuya cédula preliminar se hallaba la descripción de la Virgen, aparecida á su devoto siervo: «ut ei praefata Dei genitrix... gratias referret, vestemque quae alba vocatur deferret.» Así que el uso del vocablo en cuestión asciende cuando menos al siglo XI.

Mabillón lo interpreta casulla hecha de paño blanco³⁷: «Albam absolute vocabant casulam illam, quod ex panno albo confecta esset.» Desgraciadamente para el sabio benedictino francés la casulla celebérrima no era de paño, ni de color blanco. Oigase al P. Portocarrero³⁸.

«Y el padre Pedro de Cauañas, de la Compañía de Jesús, que fue canónigo de aquella santa Yglesia³⁹, afirmó y dixo á muchos dé nuestra Compañia que en su tiempo⁴⁰ se abrió otra vez la dicha arca, y que él yva escriuiendo las reliquias que en ella se hallaron; y la última fue la de la casulla que se halló al rincon de la dicha arca en una caxita pequeña con su título; y abierta, se halló la dicha casulla embuelta en tres lienços; la cual era de un delicadissimo sendal sin costura, ni textura, su color Turquesado de color de cielo; su hechura de la forma de un capuz Portugues,   —60→   sin capilla; y estaua algo pálida con la antigüedad del tiempo.»

Estimo, pues, que alba, ó alva, no designando color blanco ni tela de paño, sino cendal finísimo y transparente, provino acaso del árabe (tela de seda finísima, á veces entretejida de oro; ó de que una escritura de la catedral de León, cuyo original vió Risco⁴¹, traduce así: «Quarta (casula) de albaz, similiter amarella.»

Liber Mariae, trac. XVI, cap. 5, mir. 14; fol. 454 v.- 159 r.

Marie, matris alme regis Ihesu altissimi, XIIIIm miraculum quinti tractatus est de conversione theophili.

Fuit siquidem in una civitate ciliciorum quidam vicedominus sancte dei ecclesie, nomine Theophilus, moribus et conversatione precipuus, qui quiete ac cum omnimoda moderatione ecclesie christi rationabile ovile obtime regebat; ita ut episcopus eius propter eum alacriter repausaret ab omni dispositione ecclesie et universe plebis. Etenim a maiore usque ad minorem omnes diligebant eum; nam orphanis et viduis atque egenis commode ministrabat. Contigit itaque, vocante Deo, eiusdem civitatis episcopum vitam finire; statimque clerus omnis ac populus effectualiter diligentes euudem vicedominum et industriam illius cognoscentes communi consilio decreverunt eum in episcopum sublimari. Et celebrato decreto mox ad metropolitanum direxerunt epistolam. Qua suscepta, virique compertis virtutibus, annuit affectui petencium, [et] prefatum vicedominum in episcopatu promovendum ad se adduci precepit. Qui, susceptis metropolitani missis et litteris, primuni ire distulit, rogans omnes ne eum compellerent   —61→   fieri episcopum, sufficere sibi dicens permanere ut erat vicedominus, contestans se indignum tanti honoris officio. Populo autem non annuente, perductus ad metropolitanum est episcopum; a quo cum gaudio susceptus, pavimento prosternitur, eiusque pedibus comprehensis, precabatur nichil tale in se accitari; quippe cum peccatorum suorum actibus indignum se tanto gradu esse cognosceret. Cumque diu ad pedes episcopi pavimento hereret, tractandi secum trium dierum accepit spacium. Post diem autem tertium, vocatum eum ad se, commonere cepit episcopus ut voluntati plebis assensum preberet, dignum eum in hoc esse contestans. Ipse vero nichilominus tante sedis gradu omnimode sese clamabat indignum. Videns itaque episcopus tantam eius in remitendo constanciam, quod scilicet omnino acquiescere nollet, dimisit eum, atque alterum in loco eius ad episcopatus promovit offcium.

Porro, ordinato episcopo, cum ad propriam remeassent civitatem, quidam de clero instigaverunt episcopum ut amoto illo, alium ecclesie ordinarent vicedomiuum. Quo facto, contigit ut sue tantum domus is, qui a priori discesserat officio, ageret curam. Igitur callidus hostis et humani generis invidus inimicus eundem virum modeste degere ac bonis conversari in actibus conspiciens, pravis cogitationibus cor illius pulsare cepit. Inmittens illi vicedominatus zelum et ambitionis emulationem, convertit illum ad huiusmodi consilia ut ad humanam potius quam ad divinam inhiaret gloriam, ac transitoriam magis quam celestem appeteret dignitatem, in tantum ut etiam maleficorum postularet auxilia. Erat denique in eadem civitate hebreus quidam neffadidissimus et diabolice artis operator nequissimus, qui iam multos in infidelilatis argumentum et in foveam perditionis inme[r]serat; ad quem Theophilus, inani gloria succensus, cum ingenti ambitionis desiderio ureretur, noctu accessit, eiusque pulsaus aditum, precabatur. Videns ergo eum Domino odibilis ille ebreus ita mente contritum, vocavit eum intra domum, dixitque ei: cuius rei causa ad me venisti? At ille, pedibus eius provolutus, dicebat: Queso te, adiuva me, quum episcopus meus in obprobium, me adduxit, et hec atque hec operatus est in me. Respondit ei ille execrabilis iudeus: Proxima nocte, hora hac   —62→   veni ad me; et ducam te ad patronum meum, et subveniet tibi in quo volueris. Ille autem hec audiens, gratulatus ita fecit, et sequenti nocte venit ad eum. Nefandus vero ebreus duxit eum ad circum civitatis, et dixit ei: Quodcumque videris, aut quodcumque sonum audieris, minime terrearis; signum quoque crucis nullo modo tibi imponas. Illo autem hoc spondente, subito ostendit albos clamidatos cum multitudine candelabrorum clamantes in medio principem sedentem. Erat enim diabolus et ministri eius. Tenens autem infelix ille hebreus manum Theophili, duxit eum ad flagitiosum illud concilium, et ait ad eum diabolus: Ut quid nobis hominem hunc adduxisti? Respondit: Ab episcopo preiudicatum vestrumque adiutorium postulantem, Domine mi, huc eum perduxi. Dixilque ille: Quale adiutorium dabo homini servienti domino suo? Tamen, si meus famulus esse cupit, et inter nostros milites deputari, ego illi subvenio ita [ut] plus facere possit quam prius, et imperare omnibus, etiam et episcopo. Conversus hebreus dixit misero Theophilo: Audisti quid tibi dixit? Respondit: Audivi, et quecumque dixerit mihi faciam, tantum ut subveniat. Et cepit osculari pedes ipsius principis et rogare eum. Tunc diabolus ad hebreum: Abneget, inquit, filium Marie et ipsam, quia odiosi sunt michi; firmetque scripto per omnia se eum eamque abnegare; et postea, quecumque voluerit a me impetrabit. Tunc introivit in vicedominum Sathanas, et respondit: Abnego et eius genitricem; faciensque cirographum, imposita cera signavit anulo proprio. Et abscesserunt cum nimio perditionis gaudio.

In crastino autem, divina reor providencla motus, episcopus, illo cum omni honore revocato, quem, ipse turpiter ammoverat, priorem constituit vicedominum, prebens ei coram clero et populo auctoritatem dispensationis ecclesie atque possesionis ad se pertinentis, cuncteque plebis; ac duplo cum quo ante fuerat prepositus denuo est honore sublimatus, ita ut peccasse se episcopus aclamaret quod tam idoneam personam aliorum relationibus eiecisset, et promovisset illum inutilem et minus ydoneum. Restitutus itaque Theophilus in ministerium pristinum, cepit disponere et elevare se super omnes, omnibus cum motu, et tremore obedientibus sibi, et ministrantibus per parvum tempus. Execrabilis vero hebreus frecuenter pergebat oculte ad vicedominum et dicebat ei:   —63→   Vidisti quemadmodum beneficium et celere remedium, ex me et ex patrono meo invenisti? At ille: Agnosco, inquid, et grafias ago oecursioni vestre. Cum autem prorumperei in huiusmodi iactancia, et abnegationis sua fovea comoraretur, creator omnium ac redemptor noster, Deus, qui non vult mortem peccatoris, sed ut magis convertatur et vivat, recordatus priorem eius conversatinem et qualiter prius fideliter sue ministraverit ecclesie, necnonviduis et orphanis et egenis, non despexit creaturam suam, sed ei penitencie locum dedit et spiritum contribulatum; ad se namque conversus affligi cepit in his que iesserat, iciuniis et orationibus multis vacans et proponens coram occulis mentis sue mortis timorem et gehene horrorem, prorumpens in hec verba gemitus et doloris: Ve, misera anima mea! Quomodo demolita es, alienata, captivata et labefacta? Quali ruisti ruina? Quali dimisa es naufragio? Quali ceno convoluta es? Ad qualem iam confugies portum? Ad quod occurres remedium? Ve michi misero, qui supplantatus et propio arbitrio demersus surgere nequeo! Cumque diu intra sermocinaretur cum anima sua, et multa alia, pius et misericors Deus, qui propriam non despicit creaturam, sed ad se suppliciter convertes suscipit, sue spe recuperationis eius animam recreavit. Qua recreata, cum lacrimis ait: Licet Christum, filium Dei, natum de inmaculata semper virgine Maria, instigante et suadente maligno hebreo, infelix infeliciter negaverim, tamen, ibo ad eandem matrem Domini gloriosam, et ipsam solam interpellabo ex toto corde et anima mea, faciamque sine intermisione ei orationes et ieiunia in eius venerabili templo, donec per eius sanctam, intermissionem misericordiam Domini valeam invenire. Et iterum aiebat: Sed qualibus tabiis eius benignitatem deprecari presumam? Ignoro. Scio enim quod graviter in eam deliqui. Quale ergo confessionis mee exordium faciam? Qualiter conscientiam confitens impiam linguam et polluta labia movere temptabo? cel super quibus peccatis primum, remissionem expectabo? Miser ergo, et si temerarius hoc agere presumpsero, ignis de celo descendens comburet me, quod iam non feret mundus mala que miserrimus gessi. Ve misera anima mea! Surge, et de tenebris que comprehenderunt te, et procidens interpella genitricem Domini nostri Ihesu Christi, quod vere potens est huic reatui imponere remedium.

  —64→  

Et hoc secum cogitans, relictis laboriosis huius seculi offendiculis, cum omni humilitalis devotione procidens coram sancto et venerabili templo, inmaculate et gloriose semper virginis marie incessabiliter petitiones offerens, ieiuniis et vigiliis vacans, roga[ba]t ut a tali noxa receptus redimeretur, et ab illa quam gesserat abnegatione eriperet. Persistens itaque decem diebus cum totidem noctibus in oratione pervigil, et expletis illis diebus, medio noctis silencio eidem apparnit almiflua Christi mater, consolatrix tribulatorum, refugium miserorum et redemptio captivorum. In ipsa vero aparitione verba hec intulit alma mater: Ut quid temere audex inplorare celicam pietatem qui tantam conmisisti iniquitatem? Qui non solum me, sed ipsum, Ihesum filium meum, quod magis detestor, ore sacrilego denegasti. Neccesse habes divinant exorare persepius pietatem, si exoptas consequi peccatorum remissibilitatem. Filius enim meus non solum est pater pius, sed etiam iudex iustus.

Ad hec Theophilus respondit: Scio, domina mundi, regina celi me nequiter erravisse; sed maior est filii tui misericordia quam mea erupna; ipse namque, ut ex multis patrum exemplis habemus, peccatinn suum vere confitentibus remissionem tribuit peccatorum. Hoc denique illo profitente, sancta et venerabilis Domina, Dei genitrix, anima et corpore benedicta, que singularem apud eum quem genuit impetrandi obtinet libertatem, qui etiam esse cognoscitur tribulautium consolatio, afflictorum compassio, nudorum vestimentum, senectulis et baculus, valida ad eam protectio concurretium, que sanctis et piis visceribus cunctos, fovel christianos, Theophilo sic respondit: Confitere, homo, quod quem ego peperi filium et tu negasti sit Christus, filius Dei vivi, qui venturus est iudicare vivos [et] mortuos; et ego ipsum rogabo pro te ut le dignetur suscipere.

Adhec Theophilus: Et quomodo presumam, Domina benedicta ego infelix et indignus, sordidum et pollutum habens os quo filium tuum et dominum nostrum abnegoci eum umquam confiteri? Qui non solum supplantatus sum vanis desideriis seculi huius, sed et anime mee remedium, venerandam, crucem dico, et sanctum baptisma quod accepi pollui per amarissime abnegationis conscriptum cirographum?

  —65→  

Dixit ei sancta et inmaculata dei genitrix virgo Maria: Tutantum accede et confitere illum; misericors enim est, et suscipiet lacrimas penitencie tue, et eorum qui pure accedunt ad eum. Propterea enim, Deus existens carnem ex me accipere dignatus est, infimata deitatis eius substantia ut salvaret peccatores.

Tune Theophilus cum revereticia et omni humilitate, submisso vultu, cum magno ululatu protestatus est dicens: Credo, adoro et glorifico unum in sancta trinitate dominum nostrum Ihesum christum, filium dei vivi, ante secula a patre inestimabiliter natum, novissimis autem diebus hominem fieri dignatum, de Spiritu sancto conceptum et ex sancta et inmaculata virgine Maria ad salutem humani generis processisse; ipsumque confiteor perfectum ese Deum perfectumque hominem, que propter peccatores pati dignatus est, et conspui et alapis cedi, et super vivificum lignum manus extendit, sicut pastor bonus ponens animam suam, sepultusque est et resurrexit et ascendit in celum cum carne quam ex te castissima suscepit, et venturus qui est cum gloria sua iudicare vivos et mortuos, et reddere unicuique secundum opera sua, non accusatore gentis, sed ex ipsis correptis operibus consciencia accusante nos aut excusante, atque quale uniuscuiusque opus sit igne examinante. Hec confïteor corde et ore; hunc colo, adoro et amplector. Et cum hac precatoria cautione offer me, sancta et inmaculata virgo Dei genitrix, filio tuo domino nostro; et ne despicias deprecationem meam, qui raptus supplantatus et deceptus sum; sed libera me ab iniquitatibus que me comprehenderunt et procella turbinis que me possidet, qui infeliciter gratia sancti Spiritus sum denudatus.

Et cum hec dixisset, tamquam aliquam ab eo satisfactionem suscipiens sancta Dei genitrix, spes et consolatio christianorum, redemptio errancium et una via consurgencium ad eam, fons fructuancium, refrigerium pauperum, consolatio pusillanimorum et mediatrix omnium, dicit ei: Ecce propter baptismum, quem accepisti per filium meum Ihesum, christum et dominum nostrum, et propter nimiam compassionem quam circa te habeo, tuis credens verbis accedam et rogabo illum pro te, eius provoluta pedibus, quatenus te suscipere dignetur. Et cum dies illuxisset, abscessit ab eo sancta et inmaculata Dei genitrix virgo.

  —66→  

Theophylus vero triduo enixitis Doninum postulans terramque crebrius capite percuciens, in eodem venerabili templo sine cibo manens, lacrimisque locum infundens non recedebat, perspiciens ad clarum lumen et ineffabilem vultum gloriose domine nostre Dei genitricis Marie, prestolans ab ea spem sue salutis. Rursum itaque protectio et pia consolatio ad se confugiencium, que nutrita est in sancta sanctorum, apparuit ei hylari vultu et letis occulis; ac mansueta voce dixit ei: Homo dei, sufficiens est penitencia tua, quam ostendisti satvatori omnium et creatori tuo. Ecce enim ad petitionem meam suscepit lacrimas tuas et precibus annuit, si tamen hinc usque ad diem obitus tui observaveris que filio meo, me teste, promisisti. At ille respondit: Eciam, domina mea, observabo et non preteribo sermones, quia tu es post Deum mea protectio meumque patrocinium, et in tuo adiutorio confidens, non omittam que promittens confessus sum. Scio enim, scio quod tu es protectio hominum. Quis enim, domina mea, inmaculata virgo, speravit in te et confusus est, aut quis hominum precatus est clementiam tuam et derelictus est? Unde ego, peccator et impius, rogo perhennem, fontem benignitatis tue, viscera misericordie tue michi impendi erroneo et decepto, qui in profundo ceni demisus sum, ut recipere valeam illam execrabilem abnegationis mee cartulam atque nefandam cautionem, signatam ab illo qui me decepit diabolo; nam hec est que supra modum titillat miserrimam animam meam.

Iterum valde Iugens nimiumque deflens idem Theophilus per III continuos dies eandem unicam spem hominum, virginem inmaculatam, ut ipsius penitentiam dignaretur recipere postulabat. Igitur post triduum ipsa sanctissima virgo ei iterum in visione apparuit, et eandem cautionis cartulam; habentem sicuti lecta fuerat de cera sigillum, exibuit, et eius pectori superposuit. Quam ille a sompno surgens letus effectus ita contremuit, ut pene etiam omnium membrorum eius resolverentur iuncture.

In crastina vero, cum esset dominica dies, pergeus ad ecclesiam, in qua episcopus cum omni populo aderat, post lectionem sancti evangelli episcopi se pedibus prostravit, eique omnem impietatis sue hystoriam, sicut relata fuit superius, apperuit et retexit. Hec ei per ordinem coram omni populo in conventu   —67→   ecclesie patefecit, ipsumque cirographum signatum, obscerans ut coram omnibus legeretur, episcopo porrexit. Omnes igitur clerici et seculares tanta Dei miseratione permoti, diutissimas Domino gratias retulerunt, qui tanta pietate, licet ad se adversos, ad se confugientes recipere dignatur. Episcopus vero, gaudio replelus, clamabat: Venite omnes fideles, glorificemus pietatem Domini nostri Ihesu Christi. Venite omnes, videte stupenda miracula. Venite Christo dilecti; considerate eum qui non mortem peccatoris, sed conversionem desiderat. Venite et videte lacrimas remissionem peccatorum impetrantes. Venite Christiani omnes, considerate lacrimas, iram Dei removentes. Venite, conspicete quantum valet gemitus anime et cordis contrictio. Quis von miretur, frates, ineffabilem pacienciam, Dei? Quis non stupeat inenarrabilem caritatem? Interea, cum episcopo hec dicerentur, semper Theophilus iacebat postratus. Quem post fusam hanc orationis laudem, episcopus surgere lussit, et ei illam nefandissimam et execrabilissimam cartulam in conspectu omnium comburi precepit. Quod ille sine mora complevit. Populi autem videntes execrabile cirographum et abnegatricem caucionem igne combustam, ceperunt cum multa profussione lacrimarum diutissime clamare Kyrie eleyson. Et annuens manu eius episcopus ut tacerent, ait: Pax vobis. Et missarum ingressa sollempnia peregit. Post expletionem autem sacrorum misteriorum, percepto Theophilus sacro comunionis misterio, statim efulsit facies eius sicut sol. Quod videntes omnes, subitaneam scilicet viri transfigurationem, magis glorificabant Deum, qui facit mirabilia magna solus; et beatissime Marie diutissime retulerunt laudes, que eum liberavit ab execrabili sponsione.

Beatus vero Theophylus in eum locum quo illam beatam viderat visionem declinans, tanquam fixus perstitit in eo per triduum. Post triduum autem fratribus valedicendo osculum tribuens, omniaque sua prius egenis pauperibusque optime distribuens, animam quoque suam sancte Trinitali et beatissime Christi Matri, sue liberatrici, commendans, ultimum huins vite diem in ipso quo viderat visionem loco feliciter complevit, et ibidem ad eternam gloriam, propiciante Domino, transmigrivit. Corpus quoque eius in eodem loco sepultum, stolam future glorie prestolatur.   —68→   Ad quam perducere nos dignetur almiflui filii alma virgo que cum almifluo nato suo vivit et regnat per secula infinita. Amén.

Liber Mariae, trac. XVI, cap. 1, mir. 7; fol 123 r., v.

Marie virginis, matris alme regis Ihesu altissimi, VII miraculum de liberatis a faucibus morlis est de puero hebreo, quem illesun de fornace virgo beatissima liberavit.

Contigit in civitate bituricensi quod, cum die sollempnitatis pasce christiani pueri ad quandam ecclesiam accederent ad participandum sacrum corpus Doinini, quidam puer de gente hebreorum, qui cum eis literis instruebatur, inter illos ad altare accessit et corpus Domini cum eis, ignorante presbitero, percepit. Erat autem super altare quedam ymago sancte Marie, velamen habens super caput suum, de qua videbatur ipsi puero judayco quod ipsa, quasi aliqua venerandi habitus mulier, accedentibus ad comunionem illam distribueret cum sacerdote unicuique partem. Reversus igitur ad paternam domum puer predictus, cum interrogaretur a patre unde venisset, respondit se cum sociis pueris ad ecclesiam ivisse, et eis comunionem percipientibus similiter comunicasse. Hoc audiens pater, quasi iracundia accensus, corripiens puerum cum furore, conspexit a longe fornacem ardentem, curreusque iactavit puerum in illam. Statim autem ipsi puero sancta Dei genitrix in specie imagiuis quam super altare viderat apparuit, eumque ab igne liberans, nec etiam parum caloris eum sentire permisit.

Mater vero pueri, nimio dolore constricta, eiulando clamare cepil, multosque tam christianos quam judeos in brevi acgregavit. Qui videntes puerum in fornace viventem et nullam ignis lesionem pacientem, confestim eduxerunt eum sciscitantes quomodo evasisset ignis incendium. At ille respondit eis: Quoniam illa   —69→   veneranda domina, que super altare stabat et comunicantibus particulas dabat, michi auxilium prebuit, et omne incendium mortis a me depulit, nec etiam odorem ignis me sentire permisit.

Tune christiani intelligentes sanctam Dei genitricem eius esse protectricem iudeum, patrem pueri qui in fornace miserat eum, in eandem fornacem inmiseruunt. Qui statim ab igne cruciatus in momento exustus est totus. Quod videntes tam iudei quam christiani, Deum et sanctam eius genitricem collaudarunt; et ex illa die iudei fidei ferventes permanserunt ad laudem almiflue matris Christi.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 4., mir. 3, fol. 135 r.-137 r.

Miraculum tercium quarti tractatus meliflue matris Ihesu est de quadam abbatissa pregnante.

Extilit, ut veracium fideli relatione virorum refertur, quedam sancimonialium spiritualis mater, que abbatisse officium et nomine et actione tenebat, strenue sui regiminis curam exequens, et spirituali zelo sbiectam sibi congregationem, ad sacri custodiam ordinis pro rigore coustringens. Sed, quia bonorum profectus pravis animis tabescentis livoris augent penas, ceperunt sancimoniales, quas ad discipline salutaris custodiam servabat, pro bonis mala rependere, et in propensa vivifici cura regiminis odiorum studia exercere. Iniusto igitur persequebantur odio quam iuste deligere debuerant; et eam, que illas eternis honoribus dignas reddere laborabat, omni honore nudare cupiebant. Sociavit se livori earum insidiatoris antiqui semper infesta malignitas, et eam, per quam sua sibi eripi vasa dolebat, a sanctitatis arce deicere festinabat. Invasit ergo celestem tesaurum latronis mundi versuta malicia, et occulto iuditio Dei prevalens, et preciosum castitalis sigillum confregit, cunctis mundi opibus preferendum. Eius enim supplantata fraudibus prefata sancimonialium mater   —70→   cum dapifero suo incesti crimen incurrit. Sed cum de occulto peccato diucius exultaret, disponente Deo, qui de malis nostris, suas laudes operatur, ingrato conceptu gravidata est. Nec tamen destitit gloriari rigore subditum sibi sororum gregem ad observanciam sacri ordinis coartare, et inutiles vagandi licencias singulis denegare. Unde factum est ut contra eam acriori livore murmurarent, et si quid in ea quod accusatione dignum esset invenire possent, sollicitius explorarent.

Iam vero tempus instabat, quo conceptus illiciti quem studiose celaverat honus deponeret. Cum ecce tam per incessum quam per o[ra] a sancimonialium muliebri sagacitate impregnata deprehenditur; resque singularum dispersa, in noticia omnium perducitur. Fit speciale gaudium universis, exultantes se in eam iuste causam accussationis invenisse, quam suis voluntatibus adversam iudicabant. Scribuntur littere deprehensi criminis, accusationes capituli notabiles, et sese odiencium res hec consertis mendaciis agravatur; et episcopo, in cuius locus illediocesi erat, criminatrices epistole deferuntur. Inminet, illa nesciente, pontificis adventus; et ipsa, honore suo sibimetipsi gravis, quid ageret ignorabat. Erat ci privata capella ubi cotidiano usu beatissime Dei genitricis ac perpetue virginis Marie laudes solitas devotissime persolvebat, et horas dulciori quo poterat affectu decantabat. Iu hac ergo licet semetipsam graviter promovens, gloriose Dei genitrici semperque virgini Marie laudes solitas devotissime persolvebat. Finilis horis, inmanitatem peccati sui et publice confusionis, quam instare senciebat, horrorem alcius anime infixus, et totam mentem dolore concutiens intimo, inter amara suspiria singultus erumpnosos emisit, et gemitus profundos ingeminavit. Affuit igitur superno collata munere certa spes, defficere nescientis minime Dei, et eius minime matris, tocius creature potentissime atque dignissime regine Marie; atque ad tante ac tam pie Virginis [e]xplorandum suffragium dolentis animus integra se devotione convertit. Tota igitur corde et corpore se in oratione prosternens, ad te, inquit, clementissima domina mea sancta, summe pietatis ineffabilis mater, et incomparabilis virgo Maria, confugio, singulare post Domini et unicum miserorum refugium; ad te, inestimable pietatis eterne reclinatorium,   —71→   in angustiis meis lacrimosis suspiriis clamo, desiderans, te interveniente, per inexhaustam miserationem singularis filii tui, Dei et Domini nostri Ihesu Christi, et erratus mei veniam obtinere, et horrenda obprobia inminentis mihi confusionis evadere. Huiuscemodi precum lacrimosis oraculis merencium singulare solamen, beatissimam Dei genitricem Mariam, flebiliter invocabat, et ab ea sue calamitatis levamen instantissime flagitabat.

Dum igitur anxie contricioni cordis insistendo lacrimis et ciulatibus mixtas orationes effunderet, subitaneo deprehenssa sompno, quievit; et insilientium comunitatis clamoribus obdormivit. Dormienti ergo, vere singulariter pia et pie singularis, mater misericordie et intemerata Virgo Maria, duobus comitantibus angelis, clementer apparuit; et mestam misericorditer alloqueus, primo de tanta visione trepide et hesitanti quod misericordie mater esset apparuit, et oblati solacii subiuuxit. Audivi, ait, orationem tuam, et vidi lacrimas tuas, et me tibi a dulcissimo filio meo, penitentie benigno susceptore, noveris et peccati veniam et ab infamie confusione, quam times, plenissimam liberationem impetrasse.

Dixit; et duobus astantibus angelis, quemadmodum sibi videbatur, ut eam prolis honore, quo gravabatur, exhonerarent precepit. Cuidam etiam heremite, septimo miliario in vicino posito, defferri qui eius per septem annos gereret curam mandavit. Quo facto, liberatam pio monitu alloquens, Ecce, ait ab opprobio quod timebas erepta es. Peccati laqueum deinceps cave, et sanctis studiis ardentius intende. Proinde scias te ab episcopo plurimis verborum improperiis fatigandam. Nec tamen expavescas, sed fiducialiter age, quia omnia facile transibis.

His finitis, visio disparuit; et sancimonialis evigilans, omni quo prius cruciabatur honere, carere se sensit, et Deo ac liberatrici sue sanctissime Dei genitrici semperque virgini Marie incessabiles gracias egit. Interim a sororibus invitatus antistes veniens, capitulum intravit, abbatissam requisivit, eamque ad se vocari precepit. Que diu quesita, tandem in suo, quo beate Marie familiarius serviebat, oratorio reperitur; et ad episcopum venire iubetur. Surgit, capitulum ingreditur, in loco sibi solito consedere festinai. Accedentem igitur eam obprobiis antistes agreditur,   —72→   et iniuriis fatigatam cicius exire compellit. Illa vero, ad memoriam beate Dei genitricis et perpetue virginis Marie verba reducens, fiduciam sumit, et foras eggressa, inperterrita mansit.

Mittuntur post eam clerici duo, pontificali iussu, qui divulgatum de ea crimen explorent. Accedunt, attendunt, et nullum in ea uteri, prole fecundi, signum deprehendunt. Mulieris innocenciam presuli renunciant, sed illos ipse peccunia corruptos existimans, per semetipsum rei veritatem curiosius explorat. Itaque nullum in ea criminis objecti vestigium cernens, eius ad pedes corruit, et veniam de illatis iniuriis exposcit. Expavescens illa tautam pontificis humilitatem, terre coram eo procumbit, indignam se clamans pro qua tam sublinis persona tanta se humilitate deiceret. Tunc demum, antistes omnibus, que ei crimen obicerant, vehementer iratus ut de monasterio cicius exirent precepit. Abbatissa vero, eas malivolo licet animo vera tamen dixisse perpendens, ad honorem beate Dei genitricis, benigne liberatricis sue, peccatum quod fecerat maluit episcopo revelare quam criminatrices suas adversa pati permittere. Itaque ad eum secreto accedens, coram eo se humiliter prostravit, eique omnem rei ordinem pandit. Miratur ille et Deum in gloriose virginis Marie et beate Dei genitricis inmensa pietate benedicens, duos ex clerieis ad heremitam, pro causa pueri sollicitus inquirenda, transmitit. Venerunt ergo, de puero sciscitantur, et edocti ab homine puerum eadem die natum, et a duobus iuvenibus ad eum paulo ante delatum, et ex parte beate Marie sibi ab eis commendatum conspiciunt; et revertentes, omnia pontifici referunt.

Letus igitur puerum, ut Mater Dei preceperat, cum homine nutriendum septem annis permisit, quem post in sui caram susceptum ad litteras posuit: relicione ac sciencia, clarum, successorem sibi ydonneum educavit. Nam ipso, peracto vite sue cursu, in Domino requiescente, in episcopatu ei successit, et beate Dei genitricis ac semper nominande virginis Marie gloriam vita et verbis magnifice predicavit.

Accedant itaque ad tam potentis medicine dominam omnes egroti; veniant et sanentur: sanati beatam. Mariani correptis moribus studiosis laudibus venerentur. Nescit erga miseros deficere pietas sua, que nes omnes misericordie dulcissimi filii sui comendet   —73→   domini nostri Ihesu Christi. Qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deuns in secula seculorum. Amen.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. I, mir. 1; fol. 119 v.-120 v.

Marie igiluir, matris, alme regis Ihesu altissimi, primus tractatus, continens ipsius miracula, est de liberatis a faucibus mortis.

Primum autem miraculum est de quodam monacho ab utriusque mortis periculo liberalo.

Monachus quidam fuit in quodam cenobio, qui sacriste officcio fungebatur. Hic ergo valde erat lubricus, et diaboli instinctu aliquocies libidiuis estibus urebatur; verumptamen almilluam matrem Christi non modice diligebat, et transiens ante eius sanctum altare semper eam cum reverentia salutabat dicens: Avd Maria, gratia plena, Dominus tecum. Erat autem aprrope ipsi cenobio fluvius, quem frater supradictus transibat, quum ad explendam concupiscentiam suam pergebat. Quadam igitur nocte volens ire ad scelus asuetum, coram altari, ut solitus erta, salutavit almifluam matrem Ihesu; ac deinde ecclesie ianuas apperiens, ad predictum fluvium, pervenit. Quem dum vellet transire, a diabolo impulsus, in eundem cecidit, et mox demisus ibidem interiit. Cuius animam mox rapuit multitudo demonum, cupiens eam defferre in haratrum. Sed pietate Dei affuerunt etiam angeli si forte possent illi ferre aliquod solacium. Quibus venicutibus, dixerunt demones verbis contumacibus: Ut quid huc advenistis? niehil in hac anima habetis, quum propter mala opera que gessit iure concessa est nobis. Ad hec sancti angeli dum non sufficenter haberent quid ferrent boni operis, ecce subito advenit sacta Dei genitrix, et liberali auctoritate dixit illis demonibus: Cur, o nequissimi spiritus, hanc animam rapuistis? Responderunt: Quia invenimus eam vitam consummasse in operibus malis. At illa. Falsa sunt, inquit, que profertis. Seio enim quod alicubi pergens,   —74→   ille primum me salutabat, ac rediens, similiter hoc agebat. Quod si dixeritis quod vim vobis facimus, ecce ponemus in iuditio summmi regis. Cumque inter se altercarentur, placuit altissimo Domino pro meritis sanctissime sue matris, ut anima fratris reddiret ad corpus quatenus penitentiam ageret de commissis.

Interea advenit tempus, quo fratres ad cantandos matutinos convocarentur. Et dum mora fieret ad pulsandum signum, surgentes aliqui ex fratribus predietum sacristam quesierunt. El non invenientes, usque ad flumen perrexerunt, et eum deinde in aqua reperierunt submersum. Cuius corpus ab aqua extrahentes, mirabantur cogitantes qua occassione hoc ei contigisset. Cumque plura oppinantes inter se sermocinarentur, mirum in modum ecce ille frater a morte surgens inter eos astitit vivus, et narravit fratribus que contigerant sibi, et quomodo evaserat, succurrente Dei genitrice. Post hec non solum illud vicium quo delectari solebat deseruit, sed et Deo et sancte Marie matri eius ferventilis servivit; et in bonis actibus vitam suam consumans, etiam in pace animam suam rediddit, propiciante almifluo Ihesu Christo, cui est honor et gloria per secula infinita. Amen⁴².

Liber Mariae, tract. XV, mir. 2, fol. 112 r.; XVI, cap. 6, mir. 2, fol. 160v.-161 r.

In urbe tholetana cum ab episcopo in assumptionis sancte virginis marie missarum sollempnia celebrarentur, et a populo preces   —76→   domino devotissime funderentur, inter ipsius misse secreta quedam vox elapsa de celo divinitus est audita: Heu, heu, quia manifesta et immanissima probatur esse iudaice gentis perfidia! heu, quam dira calamitas, quod intra mei nati, mundi redemptoris, ovilia manet et regnat insania iudaice gentis; que meum unicum filium, lumen et salutem fidelium, iam secundo conviciatur et erucis supplicio mortificare conatur!

Hoc cum intentione sedula populus percepisset, archipresulis oviumque suarum sibi comisarum consilio communi decretum est quod ad eiusdem civitatis domos iudeorum procederent, et quod voce virginali conquestum est prudenter et sollicite perquirerent. Quod ut factum est, ab inquirentibus quedam ymago cerea est inventa, quam quasi viventem ad christiane fidei dedecus spulis colaphis ac more crucis perimi desiderabant. Inventa vero a christianis ymagine, dolum et perfidiam iudeorum fraudulentorum deleverunt; ipsosque iudeos eadem hora neci tradiderunt in confusionem sinagoge et glorificalionem almiflue matris melliflui redemptoris, cui est honor et gloria per secula infinita. Amen.

Gonzalo de Bercéo (milagro XVIII), refiere asimismo el suceso; y no dejaron de contarlo los Anales Toledanos primeros⁴³, escritos a principios del siglo XIII: «Mataron á los Judíos en Toledo, dia de Domingo, Víspera de Santa Maria de Agosto, Era MCXLVI.» La era está manca de una unidad, toda vez que el 15 de Agosto de 1108 cayó en sábado. Al tenor de la leyenda, que sobre este punto cronológico estimo exacta, el desmán contra los judíos aconteció después de haberse celebrado la misa de la festividad. Ocurrió de consiguiente al caer de la tarde (vespere),ó al cantarse las segundas vísperas, en domingo, 15 de agosto de 1109⁴⁴, siendo arzobispo D. Bernardo.

  —76→  

Liber Mariae, trac. XVI, cap, 1, mir. 2; fol. 120 v.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, secundum miraculum de liberatis a faucibus mortis est de quodam fure suspenso, quem misericorditer liberavit advocatrix omnium miserorum almiflua mater Christi.

Fuit enim fur quidam, aliena rapiens, [qui] de furtim ablatis tam se quam domesticos confovebat; ac cum almifluam matrem Christi viscerallier, prout ipse posterat, diligebat, et etiam dum ad latrocinandum pergeret, exorando eam devotissime salutabat. Contigit autem quadam die dum quedam non sua furaretur, ut subito pervasus, ab inimicis suis comprehenderetur. Qui cum se a reatu purgare nequiret, iudicio arbitrorum decretum est ut laqueo appensus vitam fiuiret. Ductus est namque ad laqueum sine miseratione ulla ut suspenderetur absque mora. Cumque, eo suspenso, iam pedes eius in aëre penderent, ecce sancta virgo in auxilium ei veniens, per triduum eum, ut sibi videbatur, suis sanctis manibus sustentavit, nec aliquam lessionem pati permisit. Illi vero, qui eum suspenderunt, cum ad locum illum unde paulo ante discesserant ubi ille pendebat redissent, et vidissent eum viventem et vultu ylari quasi nil mali pacientem, putaverunt eum non plene laqueo innexum. Protinus accedentes, dum guittur eius vellent transfigere, iterum almiflua mater Christi manus suas guturi eius apposuit, nec transfigi permisit. Cognoscentes vero illi, eo referente, quod sancta Virgo auxiliaretur ei, valde mirati, illum deposuerunt, et amore Dei et eius genitricis liberum eum abire dimiserunt. Qui abiens, factus est monachus. Et quo tempore vixit, Deo servivit, el miseratrici omnium miserorum sancte matri Christi.

  —77→  

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 1, mir. 3; fol. 120 v.-121 v.

Marie Virginis tercium miraculum, est de monacho qui ad agendam penitenciari meritis beate Virginis revixit in monasterio sancti Petri, quod est apud urbem Coloniam.

Erat quidam frater, cuius vita et mores nimis ab habitu monachi discrepabant. Nam leviter se agens in pluribus actibus, etiam filium, contra propositum monachi, habebat, et i multis se tradiderat actibus seculi. Hic igitur aliquando cum quibusdam fratribus pocionem pro corporis salute accipiens, irruente langore nimis afflictus, sine confessione et Christi corporis sacra comunione repente defuntus est. Cuius anima ab antiquo hoste arrepta, ducebatur ad infernalia claustra. Quod cernens sanctus Petrus, cuis erat monachus, accessit ad benignum et pro anima eius deprecabatur eum. Cui Dominus: Ignoras quidem, Petre, quod propheta, me inspirante, dixerit: «Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo, aut quis requievit in monte sancto tuo?» Subiciens: «Qui ingreditur sine macula et operatur iustitiam.» Quomodo hic potest salvus fieri, cum neque sine macula sit ingressus, nec iustitiam, ut debuit, operatus? Hec audiens beatus Petrus, sanctos angelos et deinde singulos ordines sanctorum deprecatus est ut orarent Dominum pro anima fratris. Quibus singulis deprecantibus, cum ea que antea retulimus responderet Dominus, novissime venit ad almifluam et piissimam matrem Christi, sciens certissime quod eius exaudiret preces.

Sub quam rem cum surrexiset sancta Dei genitrix precatura filium cum sanctis virginibus, statim adsurrexit eis Cristus, et dixit almiflue matri sue et virginibus sibi iunctis: Quid ad me poscis, dulcissima mater, cum sororibus karissimis? Cui sancta Maria virgo dum responderet quod pro anima fratris memorati postularet, Christus ait illi: Licet per prophetam dixerim neminem   —78→   posse in meo tabernaculo habitare nisi qui sine macula ingreditur et iusticiam operatur; tamen, quia tibi placet ut indulgentiam consequatur, concedo ut anima fratris ad corpus revertatur, ut acta de malis actibus penitentia, demum requie perfruatur. Hec ut Sancta Virgo sancto Petro innotuit, sanctus Petrus confertim magna clave, quam tenebat, diabolum terens, eum in fugam convertit, et animam fratris quam tenebat eripuit. Quam duobus speciosis pueris comendavit, et ipsi nichilominus ut reducem ad corpus comendaverunt eam cuidam fratri, qui fuerat monachus prefati monasterii. Qui reducens eam, rogavit quassi pro munere, ut singulis diebus diceret pro eo psalmum Miserere mei Deus, et persepe mundaret scopis sepulcrum eius. At frater ille, de morte resurgens, que sibi contigerant vel que viderat narravit, et quomodo a dyabolo fuisset ereptus suffragiis almiflue matris Christi et beati Petri clavigerii celestium hostiorum, ad gloriam et magnificenciam tanti filii tante matris. Cui est honor et gloria per secula infinita. Amen.

Liber Marie, tract. XVI, cap. 5, mir. 11; fol. 153 v.

Miraculum XIm quinti traclatus est de ultione et miseratione, quam beata virgo in quosdam exercuit milites.

Cum odio haberent quemdam virum et quererent illum occidere, habita opportunitate impetum fecerunt ut interficerent illum. At ille concitus fugit in ecclesiam, sancte marie nomine consecratam, si forte ob reverenciam eius evaderet periculum ac mortem. Illi vero crudeles, irruentes et ecclesiam ingressi, ulla miseratione [postposita] peremerunt eum coram allari. Ob quam rem mox ulciscente deo pro tanta presumptione, accensi sunt igne, qui singulorum membra vehementer cepit comburere. Qui divinam sencientes ulcionem, nimioque dolore coacti, ad deprecandam almiflua matrem dei, quam multum offenderant, cum magna   —79→   cordis contrictione sunt conversi. Quorum precibus placata sancta, semper pietate repleta, clementer eos ab igue, quo urebantur, [ac] misericorditer liberavit. Non tamen ex toto sanitas reddita fuit eis. Statim autem ut pergere valuerunt, episcopum adierunt; quid egissent vel quid eis accidisset narraverunt; et ab penitenciam sibi dari poposcerunt. Quibus ipse episcopus indicens penitenciam, et arma quibus virum peremerant, quasi penitencie loco eis inposuit ut indesinenter super se ea ferrent, et congrue peniterent, donec deo et sancte genitrici satisfacerent. Qui, penitencia suscepta, ab invicem separati, a solo proprio disceserunt; et plurimo tempore victum querendo, per diversa loca iter egerunt. Et sic satisfecerunt almiflue matri christi, que cum mellifluo nato suo vivit et regnat per secula infinita in solatium beatorum et refugium peccatorum.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 4, mir. 8; fol. 123 v.-124 v.

Marie matris alme regis Jhesu altissimi VIII miraculum de liberatis a faucibus mortis est de quodam puero quem ipsa Domina a mortuis suscitavit.

In Gallie partibus est quoddam monasterium in honore et nomine beate virginis dedicatum; et ad illud confluunt, multi in necessitatibus suis gloriose domine suffragia, postulantes. Inter quos cuiusdam uxor, predicti monasterii frequentius limina terere, ibique vigilias solebat celebrare. Misera erat mulier illa, merens et merore confecta, quod sterilitatis macula notabatur.

Accedens ergo ad almifluam matrem Christi animo dolorosa: Ad te, inquit, confugio, pia misericordie mater, tuam in hac erumpna clementissimam bonitatem exoro. Nosti, domina, quid deprecetur cordis contricti affectus, quid profundiores singultus, quid lacrime postulent largiores. Nimis infelix mulier ego sum; que fructu ventris mei privata ac huius confusionis et obprobii   —80→   plena, inter vicinos et notos apparere erubesco. Vita hec tedio michi est; lux ipsa fastidio; amica nox, amabiles tenebre anime mee amaritudini congrue et merori. Has ergo lacrimabiles voces, benigna mater, exaudi; obprobii huius maculam, fons misericordie, dele; origo pietatis, melle dulcior, distilla et stillicidium gracie tue in animam meam, et dulcora amaritudines eius; consolare lugentem, consolatrix miserorum; virgo fecunda piissima atque benignissima, sterilitatis mee remove notam. Obtine precibus, tuis apud filium, tuum Ihesum Christum, dominum nostrum, qui, nichil negans, te semper honorat; quatinus munus fecunditatis et mihi sterili sua gratia largiatur, qui olim annosam et sterilem Sarram inoppinato germine fecundavit.

Hec et his similia, corde pocius quam voce, ante occulos gloriose matris assistens iugiter et sine intermissione, illa femina implorabat unam misericordie matrem. Tantis et tain. crebris pulsata precibus, nequaquam diucius illi distulit darc sue petitionis effectum. Concepit igitur mulier illa, et iuxia votum filium parit. Inefabili tripudiat gaudio, tum quod sterilitatis infami nota detersa est, tum quod meritis beate Dei genitricis, dato sibi masculo, et vocari et esse meruit filii mater. Sed repente et inopinate irruens leta nati primordia tenebrosus obscurat. Correptus, namque acutis febribus, infans in cunabilis acer morte defungitur.

Cuius morte tanquam letali vulnere sauciata, mater, aprepto defuncto corpore, predictum monasterium petiit; in quod, deposito corpore, mox emittit has precarias et lamentabiles voces: Ad te iterum, confugio, rursus ante occulos tucis lacrimas fundo, iterum, pietatis tue ianuam, improbis et necessariis precibus pulso, meum solum, post Domini refugium, meum solatium, infinite misericordie et clementie mater. Heu mihi misere! Quid accidit? quid est quod faciem volvisti, mater? Cur tanto doloris gladio matris animam, perforasti? Cur dedisti filium, quem tam celeri morte et sibi et matri subtrahere decrevisti? Sed quod potes suscitare mortuum, cui esse, cum non esset, dedisti, indubitanter credo, spero, confido. Orbate igitur et misere genitrici filium redde.

Illa talia prosequente, noctem illam continua[nte] in prece, vitalis [spiritus], atre mortis frigus depellens, gelidis membris   —81→   pueri repente infusus est. Recepto ergo spiritu, qui defunctus fuerat, infans quibus valebat motibus significabat se vivere. Quod senciens mater, et accedens quatinus utrum veram esset quod senciebatur probaret, cernens filium suum vivere, primum nimio mentis stupore arripitur; verumtamen, lacrimans pre gaudio, lamentabiles voces in voces laudis, leticie et exultationis conmutat.

Fama itaque tanti miraculi per vicina loca remotasque volat per turbas; multos excitat de sedibus suis. Ad videndam probandamque miraculi veritatem accurrit populus, hominem a morte suscitatum videre festinat. Mirantur omnes et gaudent; auctorem vite predicant, et collaudant super omnia gloriosam Dei genitricem; inmensis laudum preconiis eam efferunt et extollunt, que omnibus, in quibuslibet neccesitatibus vel pressuris toto corde invocantibus eam, patrocinari non desinit. Mulier itaque illa, reddito sibi filio, et gratulabunda demi reversa est, ad laudem eiusdem almiflue matris Christi, qui cum patre et filio et spiritu sancto vivit et regnat per secula infinita. Amen.

Liber Mariae, tract. XVI. Cap. 5, mir. 12; fol. 153 v., 154 r.

Miraculum XIIm quinti tractatus est de quadam matrona, que per beatam mariam in neccessitatibus superhabundavit.

In reggione britannie quedam matrona, stirpe nobili nata, nimio affrectu menteque sincera matrem misericordie honorabat ac diligebat [ac] iugi obsequio deserviebat. Amabatur siquidem et ipsa a rege ac venerabatur; et in eius edicula [rex] sepe hospitabatur; cunctique obtimates eam nimio amore venerabantur, utpote regioni deditam.

Quodam tempore, rege veniente, precesserunt regii nuncii sivi ministri, qui predicte matrone regis nunciarent adventum. Adventu vero regis audito, confestim illa suis precepit ut euntes   —82→   perquirerent domum callariam ne forte aliquid deesset, quod ad usum regis congruum foret. At illi iussa iubentis implentes, regressi, continuo domine plurimam copiam potus se invenisse in apotheca nunciant; veruntamen ibidem parum medonis⁴⁵ habebatur, quod ad usum regalis prandii missise⁴⁶ sufficeret.

Cumque illa audisset talia, ignorans quid ageret, nimium facta anxia, spem in beata maria ponens cepit exorare illam ut illi subveniret in hac neccessitate. Nam ante sanctum altare eius veniens, talia sibi murmurare cepit: O domina omnium, misericordie mater, queso, et subveni michi celitus in hac neccessitate et optine apud deum tuis sanctis precibus ut potu multiplicato valeam deinde permanere tuo servicio.

Hec dicens recessit⁴⁷continuo, fiduciam habens quod beata virgo non sineret eam diu permanere in hoc examine. Confestim regem venientem gratulabunda excepit, eique in cunctis ex suis, habundanciis habundanter ministravit, potuque sufficienter refecit. Erat enim res nimium videntibus miranda quod quanto plus accipiebatur ex illo vase unde bibebant, tanto magis abundabat. Pro hoc itaque facto reddidit illa deo sancteque eius matri laudes, que cum eodem filio suo vivit et regnat per omnia secula seculorum. Amen.

Liber Mariae, trac. XVI, cap. 5, mir. 2; fol. 149 r., v.

Marie, matris alme regis ihesu altíssimi, IIm, miraculum quinti tractatus est de quodam clerico, in cuius ore post mortem flos pulcherrimus est inventus, quod sepe ac devote salutabat almifluam et mellilluam matrem christi.

  —83→  

Quidam clericus apud urbern carnotam in francia morabatur, qui erat levis moribus, seculi curis deditus, carnalibus ociam desideriis ultra modum subiectus. Hic tamen sanctam dei genitricem nimis in memoriam habebat; et, sicut supra de altero retulimus⁴⁸, eam sepissime salutatione angelica salutabat. Qui dum, ut fertur, ab inimicis peremptus esset, scientes eum satis irreligiosam vitam duxisse, decreverunt extra cimiterium sepeliri debere. Quod ita fecerunt; extraque atrium, non ut talem decebat virum, sepelierunt.

Et dum illic per dies XXXta iacuisset, sancta virgo virginum illius miserata apparuit cuidam clerico, dicens ei: Cur ita iniuste egistis erga meum cancellarium ut poneretis eum extra cimiterium? Cui interroganti quisnam esset eius cancellarius, sancta [virgo] inquid: Ille, qui ante XXX dies extra atrium a vobis est tumulatus, michi devotissime, serviebat, et coram meo altari me sepissime salutabat. Cicius ergo ite; et corpus eius de indecenti loco auferentes, in atrio reponite.

Hec dum ille ennarrasset, vehementer amirati tumulum eius apperuerunt et florem pulcherrimum in ore eius invenerunt et linguam eius integram et sanam, quasi ad laudandum deum paratam. Intellexerunt itaque cuncti qui aderant quia dei genitrici ex ore fecisset servicium quod sibi fuisset placitum. Et relato corpore eius ad cimiterium, cum dei laudibus decenter sepelierunt ad laudem et gloriam melliflui filii alme matris, que cum eodem almifluo nato suo vivit in secula infinita.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 6, mir. 3; fol. 161 r.-163 r.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, tercium miraculum de ymaginibus est de quadam ymagine ihesu christi, que cuidam testimonium perhibuit christiano.

  —84→  

Fuit religiosus leodicensis⁴⁹ ecclesie archidiaconus, qui, orationis studio sanctorumque locorum visitandorum gracia, multa peragrans loca, bizanteam tandem pervenit ad urbem⁵⁰; ubi cum ecclesiam subintraret quamdam, vota precum domino redditurus, tanto eam tripudiancium strepitu exultanciumque plausu, cimbala cytarasque tangencium pulsu, omnisque generis musicorum instrumentorum sonitu resultantem invenit, ut non tam studiose orancium quam domus esse ioculatorie videretur ludencium. Miratur igitur rei tante novitatem; et novitatis huitis causam perquirens a grecis, quidam, qui linguam latinam noverat, rem factam disseruit sub hiis verbis.

Fuit, inquid, civium quidam, qui nominis sui famam volens extendere, largas quas habebat opes largos in sumptus expendere cepit; verum, postremo magnitudine sumptuum magnitudinem superans opum largiendis deficit opibus, cum ei largiendi non deficeret animus. Sumpto igitur ab amicis mutuo, nomen, quod sibi confecerat propria largiendo, retinere conatur aliena expendendo. Sed cum omnino, quo mutuo acceperat, iam et ipsum ei deficeret, nec iam a quo mutuaretur amicum christianum invenire valeret, iudeum quemdam predivitem adiit; ut ei aliquid mutuo daret obnixe oravit. At ille: Faciam, inquit, quod petis si michi vadem condignum attuleris.

Vadem, inquit, certe condignum non habeo; sed quicquid tamen prestiteris, me tibi, redditu dierum constituto, iustissime spondeo.

At ille: Sine vade nichil omnino tibi prestare volo, quia falli aliter timeo.

Cui ille: Quia vadem alium invenire nequeo, vellesne deum meum, christum, qui est in celo, pro vade accipere?

At ille: Ihesum, ait, christum, deum esse non credo; sed quia eum hominem iustum et prophetam fuisse non dubito, hunc michi si pro vade dederis, indubitanter accipio.

Ille, ergo eamus, inquit, ad ecclesiam in honore illius sancte dei genitricis constructam. Et quia ihesum christum ipsum presentem   —85→   tibi pro vade tradere nequeo, illius ymaginem pro vice illius, immo ipsum per ymaginem, tuam tibi vadem, et pro me fideiussorem tribuo. Quod si diem ante constitutum ipse preteriero, servus certe tuus in posterum fiam; nichilominus tamen tuant peccuniam tibi post terminum dabo.

At ille, fiat, inquit, ut dicis. Precede; sequor quo vadis.

Ambo igitur pariter amborumque ad hanc convenientes ecclesiam, adstiterunt sancte dei genitricis venerande ymagini, filii sui ipsam venerandam ymaginem in gremio suo tenenti. Manum ergo ipsam ymaginis christianus tenens, et ipsam pariter tenendam iudeo illi tradens, vadem pro peccunia dedit; ac deinde, genu coram ymagine humiliter flexo, cunctis pariter audientibus et huic pacto consencientibus, dixit: Domine ihesu christe, cuius ymaginem, pro peccunia ista tradidi vadem, quemque pro me huic iudeo fideiussorem tradidi, te suppliciter oro et exoro ut si, casu prepeditus aliquo, pecuniam, istam die constituto reddere huic ipse nequivero, tibique ipsi tradidero, tu eam pro me redde quomodo tibi placuerit magis. Tanto itaque vade tantoque fideiussore dato et accepto, iudeus cum christiano a templo discedit; domum vadit; peccuniam christiano tradidit; redendique diem constituit illi.

Quid plura? Christianus, accepta peccunia, variam entecam⁵¹ primo cum diversis rebus comparat; navem navigaturus parat merce multiplici oneratam; paratam ascendit; vela ventis comitit; varia per equora fertur; barbaras naciones prospero cursu longe a bizantea effertur; venditis mercimoniis ditatus⁵² mercibus naves multiplicat; mercibus peregrinis honustat; dies transeunt plurimi; dies per singulos negocio meditatur; dies peccunie reddende memoria elabitur. Verum, cum iam nisi unus dies peresset solus, repente in memoria venit quod postera lux dies esset termini a iudeo constituti. Haud⁵³ mora; stupore percussus, terre collabitur, exanimis fere pro eo quod accidat redditur. Concurrunt famuli; contristantur cuncti; causas doloris requirunt,   —86→   responsum nullum accipiunt. Tandem, velud a morte resurgens, sensum recipit; meditatur quid agat; fit incertus quid ficiat. Videt diem reddendi debiti prope instare; videt locum eiusdem reddendi valde quamlonge distare. Ad se tandem postremo reversus, ait: Quid inania meditaris? Nonne dominum tuum ihesum christum pro te fideiussorem dedisti? Ipsi ergo peccuniam trade; et ut eam creditori restituat, quomodo vellit, committe. Confestim ergo scrinium fieri fecit; pecuniam. iudeo debitam, iusto pondere appensam, includit; mari et ei, qui mare et aridam fecit, gubernandam committit.

Mirum dictu, sed deo nichil difficile factu! Nocte sub ima, per multa equoris spacia, scrinium bizantee allabitur urbi; iudei, supra mare habitantis, mane inter undas abstrahilur⁵⁴ domui. Qua domo mane mancipium fortuito egressum, mare adtendit; scrinium inter undas conspicit; manu attingere nititur; sed eius manu scrinium ipsum subtraere se videtur. Mancipium ergo domum recurrit; domino narrat intus quod foris viderit. Adest et ipse iudeus; littoreis inhiat fluctibus scrinium conspectum; manu protensa arripit; secum domum delatum aperit; vacuatum peccunia lecto suo supponit.

Post aliquantum vero temporis, christianus peracto negocio bizanteam ad urbem revertitur; ei ab amicis quibusque magna cum exultatione occurritur. Audiens iudeus quod ille, cui suam prestiterat peccuniam, regressus fuerat, et quod deo sibi favente, peregrinis mercibus [eam] admodum multiplicaverat, more impaciens ad eum accessit; et premissis gravabundis aliquibus vervis, improperando sibi intulit, dicens: O inquit, christiani, o veraces christiani!

Ille autem cur, ait, ista prosequeris?

Quia, inquit, peccuniam mutuo a me accepisti, et eam die constituto michi minime reddidisti.

Domine, ait ille, quod michi prestiteras tibi iam reddidi, nec quicquam iamiam debeo tibi.

At ille, habeo, inquit, ego testes multos prestite peccunie, tu vero nullum reddite.

  —87→  

Ille autem ait: Habeo testem quem et fideiussorem, cuius tu ipse testimonii agnoscere poteris, quod prestitum tibi omne iam reddidi. Mecum ergo veni; et eius ipse testimonium audi.

Ambo itaque pariter ecclesiam adveni[un]t, nostrique salvatoris ymagini cum multis adsistunt. Christianus ergo prius humiliter sic oravit: Domine, inquit, ihesu christe, servum tuum nunc exaudi, et sicut dei et hominis verus filius testimonium perhibe veritati, utrum videlicet huic iudeo reddiderim quicquid michi prestiterat. Hiis ille peroratis, voce absoluta, audientibus cunctis, mirabile dictu! ymago respondit. Testimonium, inquit, perhibeo tibi quod prestitum omne illi reddidisti die constituto, his indiciis quod scrinium, quo peccunia fuerat clausa, ipsius iaceret sub lecto. Audit iudeus, et stupet; signa recognoscit et horret. Quid plura? Iudaicum errorem agnoscit; fidei chistiane cum omni domo sua colla submittit. Propter testimonium ergo salvatoris christiano atestantis, martirium, id est testimonium, dicitur tam ecclesia quam huius diei sollempnitas. Et hec est maxima tante leticie causa.

Tanto itaque miraculo, greci illius narratione, archidiaconus, agnito, in landem prorupit salvatoris, nullum in se sperantem deserentis, omnibusque suam sanctam genitricem vere colentibus subvenientis ad laudem et gloriam almillue matris sue.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 1, mir. 4; fol. 121 v., 122 r.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, quartum miraculum de liberatis a faucibus mortis est de quodam, qui pudenda sibi et guttur absciderat.

Gerardus, cum adhuc esset in seculari habitu constitutus, desideravit ad sancti iacobi limina properare. Preparatis itaque itineris necessariis, sub luce diei qua iter debebat acgredi cum   —88→   sociis, cum sua concubina dormivit, devictus voluptate carnis. Cunque paululum in itinere processisset, cum sociis suis, antiquus hostis eum decipere cupiens, quomodo aliquando transfigurat se in angelum lucis, in similitudinen beati iacobi apostoli ostendit se ei, adque dixit. Scias quod pro malis actibus quos iesisti iam non potes salutem consequi, nisi feceris quod dixero tibi. Abscide igitur primum tua genitalia membra, et deinde interfice te ipsum; et ob hoc habebis a Deo premium sempiternum. Ac ille putans eum veraciter esse sanctum lacobum, qui talla eum iuberet, arrepto ferro, membra virilla abscidit, ac postea per guttur suum ferrum traheus semetipsum vulneravit. Quem iam morti proximum audientes socii eius, eumque ad extremum spiritum violenter trahentem, ut vident sanguine cruentatum, dimittentes eum cum festinatione fugerunt, metuentes ne forte diceretur vel cupiditate pecunie, vel aliqua occassione se peremisse illum.

Porro cum fugissent illum defanctum, rapuit animam eius hostis antiquus, qui eum deceperat, cum satellitibus suis, se talem predam cepisse non modice gavisus. Nuntii vero dei, dum transissent secus ecclesiam sancti petri, venit eis obviam sanctus iacobus, assumpto sancto petro, et dixit demoniace cohorti: Cur tulistis animam peregrini mei? Illi vero proferebant, quantum mali poterant, et quod ad extremum se peremisset. Et dixit eis sanctus lacobus: Sciatis certe quod non gaudebitis de eius morte. Nam sub mei specie eum decepistis; et hoc quidem fecit, quia obediens michi simpliciter egit. Quod si contra hec reluctamini, eamus iuditium almiflue matris christi.

Igitur cum ob hoc ante eamdem sanctam dei genitricem venissent, et quid de hac re sibi placeret inquirerent, ipsa sancta virgo, plena pietate, iudicavit animam deberi ad corpus reverti, ut de malis que egerat posset penitendo purgari. Sic itaque, meritis sancte Marie virginis et sancti iacobi apostoli, anima ad corpus reversa est. Homo itaque reviviscens invenit se sanum, et tantummodo cicatricem in testimonio remansisse ubi fuerat guttur sectum. Porro virilia membra non sunt ei restituta, preter unum foramen parvulum, per quod mingebat, exhigente natura. Hic denique monachus factus, in monasterio cluniacensi vixit multis diebus, serviens alme matri, speciali presidio miserorum.

  —89→  

Refiriendo esta narración, sobrado famosa, Guiberto de Nogent en su autobiografía (III, 19), dice que la oyó de boca del monje Jofredo, el cual á su vez la supo de quien había visto al resucitado: «Senior, qui haec mihi retulit, ab eo qui redivivum viderat se audisse narravit.»

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 6, mir. 4; fol. 163 r.-164 r.

Miraculum quartum de ymaginibus est de ymagine virginis, quam iudei videntes, stupefacti, synagogam apostolis pro ecclesia dimiserunt.

In lidda⁵⁵ civitate, que proxima est civitati que vocatur diospolim, ymago [est] quedam sancte dei genitricis semperque virginis marie; que [non] est facta manu hominum, sed quasi picta in marmore, quasi viva, vestimenta autem eius quasi purpurea. Que ymago est in ecclesia, quam sancti apostoli emerunt precio a iudeis qua utebantur pro synagoga, et in honore sancte dei genitricis dedicaverunt, que modo est domus episcopi.

Invidentes autem iudei quod apostoli de synagoga domum dei fecissent et christum in ea predicassent, venerunt ad cesarem qui tunc illo preerat tempore, volentes reddere precium apostolis et recipere illam domum ut reedificarent synagogam. Vocatis autem apostolis ad cesarem, venerunt ante illum; et interrogavit eos propter quam causam hoc fecissent. Post interrogationem vero dixerunt apostoli: Nos bene facimus edificantes domum, quam emimus, in honore salvatoris domini nostri ihesu christi. Tunc predictas cesar precepit iudeis et apostolis ut sigillarent utrique hanc domum et observarent dies Xm, ut deus manifestaret cuius esse deberet.

  —90→  

Ascendentes autem apostoli in montem sion, ubi beata virgo adhuc vivens in carne morabatur, rogaverunt eam dicentes: Obsecra dei filium, dominum, ihesum christum, quem secundum carnem tu mater genuisti, ut secundum suam misericordiam, domum hanc, quam primum omnium in suo nomine dedicare curavimus, ad predicandum verbum ipsius nobis concedere dignetur. Respondens igitur virgo maria petro apostolo ait: Ite et nolite turbari, quia ego vobiscum sum in adiutorium.

Transactis autem Xm diebus, convenerunt simul apostoli ad predictam eclessiam et iudei; et invenerunt, veluti reliquerant ipsam domun, signatam. Statim cepit petrus apostolus domum hanc scopis mundare. Tunc unus ex iudeis, aspiciens in parietem, vidit ymaginem in occidente positam, respicientem contra orientem. Diu autem attencius conspiciens ipse iudeus dixit: Vere mulier est in hac domo. Hec verba alii iudei audientes et ipsam ymaginem aspicientes dixerunt: Vere hec est ipsa maria. Tunc beatus petrus et apostoli, seorsum respicientes viderunt ipsam ymaginem, et dixerunt: Vere hec est ipsa maria virgo et dei genitrix. Quod audientes iudei turbati sunt, et pre timore abierunt inde, dicentes: Iam quia maria est in hac domo, nequaquam intrare debemus.

Postea vero iulianus, qui persecutor ecclesiarum fuerat, inter cetera mala que faciebat precepit iudeis ut venientes tollerent ipsam ymaginem et expellerent de ipso marmore, atque offerre sibi studerent. Illique abeuntes noluerunt ipsam figuram de ipso marmore separare; sed videntes faciem illius ymaginis, pre timore reliquerunt eam. Et dimissa usque, in hodiernum diem venerabiliter ibi presens aderat, ad laudem almiflue matris christi.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 6, mir. 5; fol. 164 r.

Miraculum quintum de ymaginibus est de alia ymagine gethsemani.

In sancta gethsemani, que inter iherusalem et montem oliveti   —91→   in medio est posita, monimentum beate marie adest, ubi ipsa sepulta fuit. Sunt ibi columpne virides quatuor. Super una de his columpnis in sinistro latere posita est ymago, quasi christum dei filium in manibus portans; que tantam habet claritatem, sicut speculum. Que manibus hominum non est facta neque depicta, sed primum apparuit in ipso lapide quasi picta; et valde ibidem colitur in memoriam sancte matris almiflui redemptoris.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 5, mir. 5, fol. 150 r., v.

Miraculum quintum quinti tractatus est de presbitero qui missam tantummodo beate virginis cantare noverat.

Sacerdos quidam erat parrochie cuiusdam ecclesie serviens, honeste vite, et obtimis studiis preditus; sed litterarum sciencia non plene imbutus. Etenim unam tantum missarum sciebat, quam devottisime in honorem dei et sanctissime genitricis eius omnibus diebus decantabat; et hic est eius introitus: Salve, sancta parens. Ob hoc a clericis apud episcopum accusatus, confestim accersitus⁵⁶ ad eum est perductus. Quem corripiens episcopus interrogabat si verum esset quod de eo audierat. Qui respondit ei verum esse, et se aliam missam nec scire nec cantare. Ad hec episcopus commotus furore, dicens eum seductorem hominum, officio misse privavit eum. Reversus vero presbiter ad domum, tristabatur propter misse privationem.

Nocte vero sequenti apparuit sancta maria in visionc episcopo, dicens ei aliquantulum severa voce: Ut quid ita meum cancellarium tractasti ut prohiberes dei et meum servicium ab eo fieri? Pro certo igitur scias quod nisi cicius ut agat divinum servicium, sicuti solet, iusseris, die tricessima morieris. Hac visione tremefactus   —92→   episcopus surrexit contritus, et mittens ad presbiterum mandavit ut ad se veniret quantocius. Qui dum venisset, episcopus ad pedes eius cecidit et ut ei indulgeret humiliter poposcit. Deinde precepit ut numquam aliam missam ultra cantaret nisi eam quam de sancta maria virgine cantare solitus esset. Ex tunc vero ipsum presbiterum magnifice honorabat; quem eciam pro dei amore et sancte marie, dum ipse vixit, et vestivit et aluit.

Sic sancta dei genitrix, sacerdotem suum sibi servientem ab iniuria protegens, que ei neccessaria erant preberi fecit, et postea defunctum ad vitam eternam suis meritis introduxit.

Liber Mariae, tract. VII, mir. 11; fol. 65 v.

Item sacerdos cuiusdam parrochie, et honeste vite, nullam missam nisi beate marie sciebat, quam in eius honorem sedulo decantaret. Ad episcopum igitur accusatur, et ab eo cicius accersitur. Cum ergo coram episcopo se aliam nescire diceret, episcopus ipsum quasi soductorem dure redarguit; et ab officio ipsum suspendens ne de cetero missam cantare audeat interdixit. Sequenti nocte beata maria episcopo apparens, eum plurimum increpavit, et cur suum sic male tractasset capellanum requisivit; addiditque quod die tricesima moreretur, nisi ille ad consuetum officium restitueretur. Tremefactus episcopus presbiterum accersivit; et veniam postulans, ut nullam missam preter illam, quam scierat de beata maria, celebrare debeat imperavit.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 2, mir. 2; fol. 130 v.-131 v.

Miraculum secundum de liberatis a periculis maris per almifluam matrem christi, consolatricem et adiutricem omnium in se confidentium miserorum, est de quodam qui misus fuit in mari et continuo fuit liberatus per liberatricem omnium indigencium supradictam.

  —93→  

Erat navis in medio maris mediterranei situata, et peregrinis, devotissimis honerata Hierosolimam pergentibus ex affectu. Prefati ergo et devoti Deo altissimo peregrini cum prospero ac quieto cursu maris multa percurrisent spacia, sensit nauta subito navem inferius hiare, aquas irrumpere, subvenire nullatenus posse, presentem omnibus mortem adesse. Festinus igitur cumbam, que magnarum navium more intus ferebatur, navi exponit; in mare deposuit; et cum episcopo quodam qui inter ceteros aderat, et aliis quibusdam nobilioribus in eam descendit. Unus tamen cum a magna in parvam vellet descendere navem, in mare decidit; pelagique statim mersus ad ima, nusquam comparuit. Nauta vero quos in navi reliquerat allocutus, mortis omnibus inminere, discrimen non evitandum innotuit, et ut sua peccata confitentes suasque devote animas Deo comendarent admonuit. Fit ergo intolerabilis omnibus horror; tollitur inmensus ad sidera clamor; fit pura de preteritis malis confessio; fit pia pro bonis percipiendis ad deum oratio. Nauta ergo, admonitione completa, cum hii quos in scapham transtulerat recederent longius, festinabat ne maris hiatus cum magna absorbere posset et parvam nimis portui vicinam. Et precavens ne id fieret, omnibus modis expectabat a longe volens videre servorum Dei exitum ad sancta propter, deum iherosolimorurn loca devote tendencium. Nec longa interfuit mora, et ecce navis, aquis subintrantibus maris hiatu penitus est absorta. Episcopus ergo cum ceteris lacrimosa fundens suspiria, sociorum animas Deo comendabat, quorum corpora tam horrendo mortis discrimine perire videbat.

Qui cum per equoreas undas occulorum, aciem circunvolveret, si forte aliqua suffocatorum corporum indicia videre valeret, ecce marinis e fluctibus columbas speciosas alibi quidem unam, alibi duas vel plures, subito videt emergere; celique secreta celeri subvolatu penetrare. Quas videlicet columbas cum sociorum animas animadverteret esse, o quantus dolor tunc eum invadens penetravit quod cum sociis non meruerat mergi! Et quantum fleverat prius quod socios prefocari viderat, sed tanto nunc deflebat magis quia cum sociis ipse prefocatus non erat. Qui cum tandem cum navis cumba devectus terre cum sociis applicuisset, ecce, mirum dictu! socium, quem in mari inter duas naves diximus decidisse,   —94→   de mari subito vivum et incolumem vident exire. O quantus stupor tunc omnes invasit! O quanta de socio recepto leticia omnium corda perfudit! Querunt igitur stupentes quid ei acciderat; quomodo a marinis fluctibus liberari sic potuit. At ille: Quid sic me admiramini salvatum, quem salvare dignata est per quam salus venit omnium? Beate quippe Dei genitricis mei, Marie, cum in aqua eadem caderem, exclamavi; et sic eius memoriam habendo et nomen inclamando, ad ima pelagi deveni. At ipsa misericordie mater que meritorum suorum inmemor nullatenus esse potest, haud mora, michi sub undis astitit; pallio me suo clementer contexit, et contectum sub aquis, litus adversum, perduxit.

Hec eo dicente, laudes inmense domino referuntur; beata dei genitrix, Maria mater ab omnibus predicatur. Cuius vere pallium amplum mundo super extenditur, quo certe genus humanum contegitur, quo frigidus obvolvitur ut calescat, quo calidus operitur [ut] infrigescat, quo peccator fovetur ne desperatione ledatur, quo reus deffenditur ne animadversione divina feriatur. O pallium miserorum confugium! O securum in omni adversitate, latibulum! Ferire te vult pro culpa filius eius iudex iustus? Fuge sub pallium misericordissime Marie matris illius. Circunda te undique illius pallio, ne ulla, ex parte feriaris ab illo. Parcet ei misericorditer, quem misericordie matrem protegere viderit misericorditer. Ledere te querit antiquus hostis? Abscondere in sinu illias, quo accedere non audet hostis ille malignus. Naufragraris adversitate maligna? clama et exclama nomen misericordissime marie, que quecumque vult, repellit adversa. Ecce etenim naufragus iste, nominandum omnibus, nomen invocavit in sua adversitate, nec in maris profundo, quam invocaverat subveniente, potuit desperare. Deductus siquidem est illesus ad litus, ea deducente que mundo naufrago facta est portus.

  —95→  

Liber Mariae, trac. XVI, cap. 6, mir. 6; fol. 164 r., v.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, miraculum VI de ymaginibus est de quadam ymagine almiflue matris christi depicta in quadam tabula, de qua oleum emanavit.

In civitate constantinopolitana iudeus quidam ymaginem beate marie, in tabula figuratam et in pariete domus cuiusdam confixam, conspexit; et interrogavit cuius hec proprie figura esset. Quod audiens ille infelix iudeus et incredulus, dyabolo instigante, eandem de pariete valde iratus ymaginem tulit, et ad vicinam cucurrit domum ubi humana stercora dirigi solent; ibidemque ymaginem sanctam, ob christi et marie nati dehonorationem, in stercus proiecit; et ipse, desuper sedens, per idem foramen alvum purgavit super ymaginem sancte marie. Et post illam turpissimam ventris purgationem ille infelicissimus iudeus discessit. Digna quippe et ignominiosa morte consumptus est, et postea nunquam comparuit; unde credendum est ut scito pro scelere, quod in christum matremque eius comiserat, maligno spiritu manciparetur.

Igitur post illius maligni spurci discessum quidam de christianis supervenit, qui zelum dei habuit. Intellexit itaque quod dictum fuerat, et ymaginem requisivit, et inter sordes absconditam reperit; sublevavitque eam, et diligenter abstergens et lavans aquis emundavit; et in domo honorifice collocavit. Et ad honorem et reverenciam beate virginis marie, ex eadem tabula, in qua ymago sancta erat depicta, oleum cepit ebulliens scaturire, ad laudem almiflue matris christi, cui est honor et gloria per secula inifinita.

  —96→  

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 2, mir. 3; fol. 132 r. v⁵⁷

Marie matris alme regis ihesu altissimi tercium miraculum de liberatis a periculo maris est de quodam abbate liberato per mellifluam et almifluam matrem christi.

Abbas quidam fuit in medio maris britannici cum aliis multis oppressis tempestate, adeo ut de vita omnes cogerentur desperare. Alii tamen istos, alii vero illos, ut liberari mererentur, cum clamore magno vocabant sanctos. Beatum namque nicolaum isti; sanctum vero clarum illi; pium vero andream vel quemlibet alium clamabant ceteri. Unusquisque siquidem, quem sanctum familiarem habebant, in sua familiarius necessitate invocabat. Denique aliqua offerebant munuscula, ut moris est deprehensis tempestate marina. Cum ergo abbas videret omnes istos, licet illos minus potentes, sanctos invocare, neminem autem misericordie matrem, ceteris omnibus misereri potentiorem, nec nominare: Quid, inquit, est, fratres, quod agitis? Quid ceteros qui minus possunt tantum invocatis; et ipsam, que plus omnibus potest, relinquitis? Bonum quidem est quod facitis; sed multo melius esset, si una voce omnes misericordie matrem acclantaretis. Quo illi precepto omnes una Dei genitricem nominant; omnes matrem misericordie iterant; omnes ut sui misereretur proclamant; Sancta, inquiunt, perpetua virgo Maria, succurre miseris; subveni jam morituris, sentiamus tuum levamen, qui tuam in nostra tribulatione deposcimus consolationem. Tu, Dei mater alma; tu, celi potens regina; tu, semper misericordie prompta; tu, desolatorum solamen; tu, oppressorum iuvamen; tu, destitutorum munimen. Ipse quoque abbas, qui fere nichil comederat, quippe per   —97→   duos dies et pene noctes ita afflictus, etiam illud responsorium Félix namque es eiusque versum Ora pro populo satis devotissime cum suis monachis cepit decantare.

Mirum dictu, sed Dei genitrici nihil impossibile factu. Vix ea utrique finierant, populus precem cum lamentatione et monachi cantum cum devotione: et ecce in summitate mali lux magna, cerci instar, apparuit; que noctis tenebras fugans, omnes qui erant in navi sua claritate perfudit. Jam enim sese ad invicem agnoscere poterant qui se prius, tenebrarum densitate, videre nequierant. Tota quidem pelagi cessavit tempestas; celique regina iubente, facta est repente tranquillitas magna. Non multo autem post, dies serenus illuxit; et terre, ad quam tendebat, navis applicuit.

O igitur maris stella, cunctis lucidior, cunctis ad subveniendum potentior! Ecce enim stellas minores attendunt, nec illustrantur; sidus concipiunt marinum et salvantur. Vocant sanctos minores, nec invantur; vocant sanctarum sanctissimam, et salvantur. Offerunt dona sanctis allis, nec cessat tempestas; offerunt preces misericordie matri, et cedit tranquillitas. Cessat pius andreas a tatis opere; quia in exhibenda pietate cedit piarum piissime. Cessat nicolaus sanctus, terra marique etiam ad subveniendum promptissimus; quia cedit ei per quam mundus salvatus est perditus. Cessat clarus sanctus cum aliis sanctis; quia cedit ei que cunctis est potentior sanctis.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 4, mir. 4; fol. 137 r., v.

Miraculum quartum tractatus quarti est de quodam ardenti in pede.

Cum a diversis gentibus et plurimis nacionibus locorum innuerabilium in urbe vivaria, gracia sanitatis recuperande, beate marie virginis basilica repeteretur, et medela sanitatis a christo   —98→   ihesu per sue matris sancta suffragia a quampluribus impertiretur, fortuitu quidam languidus et ardens in uno pede ad ecclesiam predicta advenit, qui sanitatis promerende graciam toto conatu mentis eflagitare cupiebat. Cumque per plurimorum dierum circulum diucius ibi moraretur, nec sui desiderii magnum quid, vel modicum, impetrasset, pedum ardentem a crure separavit, quod malebat abesse vite sue [quam] diebus omnibus in ardoris langore sic esse.

Post non multum vero temporis, cum predictus infirmus in ecclesia beate marie virginis esset, et pre tristicia lacrimaretur, et lacrimando conquercretur, [et] conquerendo matrem piam deprecaretur, deprecando voce miserabili hiis verbis subscriptis sic usus est: O domina piisima, perhennis virgo maria, cur ego solus homuncio, confidens in tuo patrocinio, a te misericordiarum matre, derelictus sum? Alii graciam sanitatis promeruerunt; ego solus abiectus sum. Alii a beata virgine suscepti sunt; ego solus abiectus. Heu me miserum, quem me lascivia errantem a tramite traxit ad devia! Doleo, doleo, quod factus sum advena a beatissima et salvatrice pia.

Cumque talia et hiis similia fuissent ab illo prolata, natura deditus sompno, requievit. Huic autem, dum soporaretur, visio quedam, preclarissima quasi femina, terreiiis corporibus incomparabilis apparuit; quam confidemer credimus ipsam salvatoris matrem fuisse. Que leviler per cruris inferiorem partem et eius incisionem manum suam deducebat. Eo nempe vigilante, pedem, quem pro doloris stimulo a cruris compage separaverat, sanitati pristine per misericordie Dei matris pietatem restauratum invenit. Et invento, gratulando et cum pedibus ambobus incedendo, salvatorem eiusque matrem benedixit. Amen.

La Cantiga XXXVII, según la edición de la Real Academia Española (pág. 56, col. 1) indica en esta manera el lugar del suceso:

«Est' aveo na terra que chaman Berría.»

Al tenor de la leyenda, la interpretación no es dudosa. Trátase de Viviers (Vivaria), ciudad episcopal sobre el Ródano. En el   —99→   códice, de que se valió AlfonsoX, la abreviación de Vivaria, donde la segunda sílaba var se denotaba quizá por una tilde sobre la v, pudo dar campo á la errónea lectura Virria, y degenerar en la de Berría.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 6, mir. 1; fol. 160 v.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, tractatus ultimus continens eius miracula est de ymaginibus ipsam representantibus, quibus voluit altissimus eius filius unigenitus [ei] reverenciam exhiberi. Et primum miraculum est de quadam eius ymagine, que fuit ab incendio liberata.

Est quedam ecelesia in honore sancti micaelis in monte, qui tumba dicitur, fabricata; in qua monachorum multitudo sub regulari institutione altissimo famulantur. Contigit autem quodam tempore ut succenderetur ipsa ecclesia, divino iuditio fulgure de celo in eam cadente. Erat autem ibidem imago quedam, decenter ex ligno fabricata in sancte dei genitricis marie veneratione, habens super caput suum, in modum mitre, candidum velamen. Igitur ignis ad locum cum venisset, ubi erat imago illa, omnia que circa erant combussit; ipsam vero ymaginem quasi expavescens omnino intactam reliquit, ita ut et velamen candidum, quod gestabat in capite, odore fumi non valeret aliquatenus obscurari. Evasit eciam ab igne flagellum dependens pavonis, quod erat unitum ipsi ymagini, ad laudem et gloriam ipsius almiflue virginis, que ignem concupiscencie nunquam sensit.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 4, mir. 15; fol. 146 r., v.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, XVm miraculum quarti tractatus est de quodam furioso.

  —100→  

Quidam furiosus, nomine gaurinus, adductus est vinctis a tergo manibus, colla ferro et cathena ligatus, quem vix quinque homines trahere poterant, quamquam et flagellis et verberibus eum compellerent. Erat enim plenus viribus tam corporis quam robuste etatis, et dives homo. Insania vero eius, et que postea per graciam dei consecuta est sanitas, celeberrima est habita.

Sustinuit enim deus eum furentem in ecclesia per aliquot dies ad omnium spectaculum iacere, sive ut post receptam sanitatem pudore perfunderetur, sive ut traditus sathane pro peccatis suis puniretur, sive ut, dum amaritudo in oculis omnium protenditur, dulcior esset et nocior gracia liberationis, qua prorogata deus celebrius glorificatur.

Hic ergo cathena maioribus ecclesie sedibus affixus et funibus, ut dictum est, alligatus, tamen et scamna persepe trahebat et custodes suos pene vincebat. Sed quid opus est insaniam verborum eius et ferociam actuum prosequi? Postquam satis est visum tibi, domine ihesu, et tue sancte matri, cohibita est ab eo adversaria potestas, et redditus est ei sensus suus. Levavit autem oculos suos ad celum et glorificavit viventem in secula seculorum, qui potens est superbos humiliare et arrogantes a suo fastu deducere, et eosdem statuere contra faciem suam. Procedens ergo hic ad altare, ut mos erat, quam devote et quam humiliter, et imaginem sue liberatricis, quibus vocibus et supplicationibus potuit, honorans, si gaudium fieret amicis suis et his qui ibi aderant et quos domi reliquerat, non est opus dicere. Exinde ut homo composite et sane mentis se habens et prudenter se gerens, ascenso equo, cum his, qui eum aduxerant, ad patriam⁵⁸ regreditur; et compos animi factus semel et perfecte redditus est uxori et familie et amicis dolentibus et lugentibus illum.

Et non solum suessione, ubi primum lux orta est ei leticie, sed et in partibus suis, reddite sunt deo landes; et cum gaudio tanto celebrata est eius sanitas, quasi reduce vita ex mortuis reveniret, ad latidem et gloriam almiflui filli alme matris et almillue genitricis melliflui ihesu christi.

  —101→  

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 1, mir. 14; fol. 128 r.-129 v.

Fuit quidam miles, nobilitate et dinitate conspicuus, et in rebus seculi locupletissimas. Sed tamen, quod etiam dictu grave est, in extollencia ac vana gloria elatus, superbus ac tumidus fuit; ideoque non dabat honorem deo, nisi soli beate dei genitrici marie, ceteros quasi pro nichilo ducens, ac probos homines et deo famulantes, et adhuc, quod, deterius est, ecclesias christi longe lateque persequebatur, nec deum timens, nec homines reverens. Et sicut vir bonus crescit de virtute in virtutem, sic iste frequenter in deterius, ibat. Sed quia melifluus ihesus christus de celo semper respicit super filios hominum ut videat si est intelligens aut requirens deum, tandem aspiravit cor eius ut recordaretur alicujus boni. In se ipsum ergo reversus est, et recordans malorum que fecerat et expavescens de preteritis suis malis, recordatus est flendo ignium gehenne qualiter peccatores cum diabolo cruciantur qui malum aliquod operatur. Tandem, reperto salubri consilio, intra conscienciam suam, nullo sciente, excepto deo, qui novit omnia antequam fiant, cepit ad amorem colestis patrie anhelare, pristinosque actus respuere. Quadam namque die sedens ad mensam epulaturus, cepit cogitare apud semetipsum ut hedificaret cenobium in possessione, que illi iure a parenibus succedebat. Cum bec tacitus cogitaret, venit illi in memoriam quendam locum omnino esse aptum pro hedificando monasterio sicut ipse obtabat, omnibus rebus copiosum, in aquis, pratis, silvis, vineis, ceterisque neccesariis. Surgens itaque a prandio, et assumptis secum paucis, perrexit ad locum, et nemini manifestans desiderium suum, aspexit omnia infra et in circuitu, reperitque, ut diximus, cuncta utilia. Visis autem his gavisus est nimis, vovitque votum dicens: Si dominus adimpleverit desiderium   —102→   meum, in hoc construam cenobium mirificum, et ex rebus meis copiosam partem tradam, que sufficiat ad victum atque vestimentum servientibus ibidem almifluo ihesu christo. Illis quoque abbatem ceteraque profutura cordetenus constituit. Insuper votum vovit deo seipsum ibi fore monachum sub abbate et regula monachali. Hiis ergo in corde suo nutu Dei dispositis, reversus est ad domum suam referens secum hoc desiderium, et in posterum adimplere cupiens iuxta votum. Post modicum vero tempus subita infirmitate correptus, ad mortem perductus est. Qui vero noti eius erant et affines, scientes eius pravam conversacionem, in desperationem maximam versi sunt de salute eius.

Cum ad exitum igitur appropinquasset, venerunt ministri sathane ut eius animam susciperent. Affuit autem subito angelus domini bonus cum aliis ad eandem animam missis, et facta est grandis altercatio. Inquisitus enim angelus domici cur illuc venisset, ait: Pro anima istius hominis. E contra malignus spiritus dixii: Hec pro certo scitole, quod si deus iustus index est, iste noster erit, quorum actus et opera sine ulla retractatione operatus est. Sic enim scriptum est. «Unusquisque cuius opera agit, eius servus et filius appellatur.» Scriptura solvi non potest. Cum igitur opera nostra hic egerit, filius immo servus iure efectus est. Filius, autem paternam hereditatem hereditare debet. Hec et alia multa fallax generis humani hostis prosequebatur. Angelus autem sanctos nullum opus bonum quod huic obiceret inveniens in omni vita eius, valde tristis effectus est. Et nesciens qua ratione illis animani excuteret, ait: Judicemur ante dominum. At illi, Fiat, inquiunt.

Statim itaque unus ex astantibus angelis missus est in celum ante deum, referons calumpiniam anime. Post spacium vero unius hore cucullam unam tenens, et cum stimmo gaudio rediens, ait: Judicium de hac anima vobis dicam. Actionem disserui; at ubinil unde posset salvari reperi, gloriosa semper virgo maria, his verbis ante filium suum ihesum clemenciam: «Quamvus, karisme fili, hic nhomo multum peccavit tamen me, mihi quoque famulantes, semper honoravit. Unde tuam suplex oro pietatem, ut causa mei amoris digneris ei misereri. Decet enim me venerantem   —103→   in terris salvare, ac liberare de potestate carceris gehennalis. Quocirca rogo ut liberes eum, regnique celestis heredem facias.» His precibus pulsatus, ihesus matri sue respondit: «Indecens est, ut tibi quicquam denegem, ex qua pro salute generis humani carnem suscepi. Quum se mihi voverat pro malorum suorum emendationem monasterium fundaturum, in honorem nominis mei et venerationem tui, et in eodem, spreto seculo, semetipsum facere monachum ac sub abbate cum ceteris fratribus regulariter «victurum, placet ut reputetur saltem pro bona voluntate intermonachos. Remitte per hunc itaque angelum cucullam quam induatur anima, et in regnum celorum introducatur pro tua reverencia.» Ecce, inquit angelus, disserui qualiter misericordiam sit per spem quam habuit in matre domini. Fiat igitur ut mihi imperatum est.

Statimque anima induens cucullam, hoc versum gaudens exclamavit: Exurgat deus, et dissipentur inimici eius; et fugiant qui oderunt eum afacie eius. Et cum hac modulatione pariter gaudentes in celum animam detulerunt. Ministri vero sathane, sicut fumus a facie ignis, cum magna confusione evanuerunt, asserentes se misericordiam dei reprehendere non posse.

El desenlace manifiesta que el códice no es el original escrito por Gil de Zamora, ni dejó de retocarse por alguna mano poco versada en el dogma católico. Fáltale á la leyenda, lo consignado por el remate de la Cantiga:

«Os ángeos depós esto quela alma fillaron; et cantando Surgat Deus en o corpo a tornaron d'aquel cavaleiro morto; et vivo o levantaron; et fezo seu moesteiro, u viven en castidade.    A Virgen Santa Maria tant'e de gran piadade que ao pecador colle por feito a voontade.»

  —104→  

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 4, mir. 2; fol. 134 r.-135 r.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, secundum miraculum quarti tractatus est de quodam monacho a dyabolo liberato.

Olim fuit quidam monachus in quadam monachorum congregatione, quem domina nostra suum familiarissimum esse tali modo dignata est ostendere. Contigit aliquando, instigante dyabolo illum in cellario tantum bibisse ut putaretur fere omnino sine sensu esse. Ex quo, cum advesperascente iam die, ita imbutus exiret, ac versus eclessiam per claustrum tenderet, visus est dyabolus ei in specie cuiusdam mire magnitudinis tauri ocurrere, ipsumque [impetere] suis cornibus velle. Tunc ecce quandam puellam, decoram facie, ac super humeros diffusam cesariem, ante illum repente, tenentem in dextra quandam vineam mapam vidit adstare, que ipsum increpans diabolum cur erga suum famulum talia ageret, iussit ut cito discederet, nec ei quicquam mali amplius facere presumeret. Hiis dictis disparuit terror demonis et visio palcherrime virginis. Denique cum ceptum iter perageret, et ecclesie propinquaret, demon quasi canis vehemens et nimis terribilis ex improviso contra illum prosiliit. Sed predicta puella ut ante ei apparuerat presens affuit, ipsumque demonem procul ab illo repellens, liberum ire fecit. Sicque discessit diaboli fantasia, et visio illus puelle pulcherrime. Tandem ecclesiam quam petebat pro demonis expulsione et pro virginis consolationen securior intrat. Quo intrante, adest iterum humani generis inimicus terribilior quam prius, velud leo inmanissimus, adversus eum rugiens et impetum faciens, quasi eum eadem hora esset devoraturus. At vero puella, que primo et secundo eum liberaverat, cicius quam ei aliquid mali faceret, accurrit; et virga quam in manu gestabat ipsum diabolum acriter verberavit, dicens: Quia mihi obedire noluisti, hoc ad presens recipere   —105→   meruisti; sed si ad eum redire amplius ausus fueris, hic et in eternum maiora sustinebis. Itaque versipellis diabolus tribus vicilius devictus, immo verberibus affectus, statim ut fumus evanuit, nec ultra ibi comparuit. Postea quidem puella monachum per manum accepit.

Qui illico convaluit, et quasi nichil bibisset in suum sensum redit; et sic tenens manum eius cum ipso pedetentius perrexit, et usque ad lectum suum per gradus qui intererant eum deduxit. Ubi ambo pervenientes, puella lectum discooperuit; monachum intus collocavit; caput ipsius super eius capitale reclinavit suaviter, ac signum crucis in eius frontem impresit, et ait: Crastina die illum, tali nomine vocitatum, tibi bene notum et socium, michi vero ob suum servicium amicum, veracissime te jubeo requiere, atque ei puram confessionem facere, et quecumque tibi iuserit, vide ne differas adimplere. Tunc monachus, valde iam exhilaratus, satis humiliter sue, ut ita dicam, nutrici respondit taliter: O virgo dulcissima, tibi amodo toto corde servire desidero. Sed peso, si placet, ut tuo mihi servulo prius indices quam a me discedas que tu sis que mihi inpendis tanta beneficia. Ad hec illa se mariam, matrem dei nominat; per quod ipsa suos servos sic servare poterat. Qua ille voce cum magna cordis leticia medullitus audita labiis caritatis illius, totus in fervorem dulcedinis ipsius gloriose matris domini succensus, manus in altum cum ardore fidei concito elevat, eamque tenere et ei pedes osculando congaudere, atque ut suam salvatricem et domini sui matrem adorare nititur et amplecti. Sed mater domini casta, mater videlicet misericordie et pietatis, et spes humilium et consolatio miserorum, quum eidem magnum iam per se impenderat beneficium, dum ab illo teneri creditur, repente alcius evolat, nitidiorque rosa inter celi lucifera lucidior ipsa se recipit palacia. Ille vero qui hec viderat, immo et audierat, pro tantis sibi collatis beneficiis, deo eiusque alme matri grates reddidit innumeras, et deinceps eam modis omnibus cepit amare fervencius, et ei servire devocius, propiciante alme matris almifluo filio, qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per secula infinita.

  —106→  

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 5, mir. 17; fol. 160 r.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi XVIIm, miraculu quinti tractatus est de quibusdam errantibus et ad semittam rectam ductis per almifluam christi matrem.

Cum enim concursus populorum fieret ut irent Suessionem, ad memoriam matris christi contigit quod XXVe homines, nocte superveniente, semitam perdiderunt, et in quandam silvam periculosam et inviam devenerunt. Consternati omnes quamplurimum, cum ex eisdem aliqui viam requirerent perlustrantes, ecce non longe ab eo in quo constiterant loco viderunt quamdam claritatem delectabilem et immensam, in cuius medio species virginea resplendebat, que rectum iter quo pergerent claritatis sue radio pretendebat. Obstupefacti peregrini pariter et letali, ceptum iter pergentes, laudes et gracias publice retulerunt almiflue matri christi. Que cum almifluo nato suo vivit et regnat portus periclitancium, semita oberrancium, antidotum egrotancium, spes et fiducia desperancium, victoria pugilicium, bravium ad se perveniencium et secum conregnancium per infinita secula seculorum, amen.

Hugo Farsito (De miraculis XVIII) refiere la historia con datos interesantes: «exciti homines et feminae, de montibus in Hainaco, usque ad viginti quinque numero, carpebant iter quod ducit ad sanctum Quintinum.» Metiéronse en la selva y acamparon en un soto cerrado temiendo á los ladrones. La luz milagrosa los llevó á la via pública, y supieron allí de boca de algunos ermitaños que aquel era el camino de San Quintín.

  —107→  

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 6, mir. 9; fol. 165 r., v.

Miraculum ultimum de ymagine beate virginis marie.

Est quodam municipium aurelianensi civitati proximum, quod aveuon⁵⁹ nuncupatur, ubi ecclesiam in honore beate marie virginis cives edificaverant. Qui cum aliquando obsessi ab hostibus intra oppidum gemerent, magis in dei genitricis marie quam in viribus propriis confidentes, cum parvulis et milieribus ecclesiam pecierunt; et ymaginiem sancte virginis devote assistentes cordis et oris clamore eius auxilium deposcunt. Completisque precibus lacrimosis, redeuntes ymaginem secum deferunt; et ad tutelam sui ac terrorem hostium in porta statuerunt.

Quidam autem ex civibus, stans in porte custodia post ymaginem, mittens in adversarios iacula, magnam stragem de hostibus faciebat. Hunc latentem quidam hostium aspiciens: Nequissime, inquit, mortent non effugies; nec iam tibi subvenire poterit effigies, nisi portam deserens, urbem aperire festines. Cumque vibrasset hostis iaculum in civem illum sagitarium, mirabile dictu! ymago genu exerit; se iaculo obiciens, illud excepit; sicque hominem sibi devotum ab inminenti periculo defendit. Qui gaudens per virginem mirabiliter se liberatum, statim sagittam in adversarium dirigit; blasphemum deicit.

Dispersus per ora populi rumor facti miraculi, ad hostes quoque pervenit. Tunc clamatur ab omnibus quod sancta dei genitrix pugnet pro civibus loci illius. Audientes hec hostes, stupore simul et tremore permoti, arma proiciunt; paci annuumt; ecclesiam domine nostre adeunt; et magna donaria offerentes, de cetero se   —108→   nichil loco illi nocituros sub testificatione promittunt. Usque in hodiernum diem ymago illa permanet in eodem loco, iaculum adhuc gerens in poplite erecto.

Liber Mariae, trac. XVI, cap. 4, mir. 8; fol. 142 r., v.

Miraculum VIIIm quarti tractatus est de quodam puero pedibus ardente.

Quidam puer undennis, peccorum custos, ardens pedibus, a matre sua Suessionem ad domum virginis est adductus. Paucos, dies ibi fecit; et remedio doloris acepto, ad domum revectus est. Erat autem de vallibus, que villa, est ultra auxonam inferius prope ripariam eiusdem fluvii⁶².

Et cum nutu divino puer idem, non inmemor tanti beneficii, flagraret desiderio visende domus beate virginis, et super hoc cotidie molestus matrem perurgeret ut suessionem, quasi graciarum actione, redire deberent, illa penitus non acquiescente: Quia sano, inquit, copia non datur saltem neccessitas redivive infirmitatis conpellat quod sane desideranti negatur. Audiat me qui intuetur corda, et desideria precatorum⁶³. Ad hanc vocem statim cepit prioribus tormentis vexari, igne tabifico iam depascente carnes eius. Expavit mater; et conposita omnium cura, ad urbem domumque virginis pariter regrediuntur.

Ex pristina igitur passione et presenti renovatione iam artus eius inutiles efficiebantur. Et tamen secundo accepit graciam liberationis, et suaves habuit sompnos: et ad ingressum processionis,   —109→   dum frequens turba comitatur, a quiete excussus ob graciarum accionem rumpit clamoribus ethera, et in se celebrata denuo beneficia testatur. Narrat et omnibus se raptum fuisse aute deum, et dei genitricem pro populo supplicantem vidisse ut dignaretur deus hunc morbum a populo avertere et hanc scintillam que acciderat auferre. Quoad hoc, a filio suo responsum benigne accepisse: Mater, fiat tua voluntas. Dum ulterius queritur eadem virgo beata super domo sua, quia vilis et abiecta pre ceteris erat, item a filio suo audivit quod de transmarinis partibus peccuniam faceret efferri, de qua domus eius eddificaretur, et in omnium occulis respiciencium claritate magna et gloria illustraret[ur]; populo eciam quod suessionensi mala evenire predixit, quia genitricis sue ecclesiam non reficerent. Et quidem multos ex eadem urbe ignis invasit; tot sunt testes quot superstites. Nam puer se paulo post moriturum testatus est, et ita evenit; non enim per mensem supervixit⁶⁴:

Mirum valde autem et de hoc puero erat quod ab inicio mundi omnem hystoriam veterem retexens totam narrationem suam cursim rimice dirigebat. De nova eciam lege textum evangelii et actus domini sic ordine recensebat, tanquam omnia in libro legeret, et dictata ab aliis pronunciaret. Super sanctitate eciam et virginitate ioseph, qui fuit sponsus et custos sacre virginis, inter cetera ait:

	Qui tenet sce[p]trum florentis virqe,
	custos erit gloriose puelle.

Et mirum! Ubi legit ioseph florem virginitatis tenuise, per quam eciam beate marie virginitas assertionem acciperet? Renovantur et hic dona antiqua sancti spiritus; quoniam pastorem. puerum implens citharistam facit, armentarium implet et prophetam   —110→   facit. Dum hec ergo tam copiose narrare[t], sicut fluvius torrens quem spiritus domini cogit, clausis oculis tanquam lucem transitoriam exosus, laycis et literatis vix dignabatur facere verbum, tanquam ignoranciam eorum professus qui magna et profunda intus audiebat et lucem non huius seculi intuebatur. Qui autem linguas infanciam facit disertas, et infirma mundi eligit ut forcia queque confundat, eciam hunc testem sue glorificationis facere dignatus est. Constituti igitur tempore testimoni expleto, ut diximus, post paululum decessit; cuius et faciem tanta gracia perfuderat ut candore et claritate vultus angelici nescio quid et divinum asignaret.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 4, mir. 5; fol. 137 v.- 138 r.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, quintum miraculum quarti tractatus est de quodam fratre in gutture paciente, sed per beatam virginem liberato.

Frater quidam fuit in quodam cenobio, qui deo et almiflue matri eius devocius et spiritualius militabat. Nam post orarum canonicarum completionem in conventu, spirituales horas beate virginis decantabat. Contigit autem quod dictus frater, dum circa talia esset intentus, gravi arriperetur egritudine; adeo ut pre langore febris et inflationis gutturis nihil sumens, quasi spiritum exalaret. Concurrentibus proinde fratribus de conventu, cum fratrem respiciunt quasi mortuum, cilicium et cetera que fratri erant necessario morituro requirunt. Que dum fierent, affuit nullo vidente dulcissima mater christi, pulcherrimis vestibus decorata, et minium dextram fronti apponens, in hec verba prorrumpit: Fili, cum meus fueris capellanus, congruum non arbitror ut diucius paciaris. Extractis proinde uberibus de sinu suo, sicut eidem fratri egroto et in extasi posito videbatur, ipsius irrigavit ulcera candidissimo et suavissimo lacte suo. Quo facto, quasi tumul[t]um   —111→   fratrum circunstancium non sustinens, alma virgo ethereas repeciit mansiones, adiciens quod frater post tempus odicum pro servicio sibi exhibito eternum esset premium reepturus.

Ad hec verba frater ille sanus effectus, non modicum confortus, cunctis admirantibus a lecto prosiliit, et quecumque sibi acciderant cum multis lacrimis et suspiriis fratribus retulit univerisis, asserens quod maiorem moram ibidem mater almiflua contraxisset, ni tumultus assistencium obfuisset. Ad cuius verba fratres, in admirationem conversi mentaliter et stuporem, defunctorum officium, quod in agrotantis fratris sufragium dicere intendebant, in almiflue matris christi iubilum et preconium converterunt. Cui est honor et gloria cum dulcissimo nato quo per infinita secula. Amen.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 4, mir. 11; fol. 143 v.- l44 r.

Miraculum XIm quarti tractatus est de bubulco, ore distorto Servus cuiusdam militis suessionensis, operi rusticano deputatus, aliquociens vacuus, in diebus festis una cum suis sodalibus ad memoriam dei genitricis marie venire consueverat; sed aliis pro suo posse oblationes facientibus, et soccum seu sotularem beate virginis honorantibus, ille nichil penitus offerebat.

Cum autem vice quadam illis regredientibus et inter alia de magnifico de loco predicto sermonem habentibus, boso⁶⁵ servus a ille subiecit: Vere vos stulli estis, si ipsum sotularem esse putatis almiflue matris christi; iam certe diu est quod putruisse potuit.   —112→   Vix bene verba finierat, cum ecce os blasphemum distorquetur usque versus aurem cum tanta violencia et tormento, ut pre angustia oculi pene elidi ex capite viderentur. El angustiis perurgentibus tota facies inversa et in tumore conversa, et ab humano visu exterminata, horrorem intuentibus incuciens, fatigato anhelitu, utpote tortori suo traditus, erat; et vix in hec verba prorupit ut ad ecclesiam sancte dei genitricis reduceretur. Et sic factum est. Et proiectus ante altare spectaculum sue vesanie et iu[di]ciarie potestatis, [ut] traditus erat, alicuandiu exhibuit. Eius autem corpore in tumorem verso, spiritus in visceribus eius fumifero anhelitu vicinas auras polluebat; vox eius ut rugitus, lingua et ore negante officium.

Tunc pietate permoti, machtildis abbatissa et ceteri qui aderant, applicuerunt eum ad altare. Quo amplexato, signatur reliquiis et socco; et cepit meliorari et ab urgente tumore relaxari. Quid plura? facies et corpus eius integerrime restitutum est sanitati.

Huius ille boso beneficii non inmemor, utpote qui de mortis faucibus erat erutus, dominum proprium suum ut absolveret eum a suo famulatu rogavit et impetravit. Iam enim deinceps nolebat homini servire, sed ei se reddere per quam obtinuit sanitatem, et ecelesie servicio se subiecit.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 3, mir. 2; fol. 133 r., v.

Miraculum secundum tercii⁶⁶ tractatus de liberatis a captivitate est de quadam matre, que filium reduxit liberum de captione.

Apud sanctum richarium in ponti[a]co⁶⁷, qui vicus est in pago   —113→   ambianensi, cuidam feneratori et nimis amaro exactori filium suum quedam nobilis femina, sed tunc eris egens, tradiderat in vadem pro multis marcis argenti. Et dum multiplicantur dies, summa usure crescebat. Unde accidit ut, nisi terram venderent, puer ille a parentibus redimi non valleret. Tunc mater, cuius alcior precordiis doloris sensus inheserat, omni humana ope destituta et desperata, contulit se ad divinum auxilium, et ad propiciam matrem misericordie, que spiritus contrictos exaudire solita est. Una ergo dierum, stimulante et in nullo remittente materno dolore, coacta est adire ubi filius ejus in custodia et vinculis tenebatur, ut saltem recrearet miseros occulos suos super visione filii sui, qui penas luebat necessitatis paterne. Veniens igitur ad sanctum. Richarium, quod oppidum a frequentibus populis inhabitabatur, repente invenit filium suum in media platea, bonis tamen ferreis ad modulum suum ob custodiam illigatum. Quem in conspectu populi assumpsit; et tamen nullo prohibente, nullo obsistente, levatum in equm secum revexit. Quantum gaudium, quantam leticiam egerit, quales gracias reddiderit benefactrici sue gloriose virgini, veniens ad domum suam in anxietate spiritus et humiliato corpore, non est facile dictu.

Refiere el caso ffugo Farsito (mir. XXVI).

Liber Mariae, tract. VII, mir. 8; fol. 65 r.

Item quidam miles, valde strenuus et beate marie valde devotus, ad torniamentum vadens primo quoddam monasterium ad honorem beate marie constructum, in itinere repertum, missam auditurus intravit. Cum autem missa misse succederet, et ille   —114→   ob honorem virginis nullam pretermittere vellet, tandem monasterium exiens ad locum concitus properabat. Et ecce redeuntes, eidem occurrunt, et eum strenuissime militasse refferunt. Quod dum omnes qui aderant assererent, et universi eum strenuissime militasse adclamarent unanimiter, necnon et quidam qui se ab eo captos dicebant se eidem ostenderent, et pendens vir discretus urbanam reginam urbano modo se honorasse, quid accidit manifestavit; et ad monasterium rediens filio virginis de cetero militavit.

Esta leyenda no puede explicarse sin tener en cuenta que es abreviación harto sobria de la Cantiga. Habla de un torneo (torniamentum), o algara, donde el vencedor hace prisioneros y ha lidiado como bueno contra los moros del terrible Almanzor:

«E' avenoll' un dia, que quis sair con el Cond e por na hoste ir ferir dos mouros; mais ánte foi missa oir, como cada dia soia fazer.»

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 5, mir. 16; fol. 159 v.-160 r.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, XVIm ⁶⁹ miraculum quinti tractatus est de quodam episcopo Gallicano, qui missa matri ihesu et angelis celebravit.

Fuit quidam episcopus gallicanus, re ac nomine dictus bonus⁷⁰ qui, anime sue ac populi curam gerens, seipsum ad orationem   —115→   in ecclesia sequestravit, nemine sciente. Cumque ibidem, ceteris recedentibus pernoctaret, audivit sonos armonicos et celestes, ex quadam admiratione positus in extasi vidit lumen quoddam desuperfusum; et cum ipso lumine spiritus angelicos cum vexillis sacratissimis precedentes, deinde ceteros sanctos, dei tandem gloriosam et benedictam almifluam matrem christi. Que cum interrogata fuisset quis deberet sacra sollempnia celebrare, respondit dulcissima mater dei: Bonus episcopius celebrabit. Hec ipso audiente, tremens ac stupens quidnam hoc esset, post quemdam se lapidem ocultavit. Quesitus autom a sanctis et inventus, veste clara induitur; a patriarchis deducitur psallentibus et prophetis; ipsoque sacra tura⁷¹ ponente, et celesti milicia precinente. Peragunt divinum officium, dignissimum omni laude. Quo peracto, vestem preciosissimam, quasi oblationis loco, antistiti virgo dulcissima obtulit; et recessit cum tota sua nobili comitiva. Cuius rey fama crebrescente, sanctissimus presul rey seriem revelavit in laudem et gloriam melliflue matris christi, que cum filio suo almo vivit et regnat, celorum domina et regina per infinita secula seculorum, amen.

La leyenda parece haberse calcado sobre la de San Ildefonso.

Liber Mariae, tract. VII, mir. 4; fol. 62 v.-63 r.

Item quidam alius miles quondam in via castrum habebat et omnes transeuntes sine miseratione aliqua spoliabat; virginem tamen dei [matrem] quotidie salutabat, nec pro aliquo impedimento emergenti ab ipsa salutatione aliqua die cessare volebat. Accidit autem ut quidam religiosus vir sanctus inde transitum faceret; et ipsum predictus miles continuo exspoliari juberet.   —116→   Vir autem sanctus rogavit predones ut ipsum ad dominum suum, deducerent, quia ad ipsum habet secreta que proferat. Adductus, autem rogavit militem ut omnes de familia sua et castro congregari faceret ut eis verbum domini predicaret. Cum autem congregati fuissent, ille ait: Nequaquam hic omnes estis; sed aliquis adhuc deest. Cui cum se omnes ibidem esse assererent, aiebat: Diligentissime perquirite, et aliquem invenietis abesse. Tunc unus exclamans dixit quoniam solus illuc et cancellarius non venisset. Ille autem dixit: Vere ipse est qui solus deest. Pro eo cito mittitur et in medium deducitur. Cum autem virum dei vidisset, revolutis terribilibus oculis caput ipsum ad instar insani agitibat, nec propius accedere audebat. Vir autem sauctus dixit ei: Adiuro te per nomen domini nostri iesu christi ut quis sis nobis ediseras, et quam ob causam huc veneris palam pandas. Cui ille respondit: Heu, adiuratas prodere cogor invitus. Ego enim non sum homo, sed demon, qui formam hominis accepi, et in quatuordecim annis cum hoc milite sic permansi. Nam princeps noster me huc misit, ut diem qua hic sancte marie salutationem non diceret, diligentius observarem ut in eum potestate accepta ipsum continuo strangularem; et sic in malis operibus vitam, finiens, noster esset. Quacumque enim die illam salutationem dicebat, in ipsum potestatem habere non poteram. Ecce autem de die in diem diligentius observavi, et nullum quin eam salutaverit pretermisit. Hec miles andiens vehementer stupuit, et ad pedes viri dei se proiciens veniam postulavit, et in melius deinceps vitam mutavit. Ubi autem sanctus dixit demoni: Precipicio tibi, demon, in nomine domini nosti iesu christi ut hinc stalim abscedas, et talem hactenus locum possideas ubi nulli gloriosam genitricem invocanti nocere presumas. Hec vir iussa dedit demoni; et statim evanuit.

  —117→  

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 5, mir. 8; fol. 152 r., v.

Miraculum octavum quinti tractatus est de linteo, vino infecto, et per virginem candidato.

Sancti micaelis archangeli nomine consecrata quedam est ecclesia, que clausa est ab incolis nuncupata, ubi degit multitudo monchorum sub regula deo serviencium. Porro in regione illa habetur vinum quod, quasi sanguis, est valde rubicundum; de quo vino cantare est consuetudo ipsius ecclesie. Cavetur enim de claro vino cantare missam, ne forte negligencia contingat pro vino aquam offerri, que plerumque decipit similitudinis specie. Illud vero vinum, quod est sanguinei coloris, tante est virtutis ut, si effundatur super aliquod linteum, ita eius inficitur colore ut iam aboleri non possit ulla ablutione. Habentur quoque in ipsa prefata ecclesia capsule, parve, intrinsecus lineo panno circumsepte, unde corporalia post evangelium accipiuntur dum missa cantatur, et ea peracta ibidem deponuntur.

Erat autem in ipsa ecclesia quidam iuvenis, nomine anselmus, in dei et sancte eius genitricis marie servicio devotus. Hic ergo, dum quadam die missa celebraretur, functus officio servitoris, ablata corporali palla de capsula post evangelium, ut mos erat, casu effudit vinum, de quo missa cantari debebat, intra capsulam; et statim linteum quod intrinsecus erat ita est tinctum vino, quasi sanguine esset infectum. Hoc eventu ipse iuvenis valde perturbatus ignorabat quid ageret, presertim in conspectu fratrum positus. Neque enim [h]ora suppetebat ut posset quocumque modo ablui; et, si ablueretur, non cicius posset exsudari. Itaque, cantato sanctus, ut mos est, post prefationem misse, toto corde se convertit ad exorandam almifluam matrem christi, quatinus dignaretur super hac re sibi consilium impertiri. Oratione vero peracta, antequam sacerdos in missa diceret orationem dominicam,   —118→   respiciens in capsulam vidit linteolum, quod infussione vini paulo ante colore sanguineo fuit tinctum, ita effectum candidum, ut nulla unquam candidatrix aliqua ablutione, vel candidator, posset efficere sic fulgidum. Quod prefatus iuvenis cernens, gavisus est gaudio magno valde; et referens fratribus, uberes gracias reddiderunt almifluo filio alme matris.

La Cantiga, desviándose de la fuente histórica, da el cargo de «tesoureiro» al joven sacristán Anselmo; transforma en casulla los corporales, y traduce rectamente por «A Clusa (L´Écluse)» el nombre celebérrimo de la alpestre abadía.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 4, mir. 7; fol. 141 r., v.

Miraculum septimum quarti tractatus est de quadam muliere nasum iam habente combustum.

Mulier quedam, nomine gundrada, virum habens nomine theodoricum, commanens in riparia ultra axonam fluvium, qui preterlabitur urbem⁷² suessonicam, de villa que dicitur andiguncurtis⁷³ inter ceteros, quorum membra ignis ille iudicialis depascebat, venerat ad ecclesiam beate et gloriose semperque virginis marie genitricis dei et domini ihesu christi, opem flagitans medicinalis gracie per eandem matrem. misericordie. Invaserat enim idem ignis faciem et ora mulieris predicte, et iam cum horrore intuencium quicquid carnulente cartilaginis in naso eius prominebat et labium superius, quod naso subiacet, usque ad maxillares et gingivas molares ignis tabifer depopulans turpaverat. Quid plura? Mariam postulavit; et obtinuit, et extinctus est a facie eius vastator ignis.

Sed quia generale erat et publicum, quasi minus miraculum   —119→   compulatur. Nam maiora sequitur et virtus inusitata in eadem persona celebrata. Interim licet beneficio gracie caruerit tanto dolore, non tamen evasit visionis horrorem, misericordiam et iudicium tuum circumferens, domine! Omni ergo occursanti iam molesta et odiosa fiebat; et coacta est redire ad suos ut gracia consanguinitatis temperaret importabilem eius conversationem. Sed et hoc modo parum profecit. Omnibus erat gravis ad videndum. Compulsa est igitur propter oculos totam faciem madenti panniculo velare; nec tali velamine vix aliquid profecit quo excusare odorem et nauseam vel beneficio humanitatis et consanguinitatis valeret.

Quid faceret? Quo se conferret? A quorum conversatione non obiceretur que suorum eciam domesticorum hodio et maledictis iam respergebatur? Sic ergo, omni neccessitate circumclusa, omni humana ope desperata, utilius subit consilium, et copiosius occurrit auxilium. Et iam frigescentem fugientemque fidem revocans, culpat seipsam quod, velud inmemor prioris beneficii, copiosam in misericordia matrem misericordia et christi genitricem mariam oblivione posthabuit. Rediviva igitur fide et spe, velud armis accincta, in crastino iterum parat proficisci ad memoriam beate et gloriose virginis, que est in urbe Suessionica. Confecta itaque pro sua paupertate candela, quam offerret, ivit dormitum.

Eadem nocte, maturius evigilans sensit laxatum fluitare panniculum quem ori suo ediderat. Quem dum restringere sursumque reducere nititur et parum proficit, coacta est circumiacencium implorare auxilium. Dunque morantur, sompno vol frigore tardi, illa nichilominus querit lucernam accendi et auxilium sibi ferri. Cum interim sensit carnema sub digitis et panniculis pressam mollescere, nesciebat tamen quod caro est nasi et labii reformati; sed, dum sepius reducit pannum, sepiusque per idemi attrectat creaturam noviter plasmatam: Deus inquit, adiuva et almiflua mater eius!

Ad quam vocern turbati et excitati maturius inferunt lumen; tum vero novum plasma pignusque redivive resurrectionis in naso et in labio eius reformatis stupent subito celebratum, et fit gaudium quasi reduce vita ex mortuis.

In crastino, candelam pro graciaram actione oblatura, proficiscitur   —120→   ad urbem, quam in aliis votis destinaverat. Similis erat carni relique caro recens, nisi quod diligenter intuentibus lucidior videbatur. Ardor igitur fervensque fides populorum non erubescebat nasum et ora eius osculari, que modo recenter manibus ipsius dei reformata ad preces omnipotentis fuerant almiflue matris sue.

Al principio de la frase penúltima suprime Gil de Zamora la expresión de Hugo Farsito (Mir. VII), testigo ocular del prodigio: «Vidimus eam et nos; et in restauratione beneficii in nullo prorsus detrimentum patiebatur, sed similis erat carni reliquiae caro recens.» El milagro tuvo lugar en el año 1133, según lo advierte Gualtero, monje de Cluny, autor contemporáneo. Anselmo de Gemblay, también testigo ocular, refiere⁷⁴ que el prodigio aconteció en la noche que va del viernes al sábado.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 2, mir. 1; fol. 129 V.-130 v.

De liberatis ab aquis per almifluam virginem secundus tractatus miraculorum.

Marie virginis, matris alme regis ihesu altissimi, secundus tractatus continens eius miracula est de liberatis ab aquis per almifluam matrem christi.

Miraculum autem primum de liberatis a periculis maris est de quadam muliere quam liberavit almiflua mater christi.

In loco qui cumba dicitur⁷⁵, quedam ecclesia in honore sancti   —121→   michaelis archangeli honorifice admodum est constructa. Ille vero locus occeano undique eiectus ipsius estu, qui grece reuma dicitur, id est, inflatio, nimis terribilis propter accesum maris et recessum, sancti archangeli limina petere desiderantibus bis in die, sinum protendens, nec autem ut cetera maria gradatim, verum precipiti cursu cum magno fremitu ac strepitu terrifico sonitu acurrens, sepe intercipit ita agentes. Et ideo isdem locus periculum maris appellatur. Omnium itaque terrarum populi hunc locum in sollempnitate sancti archangeli michaelis iugi devotione frequentant, angelica suffragia per hunc se posse adipisci sperantes.

Quadam igitur festivitate ipsius archangeli, turba ad eius limina properantibus, ecce iam in medio arene maris positis, aflluit inter ceteros quedam mulier paupercula, vicino partu omnino iam gravida; cum ecce subito terribilis sonitus maris intonat, et cunctis prepeti cursu modo amencium fugientibus, ipsa miserrima mulier, nichil humani auxilii habens, sola remansit; usu etiam pedum pre nimio timore, dolore et labore destituta. Irruerant etenim in eam, ut de alia quadam divina pagina narrat, dolores subiti. Quid ageret, quo se verteret ignorabat. Clamabat cum eiulati[bus] miserabiliter auxilium petens; sed unusquisque tueri se ipsum cupiens, audire dissimulabat. Quod forte non casu, sed magis divina gestum voluntate constat, quatinus ex hoc christi bonitas maxime in tribulatione presens eiusque piissime, matris misericordia omnibus claresceret. Igitur, absente humano auxillo, recurrit ad divinum, deum lacrimabili voce invocans, et eius genitricem mariam, sanctumque michaelem archangelum; populusque omnis ad hoc spectaculum in littore consistens, geminas manus ad sidera tendens, dei et eius misericordissime matris marie auxilium flebiliter invocabat. Universis ergo christi adiutorium implorantibus, advenit domina nostra, genitrix dei, semperque virgo maria, ultra omnem angelicam et humanam misericordiam pia et, veluti ipsi mulieri videbatur, manica super eam proiecta, ita intactam a terrisono impetu maris reddidit, ut nec minima etiam gutta tocius abissi vestimenta illius contingeret. Ibi igitur quasi in tuttissimo habitaculo posita, peperit filium, sine timore illic permanens, donec iterum mare suos   —122→   fluctus in se retrahens, liberum iter eundi mulieri preberet.

O mira dei virtus! Servavit enim prophetam ihonam tribus diebus et tribus noctibus in ventre ceti; istam vero mulierculam, in medio aquarum reservavit per stellam maris mariam, maximam matrem dei. Erant quondam. aque antiquo populo dei quasi pro muro a dextris et a sinistris; huic autem paupercule ad instar domus per reginam celi extiterunt in necesitatibus suis. Refertur a quibusdam sanctum michaelem archangelum quendam suum peregrinum sublevatione aquarum liberasse a periculo maris, sed hanc mulierem domina mundi in ipsis fluctibus liberavit a periculo maris. Quis tantam Dei genitricis pietatem considerare sufficiet? Quis reginam celi et terre paupercule mulieri tam cito in tanta necesitate succurrente non miretur?

Venit itaque cum puero ad litus, que sola in mari relicta erat, miraculi spectaculum omni populo prebens. Estimabant enim eam iam in ponto miserabiliter suffocatam. Hic revera quilibet sapiens illam veridicam sententiam pretendere potest: Ubi deest humanum auxilium, sine dubio adest divinum. Cerneres namque super tam mirabili facto unumquemque, ultra quam dici fas sit, gratulari, mirari, et quasi incognitum esset referri alteri. Omnes in comune piissimam misericordiam dei genitricis et semper virginis marie ceperunt predicare. Denique pergit mulier, turba comittante, ad ecclesiam sancti michaelis archangeli. Fiunt nota fratribus loci sancte Dei genitricis miracula: pulsantur classica; cuncti cum maximo tripudio clamant. O quam pia est domina nostra, melliftua mater christi! Succurre ergo, dei genitrix virgo, et nobis miseris peccatoribus, famulis tuis, in tua misericordia, sperantibus preca ut non nos demergat tempestas aque, nec absorbeat nos profundus, nec urgeat super nos puteus os suum; sed tua misericordissima pietate et sanctissima intercessione adiuti ac confortati, serviamus vero regi, qui vivit et regnat per inmortalia secula, amen.

  —123→  

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 5, mir. 7; fol. 151 v.-152 r.⁷⁶

Miraculum VII quinti tractatus est de clerico papiensi, qui per beatam virginem in pontificem est electus.

In supradicta urbe fuit quidam clericus, qui vocabatur ieronimus; et modis omnibus, quibus poterat, placere studebat melliflue matri christi, delinquencium subvectrici. Accidit autem ut civitatis antistes die quodam obiret, et ecclesia sine rectore remaneret. Quamobrem collecti clerici cum senioribus urbis statuerunt triduo ieiunium celebrare ut ostenderet deus quem vellet episcopum fieri. Interea sancta dei mater cuidam viro apparuit, eique dixit: Vade, et die populo ut accipiant meum cancellarium, et statuant eum hujus urbis episcopum. At ille dum percontaretur quis esset ejus cancellarius, respondit [virgo] hunc esse qui vocabatur ieronimus, qui esset in dei suoque servicio die ac nocte strenuus. Evigilans autem ille narravit hoc senioribus urbis; qui requirentes ipsum iheronymum cum magno honore fecerunt ordinari episcopum. Sic quoque idem iheronymus, favente dei genitrice, episcopali honore sublimatus, in sanctitate deo et ejus matri omnibus diebus vite sue inservire studuit, quod post obitum suum presentari meruit coram almiflua matre christi.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 4, mir. 10; fol. 143 r., v.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, X miraculum quarti tractatus est de quodam muto et surdo.

  —124→  

Juvenis quidam extitit de pago laudunensi⁷⁷, qui ab infancia sua surdus extitit atque mutus. Hic et inter ceteros venit ad suffragia beate et gloriose almiflue matris christi; et observabat se in ecclesia admixtus turbis copiosissimis populorum, sola mente cum quibusdam nutibus interpellans fontem misericordie. Presens ergo semper sic aderat, prestolans tempus el horam quando respiceret eum gracia divina; et dum a sacrario, quod tantam populi importunitatem ferre non poterat, pelleretur, subsistens et respectans, invitus recedebat. Set ecce fidem eius indeficientem, quamvis aliquo tempore prostratam, respexit deus; et vise sunt due persone coronate ad modum sponsi el sponse de supernis descendere; et lux fulgurea totam ecclesiam implevit. El erat species gloriose virginis, tam in vestimentis quani in facie, candore admirabili, qualiter celestes el lucis eterne incolas dignum est oculis aspicientium apparere. Tunc ergo dulci manu fauces egroti pertractans et ora, vinculum lingue el aurium resolvit, virtutem imperiose domine fluxu cruoris attestante, qui per nares et aures et ora egrotantis iuvenis persilivit. Tanto ergo beneficio acepto, tacitus gaudens silenter abscessit. Et reversus ad suos, se donum loquendi accepisse testatus est balbuciens, utpote qui fari modo addiscebat.

Cito percrebuit apud suos coevos et compatriotas dei matrem predicto iuveni sanitatis graciam prestitisse. Sacerdos autem eiusdem ville, que mortaria dicitur, fame precurrenti nullomodo credens, iuvenem negabat posse loqui vel audire, donec ad suam presenciam deductus est. Post hec, penitencia ductus idem sacerdos, culpans infidelitatem suam, timore concussus, adiit memoriam beate virginis. Et prostratus ante altare et adherens pavimento, doloris et lacrimarum effudit gemitus copiosos, adiciens quod suis peccatis ausus fuit de potencia domini et matris eius dubitare, ut intuentibus daretur suspicari ipsum eundem vel igne torreri vel quolibet passionis genere vexari, donec percunctantibus omnia per ordinem indicavit, et se die constituta eundem   —125→   iuvenem adducturum spopondit; quod et factura est. Et ipso eodem iuvene per se et de se loquente omnia nota sunt, testimonium perhibentibus vicinis qui aderant quoniam surdus et mutus ab infancia extitit qui loquebatur et audiebat. Tunc laudes deo allissimo, tunc clangor tympanorum et tubarum, tunc preces et lacrime et graciarum actio ab omni etate et sexu et conditione dulcissimo dei filio persolvuntur et almiflue matri sue.

Liber Mariae, trac. XVI, cap. 3, mir. 1; fol. 132 v.-133 r.

Marie virginis tercius tractatus est de liberatis a captivitate.

Et primum miraculum est de duobus scutiferis a captione liberatis.

Duo pueri sculiferi de pago laudunensi, capti et abducti ultra silvani que teraschia dicitur, ad castrum quod advesne vocatur, uterque in cippo coniecti fuerant. Dum ibidem itaque tenerentur, alter eorum, ille qui maior natu fuerat, recordatus est quod ad constructionem ecclesie beate virginis marie suessione, inter alia quibus opus erat, quidam etiam clavos ferreos defferebant et offerebant. Vovit ergo centum clavos illuc se delaturum, si beata et gloriosa dei genitrix opem illi ferret et de captione eum liberaret. Statim igitur, videntibus occulis eius, sensit discludi mordacia ligna, pedem suum liberum extraxit. Adhuc autem aliquid dici supererat; sedensque ibidem, noctem que apcior fuge erat, prestolari cepit. Tunc ait socio tuo: Ego quidem per graciam dei et opere sancte dei genitricis marie liber sum, et possent habire si non quod superest diei prepediret. Vovi enim beate virgini centum claros ferreos me delalurum ad ecclesiam suam edificandam; et ecce me liberum vides. Si tu id idem faceres, ex quo in ea fidem haberes, ipsa te liberaret. Certe, inquit, ille minor natu, non solum centum, sed etiam millenarium clavorum illuc deferrem, si pietatem haberet de me ut liberaret.

Eadem nocte qui prior iam solutus fuerat transivit claustra et   —126→   custodias, et nullo obsistente, ad salvationem suam evasit. Is ergo qui relictus fuerat, ubi experiniento didicit quantum et quale esset bonum fidei, socio destitutus et evidenti beneficio ad meliora provoca[us] ex corde anxio cepit appellare dominam nostram sanctam mariam ut eciam sibi peccatori ferret auxilium. Paulo post ille qui tenebat eum in captione, pavore permotus, verens ne captus eidem eriperetur, proposuit eum ad tuciorem custodiam transferre. Quod dum facit, captivus ille per graciam, dei sanus et incolumis evasit. Ex quo igitur potuit, nudis pedibus ad ecclesiam liberatricis sue venit, non ingratus tanti beneficii, et omnia quo ordine gesta fuerant letus et alacer edixit ad laudem et gloriam almiflue matris Christi, que cum glorioso filio suo vivit et regnat in secula infinita.

Liber Mariae, tract. VII, mir. 2; fol. 61 v.-62 r.

Legitur enim in miraculis beate virginis quod sacerdos quidam in Francia devotissimus extitit virgini gloriose. Hic vero, cum semel a loco suo, in quo habitabat, ad villam aliam, que erat ultra Sequanam fluvium, in navicula pertransisset, contigit quod [scelus] ad ultimum perpetravit. Cumque, scelere perpetrato, in navicula positus ad locum suum proponeret jam redire, et invitatorium beate virginis ave maria, pro matutinis iuxta solitum recitaret, demones ipsum in fluvio suffocarunt, et animam ad inferos apportarunt. Cumque ipsius animam demones diversis penis affligerent et tormentis, ecce virgo almiflua, repetens sacerdolis animam, supervenit cum magno exercitu angelorum. Cumque super liberalione anime fuisset diutius disceptatum, et allegasset horas suas virgo almiflua, quas clericus precinebat cum ipsum demones suffocaverunt, animam de ipsorum eruit potestate, et in quarta die corpori restituit a quo sublata fuerat violenter.   —127→   Quo facto, de medio fluminis virgo ipsum manu sua duxit ad littus; et intulit que sequuntur: Cave de cetero a peccato, et festum conceptionis celebra et sabbata mea serva, et retribuetur tibi. Post hoc, virgine almillua disparente, prefatus clericus locum suum adiit, eremiticam vitam duxit, festum conceptionis et sabbata couit, et beneficia virginis publicavit, quae ipsum ab inferis liberaliter suscitavit⁷⁸.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 5, mir. 15; fol. 159 r., v.

Miraculum XVm⁷⁹ quinti tractatus est de clerico quem ab amore cujusdam mulieris virgo beatissima liberavit.

Presul quidam habebat clericum, quem amabat et fovebat sicut suum filium; quia illi velut patri serviebat humiliter, et quia christo ut decebat serviebat fideliter, et marie matri ihesu diebus, ac noctibus precinebat horas suas dulciter ac devote. Sed antiquus inimicus sathanas hunc ut vidit, mox in vidit; et insidias quibus illum posset secum ducere ad tartara preparavit, immittens in eius animam amorem cuiusdam virginis generose. Cuius nupciis optatis ut libere frui posset, demones arte nigromantica invocavit ut eidem ferrent auxilium, vovens se voluntatem eorum facturum, excepto quod dei servitium non relinqueret, nec horas almiflue matris sue. Accepto igitur ab eo huiuscemodi iuramento, demones in amorem clerici puellam adeo inflammarunt quod ipsa palam coram parentibus afflirmavit nulli preterquam illi clerico se nupturam. Quod cernentes ipsius parentes, involuntarii puellam coram episcopo tradunt clerico in uxorem.

Nupcialibus autem conviviis, sicut est communis consuetudinis,   —128→   preparatis, dum sponsus assistentibus invocatis manus ablueret, none beate virginis recordatur. Et secedens in quamdam capellam, ut predictas horas psalleret prostratus coram altari, dum nonam diceret, obdormivit. Et ecce apparuit sibi desuper valde tristis et irata regina beatissima, dicens ei si agnosceret vultum ejus. Et respondente quod non; intulit alma Virgo: Ego sum illa, cujus nonam psallere incepisti; sed nimis indignor quod, me repudiata, sponsam aliam induxisti; nec tamen hoc impune feres. Perterritus autem sponsus cum in visione illa misericordiam proclamaret, et sponsam carnalem se relicturum penitus adiuraret; respondit dulcissima christi mater: Si hoc egeris, mea gratia tecum erit. Et his dictis recedens virgo sanctissima, sponsus perterritus vigilavit, et visionem narrans episcopo, et peccatum confitens et divortium suscipiens, totum tempus suum dedicavit almiflue christi matri, que sibi ante mortem apparuit [et] ad celeste solium secum duxit, cum quo vivit et regnat in secula seculorum, amen⁸⁰.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 5, mir. 9; fol. 152 v.- 153 r.

Miraculum nonum quinti tractatus est de clerico qui uxorem et omnia reliquit propter beatam virginem.

In territorio civitatis, que dicitur pisa, erat quidam clericus ecclesie sancti cassiani canonicus. Hic angelorum et mundi regine servicium devota mente reddebat, horasque diei que tunc temporis a paucissimis dicebantur in eius honorem sedule decantabat. Cuius genitores, cum morte interveniente ex hac luce migravissent, qui nobiles et divites fuerant, dimiserunt ei amplias divicias, quia preter eum alium non habebant heredem.

Venientes autem amici ejus ad eum insistebant ut rediret ad   —129→   propria, et uxorem ducens bonorum curam gereret paternorum. Qui prebens assensum, cum illis abiit. Et veniens ad possessionem parentum suorum, uxorem ducere constituit. Inter hec vero cepit negligenter circa virginis officium se habere. Quadam vero die, cum ad celebrandas nupcias coniugis, quam sibi elegerat, tenderet in itinere, devenit ad quamdam ecclesiam; et recordatus servicii soliti, rogavit ut eum paululum expectarent, dicens se velle ad ecclesiam illam orandi gracia pergere. Ingressus itaque ecclesiam cepit horas sancte marie devota mente cantare. Cumque socii ejus moverent eum ut acceleraret gressum, moveri noluit donec horas expleret. Adhuc autem in ecclesia eo persistente, apparuit el sancta dei genitrix, et ei serena voce dixit: O stultissime hominum, cur me dereliquisti? Cum amica tua essem, illaqueatus alterius amore, numquid alteram invenisti meliorem?

Moneo te ne me derelinquas; ne, me contempta, alteram in uxorem ducas. Qui his verbis nimis territus ad socios rediit, simulans se veraciter uxorem ducere. Itaque ex more nupcias celebrarunt cum grandi laetitia. Nocte, vero sequenti ingressus cubiculum cum uxore, ignorantibus cunctis, clam domum egressus, tam uxorem quam omnia que habere potuit dereliquit. Quo vero abierit et quo fine discesserit, hactenus sciri non potuit. Nemo tamen ambigere dicitur quod ipsius sancte celi regine sit protectus usque in finem munimine, pro qua siquidern hortante totum mundum statuit relinquere, Deo opitulante, cui honor et gloria in secula seculorum, amen⁸¹.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 62 mir. 7; fol. 164 v.

Marie, matris alme regis ihesu altissimi, VI[I]m, miraculum est de puero petenti panem ab ymagine; cui respondit: Cito papabis mecum.

  —130→  

Spiris⁸² locus est, famosus opulentus et episcopalis. lbi ymago adoratur sancte dei genitricis cum infante suo. Illa ymago adeo est submissa ut pueris sit confingibilis. Ad quam quidam parvulus, matre eminus orante, incisuram⁸³ panis manu portans accessit, frangensque micam, vagientis christi ymagini porrigit; his[que] verbis, qualia theutonici pueri balbuciunt, implorare cepit: Puppe, rape; puppe, pape⁸⁴. Cumque sacra ymago non, moveretur, cepit amplexibus et anxiis ploratibus convivam urgere, et crobro ingeminare: Puppe, pape.

Tandem ymago his verbis perhibetur affari: Puppe, noli flere; post triduum papabis mecum. Audivit mater, et intremuit; supervenientique seniori canonico miraculum retulit. Ille prudenter rem intelligens: Observa, inquit, iam infantem, quem a die predicto non habebis. Protinus infans febre corripitur, el in triduum defungitur; ut promissiori parvulo inter bethleem martires⁸⁵ innocentes convivari non dubitem cum regina, almiflua, matre christi, que cum almifluo nato suo vivit el regnat deo per secula infinita.

  —131→  

Liber Mariae, tract. VII, mir. 5; fol. 63 r.-64 r.

Item miles quidam potens valde ac dives, dum omnia bona sua indiscreta liberalitate dispergeret, ad tantam devenit inopiam, ut qui consueverat magna tribuere, iam inciperet minimis indigere. Habebat autem quamdam uxorem pudicissimam et beate marie valde devotam. Appropinquante autem quadam sollempnitate, in qua predictus miles multa donaria consueverat elargiri, cum iam quod tribueret non haberet, nimia confusione et verecundia ductus, quousque predicta transisset sollempnitas, desertum locum nemoris expetiit et ut fortune sue incommoda plangeret et verecundiam evitaret. Et ecce subito quidam equus valde terribilis, terribiliorem habens sessorem, ad eum accessit. Cuius sessor eum alloquitur et causam tante tristicie sciscitatur. Cui cum omnia que sibi contigerant per omnia ennarrasset, ille ait: si michi in modico obtemperare volueris, magis quam antea gloria et diviciis abundabis. Spondet ille principi tenebrarum se quicquid iuss[er]it libenter facturum, dum modo ipse sibi impleat quod promittit. Et ille: «ecce pergens in domum tuam in tali loco require et ibidem tot auri et argenti pondera, tot lapides preciosos invenies. Michi autem hoc facias ut tali die uxorem tuam ad me adducas.»

Sub tali promissione miles domum revertitur, et in loco de quo sibi dixerat querens, omnia reperit que predixerat. Que reperiens mox emit palacia, largitur dona, redemit fundos, comparat servos. Appropinquante vero die statuta, uxorem suam vocavit, et dixit: «equum conscendite quia aliquo longius mecum pergere vos opportet.» At illa tremens et pavens et viri imperio contradicere non presumens, beate marie se devote commendavit et post virum abire cepit. Cum autem longius processissent, et in via quamdam ecclesiam invenissent, illa de equo descendens ecclesiam intravit, viro exterius expectante. Dum vero beate marie se devote commendaret   —132→   et ipsam ut creditur salutaret, illa subito obdormivit, et virgo gloriosa predicte matrone habitu et equalitate per omnia similiter de altari processit, et foras exiens equum conscendit, matrona illa in ecclesia remanente. Vir autem suam esse uxorem arbitrans profectus est.

Cum autem ad locum statutum venissent, ecce princeps tenebrarum cum impetu nimio veniebat et ad locum festinabat. Cum autem appropinquasset, statim illi infremuit: et tremens ac pavens accedere non presumpsit. Dixit quoque militi: «infidelissime hominum, cur michi taliter illusisti, et pro tantis beneficiis michi talia contulisti? Ego enim tibi dixeram ut ad me adduceres tuam coniugem, et tu adduxisti mariam. Nam cum uxor tua michi multas inferat iniurias, de ea volebam exportare ulcionem, et tu ad me islam adduxisti ut me torqueat et in infernum mittat.» Audiens hec vir vehementer stupebat, et pre timore et admiratione, nimia loqui non polerat. Beata autem maria dixit: «Qua temeritate, nequam spiritus, devote mee nocere prestimpsisti? No ergo tibi inpune codet. Et nunc te hac plector sententia, ut in infernum descendas, et alicui me cum devotione invocanti nocere de cetero non presumas.» Ille autem cum multo eiulatu recessit, et vir de equo exiliens se ad eius pedes prostravit. Quem virgo increpans ad suam uxorem, que adhuc in ecclesia dormit, iubet redire et omnes divicias demonis abicere. Rediens igitur, cum adhuc uxorem suam dormientem inveniret, eam excitavit, et sibi que acciderant enarravit. Cum autem domum redissent, et omnes demonis divicias abiecissent, in laudes virginis devotissime permanserunt; et multas postmodum divicias, ipsa largiente virgine, receperunt.

Liber Mariae, tract. VII, mir. 7; fol. 61 v.-65 r.

Item quidam monachi aute diem iuxta flumen stabant, et ibidem se fabulis et occiosis sermonibus resolvebant. Et ecce audiunt   —133→   remiges per flumen impetu nimis fatigantes. Quibus monachi dixerunt: Qui estis vos? Et illi: demones sumus, qui animam ebronii prepositi monasterii sancti galli, qui ab ordine apostatavit, in infernum defferimus. Quod audientes monachi, vehementiissime timuerunt, et fortiter exclamarunt: Sancta maria, ora pronobis. Quibus demones: Bene mariam invocastis; vos enim discerpere et submergere volebamus; quia vos dissolute et extra horam comfabulantes invenimus. Tunc monachi redeunt ad cenobium, et demones ad infernum.

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 1, mir. 10; fol. 125 v.-128 r.

Marie virginis, matris alme regis ihesu altissimi, Xm, miracum de mortis corporaliter seu spiritualiter suscitalis est de quam, que apud Civiachum villam in episcopatu laudunensi fuit a mortiferis ignium incendiis per beatam virginem liberata.

Apud prefatam villam vir extitit quidam cum coniuge sua, qui pre aliis liberis quandam filiam quam habebant tenerrime diligebant. Hanc vero, postquam nubiles attigit annos, in uxorem cuidam iuveni tradiderunt. Et nupciis celebratis, secum conversari fecerunt iuvenem et puellam; et cum mater iuvenem occasione filie diligeret, non maior poterat reperiri puelle amor ad puerum quam socrus habebat ad generum. Ipsa igitur iuvenem celebribus ornabat indumentis, opipere satagebat in epulis; ipsa faciem crinesque abluebat, iuvenis mollia sternebat, et preter thalamos in omnibus iuveni assistebat; et, ut universa contraham, non ut matrona imperabat, sed potius serviebat. Nichil tamen adulteium moliebatur hac cura, ut scilicet quasi ad se ingerendum distraheretur a filia, sed ut etati lubrice propriis filiam obsequiis comendaret, et adolescenti totis urbanitatibus accurato filie affectum alliceret.

Interea dyaboli versipellis astucia, in parlem retorquere sinistram   —134→   quicquid benivola intentione fiebat, et socrum per maledicos sucgillare attemptavit, quod videlicet nequaquam gracia prolis id faceret, sed ut eidem pro filia sese mutuaret. Cum igitur incrementum sumeret in dies tam obsoleti rumoris acerbitas, et mulieris animum concuteret tante falsitatis intoleranda malignitas, quanto se sentiebat super illationem prob[r]i huius insontem, tanto egrius ferebat dici malum quod pietatis studio exercebat. His itaque post aliquod tempus emota molestiis, cepit quem tantum dilexerat subito fastidire iuvenculum, verens ne de cetero nota viveret si eum cotidie pre occulis haberet. Verum nec a suo eum, quod satius esset, contabernio dirimere, sed perimere iam festinat. Boni enim consuluisset si eum solummodo a sui frequencia ammovisset; at illa ad ferrum se contulit, malens hominem de medio fleri quam obscene pateret opinioni. Autumnali itaque tunc tempestate promota, cum duobus pueris pactum ex placito locat, vicenos cuiquam solidos pollicens si iuvenem trucidarent. Erant autem hii, ut fertur, homines brutales, qui vindemialibus lucris adaucti in provinciam laudunensem sese contulerant. Ibi dem ergo aliquamdiu, cum mercedis tum inusitate esce novitate moratos, mulier prelibata sponsione agreditur. Iidemque acres ex natura, animo et precio exacuti, explendo facinori coarmantur

Quadam igitur die virum proprium ex industria quippiam foras acturum dirigit, filiam pariter aliorsum falso, nata occasione, trasmittit. Quibus ab ede digressis, penum mulier secreto aperit, conducticios satellites introducens. Hoslio a foris obserato, generum, nec mora, ut vinum pransuris exhibeat sollicitare intendit. Qui sumpto ocius cado, cellarium reserat; sed priusquam in vas vina deponeret, ab his qui latebant intro pervaditur; et illico strangulatur. Quod factum cum illa scivisset, iubet corpus statim ab eiusdem sceleris auctoribus tolli et in domus superiora delatum lecto quo cum filia cubitare consueverat, supinari, sabbanoque ac vestibus, ac si sompnolentum, operiri.

Exacto interea exiguo temporis spacio, herus domum rediit, ac filia; et de prandio in comune tractare ceperunt. Quibus sollitum accelerantibus larem, filie mater eloquitur. Vade, ait, et maritum, qui modo [dormitum] sese deposuit [ex]citare festina. Processit ad stratum usque iuvencula; soporatum iuvenem nomine vocat;   —135→   tactu quoque morantem provocat. Cum nec utique ille compellanti ac vellicanti coniugi responderet, defunctum cunctis complosis palmis inclamitat. Concitatur familia; vicinia glomeratur; tanto miserabilius subito illius illacrimantes casui, quanto iustius super eius infestatione dolebant. Funere igitur ab omnibus vera animorum egritudine conclamato, mater generi, immo filie, homicida fucatis meroribus obstrepebat, ceteris placidior eiulabat. Tanto ergo lamentabilius bonas hominis habitudines, lepiditatem morum, verbi elegantiam, insignia forme, et ad hec obt[u]tus prosequebatur invisos, quanto magis infauste crudelitatis ausus [fieri] verebatur apertos.

Verum mulier, fedi faciaoris conscia, ad se versa, prima prosillit, et infructuosi penitudine criminis acta, presbiterum, cuius diocesis erat, facta confessione, consuluit. A quo tanto malo convenientibus addicta ieiunis aliquandiu sub eodem medicine spiritualis fasce delituit. Plurimo autem emerso tempore, inter ipsam et presbiterum oboriri contigit verba dura, quam presbiter canonice condicionis impatiens, quo atrociori potuit iaculatus probro, generi necem fronti mulieris impegit. Hoc parentes iuvenis, ac si terrifico tonitruo experrecti, ad pretorium Imberti vicedomini laudunensis referunt dictum verbum. Is, quantum in re militari vivacior, tantum extitit in episcopi publica procuratione ferocior. Quid verborum lacunis trahor? Vicedominus ville se intulil, feminam corripit, iuri sistit, causam exhigit. Mulier non diffitetur, sententia lauduni ferenda differtur. Porro dum cum ipsa idem causidicus cognationis eius aliquos eidem note subigeret: In me, ait, unicam arma contorque. Neminen noveris pro certo conscium iniquitatis obiecte. Erat vero Elinandus eo tempore episcopus⁸⁶, vir plane quantum litterature invalidus, tantum aministracioni forastice et eclesiastice presertim institutioni non nescius. Latione igitur sentencie pontificis traducta in curiam, cum vicedomini esitaret animus, quid facto conveniens videretur; a quodam ei sucgeritur, quod digne talis culpa incendio plecteretur. Quod ille   —136→   pro suorum morum acredine cum avida fauce legisset, quasi censuram publicam sua allegatione id roborat. At illa adeo triste iudicium cum sibi accidisse prospiceret, que iamdiu facti pertesa doluerat, nunc miserabilius seculo huic desperata concutitur. Quoque magis ei impresericiarum omnia procidunt, eo magis in universo animi acies statui futuro exponitur. Ab apparitoribus itaque postulat ut ad cathedralem misericordissime nostre matris ecclesiam ire liceat. Et quis prophanus abnueret? Multo itaque hominum comitatu vallata, qui ad hec convenerant, ut ipsam concremandam conspicerent, progreditur; et in media basilica ad sue purgacionis cumulum reatum proprium sub generali audiencia confitetur. Deinceps melliflue domine pietatem humi imploratura consternitur. Quantis ad eam mulier miserabilis clamitavit suspiriis, quis poterit explicare? Aut quam vivas ibi lacrimas effuderit quis valeat enarrare? Emissis vero ad virginem suis lacrimis ac suspiriis, ministri iusticie mulierem miseram apprehendunt. Quam sic aprehensam miserabiliter educentes, et femineos pedes eius et brachia vincientes, sola tectam camisia, ducunt ad incendium sarmentis multis et fustibus tunc confectum. At ubi prefatam in foveam ignis deponunt, ignemque subiciunt, melliflua et almiflua christi mater astilit, que suffocari aut comburi devotam sibi mulierculam non permisit, sed ipsam liberam in flamarum medio solutis nexibus itare fecit. Sed defuncti parentes, ereptionem eius ignis deputantes inercie, animositate sacrilega rursus ad sarmenta supponenda concurrunt, et focos circa illam usquequaque reficiunt. Qui etiam, inpietate rabida, que solius fumi vaporibus poterat offocari liberatam miraculo non credentes, porrectis per ignis medium astis ipsam atrocissime fustigabant. At vicedominus tante spectaculo novitatis attonitus, a multis seculis inaudito, barbariem protinus exhorruit rusticanam; et eos per officiales ab incepta severitate conpescens, ignem precepit a femina propulsari, et eandem suo conspectui presentari, ut videret miraculum tam stupendum. Qua sibi exhibita, dum eam circumcirca ex circunstanciis eventum aucupando respicit, non dico interule, sed ne crinium vel ciliorum particulam addictam lesioni conperit. In quo potissimum sola vincula experta, ignes obstupuit.

  —137→  

Assumpta itaque illa, laudunum ire contendit, et satis copiosiore urbem frequencia ingreditur ad gloriam, quam pridem habuit cum proficisceretur ad penam. Quam vicedominus cum domum propriam divertere voluisset, et curam inflictis doloribus adhibere, beata illa renuit, se non alias plane ituram quam ad eam que se salvaverat piissimam matrem christi. Vestigium igitur ad eclessiam retorquet, media basilica domine sue pro beneficiis nostro tempore inauditis letabunda provolvitur. Indecibile est quid ibidem fuderit lacrimarum, tacebimus iubilos qui multiplicitatem singultuum exhalabant; cum nusquam cohibere sese valerat turba videncium, quibus superexcellens super tante subsidio peccatricis generaliter prebebatur exemplum. Tunc eam vicedominus, sola indutam linea, cum pavimento hereret, et sublata ab humero lacerna operuit; et post inexplebiles orationes et gracias, a terra ex[c]eptam, domum duxit. Tercio autem die salvatrici sue manibus spiritum secura deposuit.

Ex quo eciam benedicte virginis clarum [est] misericordissimum pectus, et quod, cum femine illi tanta viscera in exteriori periculo protendisset, post gracie sue experienciam noluit eam mundana denuo conversatione fedari, et si[c] mox ipsam ab omini miseria sibi complacuit liberari, propiciante almifluo eiusdem genitricis filio, qui cum patre et spiritu [sancto] vivit et regnat deus in secula seculorum.

La Cantiga, inspirándose en el tema general de la leyenda, y separándose del camino histórico, transforma en la de Lyon (Lugdunensem) la ciudad de Laón (Laudunensem):

«Esta foi rica et ben casada, et mui fremosa, et de bon sen; et en León do Rôdan morada ouve mui bona, per quant aprix'én;       Et ouve bella       filla donzella       de que manzella       ll´aveno un dia.       na malandança,       noss'amparança       et esperança       et Santa Maria.»

  —138→  

Gil de Zamora, sin sujetarse estrictamente á la letra, calcó su leyenda sobre el relato de Guiberto de Nougent (De laude sactae Mariae, cap. X; ap. Migne, Patrol. lat., t. CLVI, pág. 561-567).e)

Refiere también el milagro, individualizando los nombres de los personajes el monje Hermann. (De miraculis sanctae Mariae Laudunensis, lib. III, cap. XXVII.)

Liber Mariae, tract. IX, mir. 3, 4 fol. 82, r., v.; trac. XVI, cap. 4, mir. 14, fol. 145 r.-I 46 r.⁸⁷

Miraculum aliud est in festo purificationis almillue matris christi de quodam puero muto⁸⁸ et de quadam muliere demoniaca.

Quidam puer natione coloniensis in pago belvacensi nutriebatur, quem mater sua paupercula de partibus Reny secum adduxerat tunc infantem. Hic autem duodennis effectus minime loquebatur. Ratione cuius, hiis cum nutriebant divine contuitu pietatis visum fuit ut eum suessionem ducerent ad memoriam alme matris. Et ita factum est. Nocte igitur illa, que est purificationis beate virginis, quamvis sopore gravissimo puerulus   —139→   mergeretur, tamen interesse vigiliis cogebatur. Jam ergo decurso ex parte matutinarum officio, dum illud responsorium inchoatur: Videte miraculum matris domini, puer ille subito per sompnum perturbatur. Visum enim fuit sibi columbam circa capud eius circumvolitare ac deinde labia eius et linguam quasi irascendo et comminando vellicare. Hac vero visione a facie ire columbe permotus, suptilissima et accutissima voce, que magis videbatur spiritus esse quam hominis, cepit puerulus mirabiliter exclamare almifluam matrem christi. Ad quam vocem, recepte loquele beneficium sibi datum, statim illi qui propinqui aderant patroni eius primi exclamant; exclamat et omnis populus, exclamant et languencium multitudo, simile sufragium sibi deposcencium. Fragor ecclesie, voxque turbarum et ardor diligencium te, deus, prorumpit ipsum celum. Ducitur ad altare cum gaudio exultantis eclesie. Domine ihesu, quis tunc a lacrimis temperavit? Quorum pectora, vel saxea, et non scindebantur, cum videbant, te iterum inter homines ambulantem? Hec sunt sacrificia contricti spiritus et confracti, que exposcit a nobis deus. Hec sunt festa sollempnia qualia mandasti populo tuo exhiberi; hii dies celebres, in quibus, veri adoratores adorant patrem in spiritu et veritate.

Gaudet ergo omnis ecclesia pariterque vota exhibet pro hiis qui sanandi erant. Triumphant patroni pueri; et ecce necdum super hoc laudibus finitis, mulier quedam pervasa a demone, que in eadem ecclesia beate virginis iacuerat iam per aliquot dies, operante dei gratia et cooperante beate marie misericordia, a demonio liberatur. Procedit ad altare culpans se et ream confitens, que ore furioso contra deura et matrem eius gloriosam multa dixerat et fecerat ignoranter. Exultat ipsa, exultant alii almi filii almam matrem pariter collaudantes.

  —140→  

Liber Mariae, tract. XVI, cap. 4, mir. 16; fol. 116 v.-147 r.

Miraculum XVIm quarti tractatus est de quadam muliere que lapides peperit apud villam, que dicitur rala in territorio suessionensi, quo et ipsa est possessio matris ecclesie beatorum martirum gervasii et prothasii.

Mulier quedam parturiebat; et ob partus difficultatem cepit periclitari. Tribus ebdomadibus continuis laboribus attenuata, morti valde proxima erat. Persuasa itaque a convicinis mulieribus, se nudis pedibus adituram ecclesiam pie memorie beate et gloriose dei genitricis marie, si ab instanti mortis periculo liberatur, vovit; et liberata est. Siquidem ordine stupendo, primo namque ex utero suo tres lapides peperit: primus eorum magnitudine anserini ovi, secundus fere ovi galline, tercius non minor aliqua nuce erat. Mis ergo lapidibus effusis, statim sequitur eos partus infantis; qui et graciam baptismatis accepit et paucos dies supervixit.

Quamprimum ergo potuit, ex quo ab hac infirmitate convaluit, nudis pedibus et inlaneis, ut promiserat, discriminis sui testes et assertores divini operis, lapides secum tulit; et cum mulieribus, que universe rei geste affuerant, ecclesiam domine nostre, imo tocius generis humani, et regine augelorum domum expeciit; et candelam, cuius linum et liniamentum ad mensuram corporis sui, dum adhuc parturiendo periclitaretur, perduxerat, et servatam eciam tunc habebat, ad altare obtulit ipsa sui periculi et liberationis per beatam virginem date iustissima enarratrix. Dantes ergo laudem deo altissimo, ut moris erat super evidentibus miraculis, perforati sunt lapides illi; et suspensi per aliquod spacium, temporis evidentem huius facti memoriam obtulerunt ad laudem almiflui filii alme matris.

La población que se nombra en la Cantiga Rara, y en la leyenda   —141→   Rala, es Kala, ó Chelles al oriente de Paris célebre por su antigua abadía. De paso advierto que el cambio de l en r se ajusta el idioma que decía miragre, groriosa, fror, etc.

De Hurg Farsito (mir. XIX) dimanó la leyenda.

Liber Mariae, trac. VII, fol. 58 v.-59 r.

Fuit sancta, ea sanctitate qua maior sub deo homine nequit intelligi, secundum anselmum. Et ideo beatus basilius in solari specie vidit ipsam.

Legitur enim in vita beati basilii quod, cum beato basilio iulianus apostata comminatus fuisset quod ipsius monasterium dirueret et omnes qui ibi erant interficeret christianos, beatus basilius confugit ad ecclesiam matris christi; et supplicans eundem humiliter ut ipsum a tanto periculo liberarer, facta oratione ab ecclesia est egressus. Et occulos levans sursum, vidit in nubibus exercitus beatorum, inter quos contuitus fuit almifluam matrem christi, solaris corporis speciem pretendentem, et tamquam sol inter sidera refulgentem. Et radium sue gracie dirigens in basilium, dixit et: Ne timeas: quia iulianus a tribunati summi iudicis perimendus est. Cumque almiflua mater christi respiceret tum exercitum assistentem et interrogaret quis eam de iuliano apostala vindicaret, affuit quidam miles, nomine mercurius, qui ob zelum christiane fidei multos in vila interfeceral sarracenos et nunquam victus sed extiterat semper victor. Cuius corpus in prefata virginis basilica iacebat, et in memoriam probitatis eius et sanctitatis arma eius ibi suspensa erant. Quibus indutus⁸⁹ ad iussum virginis et equo mirifico insidens⁹⁰, lanceam vibrans, exivit ab urbe. Et medias acies transiens pervenit ad iulianum,   —142→   quem lancea percuciens, expirabit blaspheinando, dicens: Vicisti, galilee, vicisti. Cumque mercurium vellent rapere sarraceni, evanuit ab oculis eorundem. Tunc clamor omnium factus est dicencium⁹¹ quod iulianum sagitta domini interfecit.

Nec solum beatus basilius, sed eciam beatus dyonisius iudeus vidit almifluam virginem, habentem solaris iularis claritatem propter eiusdem virginis eximiam corporis et anime puritatem.

De qua beatus bernardus loquitur ita dicens: Virgo regia, gemmis ornata virtutum, geminoque mentis et corporis decore prefulgida, specie sua et pulcritudine sua in celestibus, ita celestium civium in se provocavit aspectum ut regis animum in sui concupiscenciam inclinaret et celestem nuncium ad se de supernis ad duceret.

Otras leyendas, treinta nada menos, saca á relucir el Liber Mariae, las cuales andan, ó se ceban á volar fuera del campo espacioso de las cuatrocientas Cantigas. Gil de Zamora conoció y manejó la obra musical y poética de Alfonso el Sabio, mas ni por dechado la tomó, ni por fuente de su propia narración, que creía llanamente histórica.

Con arreglo al plan de combinación, determinado por la serie de las Cantigas, la leyenda 50, ó última, debía ser la 9. La ha dislocado con el intento de poner mejor de relieve el carácter esencial del Liber Mariae. El cual no es una colección de leyendas, sino Manual de pura y clara doctrina sacado mayormente de las obras de los Santos Padres. Gil de Zamora, predecesor de Raimundo Lulio, fué para España en el siglo XIII lo que había sido San Isidoro en el VII, lo que habían de ser en el siglo de oro de la lengua castellana nuestros grandes autores; que sin desatender las profundidades de la Escolástica ni la noche oscura de la Mística, frecuentaban el vergel ameno feracísimo de la Dogmática.

Un tratado entero consagra Gil de Zamora á la recopilación de leyendas.

  —143→  

«De multorum miraculorum per almifluam virginem patrationem seu cooperationem XVI tractatus. Marie, matris alme regio Ihesu altissimi, miracula digna scripturis et memoriis describentes, primo tractabimus de liberatis corporaliter aut spiritualiter per ipsius merita a faucibus mortis et ab ignium [eternalium] incendiis. Secundo, de liberatis a periculis maris. Tercio, de liberatis a vinculis captivitatis et carceris. Quarto, [de] demoniacis et insanis et liberatis ab egritudinibus variis. Quinto, de multis civilitatibus, privilegiis et graciis, amicis suis exhibitis. Sexto, de miraculis premonstratis in ymaginibus eis sacris.»

A la vista de este programa ocurre preguntar si acaso no es otro el libro de los milagros de la Virgen, que indica el autor⁹² haber compuesto: «Sicut patet per multa miracula, que in libro nostro de virgine almiflua sunt digesta, de quibus ad devotionem vestram subscribemus.» Mas como quiera que este mismo prodigio, referente al hijo del rey de Hungría⁹³, no figura en el tratado XVI, síguese manifiestamente que ese tratado no representa todo el libro en cuestión, sino que es porción de él ó parte selecta. En él, si mal no creo, se continuaron las treinta, además de las cincuenta; y probablemente otras muchas leyendas dignas de cotejarse con la obra inmortal de Alfonso el Sabio, y emanadas tal vez de hechos acaecidos en la Península ibérica.

Las treinta, que expondré á su tiempo y estudiaré, van foliadas en el Códice por este orden:

• 51. El abad Elsino. - Tract. III, fol. 19 r.
• 52. La joven alemana descabezada. - Tr. VII, f. 57 v. - 58 r.; tr. XVI, cap. 6, f. 165 r.
• 53. El hijo del rey de Hungría. - Tr. VII, f. 60 r., v.
• 54. La azucena del sepulcro. - Tr. VII, f. 62 v.
• 55. Las balanzas del juicio divino. - Tr. VII, f. 64 r., v.
• 56. El coro de las Virgenes. - Tr. VII, f. 65 r.
• 57. El Niño de la imagen de la Virgen prisionero. - Tr. VII, f. 65 r., v.
• 58. La visión de un clérigo. - Tr. VII, f. 65 v., 66 r.
—144→

• 59. La lámina de oro profética. - Tr. VIII, f. 68 r., v.
• 60. El códice de papiro, trilingüe. - Tr. VIII, f. 68 v.
• 61. Visión de San Hugo, abad de Cluny. - Tr. VIII, f. 70 v. 71 r.
• 62. La mujer ilusa y el estandarte rojo. - Tr. IX, f. 81 r. v., tr. XVI, cap. 5, f. 153 r., v.
• 63. La misa de la Corte Celestial. - Tr. IX, f. 81 v. - 82 r.
• 64. Asedio de Chartres por los Normandos. - Tr. XV, f. 111 r. v.
• 65. El labrador, que usurpaba el terreno ajeno. - Tr. X, cap. 1, f. 122 r., v.
• 66. El prior del monasterio de San Salvador de Pavía. - Tr. XVI, c. 1, f. 122 v. - 123 r.
• 67. El alma del monje borgoñón, azotada y librada. - Tr. XVI, c. 1, f. 124 v. - 125 v.
• 68. El boyero, que sanó del fuego de San Antón. - Tr. XVI, c. 4, f. 138 r.-141 r.
• 69. El mudo y las dos palomas. - Tr. XVI, c. 4, f. 142 v.-143 r.
• 70. El ojo de una mujer, caido y restituido. - Tr. XVI, c. 4, f. 144 r., v.
• 71. El sordo-mudo de la comarca de Arrás. - Tr. XVI, c.4, f. 144 v. - 145 r.
• 72. La paloma y el niño mudo de Beauvais. - Tr. XVI, c. 4, f. 145 r., v.
• 73. El paralítico. - Tr. XVI, c. 4, f. 147 r.
• 74. La ciega. - Tr. XVI, c. 4, f. 147 r., v.
• 75. La hidrópica. - Tr. XVI, c. 4, f. 147 v. - 148 r.
• 76. El epiléptico. - Tr. XVI, c. 4, f. 148 r.
• 77. El clérigo que rezaba los cinco gozos de la Virgen. - Tr. XVI, c. 5, f. 149 v.-150 r.
• 78. El mendigo limosnero. - Tr. XVI, c. 5, f. 150 r.
• 79. Los dos hermanos Pedro y Esteban, prebendados del Vaticano. - Tr. XVI, c. 5, f. 150 v.-151 v.
• 80. Completas de la Virgen enseñadas por ella á un monje. Tr. XVI, c. 5, f. 154 r., v.

FIDEL FITA.