Translato sacerdotio necesse est ut legis translatio fiat, inquit Apostolus ad Hebreos, septimo; ex quibus verbis satis aperte potest concludi perfectio evangelice legis, attendendo perfectionem eius sanctissimi sacrificii tactam in capitulo precedenti; quemadmodum enim superius capitulo decimo sexto concludi imperfectionem legis mosaice ex suorum sacrificiorum imperfectione, sic in presenti, e contrario potest educi de sacrificio eucharistie et evangelica lege in eorum correspondenti ad invicem perfectione. Unde Glossa super predicta Apostoli verba sic dicit: Translato sacerdotio, necesse ut legis translatio fiat, quia enim simul ab eodem et sub eadem sponsione utraque data sunt; quod de uno dicitur, necesse est ut de altero intelligatur, et merito translato sacerdotio, transfertur lex, quia in manu sacerdotis est lex; et quasi per eum impletur lex que dicitur consummare. Et infra: Quia dico quod populus sub sacerdotio legem accepit; si ergo sacerdotii translatio est, necessario est legis; non potest enim sacerdos sine testamento, et lege, et preceptis esse; transeundum ergo est a lege ad evangelium, et hoc est quod ait: translato enim sacerdotio, et cetera. Hec Glossa. Sed ut plenius clarere possit perfectio evangelice legis supra illam mosaicam, rudem et veterem legem, attendendum est breviter ad illam triplicem preceptorum distinctionem in qua tota ea continebatur, et eius imperfectio similiter notabatur, prout in capitulo preallegato monstravi, ut ex eisdem opposita fronte compareat hec utriusque requisita distantia. De primo autem genere preceptorum, scilicet, moralium, patet; nam contrario modo ad veterem legem se habens, lex sanctissima Christi non solum ordinat actus hominum exteriores, sed etiam interiores, secundum quod dicit Christus (Maththei, quinto) illam antiquam imperfectionem ostendendo, et eam penitus removendo: Audistis, inquit, quia dictum est antiquis: non occides, qui autem occiderit reus erit iudicio; ego autem dico vobis quod omnis, qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio. Et ibidem pravas cogitationes prohibens dicit: Audistis quia dictum est antiquis: non mechaberis; ego autem dico vobis quia omnis qui viderit mulierem ad concupiscendam eam, iam mechatus est eam in corde suo. Multa quidem et alia ibi continentur a Christo prolata, imperfectionem illam veterem penitus arrumpentia, in quibus, ut patet, perfecte ordinat motum hominis interiorem. De exterioribus actibus similiter patet quoniam nullum malum permittit, ut non solum ipsum malum actum exteriorem stricto iudicio improbet et condemnet, verum etiam quodcumque verbum nocivum (Maththei, quinto): Quicumque dixerit fratri suo racha, reus erit concilio; qui autem dixerit fatue, reus erit gehenne ignis. Quinimmo et ipsum verbum otiosum contestatus est Christus discutiendum esse in futuro iudicio (Maththei, decimo secundo), dicens: Dico autem vobis quoniam omne verbum otiosum quod locuti fuerint homines super terram, reddent rationem de eo in die iudicii. De secundo vero genere preceptorum, scilicet, iudicialium, patet hoc idem, nam ad observanda Christi precepta inducimur per amorem et non per timorem, sicut in veteri lege fiebat. Quam differentiam assignat Apostolus ad Romanos, octavo, dicens: Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore, scilicet, sicut in lege veteri, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum Dei, in quo clamamus: Abba, Pater. Propter hoc ergo Iacobus vocat evangelicam legem, legem perfecte libertatis (Iacobi, primo): Qui autem perspexerit in lege perfecte libertatis, et cetera. Item quia non solum nullum innocentem punit, nec aliquod malum impunitum relinquit; verum etiam omnem inordinatum motum interiorem et pravas cogitationes, et adhuc verba otiosa prohibet, ut ex superioribus patet. Nec solum hoc satis est ad eius sanctissimam perfectionem, verum etiam omnes illas veteres et imperfectas permissiones Christus in sua sanctissima lege, eas reprobando, amputavit, sicut de homicidio nunc patuit etiam motum interiorem prohibendo. Et Maththei, quinto: Audistis quia dictum est: oculum pro oculo, dentem pro dente; ego autem dico vobis: non resistere malo, et cetera. De permissione vero libelli repudii, dixit (Maththei, quinto): Dictum est autem, scilicet, in lege veteri: Quicumque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii; ego autem dico vobis: quia omnis qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam mechari, et qui dimissam duxerit, adulterat. Et eadem sententia habetur Maththei, undevicesimo, ubi declaratur quod ad duritiam cordis Iudeorum libellum repudii eis fuerat permissum. Hec autem dimissio hic a Christo concessa, intelligitur solum quamtum ad thori separationem, et alio ordine quam antiquitus solebat dimitti. De permissione vero usure ad extraneos, et eius interdicto, habetur Maththei, quinto: Qui petit a te, da ei, et volenti mutuari a te, ne avertaris. Et Luce, sexto, dicitur: Benefacite et mutuum date, nihil inde sperantes, et erit merces vestra multa, et cetera. Et ut legi evangelice nihil perfectionis posset deesse, sed veterem illam imperfectionem contrario ordine usque ad ultimum cumulum superaret, ideo ultra hec omnia superaddidit perfectissima quedam consilia, sicut et lex vetus ex opposito permittebat illa supradicta, que de se et absolute erant mala et legi nature contraria. Unde Maththei, undevicesimo, iuveni dicenti se custodivisse mandata legis, et querenti ulterius viam perfectionis, dixit Salvator: Si vis perfectus esse, vade et vende omnia que habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in celo; et veni, et sequere me. De quibus consimilibus consiliis plena sunt evangelia. De tertio autem et ultimo genere preceptorum, scilicet, de ceremonialium, hoc idem est manifestum; nam de sacrificio unico et perfectissimo satis declaratum est in precedenti capitulo. De sacramentis vero evangelice legis qualiter sint perfecta et suos cultores iustificent, et in eternam salutem adducant, si ad ea sine obice indispositionis fideles accedant, breviter patere poterit ex ipso eucharistie sanctissimo sacramento pariter et sacrificio, in quo peccata nostra tolluntur, et gratie, virtutes et dona nobis digne sumentibus conferuntur et augmentantur et crescunt; eo quod ibi, velut in ipso gratiarum uberrimo fonte, abundantissime continentur, a quo per alia Ecclesie sacramenta larga quadam benedictione emanant et profluunt; et ad Christi fideles, velut per quedam vasa gratiarum, eveniunt, et eorum animas irrigando fecundant; pro quibus testimoniorum cumulum qui presto eram adducere, pretermitto; sed solum una quedam brevis auctoritas sufficiat ex veteri testamento. Nam Hieremia, trigesimo primo, ubi de novissimo tempore, scilicet, status evangelici agitur, secundum quod in principio premittitur de salvatione omnium gentium per Christum, que signantur sub nomine Israel, ibi statim subditur de gratiarum abundantia et spirituali delectatione huius sacratissimi sacrificii pariter et sacramenti, et similiter aliorum sacramentorum, significata sub nomine corporalium delectabilium, sicut scripture moris est, cum loquitur ad commune cetus fidelium, unde post alia sic dicitur: Redemit enim Deus Iacob, et liberavit eum de manu potentioris, et venient et laudabunt in monte Sion, et confluent ad bona Domini super frumento et vino et oleo et fetu pecorum et armentorum; eritque anima eorum quasi hortus irriguus et ultra non esurient, et cetera. Per Iacob ergo designatur populus christianus, quemadmodum habetur Isaia, quadragesimo quarto, secundum hebraicam veritatem, quod nomine Iacob et Israel debebat nominari, sicut hic et ibidem sacri doctores exponunt; et dicit quod redemit et liberavit per modum preteriti, propter certitudinem prophetie; de manu fortioris, scilicet, de captivitate inimici quem ipse alligavit; qui tamen fortior dicitur quia non est potestas sub celo, scilicet, in hominibus, qui comparetur ei, ut habetur Iob, quadragesimo primo; et venient et laudabunt in monte Sion, scilicet, in Ecclesia militante, cuius robustissima fidei et sacramentorum arma in monte Sion fuerunt a Domino initiata, et inde apostoli, accepta ex alto virtute, egressi sunt ad illuminandum et liberandum universum orbem; et confluent ad bona Domini super vino, et cetera; per hec corporalia delectabilia parabolice intelliguntur bona spiritualia, que non capiuntur, prout communiter, ab hominibus, nisi sub similitudine corporalium, propter quod scriptura veteris et novi testamenti frequenter per huiusmodi talia loquitur parabolice, et est sensus litteralis non ille, qui per voces immediate significantur, sed ille qui per res significatas intelligitur, sicut illud quod habetur Iudicum, nono: Ierunt ligna, ut ungerent super se regem, et cetera. Per frumentum ergo et vinum significatur eucharistie excellentissimum sacramentum, quod sub speciebus panis et vini conficitur; per oleum vero demonstratur gratie pinguedo, que in hoc sanctissimo sacramento et in aliis suo ordine confertur, qua exhilarentur facies fidelium, per fetum vero armentorum at pecorum demonstratur multitudo fidelium ad christianum populum venientium, qui huiusmodi nominibus aliquando nominantur, sicut in Ezechiele, signanter capitulo trigesimo quarto, clarissime demonstratur, et ad idem habetur Psalmo nonagesimo quarto: Et nos populus pascue eius et oves manus eius; et dicuntur hic pecora, minores, armenta vero, maiores; eritque anima eorum, scilicet, omnium istorum fidelium, quasi hortus irriguus, scilicet, ex affluentia gratiarum et donorum, que nomine aque designantur, ex sacramentis nove legis manantium, et animas fidelium Christi irrigantium; et ultra non esurient, scilicet, quia mendicitatem et indigentiam gratie non patientur, sicut in lege veteri passi fuerunt, quia hac ipsa gratia a Christo per eius sacramenta collata, velut quibusdam alimentis, fidelium anime perducuntur in celestia; propter quod ipsum eucharistie sacramentum, quod est caput et origo omnium aliorum sacramentorum, viaticum nominatur; unde et Christus, de huiusmodi fidelium irrigatione absque defectu penurie loquens, dixit mulieri samaritane (Ioannis, quarto): Qui biberit ex hac aqua, quam ego dabo ei, non sitiet iterum, sed aqua quam ego dabo ei fiet in eo fons aque, scilicet, vive, salientis in vitam eternam. Sic igitur apparet perfectio evangelici status quamtum ad corpus legis, cuius notabilem differentiam ad legem veterem ipse adhuc Ieremias declarat in eodem capitulo cum subiungit: Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et feriam domui Israel et domui Iuda fedus novum, non secundum pactum quod pepigi cum patribus vestris in die qua apprehendi manus eorum ut educerem eos de terra Egypti; pactum quod irritum fecerunt, et ego dominatus sum eorum, dicit Dominus. Sed hoc erit pactum quod feriam cum domo Israel: Post dies illos, dicit Dominus, dabo legem meam in visceribus eorum et in corde eorum scribam eam, et ero eis in Deum et ipsi erunt mihi in populum, et cetera. Horum declarationem omittens, hoc iuxta propositum intendo deducere ad presens, quod a lege veteri Christi lex debebat differre tamquam perfectum ab imperfecto, cuius imperfectionis radix et fundamentum fuit durities Iudeorum, ut eis quedam velut extorte permitterentur et ad alia observanda coacte quodammodo compellerentur per timorem et dominium. Et ego, inquit, dominatus sum eorum, dicit Dominus, et ideo non hoc sapere debebat lex evangelice perfectionis; non, inquit, secundum pactum quod pepigi cum patribus vestris; debebat ergo esse lex Christi totum hominem perficiens, nullum malum permittens, et ad omne bonum inducens; lex per amorem et caritatem omnes Christi fideles equaliter et unanimiter coniungens, et eos ad legis observantiam ex visceribus caritatis inducens, velut novum et perfectum populum, non iam aspere dominantis, sed benevole inclinantis et amantis Dei. Dabo, inquit, legem meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribam eam, et ero eis in Deum, et ipsi erunt mihi in populum; ista igitur lex Domini immaculata, convertens animas, et testimonium Domini fidele sapientiam prestans parvulis (Psalmo duodevicesimo). Ex perfectione ergo nostre sanctissime evangelice legis necessario concluditur quod debemus esse omnes fideles iuxta modum predictum in duobus precedentibus capitulis unanimes, equales et concordes, ut quos Deus tanto amore coniunxit, homo non separet (Maththei, undevicesimo), et quod hec unanimitas, equalitas et concordia debet esse communis omnibus populis et gentibus et nationibus, sive Iudeis, sive gentilibus iam credentibus, quamtum ad hec omnia in Christi lege perfecta suppletione completa, que ante, ut dictum est, erant imperfecta, scilicet, quod participatio sacramentorum, sive quamtum ad officium et administrationem, sive quamtum ad devotam susceptionem eorum, debet esse equalis et uniformis ad quemlibet fidelium, nisi quamtum personalis indispositio cuiuslibet aliter postulaverit; et inde sequitur quod connubia et matrimoniales commixtiones debent contrahi ad invicem communiter inter omnes Christi fideles, non notando maculam alicuius generis, ratione prioris infidelitatis, sed solum personales cuiuslibet conditiones. Et inde similiter sequitur quod communicatio hospitalitatis, confraternitatis et sepulture, et cuiuslibet alterius ecclesiastice communionis, in caritate debet omnibus exhiberi, eadem conformitate; et hec quamtum ad ceremonialia precepta, per Christum in nova lege perfecta. Quamtum ad moralia vero similiter est dicendum, quod commodatio mutui et caritativa subventio in operibus pietatis et cordialis dilectio ac convictus et participatio uniformis et individuitas matrimonii et cetera talia ad huiusmodi pertinentia, debent esse omnibus equo iure communia. Quamtum ad iudicialia vero hoc idem est concludendum, scilicet, quod decreta Ecclesie et eius sanctissime sanctiones et secularia statuta ac leges forales, et cetera talia pro conservando iure fidelium, a maioribus ordinata debent esse omnibus, sive Iudeis, sive gentilibus in Christum iam credentibus pari ordine et caritate communia, et ut equo iure observentur ab omnibus instituta. Quamtum ad complementum etiam totius evangelice perfectionis institutum et demonstratum altissime in consiliis, hoc idem dicendum est quod de aliis, scilicet, quod status religionis debet esse communis omnibus christianis qui se, iuxta Christi verbum, inspirante Deo, propter regnum celorum a secularibus desideriis castrare et tota mente Deo servire decreverint; nec debent notanter expelli propter quodcumque infidele et improbum sanguinis genus, unde ad Christi fidem advenerint, sed tantummodo, iuxta Ioannem apostolum, debent eorum spiritus probari an ex Deo sint; et quorum corda constiterint non esse recta cum Domino Deo suo, nec eis via proficiendi per gradus sue ascensionis patuerit, quos gradus in hac valle lacrimarum fatentur cum propheta se velle disponere, tales, inquam, caritate previa sunt dirigendi, ostensa eorum inepta tepiditate aut non debita et inordinata dispositione, ac deinde, ut per aliam viam redeant in regionem suam, illam videlicet patriam celestem, cuius aditum petunt, salubriter sunt admonendi, et hoc quicumque sint illi; qui vero fervido animo Dominum querunt, et ab eo inspirati esse probantur, apertis totis visceribus caritatis, sunt recipiendi in eius collegio, et equa cum aliis in omnibus et per omnia lege tractandi, non notata inter eos generis disparitate. Et hoc idem est de omnibus aliis exercitiis et actibus evangelice perfectionis, a Christo suis fidelibus salubriter revelatis; quia debent hec omnia esse communia omnibus Christi fidelibus, ea propter Deum subire volentibus. Hec est igitur perfectio novi et eterni testamenti a Christo mirabiliter instituti, et sub his tribus generibus preceptorum distincti et terminati; in quo sumus omnes equaliter adunati et perfecti, et supradicte excellenti altitudine fidei et sacrificii configurabiliter adaptati, quemadmodum fideles illius veteris testamenti erant in his, que dicta sunt, imperfecti. Quia per talia ordinate configurabantur sue involute fidei et crassitudini sacerdotii; unde post suppletionem illius pristine imperfectionis, statim Christus subiunxit suis fidelibus, loquens (Maththei, quinto): Estote ergo perfecti sicut et Pater vester celestis perfectus est. Omnibus enim sanctissimam suam legem exposuit, et singulos undecumque ad eam venientes, in equali et perfecta amabili filiatione suscepit (Ioannis, primo): Quotquot autem receperunt eum dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine eius. Recipiunt autem omnes fideles Christum per fidem et sacrificium, et ideo omnes eius adoptivi filii equaliter efficiuntur, et integram sue sanctissime legis communicationem cum ceteris admittuntur; ac per consequens, sicut eiusdem glorie in patria, ita eiusdem gratie in Ecclesia omnes efficiuntur heredes, sicut declarat Apostolus ad Romanos, octavo: Ipse, inquit, Spiritus testimonium reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei; si autem filii, et heredes; heredes quidem Dei, coheredes autem Christi. Ubi dicit Glossa quod per Spiritum Sanctum fit hec societas et unitas qua efficimur unum corpus unici Filii Dei, et quod unitas nos compaginat, quam facit caritas, que, scilicet, omnibus omnia equat; nam ut in eodem capitulo subiungit Apostolus: Quid ergo dicemus ad hec? Si Deus nobiscum, quis contra nos? Qui etiam proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus traddidit illum, quomodo non etiam cum illo omnia nobis donabit? Quis accusavit adversus electos Dei? Deus, qui iustificat, quis est qui condemnet? Quasi dicat: nullus. In hac itaque evangelice legis sanctissima perfectione unita est Ecclesia fidelium equali gratia et amore; et ex duobus populis, sic mirabili unione connexa, scilicet, ex preputio et circumcisione. Unde Glossa ad Romanos, octavo, declarans illam auctoritatem Apostoli hic superius inductam, scilicet, non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum Dei, in quo clamamus: Abba, Pater, ostendit satis ad propositum hanc ex utroque populo unionem secundum predictam legis Christi sanctissimam perfectionem omnibus expositam et communem, ab Apostolo esse figurabiliter demonstratam in hoc quod dicitur: in quo clamamus: Abba, Pater; ubi sic dicit: In quo: qui dedit spiritum adoptionis per quem nos liberi de utroque populo in Ecclesia collecti; clamamus: intense non ingrati de iustitia. Clamor iste cordis est non labiorum; intus sonat auribus Dei, qualiter Susanna clauso ore labiis immotis clamabat; Iudei quidem clamabant Abba, gentiles vero Pater, quod tamen idem est; abba enim hebraice, latine vero pater dicitur. Sed propter sacramentum utrumque posuit Apostolus, sicut et Marcus utrumque Dominus in passione dixisse commemorat; et fortasse Dominus propter sacramentum Ecclesie insinuandum utrumque dixit. Cui factus est angularis lapis venienti partim ex Hebreis, ad quos pertinet Abba, partim ex gentibus ad quos pertinet Pater; quia Ecclesia est de utroque populo in uno angulari lapide collecta, qui fecit utraque unum, ut esset unus grex et unus pastor; cui Ecclesie bonus magister compatiens in se ostendit filios eius, scilicet, martyres, non debere desperare, si qua forte tempore passionis eorum, ex humana fragilitate tristitia irrepit, cum eam vincerent voluntati sue preponendo voluntatem Dei. Eleganter ergo et non frustra diversarum linguarum verba posuit idem significantia, propter universum populum qui de Iudeis et gentibus in unitatem fidei vocatus est. Hec Glossa. Ex his igitur apprehendant omnes qui huiusmodi fideles ex Iudeorum genere venientes, a participatione integra in his tribus supradictis generibus preceptorum exposita separare laborant, et eos ab unica et conformi cum ceteris fidelibus in Christi lege, fraterna communione expellere non formidant, quamtum evangelice legi et eius sanctissime perfectioni contradicant; nam eam, ut liquidum est, supprimere, decurtare et conculcare festinant, in quo mirabilem gratie Christi pinguedinem, diu ante fidelibus prophetatam, et illius aque vive perfectam irrigationem fidelium animas inebriantem impedire et conturbare contendunt; ac in hoc Christo et Apostolo contradicunt, et Dei sacramenta deminuunt, et Ecclesiam fidelium quadam damnabili seditione rescindunt. Unde certissimum est quod multum delinquunt, secundum quod in conclusionibus secunde particule apertius declarare intendo. Si vero contra ea que de statutis et ecclesiasticis sanctionibus dicta sunt, scilicet, quod debent omnibus Christi fidelibus equo iure proponi, aliquis forte conetur opponere, querat in responsionibus argumentorum utriusque particule, et ibi, ut credo, reperiet unde proprium animum conquietet, si tamen hac intentione hoc querat, ut inventa pace quiescat, et non magis ut semper pertinaciter optata lite decertet; quia tunc, nisi proprii animi fervores ipse despumet, quiescere non valebit. Isaie, quinquagesimo septimo: Cor autem impii quasi mare fervens, quod quiescere non potest, et redundant fluctus eius in conculcationem et lutum, et non est pax impiis, dicit Dominus. Interea tamen intelligat contra veritatem evangelicam militare hanc ipsam suam contentionem et amaritudinis zelum, quo Christi fideles sic separare contendit, secundum quod beatus apostolus Iacobus proclamando declarat, cum dicit (Iacobi, tertio): Si zelum amarum habetis et contentiones sunt in cordibus vestris, nolite gloriari et mendaces esse adversus veritatem; non enim est ista sapientia desursum descendens, sed terrena, animalis, diabolica. Ubi enim zelus et contentio, ibi inconstantia et omne opus pravum, et cetera.
Ex his tribus capitulis supradictis clare potest educi, licet quodammodo ordine retrogrado et a posteriori, quomodo status sancte matris Ecclesie sit perfectus per Christum quamtum ad omnes suos fideles respectu ultimo finis, qui est vita beata, sive beatitudo celestis. Nam cum hec tria supradicta, scilicet, fides, sacrificium et lex, fideles sub eis contentos ordinent in finem ultimum, consequens est ut sibi invicem conformentur; ut, si finis ultimus sit perfectissimus et certa, fideli ac indubitabili pollicitatione notissimus, necesse est quod hec tria supradicta sint etiam omni perfectione completa ad hoc quod tali fini sint proportione debita coordinata; semper enim ex ipso fine sumitur ratio eorum que sunt ad finem; sic etiam concludendum erit a posteriori, scilicet, quod his tribus supradictis in sua integra perfectione exsistentibus finis quem intendunt debet ad idem esse omnino perfectus, ut sic recte utraque proportionentur. Et ideo quemadmodum mosaice legis status erat ad invicem in his quatuor proportionatus, quia sicut in fide involutus, et in sacrificio rudis et grossus, et in lege erat multiplici imperfectione imperfectus, ita etiam erat multum a perfectione ultimi finis remotus; quia supercelestis illa beatitudo, non dico hinc exeuntibus exhibita, verum etiam saltem aperta aliqua pollicitatione nunquam reperitur eisdem fuisse promissa; sed sub quibusdam rerum temporalium similitudinibus et figuris per totum illum veterem statum occultata permansit, secundum quod superius capitulo decimo septimo declaravi. Quanto tamen magis status ille appropinquabat ad Christum, tanto magis hec ipsa beatitudo, que per eum promissione apertissima revelanda erat, detegebatur, sicut et alia tria ad ipsam consequentia, secundum quod demonstravi superius, capitulo vicesimo primo. Postquam vero Christus noster legifer gloriosus advenit, hanc in principio sue sanctissime legis clarissimis verbis suis fidelibus repromisit (Maththei, quinto) dicens: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum. Nec ibi post hoc conticuit sed hac ipsa voce per tota sua sacrata evangelia pertonuit. Ipse igitur, qui fidem nostram revelavit clarissima luce, et qui tante venerationis sacrificium instituit, et qui suis fidelibus legem tam perfectissimam tradidit, ipse, inquam, eisdem fideli et irrefragabili promissione finem ultimum integraliter patefecit, eo quod ista quatuor, ut dictum est, se consequebantur ad invicem. Patet igitur quomodo ex tribus illis capitulis proximis demonstrari posset perfectio status sancte matris Ecclesie quamtum ad ultimum finem; unde Apostolus in epistola ad Hebreos, postquam fidei nostre claritatem ostendit, multum ab illa veteri differentem, et postquam Christi sacerdotium demonstravit undique perfectissimum, per quod illud pristinum aaronicum reprobatum esse conclusit, statim totius legis mosaice propalavit infirmitatem ac Christi legem pertulit in sua integra perfectione, ac deinde concludendo subiunxit firmissimam spem, quam per Christum habemus de hoc ipso fine ultimo perfectissimo (Ad Hebreos, septimo); cum dixisset: Nihil enim ad perfectum adduxit lex, statim subintulit: Introductio vero melioris spei per quam approximamus ad Deum, scilicet, facta est in lege nova per Christum. Nam Glossa ibidem dicit: Introductio vero fit per pontificem predictum, scilicet, Christum; melioris spei, id est, melioris legis per quam speratur gloria eterna. Ibi enim sperabantur temporalia, hic celum; per quam spem approximamus ad Deum. Hec Glossa. Et sic omnes Christi fideles iam spe salvi facti sumus, secundum quod ad Romanos, octavo, declarat Apostolus. Hec est illa certissima confidentia a Hieremia propheta diu ante prenuntiata, quam Christi Ecclesia de cetero habere debebat postquam esset per Christum salvata, que ex omnibus gentibus per eum congregari debebat manentibus per concordiam in hac ipsa beatissima confidentia, secundum quod per totum capitulum diffusius tangit propheta Hieremias, vicesimo tertio; ubi inter alia sic dicit ad nostrum propositum: In diebus illis salvabitur Iuda et Israel habitabit confidenter, et hoc est nomen quod vocabunt eum: Dominus iustus noster. Per Iuda autem et Israel christianum populum designatur undecumque congregatus ad Christum, secundum quod tetigi superiori capitulo; et hi omnes debebant credere, cognoscere et invocare verum Deum et Dominum suum, ipsum messiam regem, ex semine David secundum carnem, ut ibi dicitur, per quem omnes, sic salvati, debebant de ingressu illius vite beate securati intra sanctam Ecclesiam habitare de cetero confidenter. Ex ista autem unica omnium fidelium certissima confidentia et status evangelici altissima perfectione, qua vocati sumus omnes in unam et eamdem clarissimam spem vite beate et retributionis eterne, tenemur ad invicem in Ecclesia esse unanimes et equales, pacifici et concordes, sicut in illa celesti patria, quam speramus, debemus esse uniti ac mutua dilectione conformes. Nam ex fine sumitur semper ratio eorum que sunt ad finem, sicut superius nunc tetigi; et ideo ex hoc ipso fundamento arguens commendat Apostolus summo opere unitatem et pacem omnibus Christi fidelibus, suadens ut sint unum corpus et unus spiritus (Ad Ephesios, quarto): Solliciti, inquit, servare unitatem spiritus in vinculo pacis: unum corpus et unus spiritus, sicut vocati estis in unam spem vocationis vestre. Ubi dicit Glossa quod hec unitas spiritus est ecclesiastica unitas quam in omnibus Christi fidelibus facit Spiritus Sanctus; in fine vero, post multa, concludit ad propositum dicens: Sic vocati estis in unam spem vocationis vestre, quia ita debetis esse unum corpus, sicut vocati estis ad fidem, scilicet, in unam spem vocationis vestre, id est, ad unam rem speratam, que est effectus vocationis vestre. Hec Glossa. Hec autem unitas ac pacifica et conformis equalitas debet in omnibus fidelibus esse secundum determinatum modum in capitulis precedentibus; ex quibus, ut dictum est, proportionabiliter deducitur istud presens, scilicet, ut ex omnibus populis, gentibus et nationibus undecumque in Christum credentibus, possint et debeant in Ecclesia esse aliqui presidentes, alios fideles catholicos in eternam beatitudinem dirigentes, et hoc secundum mensuram donationis Christi, cuilibet diversimode tradite, secundum quam, iubente Ecclesia, debet eius fidelibus deserviendo prodesse; et quod similiter ex omnibus populis, gentibus et nationibus debent in Ecclesia esse aliqui alii Christo simpliciter adherentes, nec plus quam sibi a Deo concessum est sapientes, sed maioribus propter Deum, velut subditi, obedientes, et sibi invicem mutua dilectione ac caritatis operibus conviventes; aliter enim non esset unum corpus Ecclesia, nec vinculum pacis et unitas spiritus servaretur in ea; propter quod Christus noster gloriosissimus legifer et redemptor, qui hanc ipsam altissimam spem tanta certitudine in suis fidelibus sublimavit, eisdem ex adverso horrendam ac miserabilem damnationem opposuit, sicut vis ipsa naturalis iustitie deposcit; quod sicut bonis premia gloriosa pro iustis eorum operationibus promittuntur, et tempore suo absque ulla dilatione reddatur; sic pravis quibusque damnabilia tormenta pro eorum demeritis iusta comminatione prenuntiantur, ut eis postmodum in tremendo illo iudicio, absque aliqua dubitatione, infligantur, et sic utramque divine iustitie partem longe quadam prospectatione Christi fideles necessario tenentur prospicere, ut unusquisque secundum talentum sibi a Domino traditum, fideliter operetur, et nemo in Ecclesia Dei aliquem alium impedire conetur. Unde inter parabolicas similitudines regni celorum, scilicet, militantis Ecclesie, quas protulit Christus suo sanctissimo ore, et eas fidelibus suis pro speculo adornande vite reliquit, recte hanc, etiam paulo ante suam sacratissimam passionem, inseruit, in qua presens propositum, velut in quadam explicita narratione relucet (Maththei, vicesimo quinto): Homo quidem peregre proficiscens vocavit servos suos et tradidit illis bona sua; et uni dedit quinque talenta, alii vero duo, alii vero unum, unicuique secundum propriam virtutem, et profectus est, et cetera. Quis itaque, inquit beatus Gregorius in homilia, homo iste est qui peregre proficiscitur, nisi Redemptor noster, qui in ea carne quam assumpserat abiit in celum? Carnis enim locus proprie terra est, que quasi ad peregrinandum ducitur, dum per Redemptorem nostrum in celo collocatur. Sed homo iste peregre proficiscens servis suis bona sua tradidit, quia fidelibus suis spiritualia dona concessit. Hec ille. Et recte quidem; nam secundum Apostolum ad Ephesios, quarto: Unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi, propter quod dicit: ascendens Christus in altum captivam duxit captivitatem, dedit dona hominibus. Ubi dicit Glossa: Data est gratia, id est, gratiarum donum, secundum quod Christus mensurat: alii hoc, alii illud, et cetera; et hec quidem dona non sunt fidelibus Christi collata ad otium et voluptates sectandas, sed ad sancta caritatis negotia alterutrum exhibenda. Unde Lucas, undevicesimo capitulo dicit quod dixit servitoribus suis quando pecuniam tradidit illis: negotiamini dum venio; et uterque evangelista concludit quod, post multum temporis, rediens, posuit rationem cum servis suis, ut sciret quamtum quis negotiatus esset: Hec autem negotiatio ordinata est a Christo ad communem suorum fidelium utilitatem et consummationem salvationis eorum, et edificationem corporis Christi, quod est Ecclesia militans, secundum quod in preallegato capitulo concludit Apostolus dicens quod hoc ordinatus est ad consummationem sanctorum in opus ministerii, in edificationem corporis Christi. Et prima ad Corinthios, duodecimo, postquam huiusmodi divisiones gratiarum et ministrationum et operationum fidelibus Christi per Spiritum Sanctum concessam esse monstravit, statim easdem ad communem Ecclesia utilitatem per Deum ordinatas esse, conclusit dicens: Unicuique autem datur manifestatio spiritus ad utilitatem, scilicet, communem. Ubi Glossa dicit: Ad utilitatem, scilicet, Ecclesie, quia etiam minor qui est in Ecclesia prodest. Ex hac igitur ipsa altissima spe future beatitudinis nostre nobis a Christo fideliter repromisse, tenemur omnes esse equales, unanimes et concordes, alter alterius onera portantes, et ad invicem mutuo ac fideli iuvamine conviventes; ad que omnia intra sanctam Ecclesiam libere et indistincte suscipimur omnes, differentes vero secundum spirituales Christi liberas donationes, quas unicuique nostrum diversimode ipse concessit, per quas proportionaliter in futuram beatitudinem ordinamur, et propter eam, velut ex opposito, quadam adiuncta formidine, tamquam tremuli, impietatem et secularia desideria abnegamus, ut iuxta Apostolum ad Titum, secundo: Sobrie, iuste et pie vivamus in hoc seculo exspectantes beatam spem et adventum magni Dei et salvatoris nostri Iesu Christi. Et nimirum, nam secundum quod in preallegata homilia dicit beatus Gregorius: Dominus, qui talenta contulit, rationem positurus redit, quia is qui nunc pie spiritualia dona tribuit, districte in iudicio merita exquirit; quod quisque acceperit considerat, et quod lucrum de acceptis reportet pensat; cum enim augentur dona, ut ante hec dicit ipse, rationes etiam crescunt donorum. Que omnia sine dubio cessarent, si fideles iuxta hec supradicta equales, unanimes et concordes in Ecclesia libere non consisterent, et sic spes nostra pro magna parte confusa periret, et metus districti iudicii equalem locum infidelibus non haberet, si quibusdam ad liberas actiones aperta esset Ecclesia, aliis vero clauderetur et eos abiiceret ab se ipsa. Concludendum ergo quod omnes Christi fideles sunt equales iuris et gratie, sicut nunc eiusdem spei et paris rigoris in exspectatione illius districte future iustitie, et hoc sive ex circumcisione, sive ex preputio ad Christi fidem advenerint. De quo, quamtum ad spirituales gratias et beneficia quibus gratificatur et perficitur anima cum Deo, non est dubium; quia ministeria Ecclesie et eius sacramenta, quamtum ad huiusmodi, nulli clauduntur, sed omnibus sufficienter dispositis patent ad libitum, secundum devotionem et ordinatam capacitatem eorum. De administrationibus vero officiorum, ordinum et statuum, hoc idem, ut iam tetigi, est dicendum; nam pro sufficientia cuiuslibet debent huiusmodi ordines, officia et dignitates distribui, per respectum ad gratuitum donum Spiritus Sancti, quod sibi a Deo collatum est ad communem utilitatem Ecclesie, ut cum eo, velut cum talento sibi tradito ad imperium et beneplacitum Christi laboret, et illud in suis fidelibus exercendo multiplicet, ut eidem gloriosissimo Redemptori multiplicatum reportet; secundum tamen rectum et debitum ordinem, ut primo videlicet in proficiendo incipiat a semetipso, et semper redeat in idipsum; deinde ut hoc exsequatur et agat secundum tenorem et modum quem Ecclesia mandat et ordinat, se ultra eius sanctissima statuta presumptuose se ingerat, aut in exsequendo temere supergrediatur, et eius limites exeat; sicut igitur ille peccat qui talentum domini Iesu, scilicet gratiam et donum, quod ad utilitatem communem recepit ab eo, abscondit sive marcens ignavia, sive totus inutiliter occupatus et immersus circa terrena, in tantum ut, teste veritate, damnabiliter puniatur pro eo (Maththei, vicesimo quinto): Tollite, inquit, talentum ab eo, et inutilem servum mittite in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium. Non minus ergo peccavit, immo multo magis, ille qui constitutus est a Domino super familiam suam, qui debet esse fidelis et prudens, ut det illis in tempore tritici mensuram, et unicuique eorum imponat et imperet secundum proprium donum aut gratiam acceptam, ut secundum illam utilitati communi subserviat, laboret et administret Ecclesiam; si huiusmodi fidelibus hec Christi talenta ab eo recipientibus ad talia Ecclesie servitia et spirituales labores et administrationes debita onera non imponat, et eos, quamtum ordinate concessum est, non adiuvet, incitet et commoneat. Nam quicumque fidelis etiam si gratiam aut donum, cum quo proficere possit, obtineat, potest tamen excusari si secundum illam non operetur et agat, eo quod ex humilitate non se cognoscit talem gratiam habere; immo multum meritorie et laudabiliter aget si sibi soli coram Deo vacare desideret, quantacumque industria et virtute refulgeat, et se omnium minimum et inutilem servum opinetur et credat. Sed ille qui pro specula positus est in Ecclesia, scilicet, episcopus vel prelatus, quos simili dono fulgere conspexerit, debet ad laborandum in domum Domini non dico inducere, sed compellere, et velut servus fidelis et prudens super Domini familiam constitutus economus, debet hos tales sibi coadiutores assumere; iste, inquam, non poterit excusari quin pro aliorum talentis non det strictissimam rationem, pro quibus ipsi qui ea habent etiam merebuntur, si ea modo supradicto absconderint ex vera humilitate; multo autem amplius demerebitur et peccabit qui hos tales ab Ecclesia repellit et, ut ad propositum loquar, legem Spiritui Sancto imponere intendit, ut non possit, non dico in unum quemdam hominem, sed in unam plurimam gentem suas gratias et dona refundere, quibus Ecclesiam Dei laudabiliter et fideliter valeant regere et administrare, et eos contra divinum preceptum et eius sanctissimam legem ab huiusmodi ministerii, erecta cervice, contendit expellere, et Domini talenta velut in terram suffosa compellit abscondere et futuram illam spem remunerationis, ut ita dicam, fidelibus coangustare et eis metum, quem Christus imposuit, illius districti examinis amputare, ac per hoc Ecclesie profectibus contradicere, et iudicium illud futurum domini Iesu minuere et decurtare, ut iam ipse, contradicentibus istis, rationem de talentis, que libere suis fidelibus tribuit, cum iudicare venerit, non possit exigere. Teneamus igitur pro irrefragabili conclusione, salutarem illam Apostoli monitionem quam ad Hebreos, decimo, dirigit ad hanc partem, in qua, si quis advertat lucide, totam huius presentis capituli concludit intentionem, cum dicit: Habentes itaque fratres, fiduciam in introitu sanctorum in sanguine Christi, quam initiavit nobis viam novam et viventem per velamen, id est, carnem suam, et sacerdotem, accedamus vero corde in plenitudine fidei, aspersi corda a conscientia mala, et abluti corpus aqua munda. Teneamus spei nostre confessionem indeclinabilem, fidelis enim est qui repromisit, et consideremus invicem in provocationem caritatis et bonorum operum, non deserentes collectionam nostram, sicut est consuetudinis quibusdam, sed consolantes et tanto magis quanto videritis appropinquantem diem. Ubi post alia, sic ad propositum dicit Glossa: Non deserentes collectionem nostram, id est, collectos in fide nobiscum, sicut est consuetudinis quibusdam, qui vel timore persecutionis cedunt, vel propria presumptione a peccatoribus vel imperfectis, ut iusti videantur, recedunt; culpat ergo hic illos scindentes unitatem caritatis, quasi inter alios non possent habitare causa sanctitatis sue, qui potius suo exemplo debuerunt consolari alios. Hec Glossa.
Satis, ut opinor, etiam nemine disserente, potest a quocumque perfectio evangelice legis concludi quamtum ad id quod superius, capitulo decimo octavo, pro ultima presentis propositi imperfectione in illa lege mosaica conclusi, scilicet, quod lex Dei soli Iudeorum populo data fuit, nec quemquam alium ad eius observationem tunc temporis obligavit, et quod Iudei abominabantur quemcumque gentilem, et quod venientes ad iudaicum ritum ex gentilitate non suscipiebantur velut cives et filii illius populi, sed tamquam hospites et advene, et quod sacerdotium et cetera divini cultus officia, non omnibus Iudeis sufficienter dispositis et idoneis erant communia, sed uni tribui per certas eius familias et domos, iure quodam hereditario, erant diversimode distributa; et quod fideles illius temporis erant dispersi et per varios modos colendi Deum quodammodo divisi, specialiter illi qui tunc temporis vivebant lege nature, et cetera alia que in supradicto capitulo, cum annotatis in eo, largius declaravi; que omnia quamdam non modicam imperfectionem in statu illo veteri annotabant, sicut ibidem reperiet quicumque relegerit. Omnia tamen hec in statu sancte matris Ecclesie penitus sunt ablata per Christum, et in quamdam perfectionem altissimam sublimata; nam lex Christi sub qua militans adunatur et vivit Ecclesia, omnibus generaliter et indistincte data est ac sufficientissime promulgata, et omnes equaliter obligat, et omnes pari gratia et amore recipit et acceptat; et extra eam viventes omnes sine aliqua distinctione condemnat, sicut hec omnia satis abunde superius declaravi, capitulo vicesimo secundo, et capitulo vicesimo tertio et capitulo vicesimo septimo; et ideo qui voluerit, ibi requirat. Ut tamen essent firmissimo iure sancita, et nulla iam de cetero inter Christi fideles generaretur discordia, murmur aut imimicitia, idem Christus noster omnium redemptor altissimus hos duos populos, sic ante tanta disparitate divisos, coniungit in semetipso, satisfaciens equaliter pro ambobus, per passionem in corpore suo, et auferens ab utroque incentivum aut seminarium transacte discordie, scilicet, a Iudeis illas veteres imperfectas et carnales ceremoniarum observantias, quas gentiles tamquam graves et asperas refugiebant, quas et ipsi Iudei, teste apostolo Petro, portare non poterant; a gentilibus vero abstulit idololatriam, que de se damnanda et abominabilis erat, quam ipsi Iudei, velut in obsequium unius veri et altissimi Dei, libera contumacia abominabantur et condemnabant cum omnibus suis cultoribus; immo hac ocassione et propria, ut dixi, presumptione, omnes etiam alios extra mosaicam legem viventes aspernabantur et refugiebant. Ablato igitur per Christum hoc tam grandi ex utraque gente reconciliationis et pacis impedimento, convenientissime eos omnes, scilicet, Iudeos et gentiles reduxit in unum novum populum, ac eosdem indissolubili federe pacificavit ac coniunxit in semetipso, ut de cetero nemo eorum gloriaretur aut contemneret alium, et sic factus est omnibus nobis lapis gloriosissimus angularis, velut quoddam medium coniungens in unum populum utriusque gentis, scundum quod ipse (Maththei, vicesimo primo) apertissime declaravit ante suam gloriosissimam passionem, a quo, qui separatus fuerit, aut qui cum ceteris in eo coniunctis et unitus manere noluerit, absque dubio peribit. Hanc autem mirabilem utriusque populi unionem et eorum pacem ac concordiam unanimem factam per Christum in unam quamdam novam edificationem declarat Apostolus, luce clarius, ad Ephesios, secundo, gentilibus loquens, ubi post alia sic dicit: Propter quod memores estote quia aliquando vos gentes eratis in carne qui dicebamini preputium, ab ea que dicitur circuncisio in carne manufacta, qui eratis illo tempore sine Christo, alienati a conversatione Israel, et hospites testamentorum promissionis, spem non habentes, et sine Deo in hoc mundo; nunc autem in Christo Iesu, vos, qui aliquando eratis longe, facti estis prope in sanguine Christi: ipse enim est pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem macerie, solvens inimicitias in carne sua, legem mandatorum decretis evacuans, ut duos condat in semetipso in uno novo homine faciens pacem, ut reconciliet ambos in uno corpore Deo per crucem, interficiens inimicitias in semetipso. Et veniens evangelizavit pacem vobis, qui longe fuistis, et pacem his qui prope, quoniam habemus accessum ambo in uno spiritu ad Patrem. Ego iam non estis hospites et advene, sed estis cives sanctorum et domestici Dei, superedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum, ipso summo algulari lapide Christo Iesu, in quo omnis edificatio constructa crescit in templum sanctum in Domino, in quo et vos edificamini in habitaculum Dei in Spiritu Sancto. In quibus verbis, si quis advertat, satis notat Apostolus illam antiquam imperfectionem legis mosaice, quantum ad receptionem gentilium ad eam advenientium, quam superius annotavi, quia habebat eos tamquam hospites et adventitios, nec recipiebat eos per omnia equali gratia et amore, sicut intra semetipsam retinebat Iudeos; quam tamen imperfectionem ostendit per Christum integre esse sublatam cum ceteris que dicta sunt supra. Unde Glossa ibidem, inter alia sic dicit: Ipse enim est pax nostra inter nos ipsos, scilicet, Iudeos et gentes, et ad Deum, et quia et duos populos inter se pacificavit, et Deo reconciliavit; unde subdit: qui fecit utraque, id est, utrumque populum, unum in fide et moribus. Ipse est enim lapis angularis in quo duo populi, tamquam parietes de diverso angulo venientes sibimet quasi in pacis osculo copulantur, quos per hoc univit, quod sequitur; et, id est, quia est solvens medium parietem macerie, id est, obstaculum quod erat inter illos duos populos, hinc ex lege, inde ex idololatria solvit, removens legem a Iudeis, et idololatriam a gentibus, qui paries dicitur maceria, quia non erat stabilis nec robustus: est enim maceria congeries lapidum sine cemento, ut fit circa hortos; paries ergo macerie est, qui facile destrueretur veniente gratia, que et legem amovit, et corda gentium ab idololatria convertit; medius vero erat ut neuter populus alteri concordaret; stante autem hoc pariete erant inimicitie, ira et invidia inter eos, que abolita sunt destructo pariete; unde subdit: et per hoc est solvens inimicitias in carne sua: assumpta vel immolata; legem: hic exponit parietem quamtum ad partem Iudeorum, quasi ipse, dico, evacuans legem mandatorum, id est, evacuans legem veterem quamtum ad ea que mandabat, id est, ad carnales observantias, non quamtum ad veritatem que presignabat; evacuans, dico, decretis, id est, preceptis evangelii que ex ratione sunt, ideo evacuavit; ut duos populos prius divisos per legem, condat in semetipso, id est, coniungat in fide eius; ipse, dico, faciens pacem, destructis inimicitiis; faciens, dico, in uno novo homine, id est, in se solo, a quo non aliunde est novitas, et item ideo evacuat; ut reconciliet ambos, positos in uno corpore Ecclesie; quasi sublata inimicitia et lege evacuata, facit pacem inter ipsos et ambos reconciliat Deo Patri; per hoc autem reconciliat Deo, quod pro peccatis se obtulit et per evangelium illuminavit; que duo consequenter ostendit subdens: ipse, dico, interficiens inimicitias in se ipso: inimicitiam que erat inter Deum et homines, is est, peccata dimisit, in se vero non aliter interfecit inimicitiam quam per crucem, id est, per mortem; omnibus enim profecit mors salvatoris; et veniens, id est, per asssumptam humanitatem apparens, evangelizavit, et, si non in persona sua, sed in apostolis, vobis gentibus, pacem a Deo fieri per se; vobis, dico, qui longe fuistis; a Deo, quia idolatre et sine lege erant; non enim regione a Deo longe est quisquam, sed affectu: amas Deum? prope es; odisti Deum? longe es. Et eamdem pacem annuntiavit his qui prope erant, id est, Iudeis, qui unum Deum colebant et legem a Deo acceperant; quoniam: quasi annuntiavit pacem, et etiam fecit, et quod fecerit effectus indicat; quoniam ambo habemus accessum, id est, facultatem accedendi ad Patrem; et hoc in uno spiritu, is est, per eumdem Spiritum qui per Christum omnibus datur, et cetera. Hec Glossa. Et ideo sicut illi qui ex utroque populo, scilicet, Iudeorum et gentilium, crediderunt in Christum, sunt iam in unam eius Ecclesiam uninimiter congregati, non tamquam hospites et advene, sed tamquam veri cives sanctorum et domestici Dei, secundum quod nunc declaravit Apostolus, sic, qui ex utroque populo noviter credunt, hac ipsa eadem caritatis lege ab Ecclesia suscipiuntur, qua alii iam credentes recepti fuerunt, et intra eamdem, quando isti advenerunt, retinebantur; salva tamen non idoneitate noviter advenientium, quamtum ad subeundum onera officiorum et administrationem Ecclesie, secundum quod superius, capitulo vicesimo septimo, declaravi, et tangam ad idem inferius, ut ibi promisi. Nec in hoc debet esse aliqua differentia Iudeorum aut gentilium, vel quorumlibet aliorum qui ad fidem noviter convertuntur, sicut nec aliorum fidelium ex utraque eorum gente, iam ante in Christi fide viventium, ut ibi similiter tetigi. De ablatione vero illarum imperfectarum institutionum, quibus non omnes fideles idonei et sufficientes assumebantur ad sacerdotium, vel ad quodlibet templi Domini officium, eo quod essent ista certe tribui per familias et domos ex ipsa lege distincta, manifeste apparet ex his que dicta sunt supra; nam in capitulo vicesimo octavo sufficienter est declaratum quomodo predicatio fidei et officium docendi sint generaliter ad omnes Christi fideles extensa, quicumque sint illi, dum tamen ad hoc sint sufficientes, et hoc agant auctoritate sancte matris Ecclesie, cuius volunt esse ministri, que nullo modo eos ab huiusmodi ministerii repellet. Hoc idem fuit dictum sequenti capitulo, scilicet, undetricesimo, de illo levitico sacerdotio, quomodo, scilicet, est iam per Christum ad omnes Ecclesie Christi fideles generaliter devolutum, potentes suscipere illud, eo quod est iam secundum ordinem Melchisedech a Christo noviter ac mirabiliter institutum; cui sacerdotio annexum est et iniunctum ipsum doctrine et predicationis officium. His autem duobus communicatis indifferenter omnibus fidelibus idoneis, sequitur communicatio omnium aliorum ecclesiasticorum officiorum et dignitatum eorum; nam officium doctorum, id est, predicatorum, dicitur in Ecclesia esse precipuum, sicut habetur Extra, de Hereticis capitulo Cum ex iniuncto: Et omnis potestas super Ecclesie fideles, qui dicuntur corpus Christi mysticum, dependet ex potestate super corpus Christi verum; et ideo quibuscumque officium predicationis committitur, possunt eis alia quecumque ecclesistica officia ad idem committi; et quicumque ascendunt ad ordinem sacerdotii, accipiendo postestatem super corpus Christi verum, ascendere possunt ad idem ad quamcumque dignitatem et honorem et ecclesiasticum ministerium, et accipere quamcumque potestatem super corpus Christi mysticum, si tamen pro hoc ex parte sua idonei et sufficientes inveniantur, et licet iste due potestates possint dividi et separatim communicari, semper tamen est dignior potestas conficiendi. Amplius autem hec fidelium Ecclesie conformitas et equalitas in omnibus et per omnia patebit sive in officio et administratione, sive in equali convictu et conversatione, si quis velit considerare ea que nunc dicta sunt in duobus capitulis precedentibus, scilicet, tricesimo et tricesimo primo, quia ibi sunt abunde hec omnia in suo ordine demonstrata. Bene ergo pro hoc totali proposito est cum Apostolo non immerito concludendum (Ad Colossenses, tertio): Non est masculus et femina, gentilis et Iudeus, circumcisio et preputium, barbarus et scita, servus et liber, sed omnia et in omnibus Christus. Ubi ad nostrum propositum sic dicit Glossa: Non est gentilis et Iudeus, id est, non est exceptio vel acceptio gentilis vel Iudei; nullus enim ut indignus excipitur, nec aliquibus officit vel proficit apud Deum quod de his vel illis nati sunt; nec ibi est circumcisio et preputium, id est, non aliqui sunt digniores eo quod ipsi hoc habent, vel eo minus digni quia non habent; et ibi non est barbarus et Scita, servus et liber, id est, non propter ista aliquis ibi dignior est vel minus dignus; et est sensus: in novo homine nulla exterior diversitas alicui preiudicat, scilicet, nec sexuum, nec nationum, nec observationum, nec linguarum, nec conditionum. Hec Glossa. Nescio ergo quid aliud in hac sua pestifera contentione operetur et agat, qui sic Christi fideles dividere et eos dispares et discordes efficere laborat, quam pacem illam altissimam et mirabilem quam Christus per semetipsum inter hos duos populos discordantes effecit, abrumpere et evacuare, et pristinas illas inexorabilesque inimicitias, velut a principio, iterum suscitare ac per consequens totum Ecclesie edificium destruere, et ipsum gloriosissimum lapidem angularem, Iesum, velut conterendo, dividere, super quem unicum et indivisum fundata est sancta mater Ecclesia, et indissolubili pace coniuncta. Unde (Prima ad Corinthios, primo) gravissime de huiusmodi dissensionibus conqueritur et dolet Apostolus tamquam si in eis Ecclesia destrueretur, et Christus improbe divideretur; nam, ut inquit ibi: Divisus est Christus? Ubi Glossa inter alia sic dicit: Divisus est Christus?, id est, separatus. Vehementer isti errabant quia ostia sibi preter Christum constituebant et fundamenta diversa ponere presumebant, cum unum sit fundamentum Ecclesie quod nemo mutare potest, scilicet, Christus Iesus; ipse enim solus est petra super quam fundata est Ecclesia, et cetera. Hec Glossa. Hec autem sanctissima omnium fidelium Ecclesia continet incorporatos in semetipsa hos duos populos, scilicet, gentilium et Iudeorum, et eos ad invicem mutua pace concordat, et equali lege gubernat, velut duo ubera Domino pretiosa in ipsius sponse pectore concreata ac admirabili quadam pulchritudine adornata; que tamen ubera isti contentiosi, falso quodam titulo obsequendi, a sponsa non sine eius dedecore conantur dividere et, ut ita dicam, unum ab eius pectore penitus amputare; de quibus tamen ipse celestis sponsus Iesus, electus ex milibus, in sua unica et amantissima Ecclesia, quasi replicat id quod in capitulo quarto laudavit in ea, et iterum velut admirando contemplatur et dicit (Cantici, ultimo): Duo ubera tua sicut duo hinnuli, capree gemelli; ubi beatus Gregorius, qui eadem verba cum consequentibus in ea in iam dicto capitulo quarto de duobus predicatorum ordinibus superius exposuit, et unum ex Iudeorum, alterum ex gentilium populo esse dixit, quibus nimium pulchre adornabatur Ecclesia, nunc eadem integraliter ad hos duos populos reflectit, qui summa concordia pacificantur in ea; unde sic ad propositum dicit: Duo ubera, duo populi exsistunt, scilicet, Iudeorum et gentium, quia, dum in amore fraterno semper vivunt, se invicem lacte pietatis in caritate nutriunt, qui bene duo hinnuli capree gemelli nominantur, quia dum per predicationem synagoge in fide geniti, eius scripturis nutriuntur in eternitatis spem intendentes, quasi in montibus concordes pascuntur. Hec ille. Sed iam ad propositum concludendum est, et totus iste digressus a principio huc usque deductus, clausula debita sigillandus.
Ecce, si quis advertat, qualiter Ecclesia fidelium que, a primo iusto usque ad ultimum salvandum, unica est, sit perfecta per Christum, licet secundum diversum eius statum diversimode nominetur, sicut in superioribus quilibet discurrendo videbit, quia pro statu veteri proprie nominatur Synagoga, pro statu vero moderno, ab adventu Christi, vocatur proprissime Ecclesia, quam pro sua generali acceptione, superius capitulo octavo in principio tractatus, comparavi vinee novelle, que paulatim plantatur et crescit, quousque attingat integram perfectionem, cuius quidem perfectam consummationem, quamtum in hac vita esse debuit, Christus, in quem dirigebatur, effecit, secundum quod superius, vicesimo secundo capitulo, ac deinde usque ad presens, deducto ordine declaravi, et sic totum genus humanum in sua totali perfectione redegit. Nam secundum quod noster gloriosus pater Hieronymus dicit: Ad hoc Verbum Dei descendit de celis, ut assumpto nostre nature homine, humanum genus, quod ab Adam iacebat deiectum, erigeretur in Christo; tantumque novo homini per obedientiam prestaretur salutis, quamtum veteri per inobedientiam perditionis acciderat. Non enim venit Christus hanc vineam sic a primo homine usque ad eum successive plantatam corrumpere et extirpare, sed perficere et consummare, secundum quod ipse testatus est Maththei, quinto: Non enim, inquit, veni solvere legem sed adimplere. Quam perfectionem per eum futuram Propheta cum maximo desiderio petebat dicens (Psalmo undeoctogesimo): Deus virtutum, convertere, respice de celo et vide, et visita vineam istam; et perfice eam quam plantavit dextera tua, super filium hominis quem confirmasti tibi. Hec vinea que dextera Dei super Christum erat plantata, erat per eum personaliter visitanda, ac integraliter perficienda; qui hic dicitur filius hominis, id est, filius virginis; alii enim, prout communiter, dicuntur filii hominum, id est, maris et femine, sed Christus filius hominis, id est, gloriosissime virginis solum; super quem Deus plantavit vineam Ecclesie, quia in eius fide erat et est Deo accepta et fidelis; et hunc Deus confirmavit sibi, predestinans eum in sua eterna prescientia, ut uniretur sibi in eadem persona, et sic Deus et homo in utraque natura perficeret Ecclesiam, redimens et purificans eam. Ista autem tam desiderata Ecclesie fidelium consummatio futura per Christum diu ante extiterat multis oraculis prophetata, et plurimis figuris et enigmatibus presignata et divinis pollicitationibus repromissa. Lucifero vero Ioanne baptista ante solem iustitie in suo tempore oriente, fuit iam verbis clarissimis propalata, secundum quod angelus eius conceptum annuntians predixit qualiter debebat esse precursor et minister nostri gloriosissimi Salvatoris, ut hanc novam futuram plebem, que per eum perficienda erat, et ex utroque, ut dictum est, populo congreganda, ardentissime prepararet (Luce, primo): Ipse precedet ante illum in spiritu et virtute Elie, ut convertat corda patrum in filios, et incredulos ad prudentiam iustorum, parare Domino plebem perfectam. Unde convenientissime beatus Augustinus hoc sacrum mysterium aperuit homilia nona super Ioannis, clara luce demonstrans quomodo ab exordio primi parentis successive figurabatur salus futura per Christum, quamtum ad omne hominum genus, et huius novi populi procreatio, que ex omnibus gentibus debebat fieri per eum, et ad omnes homines, sive Iudeos, sive gentiles, pro cuiuslibet capacitate equali mensura distendi; quod ipse in mysterio sex hydriarum, quas Christus illo mirabili vino replevit, loculentissime demonstravit, singulas hydrias singulis mundi etatibus applicando, et in earum qualibet semper fuisse plenam prophetie mensuram de Christo clarissime demonstrando, in qua hoc altissimum sacramentum predicaretur esse futurum; non tamen sapiebat ut vinum, sed velut aqua erat in faucibus eam gustantium, eo quod nondum venerat Christus, qui aquam converteret in vinum, sicut ibidem dicitur sponso: Servasti vinum bonum usque adhuc (Ioanni, secundo); postquam vero Christo iubente, ministri aquam illam prius insipidam invitatis ad nuptias propinare ceperunt, tunc in omnibus illis hydriis vinum optimum fragrans et mirabile esse senserunt; quia videlicet Christo suis sanctis apostolis aperiente scripturas, que de eo per illas sex etates ab Adam usque ad eum predicte fuerunt, statim ut illi omnibus gentibus predicare ceperunt, omnes invitati qui ad nuptias nostri celestis sponsi recepti fuerunt, mirabilem intelligentiam et sensum deChristo Iesu, velut vinum optimum esse cognoverunt, et qualiter usque adhuc illud sic servaretur occultum mirari ceperunt; secundum quod ibidem beatus Augustinus largo quodam processu declarat; sed, pretermissis omnibus aliis, ad sextam solum etatem per sextam hydriam figuratam devenio, que a Ioanni baptista inchoari aut demonstrari videtur, qui plebem perfectam Domino preparare debebat, secundum presens propositum, ut deinde integraliter consummaretur per Christum; de quo sic habetur ibidem a beato Augustino: Iam, inquit, ad sextam etatem pertinet Ioannes baptista, quo nemo exsurrexit maior de natis mulierum, de quo dictum est maior quam propheta; quomodo et ipse ostendit quia omnibus gentibus missus est Christus, quando Iudei venerunt ad eum ut baptizarentur, ut ne superbirent de nomine Abraham: Generatio, inquit, vipararum, quis ostendit vobis fugere ab ira ventura? Facite ergo fructum dignum penitentie, id est, humiles estote. Superbis enim loquebatur. Unde autem erat superbi? De genere carnis, non de fructu imitationis patris Abraham. Quid eis ait? Nolite dicere patrem habemus Abraham, potens est enim Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahe. Lapides dicens omnes gentes, non propter firmitatem, sicut lapis dictus est, quem reprobaverunt edificantes, sed propter stoliditatem et duritiam stultitie, quia eis quos adorabant similes facti erant: adorabant enim insensata simulacra pariter insensati; unde in psalmo dicitur: Similes illis fiant qui faciunt ea et omnes qui confidunt in eis. Ideo cum ceperint homines Deum adorare, quid audiunt? Ut sitis filii Patris vestri qui in celis est, qui solem suum facit oriri super bonos et malos, et pluit super iustos et iniustos, quapropter, si ei fit homo similis quem adorat, quid est: potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahe? Nos ipsos interrogemus et videmus quia factum est. Nos autem de gentibus venimus; de gentibus autem non veniremus, nisi Deus de lapidibus suscitasset filios Abrahe; facti sumus filii Abrahe imitando fidem, non nascendo per carnem, sicut enim illi degenerando exheredati, sic nos imitando adoptati. Ergo fratres, ad omnes gentes pertinebat etiam ista sexte hydrie prophetia; et ideo de omnibus dictum est: capientes metretas binas vel ternas. Sed quomodo ostendimus omnes gentes pertinere ad binas vel ternas metretas? Existimantis enim fuit quodammodo ut ipse diceret binas, quas dixerat ternas, ad commendandum scilicet sacramentum; quomodo sunt bine metrete circumcisio et preputium? Hos duos populos scriptura commemorat et nullum pretermittit humanum genus quando dicit circumcisio et preputium, in duobus istis nominibus habens omnes gentes, bine metrete sunt. His duobus parietibus de diverso venientibus ad pacem in se ipso faciendam, lapis angularis factus est Christus. Ostendamus et ternas metretas in eisdem ipsis omnibus gentibus: Tres erant filii Noe per quos reparatum est genus humanum, unde Deus ait: Simile est regnum celorum fermento quod accepit mulier et abscondit in farine mensuris tribus, quousque fermentaretur totum. Que est ista mulier nisi caro Domini? Quod est fermentum, nisi evangelium? Que sunt tres mensure nisi omnes gentes propter tres filios Noe? Ergo sex hydrie capientes binas vel ternas metretas sex sunt etates temporum, capientes prophetiam pertinentem ad omnes gentes, sive in duobus generibus hominum, id est, Iudeis et Grecis, sicut sepe Apostolus commemorat, sive in tribus, propter Noe tres filios significatas. Figurata enim est prophetia pertingens usque ad omnes gentes, nam in eo quod pertingit dicta est metreta, sicut dicit Apostolus: Recepimus mensuram pertingendi usque ad vos; gentibus enim evangelizans hoc ait: Mensura pertingendi usque ad vos. Hec ibi, beatus Augustinus. Que ideo sic prolixo discursu ad litteram recitare decrevi, ut ex eis ad cetera alia consideranda que beatus Augustinus ibi recitat devotus lector assurgat, quibus inspectis, comperiet non supervacue totum istum superiorem progressum ab exordio presentis tractatus me hucusque hactenus deduxisse, sed convenienter; et, ut verius dixerim, necessario hunc procedendi ordinem observasse, ut annotata illa priorum fidelium insipiditate, que usque ad Christum debebat durare, et totum illum pristinum statum insipidum et imperfectum efficere; deinde ad Christum venirem, qui sua mirabili presentia hec omnia perficeret et dulcoraret, et sic suos fideles ante hec in tanta imperfectione dispersos in unum perficiendo colligeret, et vinum illud optimum a seculis occultatum, omnibus gentibus propinaret, quicumque illud per eius sanctissimam fidem gustare vellent; ut sic, inebriante caritate, status sancte matris Ecclesie in omnibus fidelibus unanimis et perfectus consisteret, et sic esset eis in omnibus et per omnia cor unum et anima una in Domino, absque aliqua personarum acceptione, observato congruente et debito ordine; ac deinde hos zizanie disseminatores, non idipsum concorditer sapientes ad evangelicam pacem et a Christo celebratam concordiam reducerem, ut iuxta Apostolum (Ad Philipenses, secundo) hoc in semetipsis sentirent, quod et in Christo Iesu, quod aliter ut mihi visum est convenientius, facere nequivi, nisi prius illas pristinas dissensiones et insipidas fidelium imperfectiones brevi quodam compendio discurrerem; ut sic eis opposito perfectissimo Christi sapore nostre sanctissime Ecclesie concors et admiranda perfectio clarius elucere posset; ut istos, quos dixi, emulos evangelice perfectionis ex ipsa Christi lege quam se zelare contendunt aperte convincerem, et eos antiquas illas iudaicas imperfectiones sapere comprobarem, in eo quod eas se existimant persequi et extirpare. Videant igitur si volunt, quicumque sunt illi, quamtum plenissimam Christi mensuram evacuent, qui eam ad omnes gentes equaliter extendendam esse non sustinent. Videant quamtum christianam legem et eius altisimam perfectionem infirment. Videant quamtum ordinem supradictum in altissimo Christi mysterio a seculis inchoatum et ab eo in temporis plenitudine completum et divulgatum, ipsi hac sua insipida sapientia deordinent et conturbent, qua se contra Apostolum plus sapere quam oporteat sapere non formidant. Quicumque ergo perfecti sumus, scilicet, per Christum in statu nove perfectionis adducti, hoc cum Paulo apostolo sentiamus, quod iam non sumus configurati prioribus illis rudibus observantiis magno imperfectionis caligine involutis, ad quas fideles antiqui suscipiendas, cum accederent, territi timuerunt, adeo ut eas audire non possent, in quo, quid imperfectionis pro statu illo susciperent, monstraverunt. Accessimus autem nos e contrario ad celestem illam Hierusalem, revelata facie et corde pacifico unanimiter contemplandam per novi testamenti mediatorem Iesum, qui sicut nos omnes in uno integro statu benevolo amore coniungendo perfecit, sic nos pro his omnibus stricto examine iudicabit (Ad Hebreos, duodecimo): Non enim accessistis ad tractabilem et accensibilem ignem, et turbinem et caliginem, et procellam, et tube sonum, et vocem verborum, quam qui audierunt, excusaverunt se, ne eis fieret verbum, et cetera. Sed accessistis, inquit, ad montem Sion et civitatem Dei viventis, Hierusalem celestem et multorum milium angelorum frequentiam et Ecclesiam primitivorum, qui conscripti sunt in celis, et iudicem omnium Deum, et spiritus iustorum perfectorum, et testamenti novi mediatorem Iesum, et cetera. Ad hoc tamen totus ille veterum status decursim dirigebatur, ut per Christum taliter perficeretur. Ad hoc sanctis patribus celestes ille revelationes et figure premonstrabantur, ut suo tempore complerentur. Ad hoc spirituales qualescumque dulcedines pregustabant, ut suo tempore satiarentur et nobis proficerent, qui gratie tempus indigne videre meremur, et non qualicumque , sed perfecta benedictione a Christo benedicimur, in quo omnes velut filii Patris altissimi esse tenemur unanimes et concordes contemplantes, ut ibi inquit Apostolus, ne quid desit gratie Dei, ne qua radix amaritudinis sursum germinans impediat, et per illam inquinentur multi. Ergo, ut ita dixerim cum nostro glorioso patre Hieronymo, in sermone de asumptione beatissime Virginis, ad propositum concludendo: Talibus quippe prioribus sanctis divinitus afficiebantur odoramentis; talibusque inspirabantur de Christi presagiis, quod nasciturus esset in mundo in quo omnium salus esset et benedictio eterne hereditatis. Iste siquidem sunt fidei vestes quibus priores vestiebantur sancti. Iste sunt quas Rebecca, immo Spiritus Sanctus, secum habuit, quibus induit Iacob filium suum; alias autem nisi a Spiritu Sancto servate domi ac prolate essent, quid miri odoris in eisdem pater Isaac hauriret, ita ut diceret cum presensisset vestimentorum fragrantiam: Ecce odor filii mei sicut odor agri pleni quem benedixit Deus? Et infra: Et ideo totum est in mysterio quod geritur, ut per vestimentorum fragrantiam Christus annuntietur, quem nos, quicumque baptizati sumus, induimus; in quo benedixit nos Deus, non qualicumque, sed omni, ut ait Apostolus, benedictione spirituali in celestibus, et cetera. Hec ibi.
Hucusque ad concludendum omnium Christi fidelium unanimem ac pacificam equalitatis concordiam laboravi quamtum mihi visum est expedire, ut stilo decurrente, pertingeret ad Christum, qui est pax nostra, et fecit utraque unum, ultra quem non est quo possit sermo cuiusquam extendi, sed ibi omnibus recta sapientibus est standum. Nam ut cum Apostolo loquar (Prima ad Corinthios, prima): Fundamentum aliud nemo potest ponere preter id quod positum est, quod est Christus. Nunc vero ad confirmandam hanc ipsam quam concludendum deduxi concordiam, de cetero laborandum est, ut, sicut Christo omnia perhibent testimonium, sic in eo approbent et confirment pacem suorum fidelium. Nec intendo permulta que huic proposito occurrere possent, diverti, sed brevi quodam ordine percurrere usque ad eum qui, ad regenerandum et pacificandum fideles supremum Christi locum et eius ius plenissimum obtinet in terris, sanctissimum, scilicet, patrem nostrum Nicolaum quintum, ultra quem non est similiter abeundum, ut hoc sacrum pacifice unitatis mysterium quod Christus tanto amore suis fidelibus celebrare et tantis testimoniis veritatis indissolubiliter in eternum fundatis firmare dignatus est, eius vicarius apostolicus, omni honore dignissimus, sua metuenda ac irrefragabili auctoritate corroboret et confirmet. Considerandum ergo quod hec supradicta fidelium unitas et concordia multis ante temporibus cum eodem Christi mysterio extitit figurata et prophetarum oraculis predicata. De figuris autem plures adducere possem satis efficacissimas et conformes; una tamen ad presens sufficiat que solet esse vulgata et communis, que demonstrata est in arca Noe, in qua, iubente Domino, ex cunctis animantibus aliqua introducta sunt ut salvarentur in ea, ceteris, que extra eam manebant, pereuntibus in diluvio, sicut habetur Genesis, sexto, in quo, sicut in aliis scripturarum sacrarum historiis, non solum res gesta demonstrata, sed etiam figura quedam mirabilis Christi fidelibus significata est; nam secundum quod vult Apostolus (Prima ad Corinthios, decimo): Omnia hec in figura contingebant illis; scripta sunt autem ad correptionem nostram in quos fines seculorum devenerunt, et ut beatus Augustinus (Decimo quinto de Civitate Dei, capitulo vicesimo sexto) declarat: Nullus est, nisi sit mente perversus, qui hos libros per annorum milia tanta religione et tam ordinate successionis observantia custoditos, ad solas res gestas illic intuendas conscriptos esse contendat. De quibus figuris hoc ipse iure pro regula in capitulo antecedente concludit quod, quicumque eis insistendo veram acceptabilemque sententiam educere cupit, ad hoc semper attendat, quod ab una catholica fidei concordia non recedat, ad quam, ut ipse ibidem dicit, revocanda sunt omnia que in sacris litteris exponuntur, licet non uno et eodem modo ab omnibus disserantur; propter quod ipse improbat expositionem illam quam forte figurative aliquis daret, dicendo quod per illud quod habetur de fabricatione arce, de qua loquimur secundum aliam litteram, quam in hac parte ipse et nostri doctores communiter approbant, scilicet, bicameratam et tricameratam facies eam, quod per hoc intelligatur Ecclesia, que ex omnibus gentibus congregatur, et quod dicatur bicamerata propter duo hominum genera, scilicet, circumcisionem et preputium, quos communiter Apostolus Iudeos et Grecos appellat; tricamerata vero vocetur eo quod omnes gentes ex quibus congregatur Ecclesia, de tribus filiis Noe post diluvium reparate sunt. Innuit autem ibi hanc expositionem non esse rectam, sed a fidei regula alienam, eo quod videtur in fidelibus Ecclesie seminare discordiam, propter hoc quod mansiones ille quas mandato Domini Noe fecit in arca, per quas aliquis sic significare vellet Ecclesiam, non parem locum obtinebant in arca, et sic forte putari posset huiusmodi hominum genera diversimode, scilicet, inferius et superius debere assumi in Ecclesia, quod ut nefandum et a fidei regula alienum debet a fidelibus refutari. Et ideo convenientius ipse por hoc quod dicit tricameratam ibidem intelligit tres illas evangelicas ubertates, scilicet, tricenam, sexagenam et centenam, ita ut in infimo velut in primo loco habitet pudicitia coniugalis; supra vero, velut in medio sit vidualis; hac autem superius, velut in loco supremo collocata sit virginalis. Si tamen huiusmodi hominum congregationes in Ecclesia equa lege intelligantur et pari concordia, tunc figuralis expositio erit fidelis et bona, immo satis conformis et optima, sicut ipse idem beatus Augustinus apertissime demonstravit in illa homilia in superiori capitulo allata. Fuit igitur illius arce mysterium figura peregrinantis in hoc seculo civitatis Dei, scilicet, catholice Ecclesie, que fuit salva per Christum in hoc quod ex omni genere animantium ingressa fuerunt in arca, et a diluvio salva; atque ibidem manserunt in perfecta concordia quousque cessavit diluvium, et iam arca illa non fuit eis necessaria; per quod demonstrabatur Ecclesia, que ex omni genere hominum debebat esse collecta, in fraternali et perfecta concordia, in qua gubernari et manere debebant; et illa similiter semper debebat durare quousque presentis naufragii, obtento iam ultimo fine, tumentes fluctus cessarent, secundum quod in duobus capitulis ultimis libri iam preallegati ipse beatus Augustinus demonstrat aperte; unde in capitulo finali inter alia sic concludit et dicit: Non autem ad prefigurandam Ecclesiam pertinere tam multiplicia rerum signa gestarum, nisi fuerit contemptiosus nemo permittitur opìnari; iam enim gentes ita Ecclesiam repleverunt, mundique et immundi, donec certum perveniatur ad finem; ita eius unitatem quadam compagine continentur, ut ex hoc uno manifestissimo etiam de ceteris que obscurius aliquanto dicta sunt, et difficilius cognosci queunt, dubitare fas non sit, et cetera. Hec ibi. Hoc idem tangit Super Ioannis in preallegata nona homilia, ubi concludit quod ideo in arca inclusa sunt omnia animalia ut ibi figuraretur Christus et eius Ecclesia, que, scilicet, ex omnibus gentibus erat unanimiter congreganda, quia non deerat Deo rursus creare genus animalium, qui ex nihilo fecit illud; unde ergo tunc fecit, inde reficeret: et ideo hoc totum, ut dictum est, contigit in mysterio. Idem similiter concludit noster gloriosus pater Hieronymus in altercationibus ortodoxi et luciferiani, qui in persona ortodoxi describens plurima arce mysteria, sic inter alia loquitur ad propositum: Arca Noe typus fuit Ecclesie, dicente Paulo apostolo, in arca Noe pauce, id est, octo anime salve facte sunt per aquam, quod et vos nunc similis forme baptisma salvos faciet; sicut in illa omnium generum animalia, ita et in hac universarum gentium ac morum homines, et ut ibi pardus et hedus, lupus et agnus, ita et hic iusti et peccatores, id est, vasa aurea et argentea cum ligneis et fictilibus morantur. Hec ibi. Sed iam adducenda sunt prophetica testimonia que hanc ipsam corroborent et confirment pacem fidelium unanimem et concordiam, quam dixi in arca Noe manifestissime figuratam, dum clara voce predixerint hanc per Christum in Ecclesia fuisse futuram, et ex plurimis sufficiant tria, cum in ore duorum vel trium testium stet omne verbum (Maththei, duodevicesimo, et secunda ad Corinthios, decimo tertio). Primum igitur propheticum testimonium est illud quod habetur Isaie, undecimo, ubi, cum propheta Christi futurum mysterium describeret, inter alia sic dixit: Habitabit lupus cum agno, et pardus cum hedo accubabit; vitulus et leo et ovis simul morabuntur, et puer parvulus minabit eos; vitulus et ursus pscentur, simul requiescent catuli eorum, et leo quasi bos commedet paleas; et delectabitur infans ab ubere super foramina aspidis; et in caverna reguli, qui ablactatus fuerit, manum suam mittet. Non nocebunt et non occident in universo monte sancto meo, quia repleta est terra scientia Dei, sicut aque maris operientis, et cetera. Omnes autem iste sunt metaphorice locutiones per huiusmodi nomina animalium aliquid aliud significantes, sicut sacra scriptura facere communiter consuevit; sicut, ut de aliis taceam, habetur Genesis, undequinquagentesimo: Issachar asinus fortis. Dan, coluber in via, cerastes in semita. Nephtalim, cervus emissus. Beniamin lupus rapax, et cetera. Intelligitur ergo per diversitatem huiusmodi animalium ad invicem commorantium pacifica conversatio et unanimis cohabitatio omnium fidelium sancte matris Ecclesie in fide et caritate Christi, et eorum equalis conformitas secundum ordinem supradictum absque acceptione aliqua personarum; que unanimitas et concordia fuit principalis et potissima in primitiva Ecclesia, que congregata erat tam ex gentibus quam ex Iudeis; de qua habetur Actuum, quarto: Multitudinis autem credentium erat cor unum et anima una, nec quisquam eorum que possidebat, aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia, et cetera. Quamtumcumque enim ante fuissent quidam divites et alii pauperes, venientes tamen ad fidei communitatem fiebant omnes equales, salva nihilominus dispari utriusque necessitate et quamtumcumque fuissent ante discordes in actibus et moribus et modo vivendi, recepta tamen fidei gratia Spiritus Sancti, fiebant in his omnibus omnino concordes et habentes potestatem ad eiiciendos demones ex corporibus hominum, cum ceteris que habentur Marco, ultimo. Et ideo dicitur hic lupus, id est, qui ante erat raptor, habitabit, scilicet, pacifice cum agno, id est, cum innocente et mansueto; et pardus cum hedo accubabit, id est, maculatus diversimode in peccatis, cum hedo, id est, simplici fideli, morabitur pacifice; et vitulus, id est, petulans et dissolutus, et leo, id est, superbus, pascentur, id est, pacifice conversabuntur cum ove, id est, cum innocente; et catuli eorum requiescent simul, id est, filii, uxores et familie concorditer manebunt; et leo quasi bos commedet paleas, id est, quicumque ante superbus et arrogans, qui ante fruebatur voluptuose, contentabitur de victu communi, sicut alius simplex quicumque, qui designatur per bovem, sicut tunc fiebat, et nunc similiter fit in qualibet bene disposita religione; et delectabitur infans, et cetera, quia fideles noviter velut infantes per baptismum renati et a mundi delectationibus ablactati, ipsos venenosos demones opprimebant, eosdem tam corporaliter quam spiritualiter, ab hominibus expellentes et ipsos homines ad fidem catholicam convertentes; et ideo in sancta Ecclesia, per montem significata, nullum erat nocumentum aut mors horum demonum impugnantium, quamtum ad spiritualem lesionem aut murmur et divisionem circa ipsos fideles, quia protinus comprimebantur ab eis; et tunc repleta est terra scientia Domini, scilicet, predicatione evangelii, quia in omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terre verba eorum (Psalmo duodevicesimo, et ad Romanos, decimo). Sic igitur supradicte figure concordat prophetia, ut quemadmodum illa supradicta diversa animalia in Noe arca reposita, licet ante sibi essent penitus inimica, sicut lupus et ovis, et cetera talia, pacifice tamen continebantur, et communibus cibis, ut communiter creditur, contentabantur in ea; sic in nostra sanctissima Ecclesia, ex omnibus gentibus et nationibus mirabiliter congregata, esse debebat pacifica et singularis concordia. Nam secundum quod vult beatus Augustinus in preallegato libro, capitulo ultimo, loquens de communi victu et concordia animalium illorum, hoc ideo sic factum est ut implende figure tanti mysterii conveniret; et licet hec supradicta singularis communio et excellens concordia solum duraverit aliquanto tempore, quamtum ad omnes fideles in primitiva Ecclesia, eo quod supramodum multiplicata ac hinc inde toto orbe dispersa, pro congruentia huius peregrinationis relaxata fuit, Spiritu Sancto duce, illa possessio communis quamtum ad omnes fideles, et applicata tantummodo ad solos ministros Ecclesie, postmodum vero restricta ad solos religiosos, qui vitam apostolicam profitentur; concordia tamen fraterna et convictus unanimis ac equalitas ordinata, secundum ea que tacta sunt in capitulis precedentibus, semper durare debent, quamdiu in hac peregrinatione durabit Ecclesia, ut in capitulo sequenti patebit. Immo sine eis nullo modo persistere posset, quia per hec supradicta redditur hostibus suis, qui eidem adversari conantur, terribilis ut castrorum acies ordinata, sicut inferius capitulo quadragesimo quarto dicere iam proposui. Bene igitur supradicte figure conveniunt verba prophete, in quibus demonstratur aperte omnium Christi fidelium intra sanctam Ecclesiam viventium, equalis et pacifica conversatio, quamdiu mundus durabit, cuiuscumque fuerint status et conditionis, antequam ad fidem venirent, quemadmodum illa iam dicta animalia communiter et pacifice vivebant et conservabantur in arca durante diluvio, licet ante diversimode essent ferocia, et sibi ipsis inimicarentur ad invicem. Secundum vero propheticum testimonium est illud quod habetur Ezechiel, trigesimo septimo, ubi imperante Domino hanc omnium fidelium unionem propheta futuram esse predixit sub nomine et similitudine unionis duorum regnorum, que erant tunc temporis Iudeorum, secundum quod nostri doctores ibidem satis aperte declarant, et ideo tam verba prophete quam eorum expositionem brevitatis causa in medium adducere pretermitto. Hoc tamen satis sit ad propositum, quod illa indubitanter ad litteram intelliguntur de Christo et eius sanctissima Ecclesia, ac supradicta unione suorum fidelium, et quod ista optime conveniunt cum auctoritate prophete superius inducta; nam de unitate regiminis et concordie, relata tam ad Iudeos quam ad gentiles, inter alia dicitur ibi: Et rex erit unus omnibus imperans, et non erunt ultra due gentes, nec dividirentur amplius in duo regna, nec polluentur ultra in idolis suis et abominationibus, et cetera. Iste autem rex indistincte imperans omnibus eis esse debebat Christus, ex semine David secundum carnem, ut habetur ad Romanos, primo, secundum quod ibi etiam subiungit propheta dicens, erunt mihi populus, et ego ero eis Deus, et servus meus rex David super eos, et pastor unus erit omnibus eis; et bene dicitur omnibus eis debere esse unum pastorem, eo quod regnum Christi omnia regna mundi debebat conterere, et ipsum in eternum stare, secundum quod habetur Daniel, secundo: In diebus autem regnorum illorum suscitabit Deus regnum celi quod in eternum non dissipabitur, et regnum eius populo alteri non tradetur; comminuet et consumet universa regna hec, et ipsum stabit in eternum. Et in auctoritate Ezechiel hoc idem subiungitur, cum dicit: et servus meus David, princeps eorum in perpetuum, et recte quidem, nam regnum eius hic inchoatur et durat in fidelibus suis per gratiam; in patria vero continuatur et perdurat in eternum per gloriam; bene igitur hec ipsa Ezechiel auctoritas Isaie vaticinio concordat, nam ibi similiter habetur de regimine supradictorum animalium, quomodo debebat fieri per Christum in nostra humanitate incarnatum, ubi dicitur: et puer parvulus minabit eos, scilicet, Christus tamquam parvulus nobis natus, sicut dicitur Isai, nono: Parvulus enim natus est nobis, et cetera. De communi vero pace et unanimi ac fraterna concordia in eternum duratura omnium Christi fidelium in una catholica Ecclesia, que quidem pax et concordia ex conditione sue sanctissime legis proveniens erat generaliter omnibus imponenda, habetur ibidem a Ezechiele propheta, cum subditur: et percutiam eis fedus pacis et pactum sempiternum erat eis, et cetera; et hoc quia repleta est terra scientia Domini, id est, evangelica fide et predicatione ad veram pacem et concordiam unanimem omnes homines inducente, ut patuit in preallegata auctoritate Isaie. Convenienter ergo iam sequitur tertium propheticum testimonium, in quo hec omnium fidelium pax et unanimitas confirmetur, quod habetur ex Sophonia, in capitulo tertio, ubi cum ad litteram agatur permixtim, ut moris est prophetarum de futura conversione Iudeorum ante finale iudicium, et de ipso eodem generali ac tremendo Christi iudicio, et de congregatione omnium gentium in unam fidem et unam Ecclesiam per Christum, inter alia sic dicitur: Tunc reddam populis labium electum ut invocent omnes in nomine Domini, et servient ei humero uno, et cetera. Per hoc ergo quod omnes invocantes in nomine Domini debebant eidem servire humero uno, nihil aliud dicitur quam quod omnes Christi fideles, eum per eius sanctissimam fidem invocantes debebant sub evangelica lege ac eius iugo suavi esse unanimes et conformes, secundum ea que de hac re superius pertractavi, ac sic Domino deservire concordes. Nullus igitur quamtumcumque callidus et astutus poterit contra eius prophetica testimonia dividere Christi regnum, et ab eo expellere aliquod genus hominum. Ipse enim habet in vestimento suo et in femore suo scriptum: Rex regum et dominus dominantium (Apocalipsis, undevicesimo). Ipse etiam est qui habitat in loco sancto suo, id est, in una Ecclesia fidelium, et ideo omnes eos habitare facit unius moris in domo (Psalmo sexagesimo septimo). Propter quod nullus, quamtumcumque conetur poterit abrumpere evangelice legis unitum collegium, quia porte inferi non prevalebunt adversus illud (Maththei, decimo sexto capitulo).
Satis quidem esse deberet amatoribus pacis, ad concludendam omnium Christi fidelium supradictam mirabilem unionem, id quod nunc allegatus est in capitulo precedenti, etiam si alia non recolerent, que ante illud fuerunt multipliciter adunata, et, ut verum dixerim, etiam ipsos, si qui sunt emulos pacifice caritatis, deberent ea que predicta sunt inflectere et convincere, si Christo, quod absit, et eius sanctissime legi pertinaciter non resistunt. Sed ut superioribus vaticiniis prophetarum, Salvatoris gesta concordent, et rei effectus ea que sunt prenuntiata de Christo confirmet, ut sic eius prophete fideles inveniantur, considerandum erit quod hec supradicta pax omnium christianorum et fraterna concordia ac unanimis conversatio eorum, fuit nobis aperte monstrata in Christi sanctissima nativitate; nam tunc erat in universo orbe pax et concordia, imperante omnibus Roma, tunc potentissime et pacifice; propter quod Cesar, Augustus imperator Romanus, per edictum mandavit ut describeretur universus orbis, secundum quod habetur Luce, secundo: Exiit edictum a Cesare Augusto ut describeretur universus orbis. In quo denotabatur quod tunc rex pacis venire et omnia pacificare debebat, quando pax ipsa regnabat. Nam ista descriptio fuit generalis in universo orbe, et ideo dicitur facta fuisse prima, secundum Ambrosium, quia licet alias anteactas descriptiones legamus, tamen ille fuerunt particulares ad certas personas; ista vero fuit generalis ad omnes, et ideo primo facta est, quia nunquam ante illam fuit alia aliqua talis. Per istam ergo temporalem pacem, que fuit in adventu Christi, pacatis omnibus gentibus sub Romanorum imperio, figurabatur, ut sancti doctores communiter dicunt, illa pax vera a Christo principaliter intenta, scilicet, pax Christi et Ecclesie in omnibus fidelibus suis, quam ipse qui nascebatur consumare debebat, que consistit in vera cum Deo reconciliatione et tranquilitate conscientie uniuscuiusque iusti; quia non conturbabit iustum quidquid illi acciderit, ut habetur Proverbiorum, duodecimo capitulo; ac deinde hec pax indeficienter Ecclesie reddita est, et conservatur ab ea per concordiam omnium fidelium suorum et unionem caritativam eorum, que durabit omnino usque ad extremum iudicium. Et ideo summopere eam commendat Apostolus Christi fidelibus in hac una sanctissima Ecclesia viventibus (Ad Ephesios, quarto): Solliciti, inquit, servare unitatem spiritus in vinculo pacis, et cetera. Huic autem succedit quotidie omni fideli libere hinc exeunti et succedet in fine toti universali Ecclesie pax illa celestis omnium civium supernorum undique perfectissima et interminabilis, quam nobis similiter Christus effecit, ad quam cotidie anhelamus, et ad eam in Ecclesia compositis gradibus ordinamur; et ab ea, dum adhuc hic vivimus custodimur; que, tam altissima est, quod exsuperat omnem sensum, ut inquit Apostolus ad Philipenses, quarto: Et pax Dei, que exsuperat omnem sensum custodiat corda vestra et intelligentias vestras in Christo Iesu domino nostro. Hec tam insolita pax, que in Christi nativitate sanctissima revelari et diffundi debebat, sive temporaliter quantum ad figuram vere pacis expediebat, sive spiritualiter, quam Christus, ut dictum est, in Ecclesia fidelium debebat efficere, fuit multis retroactis temporibus prophetata; sicut habetur Isaia, secundo, ubi postquam de Ecclesia militante, quam Christus in monte Sion Domino consecravit, propheta dixisse: Erit in novissimis diebus preparatus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles, et fluent ad eum omnes gentes, et ibunt populi multi et dicent, et cetera, statim subiunxit: et conflabunt gladios suos in vomeres et lanceas suas in falces, et non levabit gens contra gentem gladium, et cetera. Que omnia non solum spiritualiter adveniente Christo completa sunt in Ecclesia circa verissimam et integram pacem, quam effecit in ea, sed etiam temporaliter de illa hominum pace, que istius, que dicta est, erat figura. Et hoc iuxta modum loquendi, quem observat propheta, secundum quod, si presenti negotio expediret, declarari debebat: De pace tamen Ecclesie, que ab omnibus Christi fidelibus in ea manentibus concorditer et unanimiter observari debebit, habetur Psalmo septuagesimo primo: Orietur in diebus eius iustitia, et abundantia pacis donec auferatur luna. Iustitia autem in diebus Christi oriri, id est, fides catholica revelari et clarissime ad hominum omne genus diffundi debebat, que ideo per excellentiam iustitia apellatur, quia ea sola continet perfectam iustitiam, que recte significata est per illam desciptionem iam dictam. Nam ad hoc imperator Augustus, ut doctores affirmant, orbem universum mandavit describi, ut certiori et rectiori iustitia posset de cetero gubernari, ut, scilicet, cognito numero habitatorum in qualibet terra Romano imperio subiecta, sciretur quot et qualia tributa cuilibet esse imponenda, secundum rectam iustitiam, et ne plus debito exactores expeterent, nec ipsi subditi contributoribus minus redderent quam deberent. Et exinde Roma, secundum hec supradicta tributa, sic convenientem exercitum gubernaret, et non maiorem nec etiam minorem, ne, aut subditos aggravaret, aut ipsum exercitum defraudaret, ne eius imperium et gloriam elangueret, et in alios non debitos usus tributa cederent fraudulenter. Abundantia vero pacis etiam in diebus Christi oriri debebat per modum qui dictus est supra, scilicet, in corde cuiuslibet veri fidelis et in tota catholica Ecclesia, ex omnibus gentibus ad hoc indistincte et unanimiter congregata, et in futura, que iam est, beatorum gloria. Hec tamen excellentissima pax et vera concordia militantis Ecclesie duratura est donec auferatur luna, id est, quousque hec presens terminetur Ecclesia, que, velut altera luna in nocte obscurissima, sic ipsa resplendet in tenebris huius seculi caliginosi, a vero sole iustitie incessanter et mirabiliter illustrata, per quam ipse, qui est lux vera, illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Ioannis, primo). Aut dicitur: donec auferatur luna, id est, presens terminetur hec vita, quando iam siderum cursus cessavit, et ipsa luna iam dicetur auferri. Bene igitur huic altera vox prophete concordat (Isaia, nono), ubi de Christo sic dicitur: Multiplicabitur eius imperium et pacis non erit finis, et cetera. Et hoc ideo est quia in hac vita, hec pax Ecclesie non habet finem, nec post eam dicitur proprie finiri simpliciter, quia succedit ei, ut dictum est, altera pax melior duratura in eternum. Ad propositum igitur concludendo: Redemptor noster ideo paccatissimo tempore nasci dignatus est, ut pacem Ecclesie in omnibus fidelibus suis, quam prestare veniebat, sic nascendo figurative monstraret, et pronuntiationes propheticas de hac ipsa mirabili abundantia pacis, iam in ipso sue sanctissime Nativitatis exordio compleret; unde Beda supradicta confirmans, sic ad propositum dicit: Paccatissimo seculi tempore procreatur, quia pacem querere docuit, et pacis sectatores invisere dignatur; nullum autem potuit maius esse pacis indicium quam una totum orbem descriptione concludi, cuius moderator Augustus tanta duodecim annis circa tempus dominice nativitatis pace regnavit, ut bellis toto orbe sopitis, prophete presagium ad litteram videatur implesse. Hec ille. Hec autem pax Christi et Ecclesie, sicut dictum est, fidelibus demonstrata, fuit reconciliatio plenissima inter Deum et genus humanum, et associatio gratissima simul hominum et angelorum et confederatio amicabilis et pacifica inter unam sanctam Ecclesiam in unanimi et equali concordia inter illos duos populos, tanta disparitate ante divisos, scilicet, Iudeorum et gentium; propter quod, nato Domino, statim apparuit angelus veniens e celo, amicabiliter annuntians hominibus hoc inestimabile et insolitum gaudium, cum quo facta est multitudo celestis militie laudantium Deum et dicentium: Gloria in altissimis Deo et in terra pax hominibus bone voluntatis, secundum quod habetur Luce, secundo. Per angelos ergo gloriam Deo et familiare guadium inter se et homines, et pacem in omnibus hominibus bone voluntatis, scilicet, in Christi fidelibus acclamantes significata est illa triplex nunc dicta pax et concordia. Unde Cyrillus, super illud: et in terra pax hominibus, et cetera, sic dicit ad propositum: Hec autem pax per Christum facta est; reconciliavit enim nos per se Deo et Patri culpam hostilem de medio auferens, duos populos in unum hominem pacificavit, ac celicolas et terrenos in unum gregem composuit. Hec ille. Considerandum tamen ulterius pro firmiori clausula presentis propositi, quod in hac sua sanctissima nativitate non solum dictam pacem inter hos duos populos in brevi per eum futuram esse monstravit, sed etiam hanc ipse protinus efficere cepit, et eos quodammodo iam in semetipso coniunxit; nam pastores adduxit ex populo Iudeorum, secundum quod habetur Luce, secundo; magos vero ex populo gentilium, sicut habetur Maththei, secundo; utrosque ergo mirabiliter advocavit et ad se adorandum, et Deum et hominem confitendum adduxit; et ideo iam eos in semetipso pacifica quadam confederatione coniunxit. Nec caret mirabili tante et tam equalis pacificationis mysterio, quod non qualescumque ex utroque populo ad se pro pacifica vocatione adducere dignatus est, sed eos qui ex utrisque significarentur preesse debere, scilicet, pastores et reges, ut hos cum quibus agimus zizanie disseminatores qui unum populum horum preesse, alterum subesse debere contendunt, iam ab exordio gloriosissime sue nativitatis convinceret, dum eos sic pari conditione coniungeret; per pastores ergo significati sunt Ecclesie rectores et prelati, ut sancti clarissime tradunt, quos iam Christus constituere incipiebat pastores super gregem suum vigilantes, et veros intra Ecclesiam suis fidelibus presidentes. Unde beatus Ambrosius in homilia super illud Luce, secundo: et pastores erant in regione eadem vigilantes, et cetera, sic dicit: Videte, inquit, Ecclesie surgentis exordium: Christus nascitur et pastores vigilare ceperunt, qui gentium greges pecudum more ante viventes in caulam Domini congregarent, ne quos spiritualium bestiarum per offusas noctium tenebras paterentur incursus; et bene pastores vigilant quos bonus pastor informat. Grex igitur populus, nox seculum, pastores sunt sacerdotes. Hec ille. Initiata est ergo hec fraterna pax et equalis ac perfecta omnino concordia in omnibus et per omnia, secundum ea que dicta sunt supra, inter Iudeos et gentiles qui Christi fidem usque ad mundi finem debebant recipere; et hoc per eumdem dominum nostrum Iesum Christum, parvulum nobis datum, qui iam se ostendebat lapidem angularem horum duorum populorum, fundans eos in omni gratiosa parilitate supra semetipsum; unde beatus Augustinus in sermone de Epiphania, sic omnia supradicta confirmat: Nuper, inquit, clebravimus diem quo ex Iudeis Dominus natus est; hodie celebramus quo a gentibus adoratus est, quoniam salus ex Iudeis est. Sed hec salus usque ad fines terre. Nam in illo die pastores adoraverunt, hodie Magi; Illis angelus, istis autem stella nuntiavit; utrique de celo didicerunt, cum regem celi in terra viderent, ut esset gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bone voluntatis. Ipse est enim pax nostra qui fecit utraque unum. Iam hic infans natus atque annuntiatus ostenditur lapis ille angularis; iam in ipso primordio nativitatis apparuit duos e diverso parietes in se copulare; iam cepit pastores a Iudea, magos ab oriente perducere, ut duos conderet in se in unum hominem, faciens pacem hiis qui longe et pacem hiis qui prope, et cetera. Hec ibi. Attendant igitur quicumque hec, que dicta sunt, non advertunt, ne ipsam, quod absit, serenissimam parvuli Iesu nativitatem obnubilent, et per eum inchoatam concordiam et pacem usque ad ultimum terre impie ipsi conturbent, et angelorum pacifica gaudia Christi fidelibus nuntiata retractent; ac per hoc de Christo nato cum Herode turbentur affectu terreno eius regie maiestati, decepta vel simulata devotione invidentes, et sic Christi parvulos, quos ipse a se permitti venire mandavit, imitantes Herodem occidant, ut ipsi soli eius regnum invadant. Nam si hec facere fervida contemptione decernant, non poterunt illa complere, quoniam consilium hoc, contra quod militant, non est ex hominibus, sed ex Deo, et ideo nullo modo poterunt dissolvere illud, ne forte et Deo repugnare videantur, sicut habetur Actuum, in capitulo quinto.
Principem pacis Isaias nostrum gloriosissimum redemptorem nominandum esse predixit (Isaie, nono): Et vocabitur nomen eius Admirabilis, Consiliarius, Deus fortis, Pater futuri seculi, Princeps pacis. Pacificum ergo principatum sibi adquirere et constituere debebat ex omnibus fidelibus subditis suis, in quodam perfecte caritatis et pacis vinculo colligatis, ut ipse vere diceretur princeps pacis; quod sic in omni vita sua et doctrina, quibus Ecclesiam instituit, observare dignatus est, adeo ut nihil aliud quam concordiam et caritatem, pacem et dilectionem Christi fidelibus sacra intonent evangelia; preter gladium tamen, quem se in mundum mittere venisse dixit (Maththei, decimo), quo, scilicet, contra demonem et eius astutias dimicare suos fideles instruxit, qui Christi mundissimam pacem in cordibus suorum fidelium per suggestiones immundas ac carnales illecebras perturbare contendit.Nam pax ista, quam actor ille damnationis nostris sensibus applaudendo subingerit, non est a Christi fidelibus acceptanda, et velut quadam amicabilis pacificationis extensa dextera confirmanda, sed gladio spiritus, quod est verbum Dei, totis viribus expugnanda, eo quod illam, quam mundus dare non potest, pacem nitatur corrumpere. Ipsam vero unitatem spiritus in vinculo pacis sollicite observare debemus, quam nobis tam crebris repetitionibus commendavit (Marci, noveno): Pacem habete inter vos. Ad hanc sanctissima verba sua pro clausula finali direxit (Ioannis, decimo sexto): Hec locutus sum vobis ut in me pacem habeatis. Hanc nobis velut pro paterna hereditate commendatam dimisit (Ioannis, decimo quarto): Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis; non quomodo mundus dat, ego do vobis. In quo, ubi vera pax Christi in nobis invicem fundari debeat, ostendit, in eo quod, non quomodo mundus dat pacem, nobis relinquit. Pax enim mundi in vana, immo ac pestifera bonorum presentium exteriori concordia consistit. Pax vero Christi in animi sinceritate et Dei verissima caritate, ac proximorum ad invicem concordi dilectione persistit. Nam, sicut beatus Augustinus ibidem dicit, homilia septuagesima septima super Ioannem: Pax non potest esse vera, ubi non est vera concordia; quia disiuncta sunt corda; quomodo enim consors dicitur qui sortem iungit, ita concors ille dicendus est qui cor iungit. Nos ergo, carissimi, quibus Christus pacem reliquit, et pacem suam nobis dat, non sicut mundus, sed sicut ille per quem factus est mundus, ut concordes simus, iungamus invicem corda, et cor unum sursum habeamus, ne corrumpatur in terra. Hec ibi. Hanc ergo pacem in vera animi dilectione fundatam, si quis hebere contempserit, huius principis pacis discipulus esse non poterit, nec ad eius hereditatem suis pacificatis membris repromissam perveniet. Pax enim hec, ut Augustinus dicit (De verbis Domini), est serenitas mentis et tranquillitas animi, simplicitas cordis, amoris vinculum, consortium caritatis. Nec poterit ad hereditatem Domini pervenire qui testamentum pacis noluerit observare, nec potest concordiam habere cum Christo, qui discors esse voluerit cum christiano. Hec ille. Propter quod ipse pacis actor et amator caritatis hoc signum nobis sui discipulatus dimisit, scilicet, si dilectionem haberemus ad invicem, per quod inter nos convenire, et ab hominibus debere cognosci predixit (Ioannis, decimo tertio): In hoc cognoscent omnes quia discipuli mei estis, si dilectionem habueritis ad invicem. Alia enim munera Christi, ut ibidem beatus Augustinus dicit, alii etiam nobiscum possunt habere; hanc tamen veram pacis dilectionem, nulli nisi veri Christi discipuli retinent. Et ideo Salvator noster, sicut et pacem, sic et dilectionem ad invicem, ex qua illa oritur in cordibus nostris, pluries nobis commendare dignatus est; et ut aliis omissis, quibus dilectionem ipsam replicuit, efficaciter ad propositum veniam. Hanc pro novo mandato novus Princeps pacis nobis adduxit (Ioannis, decimo tertio): Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos, ut et vos diligatis invicem. Licet enim de dilectione Dei et proximi iam in lege veteri precepta consisterent, non tamen talis erat illa dilectio qualis hic a Christo precipitur, dicendo: sicut dilexi vos; nam ista nos novos homines efficit et heredes testamenti novi constituit, et omnes simul in unum novum populum iungit, ac sub ipso nostro principe pacis confederatos et concordes reponit; et ideo merito illam novum mandatum dicere debuit. Unde beatus Augustinus, ibidem, homilia sexagesima quinta super Ioannem, sic ad propositum dicit: Dominus Iesus mandatum novum se discipulis suis dare testatur, ut diligant invicem. Nonne iam hoc erat mandatum in antiqua lege Dei, ut scriptum est: Diliges proximum tuum tamquam te ipsum? Cur ergo novum mandatum appellatur a Domino, quod tam vetus esse convincitur? An ideo est mandatum novum, quia, exuto vetere, induit nos hominem novum? Innovat quippe audientem, vel potius obedientem, non omnis, sed ista dilectio, quam Deus ut a carnali dilectione distingueret, addidit: sicut dilexi vos. Nam diligunt invicem mariti et uxores, parentes et filii, et quecunque alia hominis inter se necessitudo humana devinxerit; ut taceamus de dilectione culpabili atque damnabili qua diligunt ad invicem adulter et adultera, scortatores et meretrices, et quoscumque alios, non humana necessitudo, sed humane vite noxia turpitudo coniunxit. Mandatum ergo novum dedit Christus ut diligamus invicem, sicut ipse dilexit nos. Dilectio ista nos innovat ut simus homines novi, heredes testamenti novi, cantatores cantici novi. Hec dilectio, fratres carissimi, antiquos etiam iustos, tunc patriarchas et prophetas, sic postea bonos apostolos innovavit; ipsa et nunc innovat gentes et ex universo genere humano, quod diffunditur toto orbe terrarum, facit et colligit populum novum, corpus nove nupte Filii Dei unigeniti sponse, de qua dicitur in Cantico canticorum: Que est ista que ascendit dealbata? Utique dealbata, quia innovata; unde, nisi mandato novo propter quod pro invicem sollicita sunt omnia membra et si patitur unum membrum compatiuntur omnia membra? Et cetera. Et infra: Hanc dilectionem donat ipse nobis, qui ait: sicut dilexi vos, ut et vos diligatis invicem. Hoc nobis conferens diligendo nos, ut mutua dilectione constringamur inter nos, et iam dulci vinculo connexis membris, corpus tanti capitis simus. Hec ille. Ecce quam aperte ista concludunt hanc concordiam et pacem, et eius radicem veram, scilicet, dilectionem omnium fidelium, de qua est totum hoc presens propositum. Sed ut abundantius hec sacra pacis et concordie per Christum confederata communitas generaliter in omnibus fidelibus elucescat, considerandum est quod, sicut nos omnes Deus dignatus est in filios suos adoptare per Christum, et in unam veram dilectam fraternitatem congregare per eum, sic nobis pro singulari et non usitata gratia donavit quod eum omnes pariter et distincte Patrem nostrum fiducialiter invocemus; (Maththei, sexto) Sic, inquit Christus, orabitis: Pater noster qui est in celis, et cetera. Hoc enim numquam ante Christum sic hominibus concessum fuit, nam, licet legatur in veteri testamento, quod aliquando aliqui Patrem vocaverunt Deum, et quod ipse sic ab eis se insinuaverit appellandum, numquam tamen toti simul congregationi fidelium pro lege preceptum fuit ut in quotidiana oratione unusquisque eorum Deum Patrem appellare deberet, sicut ad liquidum declarari posset; sed satis ad propositum est id quod beatus Augustinus pro hac parte deducit in libro secundo de Sermone Domini in monte, ubi sic dicit: Multa dicta sunt in laudem Dei, que per omnes sanctas scripturas varie lateque diffusas, poterit quisque considerare cum legit. Nusquam tamen invenitur preceptum in populo Israel ut diceret: Pater noster, aut oraret Patrem Deum. Sed Deus eis insinuatus est tamquam servientibus, id est, secundum carnem adhuc viventibus. Hec ibi. In quo omnium fidelium unanimitas in una gratiosa et fraterna caritate, qua omnes indistincte Dei filii et coheredes Christi per eum effecti sumus, exprimitur in hoc quod omnes Patrem Deum filiali confidentia quotidie vocare iubemur. Ex quo caritatis fervor ad Deum, quem Patrem sic indigni appellamus, et concordie vinculum ad omnes fideles, ut eos tamquam veros fratres diligamus, quibus dicendo: nostrum, generaliter in eadem paternitate communicamus, continue excitari debent in nobis, sicut sancti dicunt, ut Christi mandatum in oratione servemus. Hoc nostre paccatissime fraternitatis memoriale et incentivum continuum Christus ideo omnibus nobis relinquere voluit, ut, sicut ex mera gratia, absque ulla disparitate nos fratres esse cognoscimus, sic sub ipso principe pacis unum Deum Patrem, quo providet omnibus generaliter et affluenter, veris affectibus sentiamus, ac sic velut eius filii unanimes pacificam vitam agamus. Unde beatus Augustinus in preallegato libro sic dicit: Et quoniam quod vocamur ad eternam hereditatem, ut simus Christi coheredes, et in adoptionem filiorum Dei veniamus, non est meritorum nostrorum, sed gratie Dei, eamdem ipsam gratiam in orationis principio ponimus, cum dicimus: Pater noster; quo nomine et caritas excitatur, et cetera. Infra vero apertissime concludit hanc supradictam omnium parilitatem pacis et concordie novo Christi populo collatam, et in hoc satis aperte significatam, ad quam sollicite observandam admonet omnes, undecumque ad hunc novum evangelice fidei populum advenientes, cum dicit: Admonentur etiam hic divites vel genere nobiles secundum seculum, cum christiani facti fuerint, non superbire adversus pauperes et ignobiles quoniam simul dicunt Deo: Pater noster; quod non possunt vere ac pie dicere, nisi se fratres esse cognoscant. Utatur ergo voce novi testamenti populus novus ad eternam hereditatem vocatus, et dicat: Pater noster. Hec ille. Ad ultimum vero adducenda est in medium illa Christi parabolica similitudo, qua nobis significare voluit hanc totius Ecclesie pacificam et unanimem congregationem (Maththei, decimo tertio) cum ait: Simile est regunum celorum sagene misse in mare, et ex omni genere piscium congreganti, quam, cum impleta esset, educentes et secus litus sedentes, elegerunt bonos in vasa sua, malos autem foras miserunt, et cetera. In quibus verbis, nemine dubitante, Ecclesia militans intelligitur, que regnum celorum in scriptura sepe vocatur, que sola, velut sagena in hoc mundo periculoso, mari magno et spatioso, homines capit velut pisces, ex profundo quodam cenoso, ut eos coniunctos perducat ad litoris portum. Piscatores vero fuerunt apostoli et predicatores, quibus dictum est a Christo (Maththei, quarto): Venite post me et faciam vos fieri piscatores hominum. Istis ergo et eorum successoribus commissa fuit sagena Ecclesie, que, ex omni genere piscium, id est, ex omni genere hominum, Iudeorum et gentilium, nobilium et ignobilium, divitum et pauperum, bonorum et malorum, ut Christus dixit, impleri debebat; et omnes eam intrantes debent coniuncti ad litus perduci, eodem tractu, et cura et labore et administratione, quia omnes debent vivere in eiusdem fidei et sacramentorum et legis participatione; et eisdem privilegiis et gratiis gaudere, secundum ordinatam regiminis caritatem, sicut iam superius explicavi. Postquam vero fuerit Ecclesia ad litus educta, id est, ad finem mundi perducta, tunc ministerio angelorum eligentur boni in vasa glorie, mali vero foras mittentur in ignem, sicut Christus ipse declarat ibidem: Sic erit, inquit, in consummationem seculi: exibunt angeli et separabunt malos de medio iustorum, et mittent eos in caminum ignis; ibi erit fletus et stridor dentium. Ante tamen nulli licet ex hac sagena alterum expellere, aut ne eam intret superbe contendere, nisi ipse, improbo ausu, eam per semetipsum supergrediatur, et exeat, aut eam regentibus non obediat, quia tunc ipse se damnando ab ea alienat; aut forte si intra eam aliquis pestilens aut turbulentus exsistat, corrigendus est talis ac castigatione debita puniendus, iuxta modum et ordinem quam eius inordinatus error exposcit; et hoc ab eis quibus ipsa Ecclesie sagena regenda committitur. Nunquam tamen pro unius recessu est alius expellendus, aut pro unius excessu aliquis alius puniendus, sicut in secunda huius tractatus particula de his omnibus, Deo dante, intendo aliquid latius dicere. Ex omni enim genere piscium in illo ultimo examine aliqui eligentur et aliqui, ex opposito, separabuntur, aut foras mittentur, quia ex Iudeis et gentilibus, ex divitibus et pauperibus, et cetera, aliqui salvabuntur et aliqui damnabuntur. Et ex his omnibus aliqui tam salvandi quam damnandi esse debent in diversis Ecclesie gradibus, et ideo interea omnes intra sagenam pacifice et concorditer admittuntur; immo tunc non separarentur, ut in particula secunda dicam, si nunc mixtim non reciperentur. Attendant ergo quicumque hanc totius Ecclesie pacificam concordiam et unitatem sic contendunt abrumpere, quia in hoc Christi pacificum principatum conantur dissolvere, ac per hoc contra prophetam et sacra evangelia eum pacis principem abnegare; ne eius sacratissimum mandatum in orando, non dico ipsi observare, sed etiam nec ad alios, ut Christus instituit, illud permittunt extendi; et ad ultimum videant quod sagenam Ecclesie quam Christus ex omni genere hominum impletam ad se adducendam esse predixit, ipsi eamdem abruptam et exvisceratam ad illum volunt remittere; et antequam ad litus eidem presentanda perveniat, ex ea temere quosdam eligere et alios foras emittere. Difficile tamen erit eis tale aliquid asseverare velle, quia contra Dominum pugnare non est facile, ut habetur Ecclesiastico, quadragesimo sexto: Nec baculus arundineus supra quem innituntur, suffragari eis poterit, ut quod exoptant efficiant. Non enim est sapientia. Non est prudentia. Non est consilium contra Dominum. Ut dicitur Proverbiorum, vicesimo primo.
Celebrata est autem hec omnium nostrum vera pax et unita concordia in Christi sacratissima passione, sicut et ibi completa est redemptio nostra; nam reliqua alia que tam ex prophetis, quam ex nativitate nostri Redemptoris, quam ex eius vita sanctissima et doctrina dicta sunt, omnia ordinabantur ad passionem suam, ut ibi consummaret ea. Non enim completa fuit nostra redemptio in aliquo alio actu suo meritorio, licet esset iam inchoata, sed tantummodo in eius sola passione, sicut declarat sanctus Thomas, quolibet secundo, questio prima, articulo secundo; et hoc non ex defectu valoris et pretii ipsarum passionum aut actionum Christi, nam quilibet eius actus penalis, quamtumcumque parvus esset, omnino ad nos salvandum et pro nobis omnibus satisfaciendum sufficiens erat, cum esset meriti infiniti; sed hoc ideo factum est quia nullus eius actus ad hoc principaliter fuit determinatus, adeo ut esset sufficiens pretium nostre redemptionis, ita ut ibidem staretur et ultra non procederetur in actum. Passio vero Christi erat a Deo preordinata velut effectus sufficiens nostre cum Deo reconciliationis; ad quod iste solus modus erat ab eo electus et in prophetis prenuntiatus, et ab eius incarnatione gloriosissima inchoatus; et ideo necessario erat consummandus. Unde cum Christus iam iudicaretur ad mortem, hoc significans dixit (Luce, vicesimo secundo): Filius quidem hominis vadit, sicut scriptum est de eo. Qua passione completa, antequam exspiraret, dixit: Consummatum est. Et inclinato capite emisit spiritum (Ioannis, undevicesimo). Ubi dicit beatus Augustinus, homilia centesima undevicesima super Ioannem: Quid, scilicet, consummatum est, nisi quod prophetia tanto ante predixerat? Deinde, quia nihil remanserat quod, antequam moreretur, fieri adhuc oporteret, tamquam ille qui potestatem haberet ponendi animam suam et iterum sumendi eam, peractis omnibus que, ut peragerentur, exspectabat, inclinato capite, tradidit spiritum. Hec ibi. In ipsa ergo gloriosa sue passionis consummatione, eamdem in qua nos Christus perfecte redemit, in ipsa eadem nos omnes celesti concordia confederavit, et indissolubili vinculo caritatis univit, sicut Apostolus ordinate deducit (Ad Colossenses, primo), ubi, postquam de nostra omnium redemptione dixisset: qui eripuit nos de potestate tenebrarum et transtulit nos in regnum Filii dilectionis sue, in quo habemus redemptionem et remissionem peccatorum, et cetera, statim subiunxit principatum quem Christus in Ecclesia acquisivit, dicens: Et ipse est caput corporis Ecclesie, qui est principium, primogenitus ex mortuis, ut sit in omnibus ipse primatum tenens. Subsequenter vero concludit quomodo istud corpus Ecclesie compaginaverit, quia non alliter quam per sanguinem crucis eius, per quem, sicut Deo reconciliati, sic ad invicem inter nos sub uno capite, Christo, concorditer pacificati sumus: Quia in ipso, inquit, complacuit omnem plenitudinem habitare, et per eum reconciliare omnia in ipsum, pacificans per sanguinem crucis eius, sive que in celis, sive que in terra sunt. Ubi dicit Glossa: Id est, placuit Trinitati quod in ipso omnis plenitudo scientie et virtutum, non modo esset, sed habitaret; et reconciliaret omnia Deo, id est, Iudeos et gentes. Et ita pacificavit, non gratis per aliam hostiam, sed per sanguinem crucis eius, id est, per mortem crucis, que est turpior mors, et cetera. Hoc ipsum luce clarius demonstrat Apostolus ad Ephesios, secundo, sicut superius, capitulo trigesimo secundo, satis largiori processu deduxi. Unde beatus Augustinus declarans illud Ioannis, duodecimo: et ego, si exaltatus fuero, omnia traham ad me ipsum, aperte concludit omnem differentiam hominum esse in pacis vinculo per crucem eius conclusam sub Christo (Homilia quinquagesima secunda super Ioannem), sic dicens: Certe omnium hominum genera, sive in linguis omnibus, sive in gradibus honorum omnibus, sive etatibus omnibus, sive in diversitatibus ingeniorum omnibus, sive in artium licitarum et utilium professionibus omnibus, et quidquid aliud dici potest secundum innumerabiles differentias quibus inter se, preter sola peccata, homines distant, ab excellentissimis usque ad humillimos, a rege usque ad mendicum, omnia, inquit, traham post me, ut sit caput eorum, et illa membra eius, scilicet, si exaltatus fuero a terra, hoc est, cum exaltatus fuero: novit enim futurum esse quod venit implere; hoc refertur ad illud, quod superius ait: si autem mortuum fuerit granum, fructum multum affert; nam exaltationem suam quid aliud dixit quam in cruce passionem? Quod et ipse evangelista non tacuit; subiunxit enim et ait: hoc autem dicebat significans qua esset morte moriturus. Hec ibi. Propter hoc ergo inextimabile nostre redemptionis ac pacificationis mysterium, Christus, tamquam agnus innocens pro omnibus inmolandus publice et ceremonialiter voluit, ad subeundam suam sacratissimam passionem, tam Iudeis quam gentilibus presentari; et hoc decima die mensis aut lune, in quo est precepto legis, quod habetur Exodi, duodecimo, debebat unusquisque tollere agnum per familias suas ad inmolandum, et hoc ipse complevit in die ramis palmarum, decima, scilicet, die mensis lunaris sue crucifixionis, sicut habetur Ioannis, duodecimo; nam ante hoc distulit sic venire in Hierusalem, sicut ex eodem capitulo, et ex antecedenti aperte colligitur; et hoc ideo fecit ut figuratum responderet figure, et compleretur vaticinium prophete (Isaie, quiquagesimo tertio): Oblatus est quia ipse voluit. Hac ergo die sue sollemnissime presentationis in Hierusalem, non solum erant ibi Iudei, sed etiam gentiles, qui ascenderant ut adorarent in die festo, sicut habetur Ioannis, duodecimo, qui, ut creditur, exierunt obviam Domino Iesu Christo in eadem solemnitate cum populo, sicut rationabiliter potest colligi ex supradicto capitulo. Ab omnibus etiam voluit illudi et morti adiudicari, nam et Iudei illuserunt ei, et ceciderunt, et condemnaverunt eum reum mortis, sicut habetur Maththei, vicesimo sexto: At illi, scilicet, Iudei, respondentes dixerunt: Reus est mortis. Tunc exspuerunt in faciem eius, et colaphis eum ceciderunt; alii autem palmas in faciem eius dederunt, dicentes: Prophetiza nobis, christe, quis est qui te percussit? De gentibus vero apertissimum est, sicut habetur Maththei, vigesimo septimo, quod iussu Pilati a militibus eius flagellatus est Dominus Iesus, ac spinis coronatus, illusus et sputus, et in capite percussus, ac ultimo crucifixus. In cuius sacratissima cucifixione omnes similiter astiterunt, tam gentiles quam Iudei, et utrique ministerium sue exsecrande operationis, quantum eis male licuit, diversimode obtulerunt, sicut ex omnibus evangelistis satis aperte monstratur. Hoc autem ideo factum est ut, sicut pro toto mundo salvando, ac in semetipso pacificando patiebatur, qui in illis duobus populis, ut dictum est, generaliter comprehendebatur, sic ab eisdem simul iunctis, hec omnia perferret, ac ultimo crucifigeretur, sicut diu ante fuerat prophetatum: Astiterunt reges terre, id est, gentiles, et principes, scilicet Iudeorum, convenerunt in unum, adversus Dominum, et adversus Christum eius (Psalmo secundo). Propter quod in tempore et die tam solemnissimo, et extra civitatem, in loco tam publicissimo et eminenti, et totus sublevatus, expansis manibus et extensus in aere, pati dignatus est, ut inde ab omnibus videretur, et eos ad caritatis amplexus et ad osculum pacis, inclinato capite, invitaret; ac sic, aereis potestatibus debellatis, pacem eis et concordiam firmissimam redderet. Unde hoc mysterio sacratissimo iam peracto, plurimi ex omnibus eis, tam gentilibus quam Iudeis, ceperunt ad eum reverti, et hoc mysterium tam admirabile, licet imperfecte et informiter, iam cognoscere; sicut colligitur ex Luca, capitulo vigesimo tertio, ubi dicitur: Videns autem centurio quod factum fuerat, glorificavit Deum dicens: Vere hic homo iustus erat; et omnis turba eorum, qui simul aderant ad spectaculum istud, et videbant que fiebant, percutiens pectora sua revertebantur. Hec autem fraterna eorum in fide Christi concordia, et communis ex utroque populo Ecclesia realiter et cum effectu fuit postmodum per Apostolos adunata, atque, usque in presentem diem, concorditer observata, sicut in capitulo sequenti dicetur; licet ab eo tempore usque nunc, actor ille discordie per suos ministros instet et insidietur ei, immo et insidiabitur usque in finem. Hoc ergo est, ut breviando concludam, quod Spiritus Sanctus per os Caiphe, maledicti sacerdotis, non sue vite merito, sed divini officii ministerio, prophetice revelare dignatus est; licet ille maledictus homo hoc non intelligeret, sed in quemdam alium reprobum sensum, sua propria iniquitate trepidus, declinaret; sicut habetur Ioannis, undecimo, ubi, collectis in concilium Iudeorum pontificibus et phariseis, et quid de Iesu agerent inquirentibus, iste princeps iniquitatis, audientibus omnibus, mortem Domini Iesu primo damnabili quadam definitione firmavit; in hoc tamen, iuxta propositum nostrum, hanc pacis congregationem et concordie ex omnibus fidelibus unionem in cruce futuram esse per Christum, nesciens, prophetavit, sicut statim evangelista declarando subiungit; unde sic habetur: Collegerunt ergo pontifices et pharisei concilium et dicebant: Quid facimus? Quia hic homo multa signa facit; si dimittimus eum, sic omnes credent in eum, et venient Romani et tollent locum nostrum et gentem. Unus autem ex ipsis, Caiphas nomine, cum esset Pontifex anni illius, dixit: Vos nescitis quidquam, nec cogitatis quia expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat. Hoc autem a semetipso non dixit, sed, cum esset pontifex anni illius, prophetavit quia Iesus moriturus erat pro gente, et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Ecce quam aperte, quod volumus, evangelista concludat; paucis enim verbis, velut concludendo determinat totum quod in capitulo dictum est. Nam secundum quod sacri doctores declarant et dicunt, Christus moriturus erat pro gente illa, scilicet, Iudeorum, et non tantum pro gente, scilicet, illa, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum: id est, omnes illos qui predestinati erant ad Christi fidem suscipiendam, qui dicuntur filii Dei futuri, scilicet, saltem habitu fidei, et secundum presentem iustitiam, licet non omnes finaliter salventur, qui evangelicam fidem suscipiunt, et hi erant dispersi per multiplices ac varios errores; hos ergo Christus, in sua sacratissima morte debebat in unum congregare; quia ideo moriebatur, ut eos postmodum congregaret in unum, id est, in unam omnibus communem Ecclesiam, ex Iudeis et gentibus constitutam, ut esset unum ovile et unus pastor, sicut ipse ante hoc dixit in capitulo decimo: Alias oves habeo que non sunt ex hoc ovili, et illas oportet me adducere, et vocem meam audient, et fiet unum ovile et unus pastor. Unde beatus Augustinus declarans supradicta evangeliste verba, scilicet, et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum, homilia quadragesima nona super Ioannem, sic ad propositum dicit: Hoc evangelista addit, nam Caiphas de sola Iudeorum gente prophetavit, in qua erant oves de quibus ait ipse Dominus: non sum missus nisi ad oves que perierunt domus Israel. Sed noverat evangelista esse alias oves que non erant de hoc ovili, quas oportebat adduci, ut esset unum ovile et unus pastor. Hec autem secundum predestinationem dicta sunt; nam nec oves eius, nec filii Dei adhuc erant, qui nondum crediderant. Hec ibi. Dicit autem hic beatus Augustinus quod Caiphas de sola Iudeorum gente prophetavit, scilicet, secundum suam malam intentionem, si tamen sic prophetasse dicendus est; nam secundum intellectum quem Spiritus Sanctus per eius os demonstrabat, de ambabus gentibus in unum congregandis hoc significari volebat, sicut evangelista declarat; Caiphas vero sic accipiendo, de nulla earum intelligebat. Debebat autem fieri unum ovile, sicut hic adducitur a beato Augustino, quod Christus ante predixerat, id est, una omnibus his duabus gentibus communis Ecclesia, et unus pastor, scilicet, Dominus Iesus Christus, qui est caput Ecclesie, et princeps pastorum, sicut habetur prima Petri, secundo et quinto capitulo. Fecit autem Christus ex omnibus ovibus unum ovile, quia omnes fideles in eum credentes, tam ex gentibus quam ex Iudeis, in unam catholicam Ecclesiam coniunxit, communem omnibus eis. Nam sicut dicit beatus Gregorius in homilia, quasi ex duobus gregibus unum ovile effecit, quia iudaicum et gentilem populum in sua fide coniunxit. Coniunctio vero horum populorum in unum ovile sancte matris Ecclesie, sub tanto et tam gloriosissimo eius pastore, non aliter facta est, ut iam dixi, quam per effusionem eius pretiosissimi sanguinis in cruce; unde recte Christus premisit suam sacratissimam passionem, quam pro omnibus hiis ovibus equaliter debebat sufferre, antequam prediceret earum unicam coniunctionem (Ioannis, decimo): Animam meam pono pro ovibus meis; et alias oves habeo que non sunt ex hoc ovili, et illas oportet me adducere, et vocem meam audient, et fiet unum ovile et unus pastor. In quo, quid aliud nobis aperte monstratur nisi quod per pretiosissimam mortem suam, quam indistincte sufferre debebat pro eis, duos istos populos in fide unius sue sanctissime Ecclesie debebat coniungere? Nam per litteram alias oves, populus gentilium, per oves vero designatas; per litteram ex hoc ovili, populus Iudeorum, qui tunc principaliter predicabat, nemine dubitante, intelliguntur, pro quibus omnibus in unum coniungendis, animam suam ponendam predixit. Et ideo Apostolus totum hunc universum gregem ex Iudeis et gentibus adunatum, dicit indistincte sanguine Christi adquisitum. Propter quod pastoribus Ecclesie iubet habere eamdem attentionem, curam et diligentiam indistincte de eo (Actuum, vicesimo), ubi, postquam dixisset quomodo non cessaverat annuntiare et docere publice et per domos testificans Iudeis atque gentilibus in Deum penitentiam et fidem in Dominum nostrum Iesum Christum, et cetera, statim subiunxit pastoribus Ecclesie et dixit: Attendite vobis et universo gregi in quo vos Spiritus Sanctus posuit episcopos regere Ecclesiam Dei quam adquisivit sanguine suo. Attendant igitur iste cornupete pecudes, qui ovile dominicum supergredi et dirrumpere, reiecta mansuetudine, non verentur; et eius oves Christi sanguine adquisitas, atque in unum tam mirabiliter adunatas, temerario aussu separare, concutere et conculcare non metuunt; ut sic illis disiunctis, compressis et conculcatis, virentia Ecclesie pascua solis sibi ipsis reservare conentur. Et videant quantum in hoc Christi passionem infirment, quam ipsi ad se solos improbe retorquere contendunt, licet eam Christus pro his omnibus pertulerit ex universo orbe et quocumque tempore equaliter et pacifice congregandis. Attendant etiam quamtum eius sacratissimo sanguini derogent, qui ad plenissime reconciliandum ac pacificandum omne hominum genus, hac ipsa sua dissensione significant non posse sufficere; in quo magnam iniurie offensam illius superni pastoris, et periculosam scandali turbationem totius dominice gregis ac culpabilem damnationem cuiuslibet eorum, tale aliquid facientis, pestifero quodam negotio pertractare noscuntur; quibus futurorum prescius Deus hanc ipsam eorum seditionem previdens comminatus est: ne eam tempore gratie ad modum illorum quibus tunc loquebatur propheta tentarent efficere (Ezechiel, trigesimo quarto): Vos autem greges mei -hec dicit Dominus Deus-, ecce ego iudico inter pecus et pecus, arietem et hircum. Nonne vobis satis erat pascua bona depasci? Insuper et reliquias pascuarum vestrarum conculcastis pedibus vestris. Et cum purissimam aquam biberitis, reliquam pedibus vestris turbabatis; et oves mee his, que conculcata pedibus vestris fuerant, pascebantur; et que pedes vestri turbaberant, hec bibebant. Propterea hec dicit Dominus Deus ad vos: Ecce ego iudico inter pecus pingue et macilentum, pro eo quod lateribus et humeris impingebatis, et cornibus vestris ventilabatis omnia infirma pecora, donec dispergerentur foris. Salvabo gregem meum, et non erit ultra in rapinam et iudicabo inter pecus et pecus, et suscitabo super ea pastorem unum, qui pascet ea, servum meum David. Ipse pascet ea, et ipse erit eis in pastorem, ego autem Dominus ero in Deum, et servus meus David in medio eorum. Ego Dominus locutus sum: et faciam cum eis pactum pacis, et cessare faciam bestias pessimas de terra, et cetera. Iste autem greges sunt omnes fideles, sicut ibi propheta concludit dicens: Vos autem greges mei, greges pascue mee, homines estis, et ego Deus vester, dicit Dominus Deus. Ille vero dissensiones et seditiose conculcationes circa huiusmodi temporalia aut dignitates et honores fiebant tunc temporis inter aliquos malos fideles, que, licet ibi quamtum ad aliquid propter imperfectionem status tolerarentur, tamen acerrime reprehenduntur; adveniente vero Christo, de quo propheta ibi loquitur, et coniungente, ut dictum est, per sanguinem crucis sue, omnes suos fideles undecumque advenientes in unum ovile pacificum et commune, omnia ista debebant penitus cessare, et pax et concordia uniformiter per Christum omnibus reddi, ut ibi propheta predicit, quod et verissime factum est, et Ecclesia sic observari decernit; licet isti, cum quibus agimus, contrarium nitantur asserere, ac per hoc Christo et eius purissime Ecclesie certissime derogare, ac evangelicum statum ad illa prioris seculi puerilia rudimenta revolvere; immo eum multo imperfectiorem efficere, nam ibi, aut durissime hec reprehendebantur, aut aliquando, scilicet, per Christum ea debere cessare predicebantur. Hic vero, ut isti volunt, lege firmissima in maximum Dei obsequium stabiliri ac observari debebunt, numquam de cetero inmutanda, sed semper usque in seculum duratura. Igitur ex superiori comminatione prophete deprehendant iudicium sue damnate perfidie, ex qua cognoscere poterunt quid pro his pati merentur in Christi lege, ubi, velut impertinentia eidem, testante propheta, debebant cessare, pro quibus tanta comminatione feriuntur Iudei, quando nondum celestis pastor advenerat, qui huiusmodi oppressiones et discordias ab omnibus suis fidelibus tollere, et eos omnes in unanimi ac equali concordia pacificare debebat. Irritam enim quis faciens legem Moysi, sicut inquit Apostolus, sine ulla miseratione duobus vel tribus testibus moritur; quanto magis putatis deteriora mereri supplicia, qui Filium Dei conculcaverit et sanguinem testamenti pollutum duxerit, in quo sanctificatus est, et Spiritui gratie contumeliam fecerit! Scimus enim illum qui dixit: Mihi vindictam, et ego retribuam; et iterum: Quia iudicabit Deus populum suum. Horrendum est enim incidere in manus Dei viventis (Ad Hebreos, decimo).