101

Año 1275. Leyenda de San Isidro por el diácono Juan. - Códice del siglo XIII, procedente del archivo parroquial de San Andrés.

En Madrid, año de 1622, Tomás Junti, impresor del Rey, estampó una obra en 4.º de grueso volumen, partida en dos libros de diversa paginación que fué entonces muy aplaudida, y está hoy casi relegada al olvido. Titúlase Vida y milagros del glorioso S. Isidro el Labrador, hijo abogado y patron de la Real Villa de Madrid por Juan diácono, Arcediano de la misma Villa, con adiciones por el Padre Presentado Fray Jayme Bleda, Predicador general de la Orden de Predicadores, calificador del Santo Oficio de la Inquisicion de Valencia. En dos libros dirigidos á la noble, coronada y leal villa de Madrid. La parte útil para la historia antigua de la población merecería extractarse y condensarse en obra por separado. En el catálogo de las fuentes que consultó²¹⁴, cita el P. Bleda algunas dignas de recuerdo:

«El Maestro Alonso de Villegas Teólogo imprimió en Madrid un libro dirigido á la misma villa, intitulado Vida de Isidro Labrador²¹⁵, donde sumariamente escrive la Vida del Santo, sacada (como [la que trazó] Basilio Santoro) de Juan Diácono, que fué el primero que la escribió. -Ambrosio de Morales²¹⁶ libro 17, capítulo 27 habla de él también. -Lucio Marineo Sículo, Coronista del Emperador Don Carlos V, en un libro intitulado Obra nueva de las cosas memorables de España, impresso año de 1539, libro I, folio 13, página 1. -Lope de Vega Carpio, Familiar de la Inquisicion, —98→ en su poema Castellano²¹⁷. -Escrivió tambien deste Santo el Maestro Juan Lopez de Oyos, en el libro de las obsequias de la Reyna doña Isabel de Valoys, en el capítulo último de las armas de Madrid²¹⁸, y hablando del Príncipe Don Carlos. -El Capitan Gonçalo Hernandez de Oviedo y Baldés, natural de la villa de Madrid, en el libro, manuscrito antes del año 1590, de sus Quinquagenas, segunda parte, capítulo 2 y 32²¹⁹. -Don Juan Hurtado de Mendoça señor del Fresno de Torote²²⁰, que llamaron el Filósofo, vezino y Regidor de la villa de Madrid, en un libro antiguo de la vida del Santo, que está en el archivo de San Andrés de Madrid. -El Padre Maestro Fray Juan Gutierrez de mi Orden, Predicador del Cathólico Rey Don Felipe II, compuso el Oficio deste Santo Labrador, y Confesor simple: el qual se halla en el Convento de Nuestra Señora de Atocha de Madrid²²¹. El Doctor Madera, dizen que ordenó otro Oficio. -El Padre fray Juan Ortiz Lucio, Francisco, en su Flos sanctorum, en el folio 158; predicó en san Andrés de Madrid la fiesta del Santo, año 1571, y sacó del libro viejo de Juan Diácono su vida, y allí la imprimió [año] 1606²²²; y después vió muchos milagros autenticados, que dize, que hasta entonces eran quatrocientos y treynta y dos... A todos los sobredichos Autores ministró materia para escrivir deste bendito Santo, y de la sierva de Dios Maria de la Cabeça su única muger, cuya historia de muy antiguos tiempos se guarda en la Sacristia de la insigne parroquia de San Andrés Apóstol de la misma villa, con antiquíssimos caracteres.»

Añade el P. Bleda que el traslado latino del original, firmado y autorizado en 22 de Agosto de 1595, que se le envió desde Madrid, —99→ es el ejemplar de que se vale para la traducción que da al público; y no disimula²²³ que «El venerable Padre Pedro de Quintana Teólogo, capellan que fué de san Andrés y Cura propio de Latançon²²⁴ en el libro que compuso del bendito Santo no escribió más de lo que halló en el papel de Juan Diácono, solo mudó un poco el latin.»

Del libro que compuso Pedro Quintana, Capellán, que fué, de San Andrés, quedan vestigios indubitables en el códice original. Una mano, que no acertaré á decir fuese la suya, pero que es del tiempo de Felipe II, escribió al dorso de la cubierta lo siguiente:

«Octava Rima en alabança de Sancto Esydro, hecha por Pedro de Quintana su devoto.

	Aquesta es la memoria de la vida
	de aquel de Dios amado y escogido,
	Esydro Labrador esclarecido,
	christiana regla, orden, y medida.
	allá está ya, de adó nuestra cayda;
	y bive, adó el morir ya no es temido;
	pues goza de la gloria deseada,
	que al bueno tiene Dios aparejada.

Idem. -Author huius operis de miraculis Beati Isidori vocatur Joannes Diaconus, ut constat ex pagina 15, fol. 8; vixitque intra annos christi 1232 et 1275, ut intelligitur ex aeris ab illo additis, ubi ait se vel rebus interfuisse, vel ab ipsis hominibus audivisse, quibus ea contigerunt.»

De la misma letra al margen de las páginas textuales aparecen varias correcciones y breves anotaciones que justifican lo dicho por el P. Bleda, esto es, que Quintana solo mudó un poco el latín. Alguna, pero muy rara vez, hay retoque en el texto. Así, por ejemplo, donde éste trazando el nombre del autor, puso ihs, el corrector lo transformó en ihes.

Consta seguramente que al comenzar del siglo XVI pertenecía el libro al archivo parroquial. El P. Bleda refiere²²⁵ tres autos —100→ de visita (21 Junio 1504, 7 Mayo 1516, 25 Noviembre 1566) que hicieron memoria del códice «en el inventario de todos los bienes que tenía la iglesia, así cálices, ornamentos, reliquias y otras cosas sagradas, como de papeles.» Tampoco será difícil probar que le pertenecía un siglo antes. Los dos últimos folios, que habían quedado en blanco, fueron aprovechados por Don Juan Alvarez y por Don Martin Sanchez presbíteros, los cuales extendieron sucesivamente, en 4 de Mayo de 1421 y 27 Abril de 1426, la relación auténtica de la apertura del sepulcro del Santo y de la lluvia milagrosa que bajó del cielo. Estas auténticas son autógrafas; y la escritura de Don Juan, ó por lo menos otra contemporánea, muy semejante, si bien aparece desteñida al margen de las primeras páginas, campea viva y muy reconocible en la 29, donde apostilla: «de como á su ruego (de San Isidro) conçibió una muger que avia dies annos que era casada, é non avia fructo.»

Forman el códice tres pliegos de pergamino rayado á punzón, cuyas fojas miden 30 centímetros de alto por 20 de ancho. No se folió, y los números de la paginación son modernos. Las letras marcadas con holgura, firmeza y claridad exhiben el tipo caligráfico del reinado de Alfonso X. Las iniciales mayúsculas, primorosamente iluminadas de color azul y carmesí, rechazan el amarillo, mas no el morado ni el verde. Las notas musicales de los himnos son gemelas de las que esmaltan los más antiguos códices de las Cantigas (1275-1284), é indican asimismo con su aire propio y con su figura el tiempo en que se trazaron²²⁶.

Oigamos de nuevo al P. Bleda²²⁷: «El Doctor Alonso de Villegas²²⁸ fue de parecer que la historia de Juan Diácono, que oy se muestra en la Iglesia de san Andrés de Madrid, es traslado, y no bien escrito: y que es possible se dexassen de trasladar algunas cosas notables del Santo, que en él no se hallan, como es el milagro de passar el rio á pie enxuto su bendita muger, y el año —101→ de su nacimiento, y de la muerte del Santo, aviéndolas él escrito; y tambien de su casamiento y hijo que tuvieron.»

No abunda en este parecer el docto dominicano. «Es la certinidad del tiempo, nos dice²²⁹, el alma de la historia; y algunos Autores por el trabajo que ay en averiguarla, passan por alto cosa tan importante. Bien pudiera Juan Diácono informarse desto; como se informó de los milagros, que en vida del Santo acontecieron, y tomar buena relacion de la Iglesia de San Andrés, de los libros de Bautismo, de entierros y de personas que alcançó de aquellos tiempos. No avia corrido tan adelante el antigüedad que no pudiera beverse clara y limpia la verdad en su fuente sin enturbiarse. Tuvo ayudas muy importantes para la verdad de la historia, pues vió y oyó lo que se vido; y este fundamento nos da para la certidumbre, que no se puede dessear mayor firmeza; y assí todos los que tomaron de su historia, que son personas de grande dotrina y prudencia, y pueden juzgar en esto, tienen por cierto todo lo que escrivió; mas con razon se quexan de que dexó de contar muchas cosas memorables del Santo y digníssimas de su historia; y en estos hechos que cuenta, faltan tambien muchas particularidades, refiriéndose algunas veces en una sola palabra cosas que requerían mayor persecución. No nos dice el nombre del hijo del Santo, ni de su muger bendita; no cuenta cómo fueron casados. Calla el milagro de passar ella por el rio Xarama á pie enxuto; y los de las fuentes y poços que sacó el Santo; la resurreccion de la hija de su amo, y cómo dió vida al cavallo que se le murió.»

Por lo visto el P. Bleda no ataja la dificultad, sino la expone. La verdad es que el Autor no se propuso referir la vida, sino la leyenda milagrosa del Santo. Su obra corre parejas con las del mismo género que emprendió y llevó á cabo en aquella misma sazón Fray Juan Gil de Zamora²³⁰:

«Talentum, mihi divinitus collatum meritis beatissimi Patris nostri Francisci signiferi Jesu Christi, nolens abscondere, sed ad ipsius conferentis —102→ et suorum gloriam super candelabrum Ecclesie collocare, sicut circa legendas alias ordinandas fideliter laboravi, ita et circa legendam translationis et miraculorum beati Aldefonsi fideliter conscribendam toto devotionis affectu et pro viribus desudavi, sperans me ipsius meritis et precibus in hujus mundi calamitosis inundationibus dajuvari.»

Que la relación del códice madrileño sobre la vida y milagros de San Isidro, estudiada en sus pormenores, trabazón y conjunto, resulta ser una leyenda diligentemente elaborada por el estilo de las que ordenó con certero plan y riguroso método el sapientísimo franciscano, es cosa para mí evidente.

Diré más. Opino que el autor no es otro sino Gil de Zamora (Joannes Egidii), por varias razones, sobre cuya probanza decidirá el lector, una vez haya recorrido el texto fundamental que restituyo á su pureza nativa en presencia del códice. Éste encierra, todavía un folio entero inédito²³¹. Para mayor firmeza y claridad numero los párrafos; los cien documentos que preceden al actual, abrevian la explicación; y por fin, las mermas é incorrecciones, que en lo restante del texto han introducido los PP. Bleda²³² y Papebroeck²³³, anotadas vienen.

1. Apud maioritum memoria beati ysidori ihesu christi domini nostri gloriosissimi confessoris; qui, cum esset simplex agricola, deo devotus et hominibus amabilis habebatur²³⁴; et non negligens imo diligens sanctarum scripturarum imitator²³⁵ existens non temporalia spiritualibus, set spiritualia temporalibus preponebat. Omni namque die, ut relatu bonorum virorum didicimus, summo mane agriculturam postponens sanctarum dei ecclesiarum oraturus quamplurima limina visitabat; et mirum in modum per magnam diei partem orationibus insistens, sua per exercicia operam dantibus convicinis, ultimus sed impiger opus attractans debitum, adiuvante domino aliorum operam²³⁶ —103→ superabat, commemorans illud quod ait apostolus²³⁷: Laborate manibus vestris, unde²³⁸ possitis egenorum inopiam sublevare; et alibi²³⁹: Semper operis aliquid facito, ut te diabolus inveniat occupatum. In tantum enim, gracia caritatis succensus, amore flagrabat divino ut non solum hominibus, quanvis dives non esset, tanquam nichil habens et omnia possidens²⁴⁰, set fame et frigore laborantibus celi avibus²⁴¹ alimenta, prout poterat²⁴², exponebat. Unde accidit quadam die, hyemis tempore, terra nivibus cooperta, cum ad molendinum iret triticum molitum²⁴³ quodam se comitante²⁴⁴ [Pág. 2] filiolo, et columbarum congeriem inspiciens ramis arborum consedentem, et easdem aves intelligens diu famis periculo cruciatas, motus misericordia circa illas, pedibus et manibus terram verrens, eodem de tritico, quod sue necessitati paraverat, eisdem avibus apposuit habundanter. Quod videns eius quidem²⁴⁵ consocius, moleste ferens, beatum ysidorum irridendo quasi stultum pro amissione tritici reputavit. Venientes autem ad molendinum nulla in eius sacco tritici diminutio est inventa; imo quod mirum est in tantum farina concrevit, ut amborum sarcinulas²⁴⁶, que prius erant quasi dimidie, habundancius impleverunt²⁴⁷.

2. Secundum igitur²⁴⁸ et precipuum prodigium²⁴⁹ inter cetera, —104→ que per virum dei ysidorum dignata est operari divina providencia, dignum non est ullatenus omitendum. Cum enim divine iudicio providencie, iuxta illud quod dictum est primo parenti, In labore manuum et sudore vultus pane tuo vesceris, in semetipso iuste rectificans²⁵⁰, non aliter vitam duceret, quoniam de labore manuum suarum victum acquirere²⁵¹ preelegit; unde²⁵² factus obediens in primo parente dominice iussioni, cuius[dam] maieritensis²⁵³ de plebe militis²⁵⁴ factus est sub mercede annua humilis inquilinus²⁵⁵. Igitur cum sub hoc statu, in rure ville proximo²⁵⁶ positus [Pág. 3] vitam cum labore duceret uxoratus, reddebat deo que dei erant, et fraterna proximis que debebat. Quidam vero ex ruris convicinalibus suggesserunt de eo militi, cuius hereditatem sub mercede notoria laborabat, eum taliter accusantes: Venerande domine, nos taliter verum²⁵⁷ esse vestri noti et subditi profitemur; quod videmus et agnoscimus in vestram derogationem cedere, ad vestri profectum nolumus reticere. Sciatis pro certo quod dompnus ille ysidorus, quem in rure vestro ad vestra operanda predia sub mercede annua elegistis, debito agriculture relicto opere, summo surgens diluculo, ex peregrinationis proposito vadit omnes maieritenses²⁵⁸ ecclesias sub orationis titulo visitandas; unde, quia diei progressu redit sero²⁵⁹ serotinus —105→ ad laborem, fere debitum laboris dimidium non adimplet. Unde ab hoc²⁶⁰ non habeatis nos de cetero malivolos²⁶¹ aut exosos, ex quo palam suggessimus quod erat utile ac vestre domui profuturum.

His auditis, miles contarbatus est animo; ac altera die pergens, commotus ira quia verum esse cognovit quod ei suggestum fuerat, ad beatum virum perveniens, ipsum non leniter²⁶² subsannavit. Beatus vero ysidorus, in christi paciencia iam edoctus, verba modeste respondit huiusmodi: O karissime venerande, cuius sub patrocinio sum statutus, pando vobis fideliter quod a regum rege et sanctorum [Pág. 4] grege et eorum servicio nec volo nec valeo ullatenus separari. At si pro laboris mei tarditatis inicio timetis in messium fructibus ubertatem debitam minorari; iusta iudicium vicinorum²⁶³ minorationem adinventam de meo placet vobis in integrum restaurare. Unde probitatem vestram deprecor ut in eo quod michi²⁶⁴ iusta domini famulatum satisfacio et vestre utilitati non derogo, nequaquam graviter perferatis. His auditis verbis, probus miles modeste cum eius recomendatione gracie, tamen aliquantum²⁶⁵ dubius de auditis domum propriam repedavit. Set, quia vir dei ysidorus domum suam supra²⁶⁶ firmam petram hedificaverat²⁶⁷, cunctis curarum seu minarum incursibus inconcussus, ab usu consuetudinis, quam circa dei ecclesias orando assidue frequentabat, instanter non destitit ulterius exercere, toto corde ac tota anima verbum dei memoriter reminiscens²⁶⁸: Primum querite regnum²⁶⁹ dei, et vobis necessaria non deerunt. —106→ At vero predictus miles, cuius iussioni suberat, recogitans experiri factum viri dei, quodam²⁷⁰ die surgens summo mane ac pergens in via, infra quandam speculam²⁷¹ se contexit ut oculorum suorum propria visione factum cerneret viri dei. Qui cum dei famulum tardius redire a peregrinacione solita respexisset et imputaret quasi negligenter manum apponi²⁷² ad aratrum, aspexit et indoluit. Unde [Pág. 5] comotus animo incepit abire ut cum eo super hoc acrius disceptaret. Set, quia secundum verbum propheticum²⁷³ quis cognovit sensum domini aut quis consiliarius eius fuit? in via pergente predicto milite irato²⁷⁴ corde contra dei famulum, divina potencia disponente vidit subito in eodem agro sub agriculture officio duo iuga boum absque suo proprio iuxta virum dei coarancia atque colore albencia promte ac firmiter laborare. Qua visione comonitus et admirans, vie a progressu substitit stupens valde, et admirando recogitans quid hoc esset. Verumtamen iam prenoscens quod nullum habebat vir dei humanum adiutorium, quasi²⁷⁵ coactus credidit laboranti viro dei divinum adiutorium non deese. Gaudens igitur²⁷⁶ et admirans dum approximavit ut cognosceret et ut aproximando perquireret quid hoc esset, vertens oculos ad momentum in partem aliam et reducens, in agri sui cultura²⁷⁷ alium non respexit nisi solum dei virum ysidorum laborantem. Super quo prodigio corde varia cogitante²⁷⁸ tandem ad sensus prudenciam rediens, verbo salutationis exibito interrogavit miles satis modeste virum dei ysidorum in hunc modum: Rogo te, karissime, per deum cui fideliter famularis, ut promere non desistas in agricultura tua qui tibi extiterint²⁷⁹ paulo ante comites adiutores? Ego enim tecum vidi —107→ quosdam alios te iuvantes et in simul labo[Pág. 6]rantes; sed a mei²⁸⁰ conspectu subito in ictu oculi sunt elapsi. Tunc vir dei iustus, bene sibi conscius, simpliciter sic respondit: Ante conspectum dei, cui pro posse meo servio, vobis pando fideliter quod in hac agricultura nec vocavi nec vidi aliquos adiutores nisi solum deum, quem invoco et adimploro et semper habeo adiutorem. Tunc miles ille, compunctus corde super his que viderat ac celitus illustratus, cognovit divinam graciam circa dei famulum inherere. Unde in recessu novissimo²⁸¹ dixit ei: Quicquíd michi dictum est ab adulatoribus vel susurronibus vilipendo; amodo enim quicquid in hoc rure possideo, sub potestate tua constituo; ac eciam quecumque facienda sunt, libere sub tuo arbitrio derelinquo. Ac deinde vale facto, domum suam rediens, quod sibi contigerat multis concivium propalavit. Unde inter cetera istud miraculum usque in hodiernum diem multorum arctius memorie est inpressum²⁸².

3. Item accidit quodam die festo in estatis tempore, quod vir dei iusta morem²⁸³ adintravit²⁸⁴ eclesiam sancte Marie magdalene cum devotione fundendi preces ad dominum. Qui cum in oratione devotus persisteret, superadvenerunt²⁸⁵ pueri, eidem celerius nunciantes rumorem huiusmodi: Surgite, pater ysidore, et acurratis quam cicius, quia ecce lupus rapidus insectatur talem [Pág. 7] vestri²⁸⁶ bestiolam et fatigat, antequam, ei mortis inferat lesionem. Tunc vero vir dei respondit illis: Ite in pace, fili [i]; fiat voluntas domini. Oratione vero finita exiens videre quid²⁸⁷ ei casu nunciato acciderat, invenit lupum feralem mortuum; et iuxta eum, suum sine lesione animal liberatum. Quocirca divinitus consolatus —108→ statim recurrit ad ecclesiam sancte Marie magdalene, deo²⁸⁸ gracias referendas, qui sua misericordia salvat homines et iumenta²⁸⁹.

4. Item, quia prout vir[i] iusti thobie acceperat documentum admonentis suum filium et dicentis²⁹⁰: Si multum tibi fuerit, habundanter tribue, si vero exiguum, libenter impertiri stude; enimvero²⁹¹ misericordie semper visceribus affluens, nunquam iuxta posse ab helemosina desistebat. Unde accidit quadam die sabbati quod, cum de quoquine sue ferculo iusta sui modulum²⁹² aliquibus indigentibus piam helemosinam iam fecisset, supervenit subito quedam persona miserabilis, petens ab eo quicquam helemosine sibi dari. Set quia nil tenebat ad dandum²⁹³ pre manibus, ductus nimia pietate dixit uxori suppliciter²⁹⁴: Rogo te pro deo²⁹⁵, uxor karissima, ut siquid pulmentarii superest, huic helemosinam imperciaris pauperi. Ipsa vero, conscia nichil superfuisse residui, perrexit ut ei ostenderet quoquine urnam esse vacuam; sed nutu dei piissimo volente [Pág. 8] satisfacere pii servi desiderio, invenit eandem urnam refertam pulmentario. Quod cum ipsa vidisset subito istud tale mirabile, facta stupida subticuit ad momentum, set exylarata tam evidenti²⁹⁶ miraculo, beneficii divini conscia, gratanter et habunde indigenti cibaria ministravit. Quod quidem²⁹⁷ viro suo intimare timuit, sciens eum inanem gloriam respuisse; set quia spiritu dei ferventes in his que dei sunt linguam non decet compescere, non voluit, quia non decuit, vicinis et aliis personis ydoneis, prout deus²⁹⁸ —109→ ostentaverat enarrare. Et hoc, prout a fidelibus nobis narratum est testibus, dignum duximus ascribendum²⁹⁹.

5. Item divina providencia disponente, profecto contigit quod, prout est in diversis partibus assuetum, confrater existeret in cuiusdam numero confratrie. Et cum die statuta omnes statuerent commune prandium celebrare, vir dei vocatus, ysidorus, ut erat solitus devota oratione adeundo ecclesias, moram facit diutinam. Unde finito convivio supervenit; tamen quosdam pauperes, quos invenit ad ianuam domus celebrati convivii helemosinam expectantes, secum misericorditer introduxit. Quod videntes ex eius quidam confratribus³⁰⁰, verbum huiusmodi intulerunt: Vir dei bone, mirabile est de vobis quod pauperes istos vobiscum mititis, cum non supersit quicquam residui, nisi solum vobis porcio reservata. [Pág. 9] Quod vir dei verbum ferens cum paciencia, sic respondit: Ex parte dei quod nobis datum fuerit, inter nos pariter parciemur. Tunc servitores mense, adeuntes urnam ut sibi afferrent particulam reservatam, eandem refertam pulmento³⁰¹ carnium plenarie repererunt. Quod cum viderent subito factum prodigium, mirabiliter stupefacti, ad momentum temporis siluerunt; et reservantes preconium tempori oportuno, cum ylaritate et gaudio tam viro dei quam pauperibus introductis ad suficienciam obtata fercula ministrarunt. In tantum eciam fercula sufecerunt quod aliis pauperibus de residuo porrexerunt; impleta prophetia³⁰², que fideliter canit: Inquirentes dominum non deficient omni bono. Finito vero convivio, vir dei levatis ad celum manibus nomen domini benedixit, comemorationem pro benefactoribus non omitens; ac deinde discumbeatibus vale faciens, ad beate Marie magdalene vicinam ecclesiam properavit offerre deo³⁰³ cum summa devotione copiosas gracias, cuius donum iam sibi preparaverat in suis necessitatibus oportuno tempore —110→ misericorditer subvenise. Omnes illi qui domi afuerant, tam confratres quam alii servitores, patratum miraculum factum tam subito evidentissime cegnoscentes, conpuncti corde et conlaudantes nomen domini, virum dei verum dei esse famulum crediderunt. Unde veri dei vero firmati miraculo, non [Pág. 10] solum per rura sed eciam per villam, multis viris multisque feminis quod acciderat fideliter enarrarunt, ut multi testes, multi dei fierent laudatores³⁰⁴: Qui suscitat egenum de pulvere et de fimo elevat pauperem, ut sedeat cum principibus et solium glorie teneat; quod in isto vero dei famulo, non solum spiritaliter³⁰⁵ set eciam corporaliter esse cognoscimus adimpletum. Cuius corpusculum gloriosum in ecclesia³⁰⁶ sancti andree apostoli, inter principes gloriosos apostolos collocatum³⁰⁷ hodie requiescit, pulcram humane glorie sedem tenens; et in celis, sede remuneratus glorie, cum sanctis omnibus perpetuo gloriatur³⁰⁸.

6. Hic itaque cum bonis polleret moribus, legitime coniugem habens et filium, domus sue bonus dispositor ut oportet, laudabilem vitam ducens, laudabiliorem exitum largi[en]te domino meruit optinere. Cum vero tempus accidit quod dominus ihesus christus, iustus iudex, eius labores assiduos iam³⁰⁹ remunerare piisime decrevisset, decidit in lectulum; et cum sibi iam persentisceret vite presentis diem novissimum imminere, sumpto viatico, contestando³¹⁰ bona sua temporalia licet brevia, ammonendo familiam suam in domino ut decebat, percussoque pectore, conplosis manibus, conpressis oculis, factori suo redemptori suo, cui se totum voverat, consignatus, cum talento[rum] munere dupli[Pág. 11]cato³¹¹ —111→ humilem in christo spiritum exalavit, suorum mercedem laborum in terra vivencium a christo domino perhenniter suscepturus. Cui viro pulcherrime adaptatur illud quod in libro sapiencie³¹² de iusti viri persona, laude egregia huiusmodi, prenotatur: Iustum deduxit dominus per vias rectas, et hostendit illi regnum dei; et dedit illi scienciam sanctorum; honestavit illum in laboribus, et complevit labores illius. Sepultus est autem in cimiterio beati andree apostoli; a cuius ecclesia, tempore peregrinationis assidue ac sue orationis, a villa ultimo ad suum laborem progrediens, recedebat. Ubi corpus eius per multa tempora iacuit, id est quadraginta annos, quasi a nullo hominum visitatum; et ita latuit per tantum tempus quod in tempore pluviarum rivulus aque superfluens, irrumpens terre faciem, sepulture foveam introiret. Set dominus miserator, qui custos est electorum suorum die ac nocte, dicens in evangelio³¹³: capillus de vestro capite non peribit, non est passus servi sui fidelis capillum nec membrum aliquod deperire.

7. Inde³¹⁴ divina miseratione contigit quod cuidam suo compatri, predicte ecclesie commoranti, nocte apparuit, ammonens et indicens ut indicaret parrochialibus viris illius ecclesie corpus suum a predicta sepultura debere, iubente domino, elevari, et in ecclesia beati andree predicti [Pág. 12] apostoli honorifice collocari. Ille vero suus compater, humilitatis eius tempora reminiscens, ac bone fidei existens dubius renuit ammonitionem³¹⁵, quam viderat, propalare. Qua de causa percussus fuit in in firmitate usque in diem translationis eius. Disponente vero domino, secundo apparuit cuidam matrone bone fidei noctu per visionem; ammonens, ut dictum est, debere a populo in predictam ecclesiam se transferri. Quod cum bone fidei predicta matrona populo indicaret; quia eius vitam iustam et honestam quidam agnoverant, seu quidam audierant, omnes unanimes sepulturam viri dei díligencius —112→ effoderunt. Quem cum invenirent integrum et illesum, ac eius velamina sana et integra, suavem incensi odorem habencia magnifico domino, qui facit³¹⁶ mirabilia magna solus³¹⁷, grates copiosissimas cum magno gaudio et graciarum laudibus retulerunt, quia dignatus est sui fidelem humilem³¹⁸ revelari, ac sui electi tesaurum cum suis electis principibus sociari. Unde, tam probi milites quam omnes alii, congaudentes, unanimiter beati viri corpus in ecclesia predicti apostoli iuxta beatorum apostolorum altaria in novo mausoleo debita honorificencia collocarunt.

8. Per quem cooperante domino multa miracula, que per culpam negligencie non sunt scripta, diversis temporibus ac diversis modis in personis pluribus sunt ostenta. Ex quibus, nostris temporibus iuxta modum debitum que fideliter inve[Pág. 13]nire potuimus, consequenter scribere nisi³¹⁹ sumus³²⁰.

9. Unde revera non est licitum preterire quod divine dignationi complacuit miraculose fieri. Nam in elevatione sacri corporis, ad sancti andree ecclesiam deferendi, dignatus est dominus tale prodigium declarare. Cuncta enim cimbala illius ecclesie, absque manu hominis et absque ulli[u]s artis aminiculo per se

—113→

[Página 13]

—114→

mota, usque ad depositionem corporis in sepulcro, pariter sonerunt ac si fuissent por manus hominum agitata; propter quod illius tenporis, tam presentes quam posteri, divinum prodigium agnoscentes, viro dei sanctitatis titulum absque pastorali auctoritate³²¹ fide tenus manciparunt; unde tam siquidem a viris quam a feminis est generaliter sanctus ysidorus vocitatus, impleta scriptura que laudabiliter in ecclesia recitatur³²²: In fide et lenitate ipsius sanctum fecit illum, et elegit eum ex omni carne, et magnificavit³²³ illum in conspectu regum dominus deus noster. Set nec est eciam omittendum quod quidam pauperes contracti ac ceci, via publica mendicantes, villam de prope consedentes, audito rumore tanti prodigii, fide tenus congaudentes ad sepulture foveam convenerunt, de qua fideliter assumentes pulverem, et per membra propria contractantes³²⁴, divina misericordia ad suum fidelem famulum declaranddm sanitatis graciam receperunt³²⁵.

10. Item sub era M.ª CC.ª L. XX.ª³²⁶ Regnante rege dompno ferrando, cum pro defectu [Pág. 14] pluvie periculosa messes³²⁷ ariditas mense madii perurgeret, et de consilio communi tam cleri quam populi virum dei a tumulo extraxissent et ante altare beati andree apostoli in lectum honorifice collocassent, ac divine bonitatis clemencia terris pluvia[m] infudisset³²⁸; in hora repositionis eiusdem in tumulum plures clericorum circumdederunt lectum, glebam sancti corporis³²⁹ contenplantes. Ex quibus quidam sacerdotalis clericus et honestus, ecclesie sancte Marie Porcionarius, —115→ petrus garsie nomine vocitatus³³⁰, succidit capillos de capite sancti viri ut in ecclesia beate virginis cum reliquiis reservarentur. Unde beati viri corpore, expleto divino officio, in tumulum iam reducto, quia dies erat ieiunii, videlicet sexto ferie, et hora³³¹ cenandi lege preterierat; predictus clericus, capillos deferens, rediit domum suam et eosdem posuit in fenestra, proponens in animo ut post cenam vel die alia ad ecclesiam reportaret. Cumque eiusdem honesta matertera, in cuius domo erat ei conversatio, eum cogeret ut ad mensam discumberet, et manus iam cepisset abluere, invasit eum subito cordis trepidatio, mentis anxietas, cerebri perturbatio. Set quia litteratus erat et discretus, revolvens in animo, admirans qua de causa hec ei tam repentina occasio provenisset, celitus illustratus recognovit quod pro retentis domi reliquiis, et nec in hora qua decuit eos ieiunus³³² ad ecclesiam deportare renuit, sibi hoc periculum evenisse. Unde arguens [Pág. 15] semetipsum, iam ablutis manibus et detersis, surrexit celeriter; et assumptis capillorum reliquiis cum reverencia et timore, confestim ad ecclesia[m] beate virginis reportavit; et easdem super altare in archella decentissima collocavit honorifice conservandas. Quo facto, predictus clericus, alacer factus et plenarie confortatus, rediens domum suam et congaudens de patrato prodigio, cum sua familia alacriter sumpsit cibum. Ego quidem iohannes³³³ qualiscunque diachonus, et plures alii, prout ex eius ore audivimus, presenti cedula sermone simplici est narratum.

11. Cumque in predicto mauseolo corpus beatissimi ysidori per multum temporis³³⁴ quievisset, contigit quod, a prima die madii usque ad beati gregorii festivitatem³³⁵, aut propter exigenciam —116→ aut meritori[i]s peccatorum nostrorum gravaminibus deus, qui est creaturarum omnium procurator universalis, congruentem pluviam terris infundere denegabat; in tantum quod plures coloni semen frumenti terris spargere non sunt ausi. Set homines illius loci³³⁶, secundum quod est consuetudinis, propter fructus temporales el tenporis oportunitatem dominum³³⁷ deprecantes, ad ecclesiam beati andree in honorem beatissimi ysidori et eiusdem apostoli fere per spacium mensis unius cum inquietatione nimia iugiter veniebant. Ruricole³³⁸ et aliorum locorum convicanei³³⁹ futuri temporis caristiam metuentes, multa loca sanctorum incessanter³⁴⁰ visitabant, de rebus suis quas sibi dominus contulerat³⁴¹ pauperibus ero[Pág. 16]gantes. Factum est itaque, cum venissent ad ecclesiam beati andree, in qua supradictum corpus venerabiliter quiescit³⁴², eodem tempore quidam de minorum fratrum ordine³⁴³, cui totaliter fides est adibenda, famulum dei supradictum, dum in lectulo suo nocte dormiret, promissione³⁴⁴ divina vidit visibiliter alloquentem: Omnes, karissimi, deum non pretermitatis deprecari, qui dat escam omni carni, et ipse fecit nos, et non ipsi nos³⁴⁵; quia sua vobis ineffabili misericordia prestabit pluviam, congruentem. Et huiusmodi visio, sicut bonus ille frater viderat, fuit in propatulo divulgata; et in rei veritatis executionem fuit nichilominus emergens, nam post quindecim dierum³⁴⁶ spacium de thesauro suo, secundum quod beatus ysidorus fratri minori predixerat, dignatus est pluere —117→ copiose. Unde per beatum ysidorum istud evenisse universi presumentes ad sepulcrum, de quo corpus illius extraxerant, venerabiliter reportarunt, sub era millessima CC.ª nonagesima.

12. Divina igitur providencia disponente, accidit quodam in veris tempore³⁴⁷ ob meritorum nequiciam humanorum messes necessitatis pluvia³⁴⁸ ac siccitatis articulo perurgeri. Unde tam clerus quam populus in hoc arbitrium convenerunt ut a sepulcro extraherent sanctum virum ysidorum, et ante altare beati andree apostoli coram crucifixo in lectum³⁴⁹ digne reponerent; et vigilando, psallendo, exorando, luminaria ministrando, die ac noctu³⁵⁰ insisterent ut eius meritis et precibus [Pág. 17] dominus dignaretur pluviam terris infundere ac humane necessitatis periculo subvenire. Quod divine miserationis³⁵¹ gracia, beati viri meritis, fuit largiter adimpletum; propter quod postea satis plur[i]es idem fieri contigit; et non fuerunt a suo desiderio defraudati³⁵².

13. Item, regnante rege dompno ferdinando³⁵³, cuius corpus apud yspalim, requiescit, accidit quendam virum ex eius curia ad colligendam exaccionem regiam, que vulgariter dicitur martinega³⁵⁴ in tempore yemis, sub mense decembri, maieritum certissime advenisse; et, ut dicamus ad ampliorem rey certitudinem, [h]ospitatus fuit in suburbio, iuxta ecclesiam beati martini, in petri domibus carrantone³⁵⁵. Cui cum nunciatum esset forte fortuitu post noctis crepusculum et post cenam, sedenti³⁵⁶ cum hospitibus iuxta ygnem, de bonitate et miraculis huius sancti, valde indigne tulit, verba contemptim³⁵⁷ proferens in hunc modum: —118→ Ego bene crederem quod qui esset filius principis vel alicuius magnatis bene posset fieri vere sanctus; set virum laboricii seu ruricolam non credo ullatenus fore sanctum. Consequenter, prout hora noctis exigebat, omnes in suis lectulis cubuerunt. Post mediam³⁵⁸ vero noctem dum omnes alii placide quievissent, ille quidem nec quiescere potuit nec oculis dormitavit. Et cum se videret occasione preventum, corde perturbatum et mente anxium, dolore vexatum, conpunctus [Pág. 18] corde cognovit se pererrasse in verbis contumelie contra sanctum. Unde contortus dolore animi non cessavit ulterius proclamare; et hospites ac servulos frequenter vocibus excitare, proclamando huiusmodi: Vos hospites karissimi, o vos mei servuli, precor vos consurgite; et michi afito celebri³⁵⁹ subvenite. Ex quo enim acubui, totam noctem insompnis pertuli; perturbor animo, et corpore non quiesco. Non enim dubito michi hanc perturbationem alias evenisse, nisi eo quod dixerim verba insipiencie contra sanctum famulum virum³⁶⁰ dei. Unde vos omnes ut amicos deprecor, ut accensis luminaribus, hospite nostro fideli preduce, me ducatis ad tumulum viri dei. Quod cum audissent omnes assistentes, familia corde conpuncta et eius afflictioni conpassa, accensis luminaribus summo diluculo et cum associantibus, duxerunt eum beati viri cum magna reverencia ad sepulcrum. Ille vero ibi³⁶¹, prout decuit, ingemiscens et condolens, ac³⁶² de contemptu sue insipiencie persensit sibi recuperasse veniam a sancto et corporis sanitatem. Unde continuo missarum auditis obsequiis et sue oblationis datis monisculis³⁶³, recessit ad propria confortatus, promittens de cetero beatum, ysidorum ubique verum dei esse famulum promulgare.

14. Pretermittendum vero non est quod una nocte vigiliarum, —119→ divina miseratione, ad beati viri dignam extollenciam³⁶⁴ patratum [Pág. 19] fuit ibi miraculum. Quidam enim cecus, nomine benedictus, dum, prout mos est, quidam orationi³⁶⁵, quidam dormitioni³⁶⁶ forte circa corpus sanctum custodiendum persisterent, nocte media dum orationi prope sancti viri lectum predictus cecus insisteret, divina gracia miserante subito proclamavit: O vos omnes, qui adetis, surgite et videte quam operatus est virtutem dominus per huius sancti sui graciam penes me. Ecce qui cecus fueram, iam gaudens video; et huius sancti graciam in nomine ihesu christi, cui fideliter deservivit, glorifico, benedico in eternum.

15. Item reticendum non est quod mirabiliter accidit. In ipsa enim temporalis pestis maxima siccitate [cum] tam fideles quam infideles pluviis petendis orando persisterent, et manus³⁶⁷ domini dare pluviam prolongarent³⁶⁸, quidam maurus³⁶⁹, garsias nomine, tunc temporis coram mauris quibusdam et pluribus christianis votum vovit coram cunctis taliter: Ego promitto deo et fidei christiane quod si dominus in hoc siccitatis articulo, pro quo sanctum ysidorum ad inpetrandam pluviam christiani de suo mauseolo extraxerunt, dignatus fuerit pluviam impertiri, non tardabo fieri christianus. Quod si non fecero antequam transeant³⁷⁰ dies octo, mortem pessimam non evadam. Set cum [deus] in ipso tempestatis articulo per sancti sui merita dignatus fuisset pluviam infundere habundanter, et vir sanctus clausus fuisset in tumulo; predictus garsias, miser [Pág. 20]³⁷¹, spernens implere quod voverat, ante finem dierum octo in nocte quadam³⁷² cursum perficiens —120→ ad fluvium³⁷³ morte pessima est consumptus, gladiatorum ictibus interemptus.

16. Item bone memorie regnante rege dompno ferdinando, cotigit cuidam adolescenti de suburbio maieriti, Dominico petri nomine vocitato³⁷⁴, quod cum rediret ad suburbium de submontanis partibus cum suis comitibus, privatus fuit subito membrorum officio ad momentum, in tantum eciam quod se movere de loco penitus non valeret. Quod cum annunciarent consocii eiusdem domesticis, progenitores eius inpositum animali in domum propriam reduxerunt. Cum vero nullo cataplasmate, unguento, nullo balneamine, nullo medicamine, per decursum longi temporis laborantes parentes eius eidem cernerent in aliquo non³⁷⁵ prodesse, devoverunt eum ad sancti viri tumulum deportandum, ut ibi de salute vel morte eius divina clemencia diffiniret. Nocte igitur insecuta, sanctus dei famulus in sompnis alloqutus fuit adolescentulum in hec verba: Fili dominice, ego ysidorus, qualiscunque dei servulus, te admoneo ut in christi nomine tali unguento te ungi facias, et pro certo crede quod recipias³⁷⁶ sanitatem. Quod cum, facto mane, adolescens suis revelaret progenitoribus, illi quasi³⁷⁷ divinum oraculum acceptantes, corpus eius cum insinuato unguento diligentissime confoverunt. Mirum in modum, post primam et unicam unctionem predictus adolescens [Pág. 21] in cunctis membris integram redibuit sanitatem. Qui cum viderent circa suum filium divine clemencie factum prodigium, cum eodem gaudentes preparatis luminaribus ac oblationibus iuxta posse³⁷⁸ ad dei viri tumulum pervenerunt. Ibi³⁷⁹ votiva munuscula offerentes regi regum, copiosas gracias persolverunt; —121→ qui talem possidet famulum; qui cum sit [in] celestibus de suo premio iam securus, in terris non desinit subvenire laborantum langoribus miserorum.

17. Sub era M.ª CCC.ª tercia³⁸⁰ mense iulii, regnante rege alfonso dominus similiter dignatus est aliud miraculum super quendam puerum revelare per eundem benedictum ysidorum. Quidam vir erat cum uxore filiolum habens, cuius oculi egritudine tanta erant obsesi, ut rubicundi fierent sicut ignis; qui puer fere positus erat in quadriennio, et propter illam egritudinem videre non poterat; ita quod eum³⁸¹ videntes, cecum penitus asserebant. Tandem parentes eius, a bonis hominibus sugesti, votum fecerunt ut eum ad sepulcrum felicis ysidori per noctis vigilias novem sine intermissione deportarent; atendentes quod deus illius pueri misereretur, sicut aliis pluribus per istum benedictum ysidorum misertus fuerat iam³⁸², qui diversis opressi fuerant langoribus. Adcontigit³⁸³ itaque quod mater eum detulit quadam die iuxta votum ad sepulcrum, in quo venerabile corpus sepultum est; ibique dum preces effunderet quidam clericus, vulgatum³⁸⁴ ipsius [Pág. 22] pueri contingere cepit cum sudario, in quo beatissimum corpus in sepultura³⁸⁵ fuerat involutum; et puerulus ille misericordia divina clamare cepit asserens se videre. Et mater eius pre nimio gaudio respondere cepit perquirendo dicens: Quis te curavit, fili mi? Puer respondens dixit: Beatus ysidorus. Et puer sanatus est ex illa hora³⁸⁶; ita quod pedes reduxit³⁸⁷ sine ductore aliquo domum suam, quamvis ad ecclesiam prius venire non poterat nisi ab aliquo duceretur. Hoc autem miraculum dignatus est dominus per servum suum facere, et cunctis ibi astantibus visibiliter demonstrare.

—122→

18. Item in suburbio maieriti contigit quod quedam honesta mulier, appellata Ovenia³⁸⁸, egritudine oculorum paciens, per ducatum sue ancillule pervenit ad sancti viri tumulum cum magna devotione, a vero dei famulo petens sanitatis auxilium contra egritudinem oculorum sibi misericorditer exiberi; quod cum tanta devotione ac fide peciit, quod oratione finita lumen suis oculis plene sensit restitui. Unde, que cum ducatu venerit³⁸⁹, sospes et incolumis sine ducatu alicuius in domum suam cum gaudio remeavit. Verum, post decursum temporis, virum eius iohannem contigit, membrorum privatum officio gravissime infirmari; et quia nullo humano medicamine ipsum poterat sublevare, conpuncta corde ad cor suum rediens, salutem oculorum quam per [Pág. 23] sanctum dei tam subito receperat reminiscens, confisa toto corde in domino et sancti sui grata clemencia, papiro³⁹⁰ mensa est membra eius, quam³⁹¹ cera investiens prout decuit adornavit. Et eandem³⁹² itaque die³⁹³ serotina, post festum sancti barnabe³⁹⁴ apostoli die tercia, [et] ipsum locatum³⁹⁵ super animal cum adiutorio sex hominum [h]in[cque] et inde in circuitu sustentantes, fecit ad beati viri tumulum deportari; ubi tam predicta femina quam amici eius per noctem illam vigilias, accensis candelis, solliciti excubabant³⁹⁶. Ipsa vero femina, que maiore fide ac ardore fidei cunctis aliis prepollebat, deprecata fuit dominum ut noctem illam insompnem duceret, ut de dei et sancti viri clemencia viso miraculo congauderet. Quod quia³⁹⁷ cum devota fide peciit, quod cupivit obtinere promeruit. Nam —123→ noctis hora media vidit virum suum manus et brachia conplicare; utpote sanitate recepta, salubriter³⁹⁸ conmovere; contitinuoque flexis genibus ad sepulcrum adsurgere; et a[m]pletendo tumulum, cum summa devotione sancti vestigia osculari. Quod cum aspiceret uxor eius, admirans tam subito dei miraculum³⁹⁹ evenissi, pre nimio cordis gaudio excitare voluit dormientes. Quod vir eius [ea] rogata, proibuit ne ante matutinalem horam alicui nullatenus nunciaret⁴⁰⁰. Matutinali vero tempore, cunctis videntibus ipsum erectum ac supra⁴⁰¹ pedes suos firmiter gradientem, veri testes facti sunt de miraculo iam [Pág. 24] patrato. Unde tam matutinarum quam missarum divino officio celebrato, tam ipse quam uxor et amici eius, stupentes et congaudentes et nomen domini in eius famulum⁴⁰² collaudantes, ad sua hospicia repedarunt. Veruntamen qui eum viderant precedenti die supra animal deportari, et sequenti die recuperata sanitate regredi, admirantes dei magnalia per sancti viri gratiam humanis miseriis exiberi, famam sanctitatis in christo domino extulerunt.

19. Item regnante rege summe laudis dompno Allefonso, sub era M.ª CCC.ª quarta⁴⁰³ tale quid memorandum accidit quod, quia divine laudi congruit, dignum non fuit illud sub silencio preterire. Quidam enim probus presbiter maieritensis capituli, dominicus dominici nuncupatus⁴⁰⁴, ex asumpto esu anguille noxio incurrit langorem gravissimum oculorum. Set, quia tunc temporis tenebatur cuiusdam confratrie, tam secularibus clericis quam fratrum minorum, consorcio sub certo diei tempore commune convivium preparare; pre langore oculorutin idem explere nequiens, rogatu⁴⁰⁵ eiusdem ad illud preparandum aliis substitu[tis], aproximato die convivii sollicitus fuit ad clericos confratres accedere, ne eum redarguerent de contemptu⁴⁰⁶. Qui quasi⁴⁰⁷ —124→ sub adventu alterius precedentis ad eos perveniens, invenit eos ante fores sancti andree ecclesie presidentes⁴⁰⁸. Qui ostenta omnibus sue necessitatis excusatione⁴⁰⁹ prevalida, ipsis ibidem residentibus, ipse intravit in ecclesiam⁴¹⁰ oraturus⁴¹¹. Qui cum [Pág. 25] accessisset ad tumulum viri dei, sue infirmitati auxilium petiturus, cepit divolvere vultum suum per sepulcrum lapideum, in quo corpus sanctum integrum requiescit; et, ut predictus presbiter⁴¹² nobis postea enarravit, subito tam suave persensit refrígerium a summo capitis usque ad pedum vestigium, quod cognovit sibi dei clemenciam subvenisse. Qui relevatus animo ac suis pedibus elevatus, aperta capsa⁴¹³ lignea ac⁴¹⁴ accepto paniculo qui de veste funerea viri dei recisus fuerat, suis eundem oculis inponere procuravit. Qui divina gracia ad plenum subito illustratus, confortatus animo et letus de viso miraculo, festinavit post confratres currere, qui iam recesserant, dei⁴¹⁵ beneficium nunciare. Qui eos invenit in domo fratrum minorum, antequam ad mensas discunberent, congregatos; qui, cum viderent eum ad locum alacriter a[c]cedentem, gavisi sunt gaudi[o] magno valde⁴¹⁶, quia cognoverunt eum sanum intuitum reportare; qui sumentes pariter cibum cum gaudio, nunciavit eis de divino beneficio. Qui homnes precordialiter superno regi glorie copiosas laudum gracias persolverunt, qui per dignum sui famulum suis indignis famulis non dedignatur digna mirabilia sanitatum misericorditer dispensare.

20. Item in sequenti anno, post eram superius prenotatam, in sancti andree ecclesia ubi sancti viri corpus ysidori venerabiliter conservatur, tale quidem ostentum contigit quidem⁴¹⁷, —125→ revera curios[i]us intuendum. [Pág. 26] Quidam enim sacrista supradicte ecclesie, blasius nuncupatus, cum in yemali tempore noctu sopori deditus obdormisset; quidam puer nigerrimus aspectu orribilis⁴¹⁸ in sompnis apparuit coram eo. Qui apprehendit dextre manus eius indicem; et in tantum cepit eum astringere, quod ipse vehemencius torquebatur. Tunc vero divina misericordia vidit, e regione tumuli viri dei, virum sub monastico [h]abitu venientem et coram altari sancti andree inclinato capite transeuntem. Et accedens stetit intuens defixo intuitu in aspectum predicti fantasmatis. Quod cum ipse malignus puer sic se intueri deprehenderet, indice dimisso, timore perterritus, quasi puer timidus sese recoligens cepit fugiendo retrocedere festinanter usque in fundum ecclesie; ex inde nusquam comparuit evanescens. Tunc vero predictus sacrista, espergefactus, in lectulo stetit trepidus et admirans; in eo quod sibi contigerat stupefactus. Tandem circa se dei beneficium recognoscens, precordiales deo dedit gracias, qui per sanctum suum famulum ipsum a tentatore pessimo et ab hostili periculo dignatus est paterna clemencia liberare.

21. Item sub era M. CCC. VII⁴¹⁹ qui(dam) miles dompni⁴²⁰ frederici, guadalfaiare indigena, petri⁴²¹ dominicus⁴²² nominatus, incurrit, inflationem guturis, et nullomodo poterat medicine remedio sublevari. Set cum iussioni⁴²³ dompni frederici iter coactus ageret, per maieritum transiens, audivit [Pág. 27] famam de sudario viri dei, quod per contactum ipsius multi liberarentur ab intinis⁴²⁴. Quod cum gaudio recipiens, tota mentis devotione promptus adiit et accessit sancti⁴²⁵ ysidori ad sepulcrum, petens sudarium viri dei. Quod cum inflato guturi super apositum tenuisset, scilicet quasi sub ictu⁴²⁶ oculi persensit se ab inflatione guturis —126→ liberatum. Quod circa, divine clemencie agens gracias, promisit ubicunque adesset famam sanctitatis viri dei publice dilatare. Quod, prout ipse nobis retulit, in presenti cedula nos curavimus annotari.

22. Item sub era M.ª CCC.ª VIII.ª⁴²⁷, quidam vir probus, iohannes dominici nuncupatus, urbis cordubensis incola et vicinus, cum in progressu militari contra sarracenos cum aliis christianis pugnatum⁴²⁸ in frontaria processisset, peccatis exigentibus ab infidelibus circunventi et virtute hostium superati, in captivitate conprehensi acriter inciderunt. Predictus vero iohannes dominici, pro penis in quibus acriter laborabat, assidue toto corde dominum precabatur ut eum de manu hostium per aliquem sanctum suum misericorditer liberaret. Quem cum dominus magna misericordia respexisset, noctuo⁴²⁹ tempore misit ad eum sanctum virum ysidorum, reconditum maieriti, verba huiusmodi proferentem: Age deo gracias, qui te misericorditer exaudivit. Missus sum ad te ut de manu hostium liberem te. Et statim solutum a vinculis eduxit eum usque in locum, quo securius [Pág. 28] abire potuit; et si[c] per dei famulum liberatus⁴³⁰, gaudens ad domum propriam repedavit. Super quod prodigium promissionem faciens quod cum oblatione ad viri dei tumulum perveniret, suis familiaribus detractantibus et eciam quod contigerat non credentibus, promissionem, quam fecerat sancto, minime adimplevit. Non vero post multum decursum temporis in captivitatem iterum est deductus; qui culpam suam graviter recognoscens, flendo et eiulando affatim⁴³¹ a deo peciit ut sua magna⁴³² misericordia eum a potestate hostium, ut primitus dignanter fecerat, secundo per suum sanctum famulum liberaret. Quod mirum in modum eodem momento⁴³³ divina clemencia est impletum. Qui sub tanto prodigio liberatus, domum suam rediens, consanguineis et amicis —127→ et multis aliis quod miraculose contigerat enarravit. Super adiciens eciam, quod est mirabile dictu, disposicionem vultus viri dei ac eiusdem stature mensuram, quem nunquam viderat nec de eo quidnam audierat, enarravit. Ac deinde tota pro certitudine⁴³⁴, suis necessariis preparatis, cum cereis et oblationibus iter agrediens, pervenit alacer maieritum cum desiderio maximo, sancti dei⁴³⁵ tumulum visi[ta]turus. Ubi votum suum cum cereis et oblationibus precordialiter adinplendo, divinis officiis celebratis, ac divine clemencie et eius famulo graciis copiosis gratanter exibitis, gaudens et incolumis ad propria remeavit. Et prout vir predictus nobis quod sibi contigerat enarravit, et ad multorum noti[Pág. 29]ciam, sic dignum duximus inscribendum⁴³⁶.

23. Item sub era M.ª CCC.ª nona⁴³⁷, quedam muliercula, Maria nomine nuncupata, de rure quod dicitur leganes⁴³⁸, situm in termino maieriti, que per decennium cum viro suo extiterat legitime coniugata, nullam prolem se doluit suscepisse. Propter tamen famam viri dei, quam audierat multis multipliciter subvenire, concitata, plena devocione animi pervenit ad tumulum viri dei; ubi observans vigilias, confidenter peciit a divina clemencia per eius fidelem famulum prolem misericorditer sibi dari. Quod divina clemencia sub eodem anno, quod confidenter pecierat impetravit. Que cum suscepta prole post brevitatem temporis ad presenciam sancti viri⁴³⁹ rediit, copiosas grates cum oblatione, lampadas⁴⁴⁰ deo et eius famulo totis visceribus redditura. Quod totum, sicut⁴⁴¹ ipsa publice promulgavit, sic⁴⁴² in presenti cedula est notatum.

24. Item sub era M.ª CCC.ª nona, regnante illustrissimo rege dompno Alfonso, ad innovandam sancti viri memoriam, divina —128→ gracia operante, tale fuit miraculum, ante festum sanctorum omnium die tercia⁴⁴³ satis publice declaratum. Quendam enim puerum, cui nomen dominicus, etate puericie iam provectum, [h]ora meridiana die veneris, repentino eventu contigit excecari. Qui cum tutori suo atque domesticis se panderet voce timida nil videre; improperabant eum quod, cum [Pág. 30] haberet preclaros oculos, se fingeret non videre. Quidam vero eius consocius cecitati eiusdem testimonium dabat, dicens quia, cum extra villam ambo pergerent sui tutoris ad negocium ex mandato⁴⁴⁴, in vallum murorum precipicium incurrisset, nisi eiusdem ipsi consocius eum manibus retraxisset, et quia ducatu eius domum redierat nichil videns. Attamen, quia oculos habere⁴⁴⁵ claros et incolumes videbatur, quod non videret ei nullatenus fidem dabant. Eodem vero puero de sue cecitatis periculo conquerente, multarum rerum argumentis adhibitis causa experiencie an videret, reprehenderunt⁴⁴⁶ veraciter eum penitus nil videre. Tunc noti et domestici eius, precipue⁴⁴⁷ genitrix ac germana, ex occasione tam subita, doloris iaculo sauciati, lacrimabiliter condolentes stabant stupefacti, quid agerent nescientes. Set, quia ut scriptum est⁴⁴⁸: Ubi vult, spiritus dei spirat; predictus puer dominicus sub instanti periculo talem sermonem dicitur protulisse: Pro deo⁴⁴⁹ ducatis me ad sanctum ysidorum ut me sanet. Quod verbum qui aderant audientes et quasi emissum celitus acceptantes, per ducatum manum⁴⁵⁰ ipsius⁴⁵¹ continuo ad sancti viri⁴⁵² tumulum deduxerunt. Ibique flexis genibus, dolore flebili⁴⁵³ sancti viri —129→ subsidium implorantes, pecierunt de sudario viri dei quod in capsula reservatur, eiusdem pueri excecatos oculos contrectari, cuius contactu solitum habebatur multis oculorum langoribus subveniri. [Pág. 31] Quo facto igitur, sub momenti paululo, predictus puer, suis manibus proprios oculos quasi tergens, voce libera proclamavit: Gracias deo et sancto ysidoro, pro certo iam video et circumstantes aspicio et agnosco. Ad cuius sermonem omnes qui aderant, admirantes, interrogaverunt eum de opertorio, quod de sancto viri tumulo dependebat, quid esset aut cuiusnam coloris visui appareret. Ad quod puer protinus sic respondit: Cendatum est subrubeum, colore vario virgulatum. Quin eciam super hoc hesitantes, plenarie an videret diversarum rerum experienciis proponentes cognoverunt penitus naturalem visum ipsum plenissime⁴⁵⁴ recepisse. Tunc omnes, deo et sancto eius gracias referentes, ipsumque puerum dei famulo⁴⁵⁵ comendantes, cum gaudio bone spei consolati ad propria redierunt. Cuius rey fama multorum auribus divulgata, tam clerus quam populus, patratum prodigium circa puerum agnoscentes, gratiosa dei munera devotis laudibus extulerunt⁴⁵⁶, qui admirabili providencia per annos et tempora incessanter mirificat sanctos suos.