Selecciona una palabra y presiona la tecla d para obtener su definición.

  —131→  

ArribaAbajoInforme

Dos libros (inéditos) de Gil de Zamora


I. Liber de preconiis Hispanie.

II. Liber de preconiis civitatis Numantine.

Del primero dió noticia Nicolás Antonio, valiéndose del manuscrito que poseía Vázquez Siruela y que en concepto de Pérez Bayer79 es el de la Biblioteca del Escorial, sigliado ij Q 17. He manejado este último. Trazado durante el curso del siglo XV por amanuense imperito, que escribía, por ejemplo, Vivacius en vez de Viriatus80, el códice Escurialense perteneció á D. Gonzalo de Granda, vecino de Vegas (del Condado?), sobrino del obispo de León (1523-1534) D. Pedro Manuel, el cual fué trasladado á Zamora (1534-1546), y filialmente á la Sede arzobispal de Compostela, con cuya dignidad falleció en Valladolid el día 6 de Setiembre de 1549. Una postilla marginal, de muy hermosa letra, quizá de este Prelado, campea en el folio 72, recto: Quid si haec vidisses tempora! 1543. De León, donde ciertamente estuvo á mediados del siglo XVI81, el códice pudo pasar á Oviedo según opina   —132→   el Dr. Ewald82, y ser el mismo del que hizo relación á Felipe II Ambrosio de Morales; y así queda bien explicado el trámite por donde vino á enriquecer la regia Biblioteca de San Lorenzo.

Basta leer su prólogo para entrar en la firme convicción de que no ha de confundirse con el que vió Nicolás Antonio en poder de Vázquez Siruela. No atendió Pérez Bayer al cúmulo de variantes, que resultan de su cotejo:

«Serenissimo domino eno Infanti Sancio Illustrissimi Aldefonsi83 Regis Legionis et Castelle, Toleti et Vandalie, maiori filio et heredi, et Hispanie [cod. Vizcanie] potentissimo84 adeptori, Humilimus85 scriptor suus frater Johannes egidii86 fratrum minorum apud Çamoram doctor indignus87, diu et feliciter vivere, prospere procedere et regnare.

Quemadmodum Sanguis animalium et, quod est mirabilius, sanguis uve ac mori, iusta Macabeorum istoriam, hostensus helefantibus ipsos acuit ad prelium, sic exempla ilustrium principum animos nobilium excitant et animant ad virtutum cumulum et profectum. Nimirum magis movent exempla quam verba, facta quam dicta, experimenta quam hostentamenta; exemplum Alexandri pugnantis quam verba Aristotelis disputantis, exempla Octaviani et Trajani quam verbum Tulii et Justiniani; verba siquidem ungunt sed exempla pungunt; verba pelunt sed exempla conpellunt. Idcirco mi serenissime Infans Sancci, ut animositatis vestre strenuitas ad actus semper magis arduos et magis strenuos vivacius animetur, breve libellum de preconiis Hispanie vobis scribere88 cogitavi. Ut antem que89 quesieritis, facilius invenire possitis, singulis subsequentibus per ordinem capitulis, digestis Titulis90, adnotavi; quibus, quasi quibusdam clavibus, intellectus ad sequencia referetur91, et omni confusione remota animus vester tamquam stellis interlucentibus illustretur.

Primus autem tractatus erit de Hispanici nominis impossicione92, et   —133→   impossicionum varietate, et populacionum diversitate. Secundus erit de Hispanie fertilitate seu fecunditate. Tercius de eius franquezia seu liberalitate, quam Reges debent93 inducere ad benefaciendum maxime suis. Quartus de eius fortitudine quoad situm et quoad animum, et deffinicione fortitudinis eiusque speciebus. Quintus erit de aliquorum virorum Hispanorum94, potentifica strenuitate et animositate. Sextus de virorum ecclesiasticorum exemplifica bonitate, quam Reges debent inducere95 ad cultum et circumspeccionem96 per timorem divino potestatis97 et cognicionem divine veritatis et amorem divino bonitatis. Septimus de philosophorum et doctorum eiusdem sapientissima98 perspicacitate quam Reges inducere debent99 ad circumspectionem sui et populi per virtutem temperancie et Continencie, Justicie et Clemencie, Providencie et Cautele. Octavus erit de Civitatum eiusdem Nominibus immutatis. Nonus vero erit de apologia principum et magnorum et eorum tirapnica cervicacitate, incipiendo a creacione mundi usque nunc, descendendo per ymperatores et Reges100 usque ad tempora nostra. Decimus erit de Juribus magnorum et de obligacionibus vassallorum, in quibus videlicet vasalli dominis et domini vassallis101 teneantur. Undecimus est102de regulis bellorum generalibus. Duodecimus est103 de cautelis habendis in Rebus bellicis.

Hec autem scribuntur propter mores et non propter historias; quia de historiis satis dictum fuit in aliis libris nostris104. Explicit prologus.»



El códice Escurialense es de papel grueso, en folio menor, con tipos claros de holgada péñola y verdadera profusión de iniciales mayúsculas, iluminadas en rojo ardiente. Hasta cierto punto compensa la pérdida lamentable del manuscrito original105, que   —134→   acertó Hübner en no buscar en Zamora106. Desde el folio 54 hasta el 87, corre un tanto modificada y dislocada adrede por el autor la mayor parte de otro libro que intituló de preconiis civitatis Numantine, y afortunadamente poseemos. Este libro, dividido en siete tratados, fué compuesto para solaz ó recreo, y no como el de preconiis Hispaniae para instrucción moral del príncipe D. Sancho, que á la sazón frisaba en los veinte y cuatro abriles, pues nació en 1258. Uno y otro libro acusan perentoriamente por fecha de su redacción el alto 1282; pero me inclino á creer que el presente, ó sea el de preconiis civitatis Numantine, al que el autor llama primum libellum, procedió al otro de algunos meses, que acogido por el príncipe con agrado, Gil de Zamora utilizó inmediatamente sus materiales para obra de mayor fuste.

Hélo aquí:

Biblioteca de la Real Academia de la Historia, estante 23, grada 7. Códice A, 189, fol. 99-136.

In libro nostro cuius titulus est Armarium scripturarum, et in libris de hystoria naturali, et canonica, et civili, iuxta imbecillitatem-ingenii mei, satis disserui de naturalibus canonicis et civilibus, que per antiquitates librorum devenire in mei noticiam   —135→   potuerunt. Nunc autem de civitate nostra Zamorensi, non ad studium sed ad solacium, libellum primum vobis107, ut scivi et potui, compilavi; ut discatis quantis eam Deus gloriosus et sublimis preconiis extulit; a quantis periculis eripuerit; quam fidelis suis principibus extiterit; et qualiter ipsam pene destructam respexerit Deus altissimus et eternus, in cuius manu omnium potestates, et omnium iura regnorum. Ingratus quippe apud Deum et homines merito iudicarer, nisi preconiis veritatis atollerem viros gloriosos et parentes nostros in generationibus suis, et ipsamque nos genuit civitatem.

De qua, per certos titulos disserentes, primo agemus de aliquarum civitatum et opidorum hyspanie nominibus inmutatis, et de aliquoram auctoribus seu conditoribus civitatum, et eciam opidorum.

Secundo tractabimus de adversitatibus et prosperitatibus, quas habuit civitas Zamorensis, tenpore romanorum, quando Numancia vocabatur, et quomodo nomen eius fuit postmodum immutatum.

Tercio, de hiis que sustinuit et egit tempore Aldefonssi magni, filii regis Ordonii, et regis Ranimiri.

IIII.º de divisione regnorum et preliis regis Sancii et regis Aldefonssi et morte regis Sancii in obsidione Zamore.

V.º De electione regis Aldefonssi in regem Hyspanie, et victoriis eius.

VI.º De conditoribus civitatis Zamorensis; et de angariis principum; et in quibus casibus vassalli dominis obligantur, et e contrario.

VII.º De infidelitatibus potentum precipue; et a quibus proditiones et seditiones et direptiones ab inicio originem habuerunt.