Selecciona una palabra y presiona la tecla d para obtener su definición.

  —308→  

ArribaAbajoVariedades

Biografías de San Fernando y de Alfonso el Sabio por Gil de Zamora


Biblioteca nacional; códice I, 217, fol. 141-144; 74-78246

1. Fernandus tertius fuit nobilissimi Aldophonsi regis Legionis filius et Berengarie regine prudentissime, filie regis Castelle Aldephonsi, qui de sarracenis gloriosissime triumphavit in prelio Ubetensi. Hic Fernandus rex montanus dictus est, quia in monte quodam inter Zamoram et Salmanticain natus fuit. Cum enim mater ejus Berengaria fuisset ab Alphonso rege Legionis propter afinitatis seu consanguinitatis gradum suscepto filio separata, et in regnum Castelle rediisset ad nobilissimum patrem suum; ipso patre defuncto, parvuli regis Henrici fratris sui et regni Castelle gubernatio remansit penes nobilem reginam Berengariam, sororem ejus. Cumque puerulus rex Henricus apud Palentiam fuisset casualiter interfectus, Regina sapiens misit Lupum Didaci et Gundisalvum Roderici magnates ad regem Legionis, ut asseritur a quibusdam247, pro filio suo Fernando qui apud Taurum cum patre tunc temporis morabatur. Qui euntes rumorem de morte Regis pueri sumpserunt, et regi Legionis causam aliam suadentes cum Infante Fernando ad reginam Berengariam redierunt. Tunc magnates cum comite Alvaro   —309→   de concordia tractaverunt, sed nihil voluit Comes Alvarus aceptare, nisi Infans Fernandus, rex futurus, suc custodie, ut avunculus, traderetur. Cui pactioni regina nobilis et magnates, videntes preterita, nullatenus consenserunt; et procedentes ad Valle Oleti venerunt; et consilio habito, ad extrema Dorii processerunt. Et cum venissent ad villam, que Cauca dicitur, habitantes ville cos recipere nolluerunt, sed in aldeam quandam, que Sanctus Justus dicitur, recesserunt; et ibidem nuncios receperunt, ne Secobiam vel Abulam ved ad aliquam extremorum Dorii accederent civitatem. Nuntiatum est etiam quod Sancius Fernandi, frater ejus248, Legione contra reginam et filium ejus cum magna multitudine adveniret. Unde et Regina et filius cum his qui aderant ad Valle Oleti protinus redierunt.

2. Cum autem audisstet Regina quod potiores extremorum Dorii et de ultra serram Secobie convenirent, misit nuntios, qui eis fidelitatis debitum suaderent; cumque viri extremorum Dorii hec audissent, venire ad Reginam nobilem continuo consenserunt; et cum ad Valle oleti commumiter convenissent, ibidem tam extremorum Dorii potiores qui pro omnibus venerant, quam magnates et milites castellam, comuni corisensu regnum. Castelle fidelitate debita Regine nobili obtulerunt. Ipsi enim decedentibus filiis, cum esset inter filias primogenita, regni successio debebatur; et hoc ipsum patris privilegio probabatur quod in armario Burgensis ecclesie servabatur; et etiam totum regnum, antequam Rex haberet filium, bis juramento et hominio hoc firmarat. Ipsa autem inter fines pudicitie et modestie se coartans, regnum sibi noluit retinere; sed extra portam Vallis Oleti educta multitudo extremorum Dorii et Castelle, ubi forum agitur, convenerunt; eo, quia tantam multitudinem domorum angustia non ferebat. Et ibidem filio regnum tradens, Infans Fernandus, omnibus approbantibus, ad Ecclesiam Sancte Marie ducitur; et ibidem ad regni solium sublimatur, anno etatis sue octodecimo, clero et populo decantantibus Te Deum laudamus; et ibidem omnes ei fecerunt [hominium], et fidelitatem debitam juraverunt; et sic, honore regio ad regale palatium est deductus.

  —310→  

3. Fernandus igitur, filius nobilis Aldephonsi regis Logionis, regnare cepit in Castella, era MCCLV, matre Berengaria sibi tradente regnum. Siquidem Castelle nobiles regnum Berengarie regine tradiderunt, eo quod erat primogenita Aldefonsi regis, Castelle; et ipsa tradidit regnum filio suo Fernando. Hic autem rex Fernandus, gravissima adolescentia venustatus, nou ut illa etas assolet lasciviam amplexatus est mundi; sed pius, prudens, humilis, catholicus et benignus senilibus se moribus decoravit. Etenim ita obediebat prudentissime matri sue, quamvis esset [ad] regni culmen sublimatus, ac si esset puer humilimus sub ferula magistrali. Habebat secum prudetitissimos catholicos viros quibus tam ipse quam mater totum suum consilium commitebant. In tantum autem regnum sibi subditum, succensus igne catholice veritatis, strenue rex reggebat, ut inimicos fidei christiane totis viribus persequeretur; et quoscumque reperiebat hereticos flammis exureret; et ipse vice famulorum ignem et ligna in eis comburendis ministrabat. Aderat illi in humilitate justa severitas, qua reprobos puniebat; et in severitate justa et misericors et clemens humilitas, qua postratis inimicis parcebat. Qui regalis animus arrogantia nunquam potuit inflamari; siquidem visum est quod requieverit super eum spiritus sapientie, qui fuit in Alfonso rege Castelle, avo suo; et spiritus fortitudinis et clementie, qui erat in Alphonso rege Legionensi, patre ipsius. ¿Quid plura? Quod de nullo regum precedentium legitur, irreprehensibilis omnino fuit; quantum scire datum est, et thorum conjugalem nullo tempore violavit. Duxit namque uxorem ex imperiali genere Romanorum Deo devotissimam feminam nomine Beatricem, ex qua genuit Aldephonsum, Fredericum, Ferdinandum, Philippum, Henricum, Sanctium, Emmanuelem, Alionor, Berengariam et Mariam. Omnibus etiam ecclesiis ita omnia sua jura servabat, ut nullas esset qui audiret eas vel in aliquo molestare. In tanta pace regnum rexit, ut majores vel minores in aliorum res insurgere non auderent. Sed cum regnare cepisset, comes Gundisalvus [et alii?] contra eum rebelare ceperunt; et cum rex Fernandus una cum matre sua Berengaria cum manu militum juxta Castrum, quod dicitur Terrerola, transitum faceret, Comes Alvarus ei bellum induxit. Fuit autem Dominus   —311→   cum rege Fernando et cepit ipsum Comitem Alvarum: et tam ipse Alvarus quam fratres ejus multa castella regi Fernando tradiderunt, in quibus rebellabant ei, et Comes Alvarus cum suis avunculis liberatur. Rex autem Legionis Aldephonsus cum exercitu suo quosdam regni Castelle fines molestabat, eo quod adhuc quedam ad regnum Legionense spectantia detinebant Castellani. Tunc congregati sunt contra eum omnes nobiles de Castella, quia reverentia filius ejus Rex Fernandus cum patre pugnare nolebat. Justo autem certamine, predicti nobiles Castelle fugati sunt, et omnes in Castrelon249 a rege Aldefonso inclusi. Tunc mutuo coloquentes de pace, ut justum erat, firniaverunt pacem inter patrem et filium; et ad tantam concordiam regna Hispanie pervenerunt, ut unanimiter convenirent ad arabes perserquendos. O quam beata tempora ista, in quibus fides catholica sublimatur, heretica pravitas tracidatur, et sarraconorum urbes et castra fidelium gladio devastantur. Pugnant hispani reges pro fide, et ubique vincunt. Episcopi, Abbates et clerus ecclesias et monasteria construunt; et ruricule absque formidine agros excolunt, animalia nutriunt, pace fruuntur, et non est qui exterreat eos. Eo tempore reverentissimus Pater Rodericus, Archiepiscopus Toletanus, ecclesiam toletanam mirabili opere fabricavit. Prudentissimus Mauricius, episcopus Burgensis, ecclesiam Burgensem fortiter et pulchre construxit; et sapientissimus Juanis, regis Fernandi Cancellarius, ecclesiam Vallisoleti fundavit et multis possessionibus gloriose dotavit. Hic, tempore procedente, factus episcopus Exomensis250, ecclesiam Exomensem opere magno construxit. Nobilis Nunius Astoricensis Episcopus, inter alia que prudenter gessit, muros Astoricensis urbis, et ecclesie claustrum fortiter et pulchre studuit reparare. Regula [ju]ris, Laurentius Auriensis Pontifex, ejusdem ecclesiam et episcopatum251 quadris lapidibus fabricavit, et pontem in flumine Mineo juxta eamden civitatem fundavit. Generosus etiam Stephanus, Tudensis Episcopus, ejusdem ecclesiam magnis lapidibus consumavit,   —312→   et ad consecrationem usque perduxit. Pius autem et nobilis Martinus, Zamorensis Episcopus252 in ecclesiis construendis, monasteriis restaurandis, pontibus et hospitalibus edificandis continue perhibet253 operatu eficacem. His el aliis sanctis operibus nostri Beati insistunt Pontifices et Abbates; isti et alii quorum nomina scripta sunt in libro vite. Adjuvavit his sanctis operibus largissima manu rex magnus Ferdinandus, et prudentissima mater ejus Berengaria, multo auro, argento, pretiosis lapidibus el sericis ornamentis Christi ecclesias decorantes. Eo tempore per totam Hispaniam fratrum Predicatorum et fratrum Minorum, construuntur monasteria, et ubique sine intermisione verbum Domini predicatur.

4. Hujus gloriosi Regis tempore multi cruce signatorum, mare Mediterranenm transfretantes, in Egypto nobilem civitatem Damiatam de Sarracenorum manibus eruerunt. Etenim per unum unnum antequam Rex Fernandus regnare inciperet, gloriosus Papa Innocencius Rome synodum celebravit; ubi afuerunt quadringenti septem Episcopi, Primates vero et Metropolitani septuaginta et unus. Afuerunt etiam duo ex precipuis Patriarchis, videlicet, Constantinopolitanus et Hierosolimitanus; Antiochenus vero, gravi langore detentus, misit procuratorem suum. Alexandrinus etiam Sarracenorum dominio pressus, misit vicarium suum. Interfuerunt Abbates benedicti et Priores conventuales in multitudine copiosa; plusque Procuratores Episcoporum abbatum Imperatorum, Regum et Principum non potuerunt numerari. In qua synodo, Ecclesie Christi columne et Pastores rectissimi de honestate ac fide catholica tractaverunt, statuentes ut ad liberationem Terre sancte cunctus clerus subsidium mitteret. Tunc missus est a Sede romana nobilis et prudens Cardinalis hispanus natione, qui factus dux cruce signatorum civitatem Damiatam, ut supradictum est, cum thesauris innumerabilibus   —313→   cepit. Hanc autem civitatem, procedente tempore, Sarraceni, exigentibus peccatis nostris, iterum ocupaverunt.

5. Post hec vero nobilis rex Fernandus, exercitu congregato, assistentibus ibi Roderico, Pontifice Toletano, et aliis magnatibus regni sui, per Beatiam et Ubetam vastationes exercens, agressus est Caseatam254; et captis et interfectis multis millibus Sarracenorum, quia Castrum variis impugnationibus erat dirutum tunc noluit retinere. Rex autem Caseata, ut dictum est, agressa per ripam Betis magnanimus ad partes pervenit Gienni; et devictis quibusdam munitionibus urgente instancia hyemali ad propia est reversus. Post hec autem iterum exercitum congregavit; et tradens eas sibi Avo Mahomat, qui erat Arabum Princeps nobilis, filius Aboabdelle filii Abdemuni, cepit Beatiam Andugarum atque Martos; et Castrum istud nobilissimum dedit fratribus Calatrave; et destructis aliis castris et municipiis, ad sua finaliter est reversus. Qui tertio ingresus terram Arabum, cepit Seviot, Xodarum et Garciez255, et bellatoribus obfirmavit, aliisque vastationibus peractis, ad urbem reversus est Toletanam.

6. Eo tempore erat in Hispaniis Legatus Romane Ecclesie, Juannes de Abbatis Villa, que est in Comitatu Pontivi Sabinensis episcopus cardinalis, vir bonus, sapiens, literatus; qui, celebratis in singulis regnis conciliis, postquam monita salutis proposuit, ante sedem Apostolicam est reversus, tribus annis Legationis expletis.

7. Post hec iterum rex Fernandus terram Arabum est ingressus, et cepit Eznathioraphe, Turrem, de Albepli, Stepliantim. Sanetum eL Chicania. Alia vice duxit exercituin per Giennum. circa festum. sancti Juanis, quod propter sui fortitudinem non potuit expugnari; et inde procedens cepit regnum, et captis incolis et occisis, munitionem funditus desolavit; et veniens ad locum qui Alhama dicitur, captis habitatoribus et occisis, locum destructione simili disipavit; indeque ad propria cum exercitu remeavit. Et procedens iterum contra Mauros obsedit Capellam, Castrum munitissimum in diocesi Toletana, et diutissimis impugnationibus   —314→   tandem cepit; et expletis XIIII hebdomatibus expeditionis, ad urbem regiam est reversus. In qua tunc jecerunt primum lapidem Rex et Archiepiscopus Rodericus in fundamento ecclesie Toletane, que in forma mezquite a tempore arabum adhuc stabat; cujus fabrica opere mirabili de die in diem non sine grandi admiratione hominum exaltatur.

8. In diebus hujus regis Fernandi surrexit quidam nomine Abenhut in Castro Rechot in territorio Murciensi; et cepit contra Almohadem rebellare, qui cismarinos arabes adeo crudeli dominio compremebat, quod de facili Abenhuti proposito consenserunt; et obtenta Murcia, et finitimis oppidis et castellis, omnes Almohades quos habere potuit capite detruncavit, et omnes mezquitas presentia Almohadum judicans inquinatas aspersione aque fecit a suis sacerdotibus expiari et armorum suorum insignia fecit nigra; que in bellis et alibi proferebat quasi luctu persignans excidium gentis sue; et in modico tempore optinuit Vandaliam hispanorum preter Valentiam et confinia in quibus Zaem de genere regio rebellavit. Erat autem Abenhut de genere Abohaget, olim regis Çesarauguste, et cum monachus in Cismarina Vandalia haberetur, audatia, largitate, justitia, veritate, prout gentis ejus infidelitas seu versutia tolerabat, preminebat. Sed a quodam suorum, qui Aben romani dicitur, invitatus ad epulas et delicias familiares, quas gentes illius colit voluptas, factione hospitis et vasalli occitur in conclavi apud presidium Almarie. Et tunc invaluit Arabs quidam dictus Mahomath Aben ajar ginar, qui paulo ante bovum et eratri vestigia sequebatur.

9. Post hec iterum obsedit Giennum, et machinis validis impugnavit: sed videns quod civitas tanta fortitudine permanebat, quod non posset humano ingenio expugnari, habito magnatum suorum consilio, recesit inde, et cum ad Dararfelciam pervenisset, rumor advenit patrem suum in Villanova de Sarria ab hoc seculo migravisse, et in ecclesia beati Jacobi traditum sepulture, era MCCLXXVIII, et quod etiam regnum legaverat filiabus, quas ex regina Tarasia susceperat; propter quod mater ejus regina nobilis Berengaria versus eum materna solicitudine veniebat, ut ad recipiendum regnum paternum quantocius festinaret,   —315→   quia ei de mandato patris Pontifices, Magnates et civitatum concilia bis jurarant, ne forte in mora perturbatio aliqua oriretur. Erant autem cum eo Rodericus Garsias Ferdinandi, Alphonsus Tellii, Guillermus Gonsalvi, Didacus Martini et alii nobiles et magnates et plures milites civitatum, qui cum rege inclito venientes Regiam nobilem in pago, qui Orgazium dicitur, invenerunt; et inde comites urbem regiam initraverunt; a qua, mora posposita, omnes continuo recesserunt, et ad oppidum quod Aggersellarum256 dicitur, pervenerunt; indeque ad Castrum sancti Cypriani de Mochoth cum matre sua [et] comitatu veniens, castrum ei domino rediderunt. Sequenti die eum similiter in villa Lalii receperunt, ubi ad regem tanquam ad dominum ex Tauro, nobilissimo oppido, milites advenerunt, qui Regem sui et oppido naturalem dominum cognoverunt; et, ut sequendi die Taurum adiret, instantissime suplicarunt, nobili Rergina hec omnia sagacissime procurante. Altera vero die, Taurum intravimus257 ubi omnibus annuentibus, rex Fernandus in Regem et Dominum est receptus; indeque per castra domine Regine aliquando incedentes, recepimus ex aliis civitatibus milites et nuntios venientes, qui videbantur de receptione Regis aliquantulum dubitare. Sorores enim Domini Regis, Sanctia et Dulcis rebellionem cum complicibus preparabant; sed tamen regni Prelati, quorum interest regnum et sacerdotium contueri, in auditu auris regem Fernandum in Regem illico receperunt; silicet Joannes Ovetensis, Nunius Astoricensis, Rodericus Legionensis, Michael Lucensis, Martinus Salmantinus, Michael Civitatensis, Sanctius Cauriensis. Hi omnes cum suis civitatibus, patre mortuo, filio se dederunt; nec rebellio cogitata potuit invalere. Nam, quam cito venimus Mayoricam et Mansellam258, Regi se protinus rediderunt. Sequenti vero pie intravimus Legionem, que in regno illo sedis regie preeminet dignitate; ibique ab episcopo et universis civibus ad regni Legionis fastigium elevatur, clero et populo Te Deum laudamus cantantibus concorditer et facunde; et ex   —316→   tunc Rex Castelle et Legionis pariter est vocatus; ibique Nuntii advenerunt ex parte regine Tharasie super compositione multa referentes; et licet verbum magnatibus displiceret, tamem Regina nobilis in tantum timuit regni et pauperum vastationem quod procuravit ut Rex subsisteret Legione et ipsa iret Valentiam259, de concordia cum regina Tarasia tractatura. Cumque ambe regine Valentia convenissent, sic solertia Regine nobilis Berengarie procuravit ut Regis sorores Regi restituerent omnia que tenebant, et ipse essent provisione contente quam eis Rex et Regina nobilis assignarent, ut si quid juris in regno habebant simpliciter resignarent. Et pacto hujusmodi confirmato, Rex advenit; et inde omnes ivimus Beneventum ubi Rex Fernandus et Regina nobilis eis reditus XXX millium aureorum assiignarunt percipiendos toto tempore vite sue. Et sic obtinuit omnes munitiones et castra quiete et pacifice Rex Fernandus. Indeque Rex ivit Zamoram, Salmanticam, Letesmam, Civitatem Roderici et Albam, et per ceteras regni partes, in quibus honore regio et hominio ab omnibus est susceptus. Tunc Rex Fernandus dedit Casseata jure hereditario Roderico Archiepiscopo Toletano.

10. Era MCCLXXII obiit regina Beatrix in oppido quod Taurum dicitur; et deducta ad regale monasterium prope Burgis, juxta Regem Henricum regaliter est sepulta.

11. Ceterum, elapso bienio a morte patris sui regis Legionensis, obsedit Cordubam, regiam et patriciam civitatem; ad cujus obsidionem hoc modo advenit. Sarraceni quidam, ofensi primoribus civitatis, venerunt ad quosdam milites christianos, spondentes se daturos unum ambitum civitatis. Illi autem milites, qui Almogaveres dicuntur arabice, verbum gaudii audientes, licet non crederent, periculo se dederunt; et in noctis silentio ad murum Cordube pervenerunt; et cum vocem vigilum non audissent, quia soporis ignavia tenebantur, appositis scalis quas secum tulerant, ad muri altitudinem ascenderunt, et turres aliquas occuparunt, in quibus vigiles occiderunt, et ambitum qui Sarquia dicitur invaserunt, multis arabibus interfectis, qui in hoc ambitu habitabant; et ipsi motu posposito, in turribus resederunt   —317→   licet ex alio ambitu arabes sagitis, fundis, jaculis et lapidibus fortiter impugnarent; et successum hujusmodi nuntiaverunt christianis, qui in frontaria morabantur. Quod cum audisset miles quidam de familia Regis, qui Ordonius Alvari dicebatur, statim omnes quos habere potuit Cordubam secum duxit; et statum obsidionis domino Regi continuo intimavit. Interim autem venit Alvarus Petri de regni magnatibus, potens et nobilis, [et] obsidentibus se adjecit. Et rex Fernandus, qui in regno Legionis eo tempore morabatur, accepto nuntio, convocatis civibus et militibus, licet non expectatis, vix cunm centum militibus, cepit continuo proficisci; sed imbrium et flaviorum inundationibus aliquantulum impeditus non potuit tam cito occurrere ut volebat. Advenit tamen tempore oportuno, et quotidie tam ex [Casella quam ex] Legioni veniebant milites et magnates et communia civitatum; et cepit Corduba gravius cohartari. Tandem afecta pugnis et inedia, victa redditur et invita; et vite tantum modo conservati, inclusi arabes exierunt; et in festo Apostolorum Petri et Pauli a sordibus Mahometi Patricia civitas expurgatur. Sed Rex in turri majori, ut solebat, precepit lignum Crucis vivifice exaltari; et ceperunt omnes cum gaudio et lacrymis Deus adjuva conclamare; et subsequentur regale vexillum juxta crucem dominicam colocari; et cepit in justorum tabernaculis gaudii et leticie [vox] hec audiri, clero cum Pontificibus acclamante

Te Deum laudamus.

12. Et tunc venerabilis Juannes Exomensis Episcopus regalis aule cancellarius cum Gundisalvo Conchensi, Dominico Beaciensi, Adam Placenciensi, Sanctio Cauriensi, Episcopis, mezquitam ingressus est Cordubensem, que cunctas mezquitas arabum ornatu et magnitudine superabat. Ei quia venerabilis Juannes, de quo diximus, Roderici Toletani Primatis vices gerebat, qui tunc temporis apud sedem Apostolicam morabatur, eliminata spurcitia Mahometi, et aqua lustrationis perfussa, in ecclesiam conmutavit, et in honorem beate virginis erexit altare, et missam solemniter celebravit, et sermonem exortationis divine proponens secundum sapientiam sibi datam et gratiam suis labiis instilatam difudit in cordibus auditorum, adeo ut penitentiali gaudio recreati, contviti cordis sacrificia et labiorum vitulos Domino inmolavent.

  —318→  

13. Et rex Fernandus nove ecclesie dotem contulit competentem. Postea, consecrato ibi episcopo magistro Lupo a Roderico Primate et Pontifice Toletano, aliquos reditus privilegio confirmavit et Lucernam260 insuper dedit ei. Et tanta [est] urbis illius abundantia amenitas et ubertas, quod audito preconio tante urbis ex omnibus Hispanie parlibus habitatores et futuri incole, relictis natalibus sedibus quasi ad regales nuptias cucurrerunt; et sic incolis continuo est repleta, quod domus habitatoribus, non habitatores domibus defecorunt. [Jam]que, cum in oprobium populi christiani campane sancti Jacobi quas ut diximus261 Almanzor detulerat, in cordubensi mezquita dependerent functe officio lampadarum, Rex Fernandus easdem campanas fecit ad ecclesiam beati Jacobi reportari; et ecclesie beati Jaccobi restitute, cum ceteris cimbalis bene sonantibus in sanctis suis peregrinorum devotio laudat Deum.

14. Stabilita igitur incolis et bellatoribus civitate, rex Fernandus Toletum ad Reginam nobilem est reversus. Que pari victoria jocundata, utpote que consilio et subsidio, licet absens omnia procurarat, gratias cum lacrymis egit Deo. Et ne Regis pudicitia alienis comerciis lederetur, Regina nobilis, mater sua, domicellam nobilem, generosam, proneptem Regis Francorum illustrissimi Ludovici, Filiam Simonis illustris comitis de Pontivo et Marie ilustris Comitisse ejusdem, Juana nomine procuravit in conjugem sibi dari. Que, era MCCLXXV Burgis adveniens, more regali curia et nuptiis celebratis, ad regine assumitur dignitatem.

15. Verum Rex Fernandus cum filiis suis Aldefonso et Fernando, qui tunc in flore adolescentie letabantur, Cordubam est reversus; et in adventu suo multa castra sarracenorum, que christianorum incursibus et intestinis cedibus longo tempore tabescebant, volentes colere pacifice terras suas, pactis interpositis, se Regis dominio tradiderunt. Tunc date sunt ei civitates et castra, quorum presidia christianis, ut diximus, investivit; et ab arabibus tributa suscepit. Et eorum nomina hic notantur; Eccija,   —319→   Almodovar, Luc, Lucena, Stepa, Sede et filie262 et multa alia, quorum nomina longum esset enumerare.

En el códice se nota aquí:

«Hic desinit Historiam noster Egidius relinquendo quasi dimidiam paginam ad prosequendum quod hic nou fecit.»



No creo sin embargo que en la mente del autor del libro De viris illustribus bastase tan corto trecho para llenar lo mucho que le faltaba decir acerca de San Fernando. Su intento, si mal no juzgo, se recluce á copiar ó compendiar lo dicho por D. Rodrigo y por el Tudense, reservándose tocar lo demás, que pertenece á la vida del santo Rey, en la de D. Alfonso el Sabio, que es como sigue:

16. Aldefonsus XV fílius fuit primogenitus et hores nobilissimi regis Ferdinandi, qui nostris temporibus civitatem nobilissimam Hispalensem de agarenorum manibus liberavit, et christiano nomini subjugavit. Mater ejus fuit Regina nobilissima, re ac nomine dicta Beatrix, de imperiali sanguine et Alemanico trahens ortum. Prefatus igitur rex Fernandus et regina Beatrix predictum filium nomine Aldefonsum263 in ipsorum juventutis flore annis adhuc eis arridentibus genuerunt. Infantilibus vero ac puerilibus annis in deliciis, ut moris est Regum filiis, evolutis, cepit infantulus jam in adolescencia constitutus esse acer ingenio, pervigil studio, memoria luculentus; quoad exteriora vero, discretus eloquentia, procerus elegantia, modestus in risu, honestus in visu, planus in incessu, sobrius in convictu. Adeo nihilominus extitit liberalis, quod ipsius liberalitas prodigalitatis speciem induebat.

17. Cumque pro aliis filiis regum Hispanie, imo totius mundi, ut eo tempore credebatur, nobilitate animi prepolleret, regnum Murcie cum multis castris fortissimis expugnavit fortiter, obtimit viriliter et christiano nomine fideliter subjugavit. Quot autem labores, vigilias, et sudores, quot etiam necesariorum penurias et defectus in prefati regni obsidione et expugnatione sustituit   —320→   pacienter, superfluum describere judicavi; cum etiam facilia et levia, minima et vilia, vix possint absque magnis et multis laboribus obtineri.

18. Aldefonsus post hec ad magis ardua et magis strenna mitens manum, dum ipsius pater, nobilis rex Fernandus, Hispalim obsideret, regnum Portugalie, quod sub rege Sancio tunc a justicia desidebat, cum manu valida est ingresus. Vocaverant autem ipsum multi barones de Portugalia et rex Sancius ad sui subsidium et regni comparticipium contra Infantem Alfonsum, germanum Regis Sancii, Comitem Boloniensem, quem curia romana de consilio prelatorum Portugalie destinaverat in Portugalia ad justitiam faciendam. Adeo namque rex Sancius clemens erat, negligens et remissus circa justitiam faciendam, quod Principes et milites et ceteri populares rapinas et latrocinia exercebant, ecclesias et monasteria infligebant. Ubi vero Infans Aldefonsus regnum Portugalie subintravit cum Legionensium et Castellanorum militia copiosa, cedibus et spoliis, rapinis et direptionibus vacans, usque in Leyrenam pervenit, et fregit ipsius ville fortissimum arrivalium264. Dominus etiam Nunio Gundisalvi, quem voluerunt commitere Leyrenenses, Infans nobilis, Baro fortis, ipsos Leyrenenses agressus viriliter et audaciter, quosdam prostravit hastis et alios vero captos ad redemptionis misericordiam reservavit. Variis hinc inde cedibus et direptionibus perpetratis, predictus Infans, tum ratione sententie que ferebatur in omnes Comiti obsistentes, tum ratione regis Ferdinandi, patris prefati Infantis Aldefonsi, qui in eo tempore Hispalim obsidebat, tum quia negotium tam arduum et tam periculosum multo tempore indigebat et patris negotium perurgebat, contra cujus voluntatem militaverat in hoc facto, relictis quibusdam militibus in aliquibus castris Portugalie, ad propria est reversus, ducens secum regem Sancium Portugalie; qui apud Toletum excepit postmodum metam vite, qui et predictum Infantem adoptavit in filium et heredem direxit.

19. Exinde versus Hispalim iter suum cum multorum procerum et militum nobili comitiva, et ob hoc a patre gratanter exceptus,   —321→   castrametatus fuit fortius et magis apprime contra urbem; et Altissimoannuente, in lirevi nobilis rex Fernandus Hispalensem tum obtinuit civitatem. Porro quia cor regis in manu Dei, et omnis potentatus brevis vita, nobilis Rex Fernandus post captam civitatem aliquandiu supervixit; et tandem nobilissimus ejus spiritus post multas victorias et glorias, quas in hac vita gloriosus obtinuerat, ad illum rediit qui et carni spiritum creando infuderat, qui et regnum gubernandum comiserat, qui et victorias contulerat in terris ut victoriosum spiritum in celis efficeret gloriosum.

20. Defuncto autem rege Fernando, Adefonsus Infatis nobilis, ut preceptum compleret de parentibus honorandis, ex auro et argento insigue mausoleum jussit construi patri suo, ut Rex nobilis sepulchro nobili condiretur; juxta quod Iuminaria jussit apponi continuo flamancia et Iucentia, et illuminantia ipsum chorum; ob paternam etiam reverentiam pre aliis ecclesiis Hispanie privilegiavit et locupletavit ecclesiam Hispalensem.

21. Aldefonsus exinde regni fastigium, sicut heres legitimus, cui jure paterno regnum Legionis et Castelle totiusque Vandalie debebatur, tanta fama fuit et gloria decoratus, quod vascones Vasconiam, Africani quoque sibi partem Africe oferebant. Ad ipsum quoque de universis fere mundi partibus confluebant Comites, Marchiones, Principes et Barones, milites et burgenses, propter ipsius fame fragantiam universaliter respirantem, habentes [ad] ipsum contra inimicos refugium, contra dubia consilium, contra desolationem solatium, contra penuriam et pauperiem thesaurum munificum, comunicatum liberaliter, non signatum. Adeo quoque animum suumi transtulit ad investigandas et perscrutandas mundanas scientias et divinas, quod omnes fore scripturas triviales et quadriviales, canonicas et civiles, scripturas, quoque theologicas seu divinas transferri fecit in linguam maternam; ita et omnes possent evidentissime intueri et intelligere quoquomodo illa, que sub lingue latine phaleris et figura tecta et secreta, etiam ipsis sapientibus, videbantur. More quoque Davitico etiam, [ad] preconium Virginis gloriose multas et perpulchras composuit cantinelas, sonis convenientibus et proportionibus musicis modulatas.

  —322→  

22. Adeo vero circa regni sui principia, et etiam post, fuit prefatus Aldefonsus a sui regni comparticibus infestatus, quod ipsum etiam oportuit causa pacis duos germanos suos a regni finibus propulsave, non tamen sine causa rationabili et nota, sicut fertur. Alter germanorum fuit Dominus Henricus primo expulsus: Infans animosus, strenuus, bellicosus, qui post multarum terrarum circuitus onerosos, tandem in Africam transiens ad regem Tunicii, qui tunc erat, ibidem prelia multa gessit. Tandem rediens in Italiam et Senator romanus efectus, in multis preliis strenuissimus victor fuit; sed in bellum contra Karulum, regem Sicilie, ubi fovebat negotium Corradini contra Ecclesiam, sucubuit; et in quodam nigrorum265 monasterio captus fuit, et de mandato Clementis, tunc summi Pontificiis, im manus Karuli conditionaliter fuit datus, ne ipsum videlicet in aliquo lederet seu necaret. Alter vero germanus, ab ipso expulsus, dictus fuit Fredericus, discretione preditus, ingenio luculentus, in negotiis astutus, in armis strenuus, in omnibus actibus civilibus et militaribus circunspectus. Hic, exul a patria et a regno, Lerras quamplurimas laboriosissime circuivit. Tandem in Africam transiens et ibi aliquandiu regis Tunicii negotiis tunc insistens, de consilio seu assensu regis prehabiti, sicut fertur, cum societate satis modica in Siciliam transiens plurima bella gessit, innumerabiles strages fecit, et plurima castra cepit, et tamdiu ibi restitit militie Caruli, quousque per compositionem sibi honorabilem et utilem Tunicium repedavit; ubi etiam contra miliciam regis Francie Ludovici et Caruli multorumque Comitum et Baronum in cruce signatorum permaximam, que Tuniccium obsederat, preludia multa fecit; et usque ad compositionem regis Tunicii congruentem fecit ut civitas rebellaret. Post hec, transfretans a Tunicio, venit in Aragoniam; et exinde per compositionem unitivam cum germano suo Aldefonso in Regem Romanorum electo, rediit in Castellam; sibique restituit universa, pace inter ipsos plenarie reformata.

23. Aldefonsum etiam prefatum Dominus altissimus et eternus a multis periculis liberavit. Nam semel, cum esset apud Secobiam   —323→   cum suis secretariis secreta consilia sua tractans, solarium corruit cum eisdem; et aliis dirutis et destructis, evasit ipse incolumis et illesus. Apud Secobiam similiter cum in sero de civitate tres in ipsum sagitas emisissent ut ipsum vita et regno privarent, sagite in partem aliam voluntate doifica declinarunt, et in quodam lignum loco superpositum impegerunt, Regis interitum declinantes. A quibus vero vel a quo sagite fuerunt misse, et cujus seu quorum consilio, varie decantatur; et sanius judicio subticere quam super facto tam enormi aliquid sorsptitare266. Cum etiam idem Rex esset apud Toletum, fulgur terrificum, de nubibus acelerans, locum ubi erat Rex cepit quasi exploratorie circuire; et hinc inde percutiens prosilit quasi rcverentiam faciens ipsi Regi. Multa quoque alia circa ipsa pericula contigerunt a quibus ipsum liberavit misericorditer Deus altissimus et eternus veniam sibi dando, ut ob ista oculos ad celum levaret et recognosceret quod in manu Domini est opera cujuslibet creature, et ad illum locum dirigitur quo voluntas dirigitur gubernantis.

24. Alexandri vero quarti temporibus, cum vacaret Imperium per mortem Friderici et Corradi filii sui, et duorum qui ad Imperium sub contradictione fuerant electi, scilicet Landegravii Turingie ac Comitis Holandie, qui antequam ad imperialem benedictionem pervenissent vite terminum exegerunt, Romani quidem Imperii Electores, die prefixa convenientes ad eligendum, in eligendo inventi sunt non unanimes sed discordes. Sanior namque pars et melior Aldefonsum inclitum regem Legionis, Castelle ac Vandalie in Regem Romanorum et semper Augustum electione canonica preelegit. Alia vero pars in Richardum Comitem Cornubie germanum Regis Anglie concordavit. Super quo negotio longo tempore fuit in Curia decertatum.

25. Hujus vero temporibus, anno MCCL, in Dacia Emericus Rex Dacorum inclitus ab Abel, fratre suo juniori, ut regnaret pro eo, in mari sufocatur; qui Abel parum honoris et commodi ex hoc est assequutus. Nam sequenti anno regni sui, cum Frisones subjugare voluisset, a Frisonibus est interemptus.

  —324→  

26. Anno Domini MCCL, Conradus rex, filius Friderici, ut, mortuo patre, Sicilie regnum susciperet, per mare in Apuliam devenit; et capta Neapoli, muros illius funditus destruxit; sed cum sequenti anno introitus sui in Apuliam infirmari cepisset, elistere, quod a medicis judicabatur fieri ad salutem, veneno mixto, intulit sibi mortem.

27. Anno Domini MCCLIX267 Constantinopolis, que olim per Gallicos et Venetos capta fuerat, per Pallilogum grecorum Imperatorem vi prelii recuperata fuit. Eodem anno, in Tuscia Italie, Florentini et Lucani miserabilem eventum habuerunt. Nam confisi in suorum multitudine et fortitudine, cum comunitatem Senensium intrassent, et Senenses, freti auxilio Domini Manfredi tunc Regis Sicilie ipsis ad bellum obviam exivissent, Florentini et Lucani fraude suorum sunt circumventi; nam inchoatione conflictus, qui primi et precipui inter Florentinos erant ad hostes accedentes, in suos cum Senensibus quamplurimi sunt debachati. Dicuntur autem de Florentinis et Lucanis tunc inter mortuos et captivos plusquam sex millia hominum corruisse.

28. Anno Domini MCCLX rex Ungarie, pro terris, regem Bohemie bello agreditur, habens in exercitu suo diversarum orientalium nationum et paganorum circa quadraginta millia equitum; cui rex Bohemie [restitit] cum centum millibus equitum, inter quos dicitur habuisse septem millia equorum de ferro coopertorum. Cumque in confiniis regnorurn bellum inchoatum fuisset, ex collisione equorum et armorum tantus pulvis de terra surrexit, ut media, et clara die vix homo hominem cognoscere potuissent. Tandem Ungari regi ipsorum vulnerato, graviter terga vertentes, cum cedentes festinarent fugere, in quodam fluvio profundo, quem transire debebant, preter alios occisos circa quatuordecim millia hominum sumersa dicuntur. Sed rege Bohemie, victoria habita, Ungariam intrante, rex Ungarie per Legatos pacem querit; terras que discordie causa fuerant, restituit; et in futurum amicitiam mediante matrimonio confirmavit.

29. Anno Domini MCCLXIII Urbanus Papa quartus regnum Sicilie, quod Manfredus violenter detinebat, Carolo Comite Provincie   —325→   et fratri Regis Francie, ut illud ab [eo] eriperet, contulit.

30. Anno Domini MCCLXIV, cometes tam notabilis apparuit qualem nullus tunc vivens ante vidit; ab oriente enim cum magno fulgore surgens usque ad medium emispherium versus occidentem comam perlucidam protrahebat; et licet in diversis partibus mundi forte multa significavit, hoc tamen unum pro certo compertum est, ut cum plusquam per tres menses duraverit, ipso primo aparente, Papa Urbanus incepit infirmari, et eadem nocte qua Papa expiravit et cometes disparuit.

31. Anno Domini MCCLXV, predictus Karolus, qui pro recuperatione regni Sicilie per Urbanum Papam vocatus fuerat Romam, ubi tunc in Senatorern electus fuerat, navigio venit; demum in Apulliam intrans, bello campestri habito, predictum Manfredum et regno et vita privavit.

32. Anno Domini MCCLXVI, quamplurima multitudo sarracenorum, ex Africa per angustum mare transiens in Hispanie partes, et adjuncti Sarraceni in Hispania magnam plagam in christianos exercuerunt intendentes quam olim perdiderant recuperare Hispaniam. Sed predictus rex Legionis et Castelle, inclitus Aldefonsus, de sarracenis nobiliter triumphavit; et regem Granate obsedit in regia civitate, et ab eo tulit duplas paleas, seu tributum.

33. Anno Domini MCCLXVII, Soldanus Babylonie Armenia vastata Antiochiam, unam de civitatibus famosioribus orbis, cepit; et tam viris quam mulieribus occisis et captis, ipsam in solitudinem redegit.

34. Anno Domini MCCLXVIII, Conradinus, nepos olim Frederici Imperatoris, parvipendens Domini Pape excomunicationem contra Dominum Karolum, quem Ecclesia regem Sicilie fecerat insurgens, ad Theutonicos quos habuit quamplurimis Lombardis et Rusciis adjunctis, pervenit usque Romam; ubi, cum Imperiali more solemniter receptus fuisset, associato sibi Senatore Urbis, Domino Henrico fratre regis Castelle, et quamplurimis Romanis, contra regem Karulum Apuliam intravit. Sed post durum campestre bellum Conradinus cum suis, terga vertentibus, capitur; et a Karolo cum multis nobilibus decolatur.

35. Anno Domini MCCLXIX, Ludovicus, rex Francie christianissimus, non territus preteritis laboribus, et expensis quas fecerat   —326→   olim ultra mare, iterato cum filiis tribus, adjuncto sibi rege Navarre et quamplurimis ecclesiarum prelatis et baronibus, pro recuperationie Terre sancte iter assumpsit; verum ad hoc ut facilius Terra sancta recuperaretur, incidit ipsi consilium ut regnum Tunicii, quod in medio consistens non parvum dabat transfretantibus impedimentum, primitus sub christianorum subjicerent potestate. Et, cum portum et Carthaginem, que est prope Tunicium, potenti manu cepissent; infirmitas, que illo anno maxime circa confinia maris viguit, in codem christianorum exercitu nimis invaluit; et primum quidem de regis Francie filiis unum, post Legatum Domini Pape Albanensem Cardinalem, et demum ipsum Regem christianissimum cum pluribus comitibus et baronibus, necnon et aliis simplicibus, de medio sustulit. Quam feliciter autem predictus Rex terminavit, rex Navarre Domino Thusculano cardinali per litteras intimavit. Nam infirmitate sua laudare nomen Domini non cessans, illamn orationem quandoque interserebat: Fac nos, Domine, prospera mundi despicere, et nulla ejus adversa formidare. Orabat et pro populo, quem secum aduxerat, dicens: Esto, Domine, plebi tue sanctificator et custos. Et cum appropinqueret ad finem, suspexit in celum, dicens: Introibo in domum tuam; adorabo ad templum sanctum tuum, et confitebor nomini tuo, Domine.

36. Et hoc dicto, obdormivit in Domino. Et cum de morte pii Regis christianorum exercitus turbaretur, et Sarracenorum letaretur, Dominus Karolus rex Sicilie, belator egregius, pro quo adhuc vivens frater suus Rex Francie mandaverat, navigio cum magna militia advenit; de cujus adventu Christianis gaudium et sarracenis mesticia accrescit. Et licet multo plures viderentur Sarracenis quam christiani, nullatenus tamen audebant bello generali cum christianis congredi; sed per quasdam astucias alias multa eis incommoda inferebant; de quibus hoc unum fuit. Est enim regio illa multum sabulosa, et tempore siccitatis pulverosa; unde Sarraceni statuerunt plura millia hominum super unum montem, christianis vicinum; et cum ventus flaret ad partem christianorum, sabulum moventes pulverem suscitarent. Qui pulvis multam molestiam intulit christianis; sed tandem, pulvere per pluviam sedato, christiani, paratis machinis et variis instrumentis,   —327→   Tunicium per terram et per aquam occuparo intendebant. Quod videntes Sarraceni, timore compulsi, pacta cum christianis inierunt; inter que hec dicunt precipua fuisse: Ut omnes christiani, in regno illo captivi, liberi dimiterentur; et quod monasteriis ad honorem Christi in regno illo constructis, fides Christi per fratres Predicatores et Minores et per alios quoscumque libere predicetur; et volentes baptizari, libere baptizentur. Et solutis expengis regibus quas ibi fecerant, Rex Tunicii tributarius Regis Sicilie est efectus. Plura alia pacta fuerunt, que hic ponere longum fuisset.

37. Et cum ex adventu Domini Oduuardi, regis Anglie, et multitudine Frisonum ac aliorum peregrinorum in tantum creverat exercitus christianorum, quod circa ducenta millia pugnatorum crederentur, et sperarentur quod non solum Terram Sanctam, sed et totum sarracenissmum subjugare debuissent; pecatis exigentibus absque ulteriori utilitate est dispersus. Nam Legatus Domini Pape, qui ipsos dirigere debuerat, per mortem substractus erat; Terra etiam sancta, ad quam ire debebant, gubernatore peregrinorum carebat, quia Patriarcha, qui Legatus in Terra sancta fuit, tunc defuntus erat; Sedes etiam Apostolica, que utrobique providere debuerat tunc vacabat; Rex etiam Navarre, qui infirmus de Affrica recesserat, in Siciliam veniens est defunctus268.

El códice añade:

«Hic desinit Auctor historiam incliti Aldephonsi Regis Castellae et Legionis, filii Ferdinandi, ad quam concludendam duas planas et amplius vacuas seu in albo reliquit; quod nos etiam facimus; ut, si postea in suis operibus invenerimus historiae finem, hic transcribamus, vel illum sumendo ab aliis historiographis.»



Y de letra más moderna:

«Por aquí se ve que el presente manuscrito es copia de copia, puesto que no se conservan las dos hojas que dice arriba.»



  —328→  

Y á la verdad tipo del códice, escrito un siglo ha, no fueron los siete volúmenes de pergamino, de á media piel, á modo de libros de coro con los mismos herrajes y encuadernación, originales del autor que se guardaban en su convento de Zamora y no se sabe hoy dónde han ido á parar, sino el compendio que de ellos hacía en 1707 el P. Fr. Miguel Ordoñez, lector jubilado y custodio que había sido de la provincia franciscana de Santiago. La nota, que da remate á la historia de Alfonso el Sabio escrita por Gil de Zamora, es del P. Ordoñez269; cuya opinión acerca de las dos llanas en blanco no me parece incontrovertible, que podían tener otro destino. Lo que faltaba de la vida de Alfonso X, escrita por el autor en 1278, podía y debía relegarse á la de Sancho IV con arreglo al plan observado en la redacción de la vida de San Fernando. El retrato del joven príncipe hecho por su maestro y la descripción de aquellas hazañas que le valieron el renombre de Bravo y de salvador de España, mientras que su padre perseguía al otro lado del Pireneo la sombra fugaz de la corona imperial, ¿de cuánto precio no serían para nuestra Historia? El P. Ordoñez, aunque lo vió, omitió el texto biográfico, tal vez irrecuperable270, cuya existencia sospechábamos ya por otro271 del mismo Gil de Zamora.

FIDEL FITA.

Madrid 9 de Julio de 1884.