Biblioteca Nacional; códice I, 217, fol. 71 v.-73 v.
He descrito el códice, al publicar tomándolas de él195 las biografías de San Fernando y de Alfonso el Sabio. La docta é infatigable pluma del insigne franciscano Gil de Zamora no dejó de copiar en ellas algunos párrafos, y a un frases enteras, del arzobispo D. Rodrigo y de D. Lucas de Tuy, pero añadiendo por su parte datos originales, que no poco interesan á la Historia. Otro tanto aparece de la presente biografía de Alfonso IX, cuyos números 1, 2, 5, 7, 10 y 11, corresponden, si bien ampliados y mejorados, á la obra maestra del arzobispo D. Rodrigo196; así como los mismos y los restantes á la del Tudense197, más ó menos abreviado.
1. Aldephonsus decimos
tertius fuit filius regis Fernandi, regis Legionis, qui obiit Benaventi, era
millesima ducentesima vigesima octava; cujus Fernandi avus fuit Comes
Raymundus. Hic Adephonsus successit patri suo regi Fernando in regno Legionis,
—292→
et fuit quasi coëus in refinando cum Adephonso, nobili rege
Castelle, qui obtinuit in prelio Ubetam.
2. Prefatus igitur rex
Aldephonsus fuit rex pulcher, eloquens, pius, strenuus et benignus, simplex,
[h]ilaris, magnanimus, liberalis, in omnibus preliis indevictus, et absque
auxilio alienigenarum gentium semper victor. Verumtamen, sicut imponebatur sibi
ab emulis convicinis, propter sui simplicitatem nimiam susurronum vicissitudine
mutabatur; et a consobrino suo Aldephonso, rece Castelle, et Sanctio rego
Portugalie, infestatus, circa primordia regni sui venit ad Refiem Castelle, et
in curia Carrionis fuit accinctus cingulo militari; et in eadem curia Rex
Castelle nobilis Aldephonsus Conradum filium Frederici imperatoris Romani
accinxit similiter cingulo militari, et ei filiam suam
primogenitam Berengariam desponsavit;
et ipso Courado in Teutoniam revertente, predicta domicella desponsato continuo
contradixit; et per Gundisalvum, Toletanum Primatem, et Gregorium, Sancti
Angeli diaconum Cardinalem apostolice sedis legatum, divortio celebrato, puella
Berengaria remansit inupta. Et sic ad tempus quievit terra, pace amicabiliter
reformata, sed intervenientibus auriculariorum susurriis et maledicis,
Aldepbonsus, eorum consilio, duxit Tarasiam, filiam Sanccii, regis Portugalie,
in uxorem, licet essent consanguinei in secundo gradu; ex qua suscepit Sancciam
et Fernandum, qui fuerunt mortui sine prole, et aliam filiam que Dulcis nomine
dicebatur; et in odiem Regis Castelle fuit hoc contubernium precatum198;
sugerentibus enim suis nonnullis, dolebat se a Rege Castelle recepisse cingulum
militare; et tamen ab illa uxore fuit juditio ecclesie separatus. Fuit autem
Delcis et Sanccie comitiva. Demum inter ipsum et regem Castelle guerris et
vastationibus perpetratis, duxit uxorem dominam Berengariam, regis Castelle
filiam; et suscepit ex ea filios, Ferdinandum scilicet, cui Castelle et
Legionis pervenit postea principatus, et Aldephonsum, et duas filias,
Constantiam scilicet, que fuit in Bnrgensi monasterio monialis, et Berengariam,
que nupsit Juani de Brena; qui ex parte uxoris, quam habuerat,
—293→
Hierosolimita ni regni ad tempus negotia ministravit. Postea vero filiam suam,
quam ex predicta Berengaria susceperat, Baldovino Imperatori
constantinopolitano desponsavit; et quia idem Baldovinus adhuc puer, a grecorum
impulsibus non poterat regnum defensare, Sedes Apostolica Juanni, dicto regi,
conmisit imperium toto tempore vite sue; et sic fuit deinceps imperator, et
uxor ejus Berengaria imperatrix; quibus defunctis, Baldovinus cum uxore sua
Maria culmen imperii sunt adepti.
3. Antea vero, quam inter
prefatos reges bellum tam sevissimum oriretur, in ecelesia Sancti Stephani
extra muros urbis regie Legionis imago beate Virginis cum imagine sue prolis
sanguinem emiserunt; ad cujus admirandum spectaculam tam clerus quam populus
convenerunt, et ad ecclesiam beati Isidori processionaliter et nudis pedibus
predictam imaginem detulerunt, ubi supra ipsum altare per tres dies continuos,
cunctis spectantibus et admirantibus, sanguinem emanavit, in signum tanti
sanguinis efundeudi199.
4. Aldephonsus etiam
prefatus Rex inclitus Legionis, Portugalensibus movit guerram et ab eis
obtinuit in virtute Ulgosium, Feysno200, Laynosum, Melgazon et
Contractam, quam solo funditus adequavit. Tunc Portugalenses, in magna
multitudine congregati, cum rege Legionis paucis sibi assistentibus, prelium
inierunt, et Portugalensibus juxta Portelam de Valdeverde victis, et in ore
gladii efugatis, rex inclitus Aldephonsus cum spoliis et gloria ad propria est
reversus.
5. Rex autem Aldephonsus
et Regina Berengaria, susceptis filiis supradictis, propter consanguinitatem
fuerunt ab Innocentio papa tertio, separati; et postea inter reges guerre et
vastationes vix aliquo tempore cessaverunt; et cum infestaretur ab omnibus
regibus convicinis, semper Dominus adjuvit eum; et ut amplias adjuvaret, apud
Salmanticam generale studium de
reditibus
—294→
propriis ordinavit; et ex turc magis directa fuit salus
victorie in manu ejus.
6. Cumque ipsum Rex
Portugalie ofendisset, obsedit Rex Aldephonsus Castrum ipsius, quod Sanctus
Stephanus de Chavis nuncupatur, et obtinuit in virtute. Misit etiam in terram
Sarracenorum cum prudentissimo viro Martino Sancii exercitum regni sui, et
depredantes terras eorum usque Hispalim pervenerunt. Congregata vero
sarracenorum innumera multitudo in loco quod dicitur de Teyada, congressi cum
christianis, arabes sucubuerunt, et quasi innumerabiles corruerunt, Beato
Jacobo adjuvante.
7. Alphonsus vero
prefatus rex inclitus Legionis, in veneranda senectuts positus, actus suos
Domino dedicavit et arabibus movit guerram, et obtinuit ab eis Montanches,
Emeritam, Badallocium, Alcantaram atque Caceres. Populavit etiam Salvaleonem,
Salvamterram et Sambucalem et alia plura loca201, per que regni terminos
ampliavit. Conflixit etiam cum Abenphut, industrio sarraceno, qui nuper
expulsis Almohadis Wandalie, usurpaverat Monarquias; sed bello subactus,
Aldephonso regi prope Emeritam delit terga, et victa Emerita, dedit
manus.
8. Cum autem Rex inclitus
Aldephonsus transiret ultra flumen Guadianam ut Avenphut, barbarorum regem
strenuissimum expugnaret, contigit quod alterum ex calcaribus de ipsius pedo
cecidit, fibula dissoluta; ad quod factum cum circunstantes non modicum
conturbali colloquerentur intra se murmure queruloso; audita causa
murmurationis, Rex strenuissimus sic respondit:
Certe non decet regem nobilem cum
calcaribus, tanquam formidolosus, belllum ingredi; et ideo calcar cecidit, ut
et aliud calcar dimitterem tanquam non credens fugere, sed potius insistens
actibus bellicis superare. Quod et accidit; nam Abenphui fugit de prelio
graviter vulneratus, et de sarracenns plusquam triginta millia, ut creditur,
corruerunt. Apparuit autem Beatus Jacobus in illo prelio cum multis militibus
candidatis, prosternentes Arabes hinc et inde. Beatus etiam Confessor Isidorus
Zamore quibusdam
—295→
apparuit antequam Emeritensis civitas caperetur,
et dixit se ad regis Aldephonsi auxilium cum Sanctorum exercitu properare, ut
sibi predictam traderet civitatem, et de sarracenis triumphalem victoriam
obtineret.
9. Fuit autem tante
justitie, quod omnes regni sui judices adjuravit ne donaria vel exenia
reciperent, que claudunt vel excecant oculos magnatorum; ipsis autem judicibus
de thesauris regiis providebat.
10. Cum autem orationis
causa limina Beati Jacobi visitaret, ut in reditu sarracenorum urbes et oppida
devastaret, in Villa nova de Sarria graviter egrotavit, cum quadraginta duobus
annis regnum feliciter gubernasset; ubi per manus episcoporum, sumptis
ecclesiasticis sacramentis, feliciter expiravit sub era MCC sexagesima octava,
et in ecclesia Beati Jecobi requiescit.
11. Et reliquit duas
filias, Sanctiam atque Dulcem, quibus etiam successionem regni legavit; sed
quia omnes regni nobiles tam de civibus quam de aliis, olim filio Fernando
juraverani, non potuerunt reanum filie obtinere; sed aliquantis discidiis
procuratis, et civitatibus et nobilibus in varia studia separatis, nobilis
Berengaria regina Castelle interposuit partes suas, et sic omnes gratie
solertia dulcoravit, quod licet filie Regis Infantes quamplurimos factores
haberent, et munitiones et castra quamplurima in omnibus fere regni finibus
possiderent, ad hoc Infantes et matrem earum Reginam Tharasiam necessites
induxit ut ejus gratie se sporderent; verum paterne largitatis in omnibus
imitatrix, curialitate sua, Infantibus quoad viverent, magnos reditus ferit a
filio assignari; et sic obtinuit Rex Fernandus pacifice regnum Era
MCCLXVIII.
Madrid, 3 de Febrero, 1888.
FIDEL FITA.